Pierre Rousset

Η εκλογή του Ροντρίγκο Ντουτέρτε (Rodrigo Duterte) στην προεδρία των Φιλιππίνων αποκάλυψε και επέτεινε την κρίση του πολιτικού συστήματος στη χώρα, ανοίγοντας μια περίοδο αβεβαιότητας που εξακολουθεί να παραμένει αξεπέραστη. Πριν και μετά τις εκλογές της 9ης Μαΐου του 2016, οι διάφορες δυνάμεις της αριστεράς έπρεπε να πάρουν θέση σχετικά με έναν περιθωριακό υποψήφιο του οποίου η νίκη φαινόταν για πολύ καιρό αδιανόητη, αλλά ο οποίος απέκτησε μαζική λαϊκή υποστήριξη, μέχρι το σημείο να αντιστρέψει εντελώς την εκλογική μάχη. Στην πραγματικότητα, το μέλλον της αριστεράς έχει καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό σήμερα.

Ο νέος πρόεδρος έχει ένα λόγο (ωμό) που διακρίνεται από ένα χάσμα και ο ίδιος καλλιεργεί την πολιτική αμφιθυμία. Για ορισμένα ρεύματα (κυρίως το Κομμουνιστικό Κόμμα των Φιλιππίνων, CPPⁱ, μαοϊκό-σταλινικό) ο Ντουτέρτε ίσως να «κινηθεί προς τα αριστερά.» Για άλλους, έχει ήδη κινηθεί προς τα δεξιά επειδή κατέφυγε σε εξωδικαστικές εκτελέσεις στον δικό του «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» και κραδαίνει το φάντασμα του στρατιωτικού νόμου. Όλοι όμως, προσπαθούν να προωθήσουν τις υποθέσεις τους, εκμεταλλευόμενοι τις προεκλογικές υποσχέσεις τού εκλεγμένου υποψηφίου, τις χαοτικές εσωτερικές καταστάσεις και τις πραγματικές ευκαιρίες, όπως τη δέσμευση για τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις σε μια χώρα που χαρακτηρίζεται από ένοπλες συγκρούσεις που διαρκούν πενήντα χρόνια.

Έχοντας εκλεγεί στις 9 Μαΐου του 2016, ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε ανέλαβε επισήμως καθήκοντα στις 30 Ιουνίου. Ήταν, ωστόσο, ο λιγότερο προεδρικός απ’ όλους τους υποψηφίους. Η εκστρατεία του ξεκίνησε ως αστείο και κατέληξε σε θρίαμβο, συσσωρεύοντας ρεκόρ και «πρωτιές»: ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό συμμετοχής στις προεδρικές εκλογές (81%)· ο μεγαλύτερος αριθμός ψηφοφόρων που συμμετείχε ποτέ σε μια τέτοια ψηφοφορία (15 εκατομμύρια)· ο πρώτος νικητής υποψήφιος από το Μιντανάο, το μεγάλο νησί στα νότια του αρχιπελάγους· μια γρήγορη κατάκτηση της εξουσίας από ένα τοπικό σχήμα που δεν ανήκει σε καμία από αυτές τις παραδοσιακές «μεγάλες οικογένειες» που καθορίζουν την εθνική πολιτική· μια υποστήριξη που υπερβαίνει το 90% (και παρέμενε 65% εκατό ημέρες αργότερα). Είναι επίσης ο μεγαλύτερος πρόεδρος που εκλέχτηκε ποτέ στη χώρα (είναι 71 ετών).

Ξεκινώντας από το τίποτα, επιβραβεύτηκε με τη μαζική υποστήριξη μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων, αλλά και, πρέπει να τονιστεί, μεταξύ των μεσαίων τάξεων, ακόμη και μεταξύ των ελίτ που του αρέσει να προσβάλει.

Χαστούκι σε όσους βρίσκονται στην εξουσία: η κρίση του καθεστώτος

Μετά την ανατροπή της δικτατορίας του Μάρκος το 1986, οι μικρότεροι υποψήφιοι ή αυτοί που δεν είχαν πιθανότητες νίκης έχουν κερδίσει αρκετές φορές τις προεδρικές εκλογές. Αυτή τη φορά όμως, ο Ντουτέρτε ήρθε πάνω σ’ ένα τεράστιο κύμα διαμαρτυρίας, μια «εκλογική εξέγερση», τέτοιου μεγέθους που τα παραδοσιακά κόμματα αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την ιδέα της νοθείας των αποτελεσμάτων για να φράξουν το δρόμο σε έναν επικίνδυνα απρόβλεπτο άνθρωπο. «Ας διώξουμε όσους βρίσκονται στην εξουσία!» Έχουμε δει την αντοχή αυτής της απόρριψης σε πολλές χώρες. Έφθασε στις Φιλιππίνες με μια δύναμη σχεδόν μοναδική.

