Ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ παρακολουθεί τον διάλογο στρογγυλής τραπέζης των ηγετών
Κίνας-Αφρικής κατά την τελευταία ημέρα της Συνόδου Κορυφής των BRICS 2023 στο Γιοχάνεσμπουργκ,
στις 24 Αυγούστου 2023. ALET PRETORIUS / POOL / AFP VIA GETTY IMAGES
Είναι οι BRICS+ ένας αντιαποικιακός σχηματισμός
που αξίζει να επικροτείται από την Αριστερά; Κάθε άλλο.
Οι BRICS+ δεν είναι ένα νέο Κίνημα Αδεσμεύτων
που επιδιώκει την αναδιανομή του παγκόσμιου πλούτου, αλλά μια συμμαχία από επίδοξους ηγεμόνες.
ΠΗΓΗ: https://truthout.org
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: elaliberta.gr
Τον Δεκέμβριο του 1954, ο Αφροαμερικανός μυθιστοριογράφος Ρίτσαρντ Ράιτ, που ζούσε τότε στο Παρίσι, πήρε τυχαία μια εφημερίδα. Αργότερα έγραψε στο βιβλίο του The Color Curtain, ότι αυτό που είδε σε εκείνη την εφημερίδα τον "μπέρδεψε" τόσο πολύ που χρειάστηκε να διαβάσει την είδηση δύο φορές: 29 ελεύθερα και ανεξάρτητα έθνη της Ασίας και της Αφρικής σχεδίαζαν να συναντηθούν στο Μπαντούνγκ της Ινδονησίας "για να συζητήσουν τον ρατσισμό και την αποικιοκρατία". Σε ό,τι αφορούσε τον Ράιτ, στην Μπαντούνγκ συναντιόντουσαν "οι περιφρονημένοι, οι προσβεβλημένοι, οι πληγωμένοι, οι στερημένοι - εν ολίγοις, οι αδικημένοι της ανθρώπινης φυλής".
Τον Αύγουστο του 2023, σε έναν πλανήτη που σπαράσσεται από τον πόλεμο, την ανισότητα και την κλιματική καταστροφή, μερικές από αυτές τις 29 χώρες συναντήθηκαν ξανά στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής, καθώς οι BRICS - μια γεωπολιτική ομάδα που προηγουμένως αποτελούνταν από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική - καλωσόρισαν έξι νέα κράτη-μέλη στον συνασπισμό τους: Την Αργεντινή, την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Θα μπορούσε κανείς σχεδόν να νοιώσει κάποια σκιά της Διάσκεψης της Μπαντούνγκ του 1955, όταν ο Νοτιοαφρικανός Πρόεδρος Σιρίλ Ραμαφόσα χαρακτήρισε τη φετινή επέκταση ως "ένα νέο κεφάλαιο στην προσπάθεια να οικοδομηθεί ένας κόσμος χωρίς αποκλεισμούς, ένας κόσμος δίκαιος, ένας κόσμος που θα συμπεριλαμβάνει όλους και θα ευημερεί".
Ένα τμήμα της Αριστεράς χαίρεται με αυτή τη νέα κατάσταση και κάνει σαφείς αναλογίες με προηγούμενους αντιαποικιακούς σχηματισμούς, όπως η Μπαντούνγκ και η Ένωση κατά του Ιμπεριαλισμού και της Αποικιακής Καταπίεσης [1]. Ισχύει η σύγκριση; Είναι οι BRICS+ ένας νέος αντιαποικιακός σχηματισμός που αμφισβητεί τον ασφυκτικό έλεγχο του πλανήτη από τη Δύση;
Η συγκυρία της Μπαντούνγκ
Η αισιοδοξία του Ρίτσαρντ Ράιτ για τη Διάσκεψη της Μπαντούνγκ του 1955 είχε νόημα. Τα έθνη που συγκεντρώθηκαν εκεί μπορεί να όριζαν τον ιμπεριαλισμό διαφορετικά μεταξύ τους, αλλά ήταν ξεκάθαρα αντίθετα σε αυτόν. Οι περισσότεροι από τους ηγέτες της Μπαντούνγκ είχαν ηγηθεί επιτυχημένων αντιαποικιακών και αντιφασιστικών αγώνων στα έθνη τους, και με αυτόν τον τρόπο είχαν συχνά υποστεί μεγάλες θυσίες. Όπως το έθεσε ο εκπρόσωπος από τις Φιλιππίνες, Κάρλος Ρομούλο, "Η εποχή της αυτοκρατορίας οδηγείται στη λήθη από την αφυπνισμένη θέληση και τη δράση των λαών που είναι αποφασισμένοι να γίνουν κύριοι της μοίρας τους ... η παλιά δομή της δυτικής αυτοκρατορίας μπορεί και πρέπει να περάσει στο παρελθόν".
