Boaventura Monjane
Η Μοζαμβίκη στο χείλος του γκρεμού: μετεκλογική κρίση και εξέγερση για αλλαγή με επικεφαλής τη νεολαία
Η Μοζαμβίκη βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή, με τη μετεκλογική δυσαρέσκεια να αποκαλύπτει βαθιά ριζωμένες αδυναμίες του πολιτικού της συστήματος. Η κρίση που ξεκίνησε ως αμφισβήτηση του κυβερνώντος κόμματος, Frelimo, μετά τις πρόσφατες εκλογές του 2024 έχει πλέον πάρει εθνικές διαστάσεις. Το κυβερνών κόμμα, που κάποτε ήταν σεβαστό για το ρόλο του στην απελευθέρωση της Μοζαμβίκης, θεωρείται όλο και περισσότερο από πολλούς ως μια ακροδεξιά οργάνωση που λειτουργεί για τα ιδιωτικά συμφέροντα και το διεθνές κεφάλαιο. Δεκαετίες πιθανής εκλογικής χειραγώγησης, συστημικής διαφθοράς και ελέγχου όλων των τομέων της κυβέρνησης έχουν διαβρώσει την εμπιστοσύνη και τη νομιμοποίηση στην κοινή γνώμη.
Frelimo: από ήρωες της απελευθέρωσης συνεργάτες των επιχειρήσεων
Το κόμμα Frelimo, που βρίσκεται στην εξουσία από την ανεξαρτησία της Μοζαμβίκης, βρίσκεται στο επίκεντρο της δημοκρατικής κρίσης της χώρας. Το Frelimo, που αρχικά είχε εγκωμιαστεί για τον απελευθερωτικό του ρόλο, μετατράπηκε από επαναστατική δύναμη σε κόμμα που κατηγορείται ότι διοικεί ένα οιονεί αυταρχικό σύστημα. Ένας αυξανόμενος όγκος στοιχείων υποδηλώνει ότι το Frelimo έχει χρησιμοποιήσει την Εθνική Εκλογική Επιτροπή (CNE) για να εμποδίσει τη συμμετοχή της αντιπολίτευσης στις εκλογές, αξιοποιώντας τον έλεγχό του για να εξασφαλίσει συνεχείς εκλογικές νίκες. Η σημερινή σύνθεση της CNE –γεμάτη από συμπαθούντες του Φρέλιμο– δεν διαθέτει την ανεξαρτησία που είναι απαραίτητη για τη δημοκρατική νομιμότητα. Για πολλούς, ο χειρισμός των πρόσφατων εκλογικών αποτελεσμάτων από την CNE απλώς επιβεβαίωσε ότι λειτουργεί ως προέκταση του κυβερνώντος κόμματος.
Αυτή η μονοπώληση επεκτείνεται πέρα από τους πολιτικούς μηχανισμούς. Η εμπλοκή του Frelimo στις εξορυκτικές βιομηχανίες, όπως το φυσικό αέριο, ο άνθρακας, τα ρουμπίνια και τα ορυκτά σπάνιων γαιών, έχει μετατρέψει τη Μοζαμβίκη σε κέντρο διεθνών εξορύξεων. Οι εταιρείες έχουν αποκτήσει πρόσβαση στον πλούτο της χώρας με την υποστήριξη του Frelimo, ενώ οι τοπικές κοινότητες υποφέρουν από αρπαγές γης και περιβαλλοντική υποβάθμιση. Καθώς ο πλούτος φεύγει από τη Μοζαμβίκη, μια συμμορία ελίτ και ξένων επενδυτών συνεχίζει να κερδίζει εις βάρος της οικονομικής αυτονομίας του έθνους. Εν τω μεταξύ, η τεράστια εισοδηματική ανισότητα διευρύνεται και η φτώχεια επιμένει, δημιουργώντας ένα επισφαλές κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον όπου εντείνονται οι δυσαρέσκειες του λαού.
