«Απογοήτευση, συνωστισμός, έλλειψη υπηρεσιών»: Αποστολή της HRW διαπίστωσε από κοντά τις συνθήκες κράτησης στη ΒΙΑΛ στις 8-9 Απρίλη, μιλώντας με τους έγκλειστους πρόσφυγες. Ακολουθούν μερικές από τις περιγραφές τους και τα συμπεράσματα από την αποστολή της διεθνούς οργάνωσης.
Δύο από τα πολλά παιδιά που κρατούνται για βδομάδες τώρα στη ΒΙΑΛ
H διεθνής οργάνωση υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επισκέφθηκε τη Χίο, αλλά και τη Λέσβο, στο διάστημα από τις 3 έως τις 9 Απριλίου 2016. Η Human Rights Watch διαπίστωσε ότι στους φυλασσόμενους από την αστυνομία καταυλισμούς και στα δύο νησιά κρατούνταν ευρύ φάσμα ανθρώπων με ιδιαίτερες ανάγκες, συμπεριλαμβανομένων γυναικών με μικρά παιδιά, εγκύων, ασυνόδευτων ανηλίκων, ηλικιωμένων ανδρών και γυναικών, καθώς και ατόμων με σωματικές και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες. Ακόμα χειρότερα, «κανένας από τους κρατούμενους δεν είχε κατάλληλη πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, εγκαταστάσεις υγιεινής ή νομική συνδρομή», τονίζει η HRW.
Mερικές από τις διαπιστώσεις της HRW στη ΒΙΑΛ
Μεταφράσαμε μερικά από όσα κατέγραψε η Human Rights Watch στη ΒΙΑΛ (αντίστοιχες διαπιστώσεις έκανε και για τη Μόρια της Λέσβου – δείτε αναλυτικά, στα αγγλικά, εδώ). Μεταξύ άλλων, διαπίστωσαν την κράτηση παιδιών και ατόμων με αναπηρίες, έλλειψη απαραίτητων ιατρικών υπηρεσιών, κράτηση ασυνόδευτων ανήλικων μαζί με ενήλικους:
Ανεπαρκείς υπηρεσίες και φύλαξη
Κατά την χωρίς περιορισμούς επισκέψεις του στο κλειστό κέντρο κράτησης της ΒΙΑΛ στη Χίο στις 7 και 8 Απρίλη, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων πήρε συνεντεύξεις από 21 ανθρώπους, εκ των 15 με συγκεκριμένες ιατρικές ή άλλες ανάγκες. Η δυνατότητα μετακίνησης των προσφύγων μέσα στο στρατόπεδο είναι περιορισμένη, με τους ανθρώπους να είναι κλειδωμένοι σε έναν από τους δύο τομείς που έχουν κοντέινερ για στέγαση, βασικές υποδομές ντους και τουαλέτας και πολύ λίγο ελεύθερο χώρο.
Οι αρχές δεν έχουν πάρει κανένα μέτρο για να ξεχωρίσουν τα παιδιά από ενήλικους με τους οποίους δεν έχουν καμιά συγγενική σχέση, ούτε για να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες των γυναικών για την ασφάλειά τους. Στη ΒΙΑΛ υπήρχαν τουλάχιστον τρία ασυνόδευτα ανήλικα παιδιά, όλα τους στον ίδιο χώρο με ενήλικες.
«Δεν κάναμε κανένα έγκλημα για να βρισκόμαστε σε αυτή τη φυλακή»
Οι έγκλειστοι αναφέρουν πως έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε τρεχούμενο νερό, έλλειψη ζεστού νερού, και ανεπαρκείς συνθήκες υγιεινής. «Είναι όλα τόσο δύσκολα εδώ», είπε μια 25χρονη μητέρα από το Αφγανιστάν που βρίσκεται στη ΒΙΑΛ μόνη της με το 5χρονο παιδί της. «Είμαστε μέσα σε μια φυλακή. Το φαγητό δεν τρώγεται, και κάθε μέρα, για μισή μέρα, δεν υπάρχει τρεχούμενο νερό. Οι εγκαταστάσεις δεν είναι καθαρές και ποιος ξέρει ποιες ασθένειες κυκλοφορούν. Δεν κάναμε κανένα έγκλημα για να βρισκόμαστε σε αυτή τη φυλακή»
Οι γυναικείες τουαλέτες και τα ντους είναι ξεχωριστά από εκείνα των αντρών, αλλά δεν έχουν κλειδαριές που εξασφαλίζουν την ιδιωτικότητα, ενώ μερικές γυναίκες ανησυχούν για την ασφάλειά τους. «Όταν κάποια πάει για να κάνει ντους, χρειάζεται κάποιος άλλος να μένει απέξω για να κρατά την κουρτίνα και να εξασφαλίζει ότι δεν θα μπει κανένας άλλος μέσα», εξηγεί μια 24χρονη γυναίκα από το Αφγανιστάν, «ποτέ δεν πάω μόνη μου».