Η νίκη του Ντουτέρτε αποκαλύπτει την έκταση της χρεοκοπίας της απερχόμενης διοίκησης και του προέδρου Μπενίνιο «Νοϊνόι» Ακίνο ΙΙΙ, ο οποίος είχε γίνει η ενσάρκωση των πελατειακών σχέσεων και της βασιλείας των οικογενειακών δυναστειών, της θεσμοθετημένης διαφθοράς, της αδιαφορίας των ελίτ για τη μοίρα του λαού¹, της κραυγαλέας ανικανότητας και της έλλειψης πολιτικού θάρρους². Η εποχή των Ακίνος είχε (ξανα-) ανοίξει με τη δολοφονία του Μπενίνιο «Νινόι» Ακίνο του Νεώτερου το 1983 από τη δικτατορία και την εκλογή της χήρας του Κορασόν («Κόρι») τρία χρόνια αργότερα. Έκλεισε - μετά από πολλές περιπέτειες - με την πτώση του γιου.

Οι διαμάχες για την εξουσία στο εσωτερικό της αστικής τάξης των Φιλιππίνων διευθετούνταν μεταξύ των μεγάλων οικογενειών της Λουζόν (στο βόρειο τμήμα του αρχιπελάγους) και ενός τμήματος των κεντρικών Βισάγιας (τα νησιά των Νέγκρος, Σεμπού...). Η πολιτική είναι μια οικονομική επένδυση και οι θέσεις που καταλαμβάνονται είναι ένα μέσο κερδοφορίας. Πραγματοποιούνταν και διαλύονταν περιστασιακές συμμαχίες μεταξύ των περιφερειακών δυναστειών κατά την εκλογική διαδικασία, και ύστερα, για τη δημιουργία προεδρικών πλειοψηφιών στη Βουλή των Αντιπροσώπων και στη Γερουσία. Οι αλλαγές στην κομματική πολιτική τοποθέτηση των εκλεγμένων εκπροσώπων είναι κάτι συνηθισμένο, επειδή η ένταξη σε κάποιο κόμμα δεν γίνεται με βάση ένα πρόγραμμα.

Αυτό το πολιτικό σύστημα έχει ξεμείνει από καύσιμα

Το Μιντανάο είναι το δεύτερο μεγαλύτερο νησί του αρχιπελάγους των Φιλιππίνων όσον αφορά την έκταση και τον πληθυσμό. Ωστόσο, έχει κρατηθεί έξω από την εθνική πολιτική, και χρησιμεύει ως εκλογικό απόθεμα: τα κόμματα πηγαίνουν εκεί για να αγοράσουν τις ψήφους που τους λείπουν στις εθνικές εκλογές. Αν και ο ίδιος κατάγεται από μια τοπική δυναστεία στο Σεμπού των Βισάγιας³, ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε, ο δήμαρχος του Νταβάο (στα ανατολικά του Μιντανάο) ήταν υπό αυτή την έννοια εντελώς ένα αουτσάιντερ. Σε όλη τη διάρκεια της εκστρατείας του, ο ίδιος δεν έχασε την ευκαιρία να καταγγέλει την «αυτοκρατορική Μανίλα» και πολλές φορές αποκάλεσε τα μέλη της διοίκησης «μαλάκες». Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο, ήταν σε θέση να αποκρυσταλλώσει την ενστικτώδη απόρριψη του κατεστημένου.

Μια καρικατούρα ενός λαϊκίστικη, ο Ντουτέρτε έχει κερδίσει παγκόσμια φήμη για την σε «στιλ Τραμπ» βαναυσότητα των παρεμβάσεών του, την καυχησιολογία του για την εν ψυχρώ εκτέλεση των εγκληματιών στην πόλη στην οποία ήταν δήμαρχος, ή όταν εξέφρασε τη λύπη του που δεν ήταν ο πρώτος για να «δοκιμάσει» μια αυστραλιανή μοναχή που βιάστηκε και δολοφονήθηκε από εγκληματίες που καταδιώκονταν (τους οποίους εκκαθάρισε)⁴. Οι χοντροκομμένες μάτσο στάσεις του έχουν ενισχύσει την εικόνα του ως ανθρώπου της δράσης.

Ο Ντουτερτισμός στην εξουσία

Ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε διέτρεχει τον κίνδυνο να βρεθεί αντιμέτωπος με τη Βουλή των Αντιπροσώπων και με τη Γερουσία που σε μεγάλο βαθμό κυριαρχούνται από την αντιπολίτευση. Αλλά οι ελίτ των Φιλιππίνων, οι χθεσινοί εχθροί έχουν συσπειρωθεί μαζικά γύρω από τον νικητή σχηματίζοντας έναν προεδρικό «μεγάλο συνασπισμό». Από τότε, έχει εφαρμόσει τις πολιτικές του με πολύ λίγα θεσμικά εμπόδια. Θα παρουσιάσω εν συντομία εδώ μερικές ιδιαίτερα σημαντικές πτυχές, προκειμένου να κατανοηθούν οι θέσεις που υιοθετήθηκαν από την αριστερά⁵.

Υπουργοί επιλέγονται από το PCP, ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις

Ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε στηρίζεται σε μια μικρή ομάδα στενών συνεργατών στους οποίους έχει προσωπική εμπιστοσύνη, μεταξύ των οποίων ο Λεόνσιο «Τζουν» Εβάσκο Μπαντίλια ο νεώτερος, Γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου.