Εκλογική απάτη και διάβρωση των δημοκρατικών θεσμών
Οι εκλογές του 2024 αποτέλεσαν σημείο ανάφλεξης της δυσαρέσκειας. Παρά τα αδιάσειστα στοιχεία της αντιπολίτευσης, η CNE ανακήρυξε νικητή τον υποψήφιο του Frelimo, Ντανιέλ Τσάπο, με εντυπωσιακή πλειοψηφία (70%). Η ανακοίνωση αυτή προκάλεσε πανεθνική κατακραυγή, καθώς ο πληθυσμός τη θεώρησε μια ακόμη απόδειξη του ασφυκτικού ελέγχου της εκλογικής διαδικασίας από το Frelimo. Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης, ιδίως ο Βενάντσιο Μοντλάνε από τους PODEMOS, παρουσίασαν στοιχεία της νίκης του στο Συνταγματικό Συμβούλιο, μια κίνηση αντιπροσωπευτική της αυξανόμενης απογοήτευσης από τη μονοπώληση του πολιτικού χώρου από το Frelimo.
Ενισχύοντας την αντιπαράθεση, το CNE δεν μπόρεσε να προσκομίσει τα πρωτότυπα αρχεία της ψηφοφορίας για έλεγχο, επικαλούμενο ως λόγο την κλοπή. Το Συνταγματικό Συμβούλιο προκάλεσε αργότερα την CNE να εξηγήσει την ασυμφωνία μεταξύ της συμμετοχής των ψηφοφόρων και των αποτελεσμάτων των εκλογών, με τις τελευταίες να υπερβαίνουν ύποπτα τις πρώτες. Τέτοια περιστατικά τροφοδότησαν την αντίληψη της κοινής γνώμης ότι το εκλογικό σύστημα της Μοζαμβίκης είναι στην καλύτερη περίπτωση αναποτελεσματικό και στη χειρότερη συνυπεύθυνο για την κρατική άλωση από την κυβερνώσα ελίτ.
Η δυσαρέσκεια της νεολαίας και ο ρόλος της ξένης επιρροής
Η εκτεταμένη αποδοκιμασία για τα αποτελέσματα των εκλογών έφερε τη νεολαία της Μοζαμβίκης στο προσκήνιο της αντίστασης. Πολλοί νέοι, οι οποίοι αποτελούν σημαντικό μέρος της εκλογικής βάσης, δεν έχουν ιστορική πίστη στο Frelimo ως απελευθερωτικό κόμμα. Για αυτούς, το Frelimo αντιπροσωπεύει δεκαετίες ανεκπλήρωτων υποσχέσεων, αυξανόμενης ανεργίας και εμποδίων στην κοινωνικοοικονομική πρόοδο. Με επικεφαλής τον Βενάντσιο Μοντλάνε, η νεολαία διαμαρτύρεται δυναμικά, βγαίνοντας στους δρόμους ενάντια σε αυτό που θεωρούν κλεμμένο μέλλον.
Η κυβέρνηση απάντησε με σκληρά μέτρα. Η καταστολή των διαδηλώσεων από την αστυνομία έχει επιφέρει θύματα, ενώ έχουν δολοφονηθεί βασικά πρόσωπα που πρόσκεινται στον Μοντλάνε, μεταξύ των οποίων ο δικηγόρος του και ένας ανώτερος πολιτικός του σύμβουλος. Αξιωματούχοι του Frelimo, που ισχυρίζονται ότι οι διαδηλώσεις έχουν ξένη επιρροή, προσπάθησαν να ενοχοποιήσουν την αναταραχή ως μέρος μιας διεθνούς συνωμοσίας για την αποσταθεροποίηση της χώρας και την αρπαγή των πόρων της. Ωστόσο, οι κατηγορίες αυτές ακούγονται κούφιες, κυρίως επειδή το ίδιο το Frelimo έχει ιστορικά συνεργαστεί με ξένες εταιρείες για την εκμετάλλευση των πόρων της Μοζαμβίκης.