Η ΒΙΑΛ δεν έχει ντους προσβάσιμα στους ανθρώπους με αναπηρικό καροτσάκι και υπάρχει μόνο μια προσβάσιμη τουαλέτα για ανθρώπους με φυσικές αναπηρίες σε κάθε μέρος του στρατοπέδου.
Μεγάλος αριθμός ευάλωτων ανθρώπων, ανάμεσά τους μικρά παιδιά και άνθρωποι με αναπηρίες, κρατούνται στο κέντρο κράτησης της ΒΙΑΛ στη Χίο – © 2016 Human Rights Watch
Οι έγκλειστοι μιλούν ακόμα για την ανεπάρκεια του φαγητού που τους δίνεται, ιδίως για τα παιδιά. «Δεν δίνουν γάλα κάθε μέρα», λέει μια 32χρονη μητέρα από το Αφγανιστάν, «έχω πέντε παιδιά και δύο έχουν ήδη αρρωστήσει. Είναι πολύ δύσκολο με αυτή την κατάσταση να καταφέρω να τα φροντίσω».
Μόνο βασικές ιατρικές υπηρεσίες
Ως τις 9 Απρίλη τουλάχιστον, μόνο βασικές ιατρικές υπηρεσίες παρέχονταν στη ΒΙΑΛ από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και τον στρατό. Ιατρικό προσωπικό, ανάμεσά τους και γυναίκες, βρίσκονταν στο χώρο μόνο για λίγες ώρες, χωρίς καμιά ιατρική φροντίδα τη νύχτα, αν και κάποια άνθρωποι με σοβαρά προβλήματα μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο της Χίου. Ενας κοινωνικός λειτουργός στη ΒΙΑΛ είπε στην HRW ότι αναμένεται να έρθουν περισσότεροι γιατροί τις επόμενες μέρες.
Ένα ηλικωμένο ζευγάρι από την Χανακίν του Ιράκ ανέφερε ακόμα πως δεν είχαν πρόσβαση στην ιατρική βοήθεια που χρειάζονται. «Ο άντρας μου πάσχει από καρδιακό νόσημα και Αλτσχάιμερ», ανέφερε η γυναίκα, «όλα τα χάπια του χάθηκαν στη θάλασσα».
Τα μέλη του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων συνάντησαν ακόμα μια 45χρονη γυναίκα από το Αφγανιστάν, καθηγήτρια που έφυγε για να γλιτώσει τις διώξεις των Ταλιμπάν, στην άκρη του κοντέινερ όπου διαμένει. Ο ανιψιός της, είπε η γυναίκα, υποφέρει από σοβαρά προβλήματα νοητικών δυσλειτουργιών και επέδειξε ένα έγγραφο από τον Ισπανικό Ερυθρό Σταυρό που αναφέρει πως υποφέρει από βαριά κατάθλιψη και συνοδές δυσλειτουργίες, που συνήθως προκαλούνται από ένα ιδιαίτερα αγχωτικό συμβάν. Ως ενδεδειγμένη θεραπεία, ο γιατρός είχε συστήσει μια γκάμα αντι-καταθλιπτικών και αντι-ψυχωτικών φαρμάκων, αλλά ο ίδιος ο ανιψιός της γυναίκας ανέφερε πως δεν είχε καταφέρει να βρει οποιοδήποτε φάρμακα ή άλλη ψυχολογική υποστήριξη.
Πολλοί κρατούμενοι στη ΒΙΑΛ της Χίου είπαν στη Human Rights Watch πως διαθέτουν μόνο μια αλλαξιά ρούχα
Αυθαίρετη κράτηση, με βραδείς ρυθμούς η εξέταση των αιτημάτων ασύλου
Η HRW συμπληρώνει πως υπό το ελληνικό και διεθνές δίκαιο, όλοι οι έγκλειστοι, περιλαμβανομένων των παράτυπων μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, πρέπει να ενημερώνονται, σε γλώσσα που κατανοούν, για τους λόγους της κράτησής τους και τα δικαιώματά τους, περιλαμβανομένου του δικαιώματος να αμφισβητήσουν την κράτησή τους αλλά και το δικαίωμα σε νομική υποστήριξη. Παρ’όλα αυτά, κανένας από τους ανθρώπους που κρατούνται στα κέντρα αυτά (ΒΙΑΛ και Μόρια) δεν είχε λάβει στα χέρια του την εντολή κράτησής του ούτε είχε πληροφορηθεί τους λόγους για τους οποίους κρατείται.