Ο Ντουτέρτε έχει διορίσει σε κυβερνητικές θέσεις ανθρώπους της δεξιάς και άμεσους εκπροσώπους της άρχουσας τάξης· αλλά ο ίδιος ζήτησε επίσης από το Κομμουνιστικό Κόμμα των Φιλιππίνων / Εθνικό Δημοκρατικό Μέτωπο (CPP-NDFⁱⁱ) να επιλέξει τέσσερις πιθανούς υπουργούς: ο Τζόελ Μάγκλουνσοντ διορίστηκε Υφυπουργός του Υπουργείου Εργασίας και Απασχόλησης (DOLE). Η Τζούντι Ταγκουιβάλο είναι Γραμματέας του Τμήματος Κοινωνικής Ευημερίας και Ανάπτυξης (DSWD) και ο Ραφαέλ Μαριάνο του Τμήματος Αγροτικής Μεταρρύθμισης (DAR). Όσο για τη Λίζα Μάζα, βρέθηκε επικεφαλής της Εθνικής Επιτροπής για την καταπολέμηση της φτώχειας.

Ο Ντουτέρτε ανακοίνωσε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του, ότι θα ξεκινήσει ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με το CPP και τους αντάρτες του Νέου Λαϊκού Στρατού (NPAⁱⁱⁱ). Πήρε την πρωτοβουλία για μονομερή κατάπαυση του πυρός, η οποία φαινόταν αβέβαιη μέχρι την, διμερή αυτή τη φορά, κατάπαυση του πυρός, με ισχύ από τις 27 Αυγούστου. Απελευθέρωσε 22 φυλακισμένα στελέχη του κόμματος, έτσι ώστε να μπορούν να συμμετέχουν στις συζητήσεις που άρχισαν στα τέλη του Αυγούστου στο Όσλο (Νορβηγία)⁶.

Η συμμετοχή του CPP στην κυβέρνηση, προφανώς, δημιουργεί μια εντελώς πρωτόγνωρη κατάσταση στις Φιλιππίνες. Η άποψή του για την προεδρία του Ντουτέρτε αντιμετωπίζει έντονη διαφωνία στην αριστερά⁷.

Ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις στο Μιντανάο

Ο Νότος των Φιλιππίνων ήταν η περιοχή πολλών ένοπλων συγκρούσεων· εκεί ζει ο μουσουλμανικός πληθυσμός.

Το καθεστώς Ακίνο είχε παρουσιάσει μια ειρηνευτική συμφωνία με το Ισλαμικό Απελευθερωτικό Μετώπο Μόρο (MILF^iv), που σήμερα θεωρείται ότι είναι η κύρια μουσουλμανική ένοπλη οργάνωση· αλλά δεν επικυρώθηκε από το Κογκρέσο. Ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε θέλει να αναβιώσει τη διαδικασία ενσωματώνοντας αυτή τη φορά το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Μόρο (MNLF^v) και τους Λούμαντ (ορεινές κοινότητες [ιθαγενών]) και τους Χριστιανούς (την «πλειοψηφία του πληθυσμού» του αρχιπελάγους).

Η δημιουργία αυτής της ευρύτερης διαδικασίας διαπραγματεύσεων και εκπροσώπησης είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της σημερινής περιόδου στον Νότο των Φιλιππίνων.

Από το «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» στην απειλή του στρατιωτικού νόμου

Ο Ντουτέρτε μπορεί να παίζει τον τρελό και να παίρνει μια εκφοβιστική πόζα, αλλά δεν είναι αυτά που τον συνθέτουν. Έχει πραγματικά «εκκαθαρίσει» το Νταβάο Σίτι, επιτρέποντας στην αστυνομία να δρα με ατιμωρησία, εκκαθάρισε με συνοπτικές διαδικασίες παραβάτες, έμπορους ναρκωτικών, παιδιά του δρόμου... Γνωστός ως ο «δήμαρχος των τάγματα θανάτου», βρήκε μιμητές και σε άλλες επαρχίες. Εφαρμόζει τώρα αυτή τη συνοπτική πολιτική σε εθνικό επίπεδο. Ο ίδιος επανέλαβε δυνατά ότι καλύπτει με το κύρος του όλους εκείνους που εκκαθαρίζουν τους τοξικομανείς και τους εμπόρους. Αυτοί οι άνθρωποι «δεν είναι πλέον ανθρώπινα όντα», γιατί θα πρέπει να προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματά τους;

Ο αριθμός των δολοφονιών αυξάνεται. Να αναφέρουμε ότι με στρογγυλοποιημένα στοιχεία 3.500 άνθρωποι έχουν πυροβοληθεί με συνοπτικές διαδικασίες – το ένα τρίτο από την αστυνομία, το ένα τρίτο από τις «ομάδες επιβολής του νόμου» (παραστρατιωτικοί) και το ένα τρίτο από γείτονες, συμμορίες, κλπ. Ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε φέρει την πολιτική και ηθική ευθύνη γι’ αυτό το όργιο δολοφονιών, καθώς ο ίδιος έχει δώσει επανειλημμένα το πράσινο φως για τις εξωδικαστικές εκτελέσεις.

Αξιωματούχοι, δικαστές και προσωπικότητες έχουν καταγγελθεί από τον πρόεδρο, ο οποίος έχει απειλήσει ότι θα τους εκτελέσει, αλλά προς το παρόν μόνο οι φτωχοί πέφτουν θύματα των ταγμάτων θανάτου. Περισσότεροι από 600.000 υπόπτοι παραδόθηκαν στην αστυνομία από το φόβο ότι θα εκκαθαριστούν - σε τέτοιο σημείο που η διοίκηση δεν ξέρει πού να τους βάλει.

