Peter Drucker
Κουήρ σεξουαλικότητα, εργατική τάξη και έθνος
Συζήτηση στη Διεθνή Συνάντηση κατά της Ομοφοβίας και της Τρανσφοβίας, Kaos GL, Άγκυρα, 13 Μαΐου 2017.
Ευχαριστώ που με καλέσατε. Είναι τιμή μου να είμαι εδώ. Και σε αυτές τις δύσκολες στιγμές για τον τουρκικό λαό και ειδικά για τους Τούρκους ανθρώπους LGBTIQ, είμαι πολύ ευτυχής που έχω την ευκαιρία να είμαι αλληλέγγυος μαζί σας. Ελπίζω ότι αυτό που έχω να πω μπορεί να σας βοηθήσει να απαντήσετε στις μείζονες προκλήσεις που αντιμετωπίζετε.
Έρχομαι εδώ ως κάποιος που έχει ζήσει εδώ και 24 χρόνια στη Δυτική Ευρώπη. Την ίδια στιγμή, πιστεύω ότι το κίνημα LGBTIQ πρέπει να είναι ένα διεθνιστικό κίνημα. Οι καταστάσεις μας σε διάφορες χώρες είναι πολύ διαφορετικές, αλλά πιστεύω ότι τα οράματά μας συνδέονται. Η διεθνής αλληλεγγύη είναι ζωτικής σημασίας. Και για μένα, η διεθνής αλληλεγγύη βασίζεται στην ταύτηση σε όλο τον κόσμο μεταξύ των κουήρ ατόμων και των εργαζομένων, μιας κοινής ταύτησης με το διεθνές εργατικό κίνημα.
Αυτή τη στιγμή στην ιστορία, η σύνδεση των αγώνων των κουήρ και των εργατών δεν είναι εύκολη ή αυτόματη, ειδικά στη Δυτική Ευρώπη. Η τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα και τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα ήταν, ιδίως σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, χρόνια προόδου για τα LGBTI άτομα ως προς την κοινωνική αναγνώριση και τα δικαιώματα. Την ίδια στιγμή τα χρόνια αυτά ήταν το απόγειο της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης τάξης, που αποδυνάμωσε το παγκόσμιο εργατικό κίνημα. Υπήρχε μια αίσθηση διασύνδεσης μεταξύ των ομοφυλόφιλων ανδρών ειδικότερα -λιγότερο για τις λεσβίες, ακόμα λιγότερο για τα τρανς και ίντερσεξ άτομα- και της καπιταλιστικής υποκειμενικότητας. Τα πράγματα που οι ομοφυλόφιλοι άντρες αγοράζουν και οι επιχειρήσεις στις οποίες είμαστε πελάτες αποτελούσαν ένα μεγάλο μέρος της δικής μας αίσθησης της κοινότητας. Έτσι, ο κουήρ θεωρητικός Michael Warner, για παράδειγμα, έχει γράψει ότι «οι αστοί ομοφυλόφιλοι άντρες βρωμάνε εμπόρευμα». Ταυτόχρονα υπήρξε μια απομάκρινση ανάμεσα στα LGBTIQ άτομα και την εργατική τάξη, την οποία πολλές γυναίκες και κουήρ θεωρούν ότι παραδοσιακά τους περιθωριοποιεί. Και για να είμαι ειλικρινής, αυτή η αντίληψη βασίστηκε στην πραγματικότητα. Υπήρξε και εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλος σεξισμός και ετεροκανονικότητα στο επίσημο εργατικό κίνημα, παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί πρόοδος σε πολλές χώρες.