«Κανείς δεν μου λέει γιατί κρατούμαι»
Οι κρατούμενοι στη Χίο δεν ήξεραν πώς θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν το καθεστώς κράτησή τους, και δεν είχαν καμιά αποτελεσματική πρόσβαση σε δικηγόρο. Ως τις 9 Απρίλη, πολύ λίγοι μεταφραστές ήταν διαθέσιμοι στο στρατόπεδο για τους ανθρώπου που βρίσκονται εκεί, και μιλούν πολλές γλώσσες, όπως αραβικά, κούρδικα, φαρσί. Μόνο μια γυναίκα μεταφραστής βρίσκεται στη ΒΙΑΛ, που ομιλεί αραβικά.
«Ρωτάω κάθε μέρα γιατί κρατούμαι και κανείς δεν μου απαντάει», τόνιζε μια 24χρονη γυναίκα από το Αφγανιστάν που έκανε αίτηση ασύλου στην Ελλάδα ενώ κρατούνταν στη ΒΙΑΛ
Eνας πρόσφυγας από το Ιράκ καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι, με τη γυναίκα και το παιδί του, κοιτούν τον πίνακα στη ΒΙΑΛ με τις ανακοινώσεις για τα δικαιώματα των προσφύγων σε παροχή νομικής βοήθειας. Ωστόσο, δεν υπάρχει κανένας διαθέσιμος δικηγόρος.
Στη Χίο, μόνο ένας υπάλληλος από την ελληνική Υπηρεσία Ασύλου εξέταζε τα αιτήματα ασύλου. Ως τις 8 Απρίλη, είχε διεκπεραιώσει μόνο 9 από τις 1.206 περιπτώσεις ανθρώπων που εξέφρασαν την επιθυμία να υποβάλλουν αίτηση ασύλου στην Ελλάδα. Τρεις ακόμα υπάλληλοι αναμένεται να έρθουν στη ΒΙΑΛ ως το τέλος Μαΐου. Η έλλειψη μεταφραστών οδηγεί στην ανάγκη να χρησιμοποιούνται μεταφραστές μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας με την Αθήνα.
Πέντε αξιωματικοί της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ασύλου (European Asylum Support Office – EASO) υποτίθεται πως θα φτάσουν στη Χίο ως τις 18 Απρίλη. Ο ρόλος τους, όπως προβλέπει η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, είναι να διεξάγουν προκαταρκτική εξέταση για να ορίζουν αν οι αιτήσεις ασύλου είναι μη αποδεκτές γιατί οι αιτούντες είχαν ή θα μπορούσαν να είχαν καταθέσει αίτημα προστασίας στην Τουρκία.
Παιδιά πίσω από τα συρματοπλέγματα στη ΒΙΑΛ. Μερικά ασυνόδευτα μικρά παιδιά κρατούνται στον ίδιο χώρο με ενήλικες τους οποίους δεν εχουν καμιά σχέση
«Αδικαιολόγητη η κράτηση, ΒΙΑΛ και Μόρια πρέπει να μετατραπούν σε ανοιχτές δομές»
Η HRW επισημαίνει, σε κείμενο που ανέβηκε σε μετάφραση στην επίσημη σελίδα της, και τα παρακάτω:
Οι ελληνικές αρχές, σε πλαίσιο συντονισμού με την Ευρωπαϊκή Ένωση, προβαίνουν σε αυτόματη κράτηση όλων των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών που καταφθάνουν στα νησιά της Λέσβου και της Χίου σε ελεεινές συνθήκες, δήλωσε σήμερα η Human Rights Watch. Η κράτηση περίπου 4.000 ατόμων προκαλεί ιδιαίτερη ταλαιπωρία για τα ευάλωτα άτομα που κρατούνται, όπως τα παιδιά, οι έγκυες και τα άτομα με αναπηρίες.