Μετά από μια επίθεση που διαπράχθηκε στο Νταβάο από απαγωγείς της ομάδας Αμπού Σαγιάφ^vi, ο Ντουτέρτε εφάρμοσε κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε όλη τη χώρα, κραδαίνοντας την απειλή της επιβολής στρατιωτικού νόμου. Σε αυτή την δηλητηριώδη ατμόσφαιρα, στελέχη λαϊκών οργανώσεων (των αγροτών, των φτωχών των πόλεων, συνδικάτων) έχουν επίσης σκοτωθεί σε μια διαδικασία παρόμοια με εκείνη των «ομάδων επιβολής του νόμου»⁸. Πιο συγκεκριμένα αυτό συνέβη στο Σεμπού σε ένα μέλος του Εργατικού Κόμματος⁹ (PM^vii) και στη Λουζόν σε ένα στέλεχος του Kilusan¹⁰ [του κινήματος ενάντια στην εξόρυξη άνθρακα].

Κάτω από τη δικτατορία του Μάρκος, πολλοί αγωνιστές απήχθησαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν. Από τότε, κυρίως οι γαιοκτήμονες, αλλά και τα αφεντικά είχαν δολοφονήσει τα πάρα πολύ ενοχλητικά «στοιχεία». Ωστόσο, αυτή είναι η πρώτη φορά στις Φιλιππίνες που αυτές οι ακραίες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστηρίζονται ανοιχτά και αναλαμβάνονται από την ανώτατη αρχή της χώρας - τουλάχιστον όσον αφορά τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών. Ο Ντουτέρτε έχει επίσης απειλήσει να σκοτώσει τους εργάτες που «σαμποτάρουν» την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Ο εξαγωγισμός [extractivism^*] και επισφαλή χαρακτήρα των συμβάσεων εργασίας

Συνολικά, το κοινωνικο-οικονομικό πρόγραμμα του Ντουτέρτε είναι (υπερ-)φιλελεύθερο· αλλά σε δύο συγκεκριμένα θέματα, ανοίγει ένα παράθυρο δράσης για τα λαϊκά κινήματα: την εξόρυξη άνθρακα και την πολιτική των επισφαλών συμβάσεων εργασίας (contractualization). Πολυάριθμοι τοπικοί αγώνες λαμβάνουν χώρα εναντίον της βιομηχανίας άνθρακα· μία από τις κύριες καμπάνιες των αριστερών συνδικάτων στοχεύει συγκεκριμένα ενάντια στην χρησιμοποίηση του επισφαλούς εργατικού δυναμικού.

Εξωτερική πολιτική

Τις τελευταίες εβδομάδες, αντιδρώντας στις διεθνείς επικρίσεις εναντίον του για μη σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε απειλεί όλο και πιο ανοιχτά ότι θα ανοίξει τη χώρα στους Κινέζους και τους Ρώσους. Το κάνει με τη συνήθη μάτσο αγένεια του.

Έτσι, αποκάλεσε τον πρεσβευτή των ΗΠΑ «αδερφή» και «γιο πόρνης» - ύστερα χρησιμοποίησε την τελευταία έκφραση για τον ίδιο τον Ομπάμα. Είπε ότι οι ειδικές δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών θα πρέπει να αποχωρήσουν από το Μιντανάο. Απάντησε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «F**k you», συνοδεύοντας τα λόγια του με την ανάλογη κίνηση. Είπε στους Δυτικούς επενδυτές που ανησυχούν για την επιδείνωση του πολιτικού κλίματος «Φύγετε από εδώ!», θα καλέσει τα κινεζικά και ρωσικά κεφάλαια να πάρουν τη θέση τους.

Αυξάνει συνεχώς τα ανοίγματα προς το Πεκίνο. Ο ίδιος αρνείται προς το παρόν να χρησιμοποιήσει την απόφαση του Διαρκούς Διαιτητικού Δικαστηρίου της Χάγης που αναγνώρισε την κυριαρχία των Φιλιππίνων επί του Σκάρμποροου Ριφ, που έχει καταληφθεί από την Κίνα. Καλεί την Κίνα να επενδύσει μαζικά στη χώρα του και ποτέ δεν έχει πει μια λέξη εναντίον της...

Προς το παρόν πρόκειται μόνο για λόγια. Δεν έχουν ληφθεί συγκεκριμένα μέτρα για την αναθεώρηση των στρατιωτικών συμφωνιών με τις Ηνωμένες Πολιτείες που επιτρέπουν στον έβδομο Στόλο των ΗΠΑ να χρησιμοποιεί τα λιμάνια των Φιλιππίνων και στις ειδικές δυνάμεις τους να εγκαθιστούν κέντρα ακρόασης. Από οικονομική άποψη, η συνταγματική αναθεώρηση που ανακοινώθηκε από τον Ντουτέρτε προτείνει στην πραγματικότητα την άρση των περιορισμών που θέτουν όρια στην ελευθερία των ξένων επενδύσεων - πολύ κακό για τον εθνικισμό.