Το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008 συγκλόνισε και απονομιμοποίησε τον νεοφιλελευθερισμό. Για μερικούς μήνες, για ένα ή δύο χρόνια, κατέστη δυνατό σε πολλές χώρες, ακόμα και στα συστημικά μέσα ενημέρωσης, να τεθούν κάποια ερωτήματα σχετικά με τον παγκόσμιο καπιταλισμό και τις αδυναμίες του. Και με καλή επιχειρηματολογία.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε δύο πράγματα για τον νεοφιλελευθερισμό. (1) Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι απλώς ένα σύνολο πολιτικών που υιοθετούνται, συμπτωματικά, από σχεδόν κάθε κυβέρνηση στον κόσμο. Έχει τις ρίζες του στην κρίση της κερδοφορίας που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και ήταν και είναι μια απάντηση στην κρίση αυτή, με στόχο την αποκατάσταση της κερδοφορίας. Με αυτή την έννοια, για να μιλάμε σοβαρά για τον νεοφιλελευθερισμό χρειάζεται να μιλάμε για τον καπιταλισμό. (2) Ο νεοφιλελευθερισμός υπήρξε μια αποτυχία τουλάχιστον με μία κρίσιμη έννοια: στις καπιταλιστικές χώρες του κέντρου, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές δεν έχουν αποκαταστήσει τα ποσοστά ανάπτυξης και συσσώρευσης που επικρατούσαν στη δεκαετία του 1950 και του 1960. Ούτε οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές αποδείχθηκαν ικανές να διατηρήσουν για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης που υπήρχαν σε ορισμένες «αναδυόμενες οικονομίες» - τα BRICS και ορισμένες άλλες χώρες όπως η Τουρκία. Αντίθετα, ο νεοφιλελευθερισμός βρισκόταν στη ρίζα της κρίσης που ξέσπασε το 2007-2008, πρώτα στις ΗΠΑ και στη Δυτική Ευρώπη, και με μια καθυστέρηση λίγων ετών στο μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου.
Το ξέσπασμα της κρίσης το 2008 φαινόταν σαν μια ελπιδοφόρα στιγμή για την αριστερά, συμπεριλαμβανομένης και της κουήρ αριστεράς. Πριν από την κρίση, το κηρίαρχο ρεύμα στο λεσβιακό/γκέι κίνημα υιοθέτησε σε μεγάλο βαθμό μια ατζέντα ενσωμάτωσης των πιο ευκατάστατων και ευυπόληπτων λεσβιών/γκέι σε νεοφιλελεύθερες κοινωνίες, επιτρέποντάς τους να παντρευτούν και να υιοθετήσουν παιδιά και να ακολουθήσουν σταδιοδρομία στη μεσαία τάξη. Η κρίση έθεσε τη δυνατότητα να ξεπεράσουμε αυτό το γεγονός, να εμβαθύνουμε σε μια ατζέντα για την απελευθέρωση, την συμμαχία με την εργατική τάξη και την αριστερά. Αυτό θα μπορούσε να σήμαινε την αξιοποίηση των πιο ελπιδοφόρων πρωτοποριακών πρωτοβουλιών του 21ου αιώνα. Όπως της Εκστρατείας Δράσης για τη Θεραπεία στη Νότια Αφρική, η οποία αμφισβήτησε με επιτυχία όχι μόνο την κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής αλλά και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου στον αγώνα της για να εξασφαλίσει τη θεραπεία για ανθρώπους που ζουν με HIV και AIDS. Όπως των Κουήρ για την Οικονομική Δικαιοσύνη στη Νέα Υόρκη, που αγωνίστηκαν για τη στέγαση των κουήρ αστέγων. Όπως των αναπτυσσόμενων κινημάτων των τρανς και ίντερσεξ ατόμων και των κουήρ φύλου.
Δυστυχώς, αυτή η περίοδος ελπίδας δεν κράτησε πολύ. Έχει γίνει σαφές ότι παρά τις οικονομικές του αποτυχίες, ο νεοφιλελευθερισμός πέτυχε με άλλους τρόπους. Για παράδειγμα, με τον κατακερματισμό του εργατικού δυναμικού, στρέφοντας τους εργαζόμενους με καλύτερη αμοιβή εναντίον των χειρότερα αμοιβόμενων εργαζομένων και τους εργαζόμενους με σταθερές συμβάσεις κατά των εργαζομένων στον άτυπο τομέα ή με επισφαλείς συμβάσεις. Επιπλέον, η παγκόσμια νεοφιλελεύθερη οικονομική αναδιάρθρωση, θέτοντας τις εργατικές τάξεις διαφόρων περιοχών και ηπείρων σε άμεσο ανταγωνισμό μεταξύ τους, αποδυνάμωσε τις βασικές μονάδες της οργάνωσης της εργατικής τάξης, εξασθένησε την διεθνή εργατική αλληλεγγύη και εξασθένησε την αίσθηση της ταξικής ταυτότητας των εργαζομένων. Ως αποτέλεσμα, το εργατικό κίνημα και οι πολιτικές δυνάμεις που βασίστηκαν στο εργατικό κίνημα δεν ήταν καλά εξοπλισμένες για να επωφεληθούν από την κρίση προκειμένου να αμφισβητήσουν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και να αμφισβητήσουν τον καπιταλισμό γενικότερα.