Η καθολική κράτηση όλων των αιτούντων άσυλο και μεταναστών σε κλειστές δομές είναι αδικαιολόγητη –δεδομένου ότι υπάρχει δυνατότητα λιγότερο περιοριστικών επιλογών– και συνιστά αυθαίρετη κράτηση. Οι δύο κλειστές δομές πρέπει να μετατραπούν σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας με κατάλληλες υπηρεσίες και ασφάλεια για τα άτομα που χρήζουν προστασίας από τον πόλεμο, τις διώξεις και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
«Ούτε νομική, ούτε ηθική αιτολόγηση για να κρατούνται έγκλειστοι οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες»
«Η πολιτική της ΕΕ, που εφαρμόζεται στην Ελλάδα, έχει οδηγήσει στον εγκλεισμό οικογενειών και άλλων ανθρώπων που εγκατέλειψαν τις χώρες τους για να ξεφύγουν από καταστάσεις φρίκης, όπως η τρομοκρατία του Ισλαμικού Κράτους, οι απειλές των Ταλιμπάν ή οι αυτοσχέδιες βόμβες-βαρέλια της συριακής κυβέρνησης», δήλωσε η Eva Cossé, ειδική επί θεμάτων που αφορούν την Ελλάδα στη Human Rights Watch. «Όταν υπάρχουν εναλλακτικές δυνατότητες αντί της κράτησης, όπως και πράγματι υπάρχουν στα ελληνικά νησιά, δεν υπάρχει νομική ούτε ηθική αιτιολόγηση για να κρατούνται έγκλειστοι οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες».
Σε επισκέψεις που πραγματοποίησε στη Λέσβο και στη Χίο από τις 3 έως τις 9 Απριλίου 2016, η Human Rights Watch διαπίστωσε ότι στους φυλασσόμενους από την αστυνομία καταυλισμούς και στα δύο νησιά κρατούνταν ευρύ φάσμα ανθρώπων με ιδιαίτερες ανάγκες, συμπεριλαμβανομένων γυναικών με μικρά παιδιά, εγκύων, ασυνόδευτων ανηλίκων, ηλικιωμένων ανδρών και γυναικών, καθώς και ατόμων με σωματικές και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες. Κανένας από τους κρατούμενους δεν είχε κατάλληλη πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, εγκαταστάσεις υγιεινής ή νομική συνδρομή.
Αμφότεροι οι καταυλισμοί ξεκίνησαν να λειτουργούν ως ανοιχτά κέντρα υποδοχής και καταγραφής για τους εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που είχαν καταφθάσει στα νησιά από τις αρχές του 2015, αλλά ξαφνικά μετατράπηκαν σε στρατόπεδα που προσομοιάζουν με φυλακές στις 20 Μαρτίου 2016, όταν τέθηκε σε ισχύ μια άκρως προβληματική συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες που έχουν καταφθάσει έκτοτε τίθενται υπό κράτηση από τις ελληνικές αρχές, με τη συνδρομή του οργανισμού εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, Frontex, και τους απαγορεύεται η έξοδος από τους καταυλισμούς.
Οι εγκαταστάσεις στη Μόρια της Λέσβου, με περίπου 3.100 άτομα, περιβάλλονται από φράκτη με συρματόπλεγμα στην κορυφή του. Στις εγκαταστάσεις της ΒΙΑΛ –πρώην εργοστασίου αλουμινίου– στη Χίο, στους περίπου 1.000 κρατούμενους επιτρέπεται μόνο να κινούνται σε έναν περιορισμένο χώρο με κοντέινερ-οικίσκους, ο οποίος περιβάλλεται από περίφραξη με συρματόπλεγμα.
Ως ανοιχτές δομές, η Μόρια και η ΒΙΑΛ εξυπηρετούνταν από διάφορες ανθρωπιστικές οργανώσεις και από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), αλλά οι περισσότερες εξ αυτών, περιλαμβανομένης της UNHCR, ανέστειλαν τις δραστηριότητές τους μετά τις 20 Μαρτίου, σύμφωνα με την πολιτική τους να μην παρέχουν υπηρεσίες σε κλειστές δομές.
Αιτούντες άσυλο και μετανάστες στέκονται στην ουρά για να παραλάβουν σακίδια που διένειμε μη κυβερνητική οργάνωση στη ΒΙΑΛ στις 8 Απρίλη 2016
«Απογοήτευση, συνωστισμός, έλλειψη υπηρεσιών»
Οι συνθήκες στη Μόρια και στη ΒΙΑΛ επιδεινώθηκαν ραγδαία λόγω του φόβου, της απογοήτευσης, του υπερβολικού συνωστισμού και της έλλειψης υπηρεσιών. Οι εντάσεις στη ΒΙΑΛ κορυφώθηκαν την 1η Απριλίου, όταν ξέσπασαν βίαιες συγκρούσεις μεταξύ Σύρων και Αφγανών κρατουμένων. Περίπου 400 άτομα διέφυγαν από το κέντρο και τώρα βρίσκονται σε έναν από τους δύο ανοιχτούς καταυλισμούς στην πόλη της Χίου.