O Ροντρίγκο Ντουτέρτε παίζει απλώς ένα παιχνίδι πόκερ, παρουσιάζοντας το κινεζικό σκιάχτρο για να πάρει τις μέγιστες παραχωρήσεις από τις ΗΠΑ, την προστάτιδα δύναμη; ή μήπως έχει πραγματικά την πρόθεση να αμφισβητησει τις στρατηγικές ευθυγραμμίσεις σε αυτό το μέρος του κόσμου - και κατ’ αρχάς ξέρει πραγματικά ο ίδιος τι θέλει ή πλέει χωρίς πυξίδα στα όλο και πιο ταραγμένα νερά της Ασίας; Το ερώτημα δεν θα έπρεπε να έχει τεθεί, με δεδομένη τη σημασία των περιφερειακών και εθνικών θεμάτων.

Πού πηγαίνει ο Ντουτέρτε;

Εάν υπάρχει, ωστόσο, αμφιβολία, είναι επειδή ο νέος πρόεδρος των Φιλιππίνων είναι ένας άνθρωπος που βιάζεται και, γι’ αυτό λέγεται, «πραγματιστής». Κέρδισε ο ίδιος θριαμβευτικά τις εκλογές με την υπόσχεση να αλλάξει ριζικά τα πράγματα σε τρεις έως έξι μήνες.

Ο «πόλεμος κατά των ναρκωτικών» ξεκίνησε αμέσως μόλις επιβεβαιώθηκε η εκλογή του.

Ωστόσο, ο Ντουτέρτε ανακοίνωσε ότι θέλει να τον παρατείνει για έξι ακόμη μήνες. Κινδυνεύει να οδηγηθεί σε τέλμα και να γίνει ένας πολύ θανάσιμος «πόλεμος χωρίς τέλος».

Οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με το CPP βρίσκονται σε εξέλιξη και έχουν εξαγγελθεί στο Μιντανάο - αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μια λύση που να είναι θετική και γρήγορη.

Ωστόσο, ο Ντουτέρτε δεν μπορεί να αντέξει την αδράνεια, η οποία θα δώσει την ευκαιρία σε ορισμένους από τους σημερινούς «φίλους» του να στραφούν εναντίον του. Η δύναμή του δεν έχει μια δική της βάση· για να επιβιώσει, θα διεξάγει ένα μόνιμο πόλεμο κινήσεων.

Μια μαζική εισροή κινεζικών κεφαλαίων θα επιτρέψει στον Ντουτέρτε να αναλάβει την πρωτοβουλία για ένα νέο μέτωπο: επενδύσεις, μεγάλα δημόσια έργα, απασχόληση... Η ιδέα είναι δελεαστική, αλλά επικίνδυνη. Ο Μπαράκ Ομπάμα έχει ήδη εκφράσει σαφώς την αγανάκτηση του ακυρώνοντας μια συνάντηση με τον πρόεδρο των Φιλιππίνων. Η ελίτ των Φιλιππίνων έχει στενούς ιστορικούς δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την πρώην αποικιοκρατική δύναμη· έτσι έχει το στρατό. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, στα νοτιοδυτικά της Ιαπωνίας, καμία χώρα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τις Φιλιππίνες. Ο Ντουτέρτε παίζει ένα παιχνίδι έντασης, αλλά σε μια περιοχή που υπόκειται ήδη σε υψηλό βαθμό γεωπολιτικών εντάσεων.

Αυτό είναι ένα παιχνίδι υψηλού κινδύνου.

Οι θέσεις της αριστεράς

Το πανόραμα της αριστεράς των Φιλιππίνων μετασχηματίζεται και διαμορφώνονται νέες εξελίξεις. Ας προσπαθήσουμε να πάρουμε μια ιδέα για το τι συμβαίνει, χωρίς να είναι εξαντλούμε το θέμα.

Akbayan

Το κόμμα αυτό ιδρύθηκε το 1998 από τη συσπείρωση των ρευμάτων που προέρχονται από τη χριστιανική αριστερά, το CPP και το NDF, το «παλιό» Κομμουνιστικό Κόμμα (PKP^viii), προσωπικότητες μαρξιστών και ανεξάρτητων σοσιαλιστών...^ix Παρά τους δεσμούς του με το κοινωνικό κίνημα, από τη στιγμή που το Akbayan αποφάσισε το 2009 να σταματήσει να είναι μια δύναμη της αντιπολίτευσης με εκπροσώπηση στην Κάτω Βουλή, αλλά να ενταχθεί σε ένα προεδρικό συνασπισμό, το εκλογικό τοπίο επέβαλε την δική του λογική. Συμμάχησε το 2010 με τον Μπενίνιο «Νοϊνόι» Ακίνο ΙΙΙ και προσχώρησε στην κυβέρνηση. Παρά τον πολλαπλασιασμό των σκανδάλων, ποτέ δεν διαχώρησε τη θέση του.¹¹

Το 2016, για πρώτη φορά, το Akbayan κατάφερε να πάρει μαζί του τη Ρίσα Οντιβέρους-Μπαράκελ που εκλέχτηκε στη Γερουσία (αλλά μόνο ένας βουλευτής στην Κάτω Βουλή). Αυτό θα μπορούσε να είναι μια πύρρειος νίκη. Αυτό το κόμμα ταυτίζεται τώρα πολιτικά με την καταστροφή της απερχόμενης διοίκησης. Η ηγεσία του ομαδοποιήθηκε γύρω από το BISIG^x και έγινε ένας εκλογικός μηχανισμός· δεν αντιπροσωπεύει πλέον το τόξο των ρευμάτων που συμμετείχαν στην ίδρυσή του. Ωστόσο, η εξέλιξη των ρευμάτων του συνδικαλιστικού και κοινωνικού κινήματος που ανήκαν ή είχαν σχέσεις με το Akbayan παραμένει ένα ερώτημα που πρέπει να εξετάζεται από κοντά.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα των Φιλιππίνων [Communist Party of the Philippines / Partido Komunista ng Pilipinas]