Ωστόσο, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές είναι δυσφημισμένες σε μεγάλο βαθμό, όπως και τα κόμματα της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς που εφαρμόζουν νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Έτσι, αυτές οι πολιτικές και τα κόμματα έχουν βρεθεί κάτω από μια αυξανόμενη επίθεση. Αλλά οι επιθέσεις προέρχονται όλο και περισσότερο, όχι από την εργατική τάξη ή τη ριζοσπαστική αριστερά, αλλά από την εθνικιστική και λαϊκιστική δεξιά. Οι συνέπειες για τις κοινότητες του LGBTIQ ήταν ανάμεικτες. Στις χώρες του Βορρά, η δεξιά είναι διχασμένη ανάμεσα σε αυτό που ο Jasbir Puar έχει ονομάσει ομοεθνικισμό (εργαλειοποίηση των δικαιωμάτων των LGBTI στην υπηρεσία του αυτοκρατορικού έθνους) και στις πιο παραδοσιακές μορφές ετεροσεξισμού. Το βλέπουμε αυτό στην αντιφατική σεξουαλική πολιτική του Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες, της Λε Πεν στη Γαλλία και στην άκρα δεξιά στην Ολλανδία, τη χώρα στην οποία ζω. Εν τω μεταξύ, στις χώρες του Νότου, η δεξιά έχει συχνά επιτεθεί στις LGBTIQ κοινότητες στο όνομα της υπεράσπισης απειλούμενων εθνικών πολιτισμών, που συχνά συνδέονται με τη θρησκεία.
Προερχόμενος από τον παγκόσμιο Βορρά, αισθάνομαι ότι είναι σημαντικό για μένα να πω ότι η ετεροκανονικότητα δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα του παγκόσμιου Νότου. Στις Κάτω Χώρες, όπου ζω, οι ακροδεξιές και αντιδραστικές δυνάμεις στην κοινωνία σήμερα κατηγορούν για αντι- LGBTIQ συμπεριφορές τους μετανάστες. Συγκαλύπτουν τον αντι-μεταναστευτικό τους ρατσισμό κυρίως ως κριτική προς το Ισλάμ. Σήμερα, οι ακροδεξιοί σε διάφορες χώρες μπορούν να έχουν περισσότερο ή λιγότερο αντιδραστική στάση απέναντι στε LGBTIQ άτομα. Κυμαίνονται ανάμεσα σ’ εκείνους που λένε ότι θέλουν μόνο να καταργήσουν την ισότητα στο γάμο, όπως ο Τραμπ και σε εκείνους που τιμωρούν την ομοφυλοφιλία, πετώντας ανθρώπους από ψηλά κτίρια, όπως ο Ντά’ες. Αλλά για να είναι σαφές, βλέποντας από μια ευρεία ιστορική προοπτική, οι σεξουαλικά κατασταλτικές ιδεολογίες που διακηρύχτηκαν στο όνομα του Χριστιανισμού ή του Ιουδαϊσμού δεν είναι ουσιαστικά καθόλου καλύτερες από αυτή την άποψη από τις ακροδεξιές ιδεολογίες που διακηρύχτηκαν στο όνομα του Ισλάμ. Όλες οι μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες έχουν κατά παράδοση μια άποψη για τη σεξουαλικότητα που βασίζεται στη διαιώνιση μιας κυριαρχούμενης από άνδρες οικογένειας. Η σεξουαλική χειραφέτηση δεν θα προέλθει από την κριτική μιας θρησκείας. Απαιτεί μάχη για μια κοσμική δημοκρατική πολιτική, η οποία επιμένει ότι οι δημόσιες πολιτικές δεν πρέπει να βασίζονται σε οποιαδήποτε θρησκεία. Για τα LGBTIQ άτομα αυτό είναι ζωτικής σημασίας. Μπορεί να είναι ζήτημα ζωής και θανάτου.