Η νέα πολιτική της Ελλάδας όσον αφορά την κράτηση είναι απόρροια της συμφωνίας που συνήφθη στα μέσα Μαρτίου μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Στις 2 Απριλίου, η ελληνική Βουλή ψήφισε εσπευσμένα νόμο που επιτρέπει τον καθολικό «περιορισμό της κυκλοφορίας» των νεοεισερχομένων σε κλειστές δομές στα συνοριακά σημεία εισόδου –όπως τα νησιά– για έως 25 ημέρες κατά τη διάρκεια της διαδικασίας υποδοχής και ταυτοποίησης. Προβλέπεται δε η κράτηση των αιτούντων άσυλο για έως τρεις μήνες εν αναμονή της διεκπεραίωσης των αιτημάτων τους.
Κράτηση ως και 18 μήνες!
Τα άτομα προς απέλαση, περιλαμβανομένων εκείνων που προβλέπεται να επιστρέψουν στην Τουρκία, μπορούν να τεθούν υπό κράτηση για έως 18 μήνες. Ο νόμος μείωσε το μέγιστο χρονικό διάστημα για το οποίο μπορούν να παραμένουν υπό κράτηση οι αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα, αλλά προβλέπει μια ταχεία διαδικασία για την εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας εντός 15 ημερών, περιλαμβανομένης της προσφυγής. Η ταχεία διαδικασία δεν έχει ακόμη ξεκινήσει, αλλά μόλις τεθεί σε εφαρμογή, θα υπονομεύσει την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο, δήλωσε η Human Rights Watch.
Πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, από όσους κρατούνται επί του παρόντος στη ΒΙΑΛ, έχουν εκφράσει την επιθυμία να ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα, αλλά το σύστημα είναι υπερφορτωμένο και η στήριξη που υποσχέθηκε να παράσχει η ΕΕ καθυστερεί, δήλωσε η Human Rights Watch. Ομοίως, στις 12 Απριλίου, όλοι όσοι κρατούνται στη Μόρια, πλην 15 ατόμων, είχαν υποβάλει αίτημα ασύλου, σύμφωνα με την ελληνική αστυνομία.
«Δεν είναι ασφαλής χώρα η Τουρκία»
Βασικός στόχος της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας είναι η απόρριψη σχεδόν όλων των αιτημάτων ασύλου με την αιτιολογία ότι η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο, καθώς και η δυνατότητα γρήγορων απελάσεων προς την εν λόγω χώρα. Η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής χώρα λόγω της άρνησής της να παράσχει ουσιαστική προστασία σε μη ευρωπαίους πολίτες που την έχουν ανάγκη, συμπεριλαμβανομένων Αφγανών και Ιρακινών, όπως έχει δηλώσει επανειλημμένα η Human Rights Watch. Η Τουρκία έχει επίσης προβεί επανειλημμένα σε επαναπροώθηση Σύρων στην εμπόλεμη ζώνη, ενώ έχει κλείσει τα σύνορα σε άλλους που επιχειρούν να διαφύγουν.
Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας είναι θεμελιωδώς προβληματική και πρέπει να καταργηθεί, δήλωσε η Human Rights Watch. Όλα τα αιτήματα ασύλου που υποβάλλονται στην Ελλάδα πρέπει να εξετάζονται με βάση την ατομική κατάσταση του ενδιαφερομένου, ενώ και οι άλλες χώρες της ΕΕ πρέπει να στηρίξουν την Ελλάδα και τους αιτούντες άσυλο που βρίσκονται εκεί, εκπληρώνοντας αμέσως τις δεσμεύσεις τους για μετεγκατάσταση δεκάδων χιλιάδων αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα. Η ΕΕ και οι ελληνικές αρχές, σε συνεργασία με τους οργανισμούς του ΟΗΕ, πρέπει να παράσχουν εναλλακτικές επιλογές στέγασης για όλους τους αιτούντες άσυλο και να περιορίσουν την κράτηση αιτούντων άσυλο σε εξαιρετικές μόνο περιστάσεις.
«Η παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα για τους απελπισμένους αιτούντες άσυλο είναι οικτρή», δήλωσε η κ. Cossé. «Άνθρωποι που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον κίνδυνο κρατούνται σε απαράδεκτες συνθήκες εν αναμονή της πιθανής επιστροφής τους στην κάθε άλλο παρά ασφαλή Τουρκία ή υποφέρουν στο δυσλειτουργικό ελληνικό σύστημα ασύλου».
Όλες οι φωτογραφίες: © 2016 Human Rights Watch
Απλωταριά, 19/4/2016