Όταν το CPP συνειδητοποίησε ότι Ροντρίγκο Ντουτέρτε θα μπορούσε να κερδίσει τις εκλογές, τον υποστήριξε, αν και στην αρχή έκαναν μάλλον καμπάνια για την Γκρέις Πόε. Για χρόνια, οι δυνάμεις των ανταρτών του κόμματος έχουν συνάψει ένα είδος συμφωνίας μη επέμβασης με το «δήμαρχο των τάγματα θανάτου» στην επαρχία Νταβάο.

Ο Τζοσέ Μαρία Σισόν ηγεμονική φυσιογνωμία του κόμματος που ζει στην Ουτρέχτη (Ολλανδία) - χαιρέτισε ιδιαίτερα τον άνθρωπο που κάποτε ήταν μαθητής του, θεωρώντας ότι θα ήταν ίσως ο πρώτος αριστερός πρόεδρος των Φιλιππίνων¹². Μετά τις εκλογές της 9ης Μαΐου προέκυψαν διαφωνίες μέσα στο κόμμα: ο Σισόν ανταποκρίθηκε θετικά στην προσφορά του διαλόγου που ξεκίνησε από τον Ντουτέρτε, ενώ άλλοι κατήγγειλαν τον ελιτίστικο χαρακτήρα της νέας προεδρίας. Μια (προσωρινή;) συμφωνία φαίνεται να έχει γίνει για να συμμετάσχει στην κυβέρνηση και να ανοίξει ένας νέος γύρος διαπραγματεύσεων.

Το CPP έχει υποστηρίξει την πολιτική του «πολέμου κατά των ναρκωτικών» και προσφέρθηκε ακόμα και να συμβάλει σε αυτόν.¹³ Σε μια πρόσφατη δήλωση, ο Σισόν αναφέρει τις επικρίσεις σχετικά με την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, χωρίς όμως ο ίδιος να τις υποστηρίζει. Στην επόμενη παράγραφο, καταγγέλλει τον χειρισμό του θέματος αυτού από τον Ομπάμα. Από εκείνο το σημείο εκκίνησης, θεωρεί ύποπτους όλους εκείνους που επιτίθενται στον Ντουτέρτε για αυτούς τους λόγους.¹⁴

Το ζευγάρι Μπενίτο και Βίλμα Τιαμζόν ενσαρκώνουν την ηγεσία «του εσωτερικού» του CPP. Συνελήφθησαν το 2014 και τώρα αφέθηκαν ελεύθεροι για να συμμετάσχουν στις διαπραγματεύσεις του Όσλο, παρέχοντας υποστήριξή προς την προεδρία σε συνέντευξή τους («η συνολική πορεία είναι σαφής»), ελπίζοντας απλά ότι ο Ντουτέρτε θα κάνει πρακτικά βήματα για την εφαρμογή της πολιτικής του ανεξαρτησίας απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες.¹⁵

Δεν είναι σαφές αν στον κοινωνικό τομέα ο Ντουτέρτε θα προσφέρει ευκαιρείες στους υπουργούς που είναι κοντά στο CPP ή είναι μέλη του. Ωστόσο, το θέμα ίσως των συνομιλιών του Όσλο θα είναι καθοριστικό. Ο νέος πρόεδρος πρέπει να πείσει τον στρατό ότι ξέρει τι κάνει κατά την έναρξη τους. Χρειάζεται αποτελέσματα. Νομίζει ίσως ότι σε ορισμένες περιοχές, τουλάχιστον, οι αντάρτες, καθώς φθίνουν, αναζητούν μια διέξοδο ύστερα από περισσότερα από πενήντα χρόνια μαχών· και ο ίδιος θα πρέπει να παρακολουθεί με ενδιαφέρον όσα συμβαίνουν στην Κολομβία (τη συμφωνία με τις FARC). Προς το παρόν, βέβαια, η αντιπροσωπεία του CPP στο Όσλο οχυρώθηκε στις κλασικές του θέσεις, δηλαδή στην τακτική της πολιτικής διαπραγμάτευσης χωρίς στόχους.

Κοιτώντας από τ’ αριστερά, η δυναμική των διαπραγματεύσεων αποτελεί σίγουρα ένα από τα κύρια απτά ζητήματα για την κατάσταση που διανοίγονται με τη νίκη του Ροντρίγκο Ντουτέρτε.

Στην αντιπολίτευση: τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία

Όλα τα αριστερά ρεύματα γνωρίζουν ότι με την παρούσα κρίση του καθεστώτος έχουν ανοίξει παράθυρα ευκαιριών σε διάφορους τομείς.¹⁶ Όλοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία να κερδίσουν πραγματικά οφέλη για τους εργαζόμενους (ενάντια στις επισφαλείς συμβάσεις...), τους τοπικούς πληθυσμούς (ενάντια στις εταιρείες εξόρυξης...), τους αγρότες (μια αναβίωση της αγροτικής μεταρρύθμισης...), τους φτωχούς (κοινωνική προστασία...), τους Λούμαντ (δικαιώματα στις προγονικές περιοχές τους...), κ.λπ. Αυτό απαιτεί ένα συνδυασμό σταθερότητας, ευελιξίας και πολιτικής ανεξαρτησίας.