Η Διάσκεψη της Μπαντούνγκ και το Κίνημα των Αδεσμεύτων που προέκυψε από αυτήν, αντιπροσώπευαν μια ιστορική συμμαχία των νέων ανεξάρτητων χωρών. Με επικεφαλής τους Σουκάρνο, Κουάμε Νκρούμα, Τζαουαχαρλάλ Νεχρού, Χο Τσι Μινχ και Γκαμάλ Νάσερ, μετέφερε κάτι από το πνεύμα της αντιαποικιακής επανάστασης, μια μνημειώδη μεταμόρφωση της παγκόσμιας τάξης. Το Κίνημα των Αδεσμεύτων, επιπλέον, ασκούσε μια κριτική του ιμπεριαλιστικού διαμελισμού του κόσμου μεταξύ της "Δύσης" υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και του σοβιετικού μπλοκ.
Είναι ασφαλώς αλήθεια ότι η κριτική προς τους Σοβιετικούς ήταν πολύ πιο υποτονική σε αυτό το πλαίσιο απ' ό,τι προς τη Δύση- αλλά δεν ήταν εντελώς απούσα. Ο πρωθυπουργός της Κεϋλάνης (Σρι Λάνκα), Sir John Kotelawala, για παράδειγμα, προκάλεσε μεγάλη θλίψη στον πρωθυπουργό της Ινδίας, Τζαουαχαρλάλ Νεχρού, όταν αναφέρθηκε στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ως "αποικίες".
Όπως καταγράφει ο Ρουσλάν Αμπντουλγκάνι στο βιβλίο του "The Bandung Connection", ο Κοτελαουάλα ρώτησε κάποτε: "Δεν είναι αυτές οι αποικίες το ίδιο με οποιαδήποτε αποικιοκρατικά εδάφη στην Αφρική ή την Ασία;" όταν αναφερόταν στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης σε μια συνεδρίαση της Πολιτικής Επιτροπής της Διάσκεψης. "Δεν θα έπρεπε να είναι καθήκον μας να δηλώσουμε ανοιχτά την αντίθεσή μας στη σοβιετική αποικιοκρατία όσο και στον δυτικό ιμπεριαλισμό;" πρόσθεσε.
Η Δύση, με τη σειρά της, δεν χάρηκε που αμφισβητήθηκε η "σφαίρα επιρροής" της και προσπάθησε ακόμη και να ελέγξει τη συμμετοχή σε αυτόν τον νέο σχηματισμό αποκλείοντας την Κίνα. Ένας εξοργισμένος Νεχρού έγραψε στα νεοσύστατα Ηνωμένα Έθνη [2]:
Δεν επιθυμούμε να δημιουργήσουμε κακή εντύπωση για οτιδήποτε στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλά ο κόσμος είναι κάπως μεγαλύτερος από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο και πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τι εντυπώσεις δημιουργούμε στον υπόλοιπο κόσμο. ... Επομένως, το να μας λένε ότι στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα αρέσει η συμμετοχή της Κίνας στην Αφροασιατική Διάσκεψη δεν είναι πολύ χρήσιμο. Στην πραγματικότητα, είναι κάπως ενοχλητικό. Υπάρχουν πολλά πράγματα που έχουν κάνει οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο τα οποία δεν μας αρέσουν καθόλου.
Τελικά, η συμμετοχή της Κίνας περιορίστηκε σε καθεστώς παρατηρητή. Ενώ μπορούσε να επικαλεστεί την ιστορία της από την αποικιακή λεηλασία και καταπίεση, η στενή συμμαχία της με την ΕΣΣΔ μέχρι το 1960 ήταν στον αντίποδα της αδέσμευτης πολιτικής.
Νέα Διεθνής Οικονομική Τάξη
Η Διάσκεψη της Μπαντούνγκ αποτέλεσε ορόσημο για ένα αναπτυσσόμενο κίνημα κατά της συνεχιζόμενης παγκόσμιας αρπακτικότητας των κυρίαρχων δυνάμεων. Στη δεκαετία του 1960, σχηματίστηκε η Ομάδα των 77 (G77), με την Κίνα να παίρνει και πάλι αμφίσημη θέση. Καθοδηγητικό ρόλο ανέλαβε ο Αργεντινός ριζοσπάστης οικονομολόγος Ραούλ Πρεμπίς. Τόσο το Κίνημα των Αδεσμεύτων όσο και η G77 αποτέλεσαν χωνευτήρια μέσα στα οποία άνθισε η ριζοσπαστική θεωρία: Ο στρουκτουραλισμός του Πρεμπίς, καθώς και οι μετα-αποικιακές θεωρίες και οι θεωρίες εξάρτησης. Μαζί, το Κίνημα των Αδεσμεύτων και οι G77 αντιτάχθηκαν στο απαρτχάιντ, υποστήριξαν τον αφοπλισμό και, πάνω απ' όλα, λειτούργησαν ως πλατφόρμες για την "εξέγερση" των εθνών του Τρίτου Κόσμου στα μέσα της δεκαετίας του 1970: το κίνημα για μια Νέα Διεθνή Οικονομική Τάξη [3].