Η παγκόσμια ακροδεξιά επίθεση θέτει τις LGBTIQ κοινότητες μπροστά σε νέες προκλήσεις. Υποδεικνύει την ανάγκη επανεξέτασης της σχέσης των κουήρ τόσο με την εργατική τάξη όσο και με το έθνος. Σε ένα ιδρυτικό κείμενο του σύγχρονου σοσιαλιστικού κινήματος, ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς πήραν μια πολύ σύνθετη και διαλεκτική στάση απέναντι στην εθνικότητα. Η πιο γνωστή αναφορά για το θέμα είναι: «Οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα». Αλλά στο ίδιο χωρίο στο ίδιο κείμενο, ενέφεραν: «Μα μια και το προλεταριάτο ... πρέπει να ανυψωθεί σε ηγέτιδα τάξη του έθνους, να συγκροτηθεί το ίδιο σαν έθνος, είναι και το ίδιο επίσης εθνικό»1. Κατέληγαν στο συμπέρασμα: «Στο βαθμό που καταργείται η εκμετάλλευση του ενός ατόμου από το άλλο, θα καταργείται και η εκμετάλλευση του ενός έθνους από το άλλο.»2
Είναι ένα λεπτό και περίπλοκο σημείο του κειμένου. Παρέχει μια βάση τόσο για την υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας απέναντι στην κυριαρχία από το ξένο κεφάλαιο, όσο και για την υπεράσπιση εκείνων -εργατών και μειονοτικών λαών, ακόμα και των γυναικών και των κουήρ- τους οποίους τείνει να υποτάξει το καπιταλιστικό έθνος.
Αν μου επιτρέπετε, θα ήθελα να το διευκρινίσω αυτό με λίγα λόγια χρησιμοποιώντας την Τουρκία ως παράδειγμα. Όπως ξέρετε βέβαια, η πόλη που συναντιόμαστε σήμερα ξεκίνησε τη σύγχρονη ιστορία της ως πρωτεύουσα της τουρκικής εθνικής αντίστασης σε μια δυτικοευρωπαϊκή αυτοκρατορική επιχείρηση, μια προσπάθεια να διαμελίσει και να υποτάξει την οθωμανική αυτοκρατορία. Και η πιο ριζοσπαστική πτέρυγα του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος εκείνων των ετών υποστήριξε την τουρκική επανάσταση ενάντια σε εκείνη την αυτοκρατορική επιχείρηση. Και πάλι, ως κάποιος που έρχεται από τη Δυτική Ευρώπη, αισθάνομαι σημαντικό να πω ότι ακόμα και σήμερα, οι κουήρ και οι εργαζόμενοι και οι προοδευτικοί γενικά θα πρέπει να υπερασπιστούν την Τουρκία ενάντια στις αντιλήψεις στη Δυτική Ευρώπη που επιστρέφουν στην παλιά αυτοκρατορική αλαζονεία. Σήμερα, για παράδειγμα, οι δυτικοευρωπαίοι ακροδεξιοί που ανέκαθεν αντιτάχθηκαν στην προσπάθεια ενσωμάτωσης δεκάδων εκατομμυρίων μουσουλμάνων με χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκμεταλλεύονται την καταπίεση στην Τουρκία ως απόδειξη ότι είχαν δίκιο. Σε μια αντιπαράθεση μεταξύ του εθνικισμού των πλούσιων και του εθνικισμού των φτωχών, οι διεθνιστές πρέπει να απορρίψουν σαφώς τον εθνικισμό των πλουσίων. Και πρέπει να καταστήσουμε σαφές ότι η υπεράσπιση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν έχει τίποτα κοινό με τον υποκριτικό λόγο της δυτικοευρωπαϊκής δεξιάς.
Ταυτόχρονα, η υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας και της αξιοπρέπειας δεν σημαίνει με κανένα τρόπο την αποδοχή των περιορισμών ενός συγκεκριμένου εθνικού σχεδίου. Δεν είναι ξεκάθαρο, για παράδειγμα, ότι η μετάβαση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Τουρκική Δημοκρατία ήταν ένα κέρδος για τη σεξουαλική απελευθέρωση. Η οθωμανική τάξη των φύλων ήταν βέβαια βαθιά πατριαρχική και η δημοκρατία απέφερε κάποια κέρδη στις γυναίκες, ακόμα και αν απέρριπτε μια πραγματικά φεμινιστική προοπτική της γυναικείας αυτο-χειραφέτησης. Αλλά με την υιοθέτηση μοντέλων της Δυτικής Ευρώπης για τη σεξουαλική της νομοθεσία, η δημοκρατία μπορεί με κάποιο τρόπο να αποδειχθεί λιγότερο ανεκτική στη σεξουαλική ποικιλομορφία, τουλάχιστον για τους άνδρες, απ’ ότι η αυτοκρατορία3. Και οριοθετώντας τον εαυτό της ως ένα εθνικά ομοιογενές κράτος, η δημοκρατία έχει αποδειχθεί λιγότερο ανεκτική στη γλωσσική και πολιτισμική ποικιλομορφία. Οι σεξουαλικές μειονότητες και οι εθνικές μειονότητες πρέπει να είναι φυσικοί σύμμαχοι στην πάλη για μια δημοκρατία που οριοθετεί τον εαυτό της, όχι σε εθνοτική βάση, αλλά με βάση τις καθολικές, κοινωνικές, ανθρώπινες αξίες. Και για μένα, το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα - εάν μπορέσει να ανοιχτεί πλήρως στη σεξουαλική, πολιτισμική και ανθρώπινη πολυμορφία αυτών που το συνθέτουν - παρέχει το καλύτερο θεμέλιο και το ισχυρότερο συνεκτικό υλικό για την υπεράσπιση αυτών των καθολικών αξιών.