Ωστόσο, ένα σχίσμα διαπερνά τη μη-κομμουνιστογεννή αριστερά (ΜΚΟ, οργανώσεις παραγωγών και πολιτική αριστερά) για το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Για κάποιους, στο όνομα των κοινωνικών στόχων, δεν θα πρέπει να καταδικάσουμε την κυβέρνηση για τα θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ο πόλεμος για τα ναρκωτικά) και της δημοκρατίας (το φάντασμα του στρατιωτικού νόμου). Για άλλους, αντίθετα, τέτοια ζητήματα είναι πάρα πολύ σοβαρά για να αποσιωπηθούν. Πολύ γρήγορα, με πρωτοβουλία κυρίως του Γουόλντεν Μπέλο¹⁷, μια σειρά από οργανώσεις διακήρυξαν την αντιπολίτευση τους απέναντι στη νέα κυβέρνηση, ενώ επιδιώκουν να κινητοποιηθούν για την επίτευξη συγκεκριμένων νικών όσο η κατάσταση παραμένει ρευστή.

Πολλές δυνάμεις έχουν επίσης ενωθεί για να καταγγείλουν την απόφαση του Ντουτέρτε να θάψει τα λείψανα του πρώην δικτάτορα Φερντινάντο Μάρκος στο νεκροταφείο του Εθνικού Ήρωα.¹⁸

iDEFEND

Από τότε, το δημοκρατικό κίνημα διαμαρτυρίας συνέχισε να αυξάνεται. Ένας συνασπισμός που ονομάζεται iDEFEND^xi, ο οποίος συγκροτήθηκε στις 12 Αυγούστου, διεξήγαγε μια μετωπική μάχη για το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Διευρύνεται όλο και περισσότερο και σκληραίνει τη θέση του όταν η κατάσταση επιδεινώνεται. Στην τελευταία δήλωσή του, λέει συγκεκριμένα:

«Η δημοκρατία απειλείται σήμερα. Στις 4 Σεπτεμβρίου, ο Πρόεδρος έθεσε το σύνολο της χώρας κάτω από κατάσταση έκτακτης ανάγκης (...), επ’ αόριστον. Πρόσφατα, γίναμε μάρτυρες της πιο ζωντανής εκδήλωσης της αποτυχίας της δημοκρατίας, που ήταν η σκηνοθετημένη από το Μαλακανιάνγκ [προεδρικό μέγαρο] αποπομπή του γερουσιαστή ντε Λίμα από επικεφαλής της επιτροπής Δικαιοσύνης. Αυτή είναι η πιο πρόσφατη κίνηση της Εκτελεστικής εξουσίας να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο του Κογκρέσου. (...) Ολόκληρη η χώρα έγινε μάρτυρας της οργής με την οποία απείλησε να κηρύξει στρατιωτικό νόμο, όταν το Δικαστήριο υποστήριξε την εξουσία του στην έρευνα των δικαστών για τις σχέσεις του Μαλακανιάνγκ με τα ναρκωτικά. Σαράντα τέσσερα χρόνια πριν ο Μάρκος κήρυξε στρατιωτικό νόμο. Σήμερα, αντιμετωπίζουμε μια παρόμοια, αν όχι μεγαλύτερη απειλή για τη ζωή, τις ελευθερίες και τα δημοκρατικά μας δικαιώματα».¹⁹

Συμμαχία Σταματήστε τον Πόλεμο

Η συμμαχία «Σταματήστε τον πόλεμο»^xii παρεμβαίνει σε ένα πολύ ευρύτερο φάσμα θεμάτων από ό, τι υποδηλώνει το όνομά της. Έχει δημοσιεύσει μια από τις πρώτες κρίσιμες αναλύσεις του καθεστώτος Ντουτέρτε.²⁰ Εχει καταγγέλλει το χρέος που κληρονόμησε από τη δικτατορία του Μάρκος (ένα χρέος που ο Ντουτέρτε δεν θέτει υπό αμφισβήτηση) και παλεύει ενάντια στην κλιματική αλλαγή (για την οποία ο Ντουτέρτε δεν θέλει ούτε ν’ ακούσει). Δεν θέλει να αντικατασταθεί η κυριαρχία των ΗΠΑ από αυτήν της Κίνας, της νέας παγκόσμιας δύναμης.