Η σιωπή του προέδρου της Μοζαμβίκης, Φιλίπε Νιούσι, αύξησε την ένταση. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Νιούσι ταξίδεψε πρόσφατα στη Ρουάντα, μια χώρα της οποίας ο ηγέτης, Πολ Καγκάμε, έχει παράσχει βοήθεια για την ασφάλεια της Μοζαμβίκης στη ζώνη σύγκρουσης στο Κάμπο Ντελγκάντο. Δεδομένης της στενής συμμαχίας του Καγκάμε με τον Νιούσι, ορισμένοι αναλυτές υποψιάζονται ότι το ταξίδι μπορεί να ήταν μια τακτική υποχώρηση εν μέσω ανησυχιών για πιθανό πραξικόπημα. Η υποψία αυτή υπογραμμίζει την ευθραυστότητα των θεσμών της Μοζαμβίκης και τον αυξημένο ρόλο των ξένων παραγόντων στη διατήρηση του status quo.
Η ανάγκη για αλλαγή του συστήματος
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Μοζαμβίκη δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με επιφανειακές μεταρρυθμίσεις∙ η πολιτική υποδομή της χώρας απαιτεί θεμελιώδη αναμόρφωση. Η έλλειψη διαφάνειας στις εκλογικές διαδικασίες, η υπονομευμένη ανεξαρτησία της CNE και ο κομματικός χαρακτήρας του δικαστικού συστήματος της Μοζαμβίκης είναι κρίσιμα ζητήματα που απαιτούν άμεση δράση. Επιπλέον, ο έλεγχος που ασκεί το κυβερνών κόμμα στην αστυνομία και το στρατό διαιωνίζει ένα σύστημα στο οποίο η εξουσία διατηρείται με τη βία και όχι με τη συναίνεση.
Στο σταυροδρόμι της δημοκρατίας και του αυταρχισμού
Η Μοζαμβίκη βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Το Συνταγματικό Συμβούλιο βρίσκεται τώρα αντιμέτωπο με τη δύσκολη απόφαση να ακυρώσει τις εκλογές, να ανακηρύξει νικητή τον Μοντλάνε ή να επικυρώσει την προεδρία του Τσάπο. Κάθε μονοπάτι ενέχει κινδύνους, αλλά η αποτυχία να αντιμετωπιστούν τα παράπονα του κοινού θα βαθύνει πιθανότατα την αστάθεια της Μοζαμβίκης. Η αντίσταση της νεολαίας σηματοδοτεί την απόρριψη ενός πολιτικού συστήματος που απέτυχε να εξελιχθεί παράλληλα με τις προσδοκίες του λαού του. Το αν η Μοζαμβίκη επιλέξει να αντιμετωπίσει τις δημοκρατικές της ανεπάρκειες ή να εδραιώσει ακόμη περισσότερο τις αυταρχικές της δομές θα καθορίσει όχι μόνο το μέλλον της αλλά και τη θέση της σε μια παγκόσμια κοινότητα που εκτιμά όλο και περισσότερο τη διαφάνεια και τη λογοδοσία.
Στη Μοζαμβίκη, η έκκληση για μεταρρύθμιση δεν είναι πλέον απλώς ένα αίτημα - είναι επιτακτική ανάγκη. Μια γνήσια δημοκρατική ανανέωση θα μπορούσε να δώσει τη δυνατότητα στη Μοζαμβίκη να αξιοποιήσει τους πλούσιους πόρους της για το συλλογικό όφελος, υπερβαίνοντας την κληρονομιά της απελευθέρωσης προς ένα μέλλον δίκαιης και υπεύθυνης διακυβέρνησης.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Boaventura Monjane, “Mozambique on the brink: post-election crisis and youth-led uprising for change”, Amandla!, 8 Νοεμβρίου 2024, https://www.amandla.org.za/mozambique-on-the-brink-post-election-crisis-and-youth-led-uprising-for-change/.
Ο Boaventura Monjane είναι δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός από τη Μοζαμβίκη. Ερευνητής στο Ινστιτούτο για τη φτώχεια, τη γη και τις αγροτικές μελέτες του Πανεπιστημίου του Δυτικού Ακρωτηρίου. Υπεύθυνος του προγράμματος αλληλεγγύης για τη Δυτική Αφρική και την Αϊτή στη Grassroots International.