Αυτό που υποστηρίζω είναι μια διπλή ατζέντα: αφενός, την «κουηροποίηση» [queering] του εργατικού κινήματος και του σοσιαλισμού· αφετέρου, την αναβίωση της ταξικής πολιτικής και του σοσιαλισμού μεταξύ των κουήρ. Πιστεύω ότι αυτό θα μπορούσε να συμβάλει στη δημιουργία τόσο μιας νέας σχέσης με το έθνος όσο και ενός νέου κουήρ διεθνισμού.
Ευχαριστώ.
Μετάφραση: e la libertà
Πηγή: Peter Drucker, «Queer sexuality, labour and nation», International Viewpoint, 3 Νοεμβρίου 2017.
Φωτογραφία: Κουίρ ακτιβιστές στα Άδανα στη διαδήλωση της Πρωτομαγιάς του 2015.
Σημειώσεις
1 [Σ.τ.Μ.] Καρλ Μαρξ, Φρίντριχ Ένγκελς, «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», στο Καρλ Μαρξ, Διαλεχτά Έργα, τ. 1, σσ. 40, 41 και υποσημ. 1, σελ. 41. Για την ερμηνεία αυτής της θέσης, βλ. Roman Rosdolsky, «Οι εργάτες και η Πατρίδα: Μια σημείωση σε ένα χωρίο του “Κομμουνιστικού Μανιφέστου”», e la libertà, 10 Ιουνίου 2016.
2 [Σ.τ.Μ.] Κ. Μαρξ, Φ. Ένγκελς, ο.π., σελ. 41.
3 [Σ.τ.Μ.] Η παρατήρηση του Peter Drucker, ότι η μετάβαση προς το αστικό, δημοκρατικό κράτος μπορεί να συνοδεύεται από απόρριψη και μη ανεκτικότητα διάφορων μορφών σεξουαλικότητας και από την κατασκευή ενός μοντέλου ετεροκανοκικότητας ή ετεροσεξισμού, είναι σωστή, όμως το ζήτημα της νομικής αναγνώρισης της ομοφυλοφιλίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία / Τουρκία είναι μάλλον αρκετά πιο περίπλοκο. Στην προκαπιταλιστική οθωμανική κοινωνία υπήρχε η σχετική ανεκτικότητα ή/και αποδοχή μορφών ομοφυλοφιλίας (όπως και σε άλλες μουσουλμανικές κοινωνίες). Κατά τις προσπάθειες αστικού εκσυγχρονισμού της Αυτοκρατορίας (γνωστές ως Τανζιμάτ) διαμορφώθηκε το 1858 ένα σύγχρονο νομικό πλαίσιο, στο οποίο η ομοφυλοφιλία αναγνωρίζονταν ως νόμιμη (την ίδια εποχή σε ολόκληρο σχεδόν τον δυτικό κόσμο η ομοφυλοφιλία τιμωρούνταν από τον νόμο). (Tehmina Kazi. «The Ottoman empire’s secular history undermines sharia claims», The Guardian, 7 Οκτωβρίου 2011) Το σύγχρονο τουρκικό κράτος που ιδρύθηκε μετά τον πόλεμο της ανεξαρτησίας υιοθέτησε την ίδια νομική προσέγγιση (ισχύει μέχρι σήμερα). Αντίθετα, σε άλλες μουσουλμανικές κοινωνίες που βρέθηκαν κάτω από την άμεση κυριαρχία της αποικιοκρατίας, διαμορφώθηκε ένα αστικό νομικό πλαίσιο (από τους ίδιους τους αποικιοκράτες) το οποίο τιμωρούσε τις αποδεκτές μέχρι τότε μορφές ομοφυλοφιλίας. Αυτές οι νομικές ρυθμίσεις διατηρήθηκαν σχεδόν αυτούσιες και στις χώρες που προέκυψαν μετά την κατάρρευση της αποικιοκρατίας και σε γενικές γραμμές ισχύουν μέχρι σήμερα.