Partido Lakas ng Masa (PLM)

Το PLM (Κόμμα της Δύναμης των Μαζών^xii) σε ανακοίνωσή του με ημερομηνία 7 Σεπτεμβρίου, «καλεί να σταματήσουν οι μαζικές δολοφονίες των ύποπτων χρηστών ναρκωτικών και των διακινητών (βαποράκια) στις φτωχές αστικές κοινότητες. Η εκστρατεία κατά των ναρκωτικών θα μπορούσε απλά να είναι μια εντατική αστυνομική επιχείρηση, με στόχο τους μεγαλύτερους εμπόρους των ναρκωτικών και τους προστάτες τους».²¹

Partido Manggagawa (PM)

Οι ηγέτες του PM (Εργατικό Κόμμα) ανακοίνωσαν στις 21 Σεπτεμβρίου: «Στην 44η επέτειο του στρατιωτικού νόμου, ο αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία για όλους, εξακολουθεί να ισχύει και να είναι κρίσιμος όσο ποτέ. (...), Οι ατομικές ελευθερίες και οι δημοκρατικές ελευθερίες βρίσκονται κάτω από σαφή και υπαρκτό κίνδυνο (...) Οι εξωδικαστικές εκτελέσεις που γίνονται στο όνομα του πολέμου κατά των ναρκωτικών έχουν πλέον πάρει διαστάσεις δολοφονιών των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.»²²

Rebolusyonaryong Partido ng Manggagawa - Mindanao (RPM-M)

Στις 12 Ιουνίου, το RPM-M (Επαναστατικό Εργατικό Κόμμα - Μιντανάο^xiii) δήλωσε: «Εμείς, ως οργάνωση και ως μέλη, κηρύττουμε μονομερή κατάπαυση του πυρός απέναντι στο CPP-NPA, αν αυτή η εξέλιξη σημαίνει νίκη για τις δημοκρατικές δυνάμεις στη χώρα και μια ώθηση για ένα πιο δυναμικό και ανανεωμένο επαναστατικό κίνημα στις Φιλιππίνες».²³ Το Μάο-σταλινικό Κομμουνιστικό Κόμμα έχει πράγματι επιτεθεί σε στελέχη των άλλων επαναστατικών οργανώσεων, όπως του RPM-Μ, το οποίο ελπίζει ότι η παρούσα κατάσταση μπορεί να βοηθήσει στον τερματισμός μιας σύγκρουσης την οποία θεωρεί αδελφοκτόνο.

Σε ένα κείμενο που δημοσιεύθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου, μετά την επίθεση της Αμπού Σαγιάφ στο Νταβάο, το RPM-M και ο Λαϊκός Επαναστατικός Στρατός (RPA) αναφέρουν: «Έχουμε την ίδια οργή ενάντια στην τρομοκρατία και τα παράνομα ναρκωτικά, αλλά έχουμε επιφυλάξεις σχετικά με την επίσημη ανακήρυξη Κατάστασης Εθνικής Εκτάκτου Ανάγκης. Όπως βιώνεται στη χώρα, η μαζική ανάπτυξη και κινητοποίηση των στρατιωτικών και των αστυνομικών δυνάμεων έχει οδηγήσει σε μαζική περιστολή των ατομικών ελευθεριών. Αυτό επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τη στρατιωτική ομάδα στα πλαίσια της κυβέρνησης του Ντουτέρτε και τα ιμπεριαλιστικά συμφερόντα ξένων δυνάμεων στο όνομα της εκστρατείας κατά της τρομοκρατίας και να καταπνίξει εν τη γενέσει τους τις εθνικές πρωτοβουλίες στο εσωτερικό της κυρίαρχης τάσης της νέας κυβέρνησης. (...)

Ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών, της εγκληματικότητας και των τρομοκρατικών δραστηριοτήτων δεν πρέπει να αποτελέσει απειλή για τις πολιτικές ελευθερίες του λαού και των κοινοτήτων, αλλά θα πρέπει να ενθαρρύνει περισσότερους χώρους για μια ολοκληρωμένη και δυναμική προσπάθεια με τη συμμετοχή των λαών και των ίδιων των κοινοτήτων.»²⁴

Τρίτος δρόμος

Οι συζητήσεις στο πλαίσιο της αριστεράς των Φιλιππίνων μερικές φορές παίρνουν μια απόλυτη και πολωτική τροπή. Είτε θα υποστηρίξεις τον Ντουτέρτε, είτε θα βρεθείς στο «κίτρινο» στρατόπεδο (κίτρινο είναι το χρώμα των Ακίνο).

Η αριστερά των Φιλιππίνων στο σύνολό της αποδυναμώνεται σήμερα, αν και παραμένει μία από τις πιο ζωντανές στη Νοτιοανατολική Ασία. Από τη δεκαετία του 1980, δεν ήταν σε θέση να ανακτήσει την πολιτική πρωτοβουλία με σταθερό τρόπο και η ίδια βρίσκται ανά περιόδους όμηρος των συγκρούσεων στο εσωτερικό της άρχουσας τάξης.

Η σημερινή κρίση του καθεστώτος μπορεί να ευνοήσει μια ανασύνθεση της αριστεράς, παρέχοντας μια ώθηση για έναν νέο ριζοσπαστικό και ενιαίο δυναμισμό. Αυτό δεν θα συμβεί με την ευθυγράμμισή της με την προεδρία του Ντουτέρτε (ούτε, φυσικά, πάνω στα ερείπια της προηγούμενης κυβέρνησης). Η κατάσταση είναι περίπλοκη και οι ευκαιρίες πρέπει να αξιοποιηθούν - αλλά η νέα Προεδρία έχει νομιμοποιήσει στα μάτια του πληθυσμού την αυθαίρετη εξουσία και τη χρήση των ταγμάτων θανάτου. Ένα θανατηφόρο δηλητήριο.

25 Σεπτεμβρίου 2016

Μετάφραση: e la libertà

Pierre Rousset, «The left currents in the Philippines and the Duterte presidency», International Viewpoint, 20 Οκτωβρίου 2016. 

Σημειώσεις