Το κίνημα για μια Νέα Διεθνή Οικονομική Τάξη μπορεί να θεωρηθεί ως μια "ριζοσπαστική μεταρρυθμιστική" πρόκληση στην υπό δυτική ηγεσία τάξη. Υποστήριζε την εθνικοποίηση των πόρων και τον έλεγχο των πολυεθνικών εταιρειών, καθώς και μέτρα για την ενίσχυση και τη σταθεροποίηση των τιμών των βασικών εμπορευμάτων (κυρίως μέσω καρτέλ παραγωγών όπως ο ΟΠΕΚ), τη συλλογική διαχείριση του βυθού και του φεγγαριού, τη χαλάρωση των συμβάσεων για τις ευρεσιτεχνίες και τα πνευματικά δικαιώματα, την αύξηση της βοήθειας, τη διαγραφή του χρέους και τη μεταφορά τεχνολογίας από τις πλούσιες χώρες (προς τις φτωχότερες).
Ενώ ο αντιιμπεριαλισμός τους ήταν αδιαμφισβήτητος, ωστόσο, το Κίνημα των Αδεσμεύτων και η G77 ήταν επίσης, και σε τελική ανάλυση, μια συνάθροιση εθνικών κρατών που εκπροσωπούσαν εγχώρια καπιταλιστικά συμφέροντα. Καθένα από αυτά πίεζε για βελτιωμένους όρους έναντι εκείνων που έθεταν οι μεγάλες δυνάμεις, αλλά και κατά καιρούς σε συμμαχία μαζί τους και σε ανταγωνισμό μεταξύ τους. Ο συνασπισμός έφερε τα σημάδια αυτών των αντιφατικών ρευμάτων- για παράδειγμα, όταν ο Φιντέλ Κάστρο της Κούβας υποστήριξε την εισβολή της Μόσχας σε ένα ενεργό μέλος του Κινήματος των Αδεσμεύτων, το Αφγανιστάν. Επιπλέον, τα μετα-αποικιακά εθνικά κράτη συνέχισαν πολλές από τις καταπιεστικές παραδόσεις και θεσμούς που είχαν κληρονομήσει είτε από τους προηγούμενους αποικιοκράτες κυρίους τους, είτε -όπως στην περίπτωση της Βραχμάνικης καταπίεσης στην Ινδία, από το προ-αποικιακό παρελθόν τους. Με άλλα λόγια, το Κίνημα των Αδεσμεύτων και η G77 λειτούργησαν ως χώροι πολιτικού αντιιμπεριαλισμού αλλά και ως διαφορετικές ομαδοποιήσεις εθνικών κρατών, καθένα από τα οποία αποτελούσε κέντρο ανταγωνιστικής συσσώρευσης κεφαλαίου.
Μπαντούνγκ vs. BRICS+
Το Κίνημα των Αδεσμεύτων και η G77 ήταν φόρουμ για τις κυβερνήσεις που έθεταν μετριοπαθή αιτήματα στους διεθνείς οργανισμούς, διατυπωμένα με όρους του διεθνούς δικαίου. Ταυτόχρονα, όμως, διοχέτευαν κάτι από την οργή των "αδικημένων" για τη λεηλασία, τη στέρηση και τον εξευτελισμό στον οποίο υποβάλλονταν επί αιώνες.
Είναι μήπως αυτό που βλέπουμε τώρα στις BRICS και την επέκτασή τους; Όχι βέβαια.
Μια από τις διαφορές αφορά τη συγκυρία. Τη δεκαετία 1950-1970 είχε γίνει πραγματικότητα η κινητοποίηση των μετα-αποικιακών κρατών σε μια εποχή που αποτελούσαν μόνο το ένα τέταρτο περίπου του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η σημερινή στιγμή, αντίθετα, ορίζεται από την ηγεμονική αντιπαράθεση μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας [4]. Η καθεμία μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, η μία με βάση το ονομαστικό ΑΕΠ και η άλλη με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης. Η πιο κερδοφόρα εταιρεία στον κόσμο σήμερα (Aramco) εδρεύει σε ένα μέλος των BRICS+, τη Σαουδική Αραβία, ένα έθνος του οποίου το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ξεπερνά σήμερα αρκετές χώρες της Δυτικής Ευρώπης – και που απέχει πολύ από την εποχή του Κινήματος των Αδεσμεύτων και του κινήματος για μια Νέα Διεθνή Οικονομική Τάξη, όταν ήταν μια οικονομία μεσαίου εισοδήματος υπό την κυριαρχία των δυτικών πολυεθνικών.
Μια άλλη διαφορά βρίσκεται στην πολιτική. Η G77, για παράδειγμα, άσκησε έντονη και συνεπή κριτική στο νοτιοαφρικανικό απαρτχάιντ, αλλά δεν υπήρξε παρόμοια κριτική των BRICS+ στο ισραηλινό απαρτχάιντ. Και ένα από τα νεοεισερχόμενα μέλη των BRICS+, η Σαουδική Αραβία, διατυμπανίζει την "ιστορική" μεγαλειώδη συμφωνία της με το Ισραήλ [5], χωρίς να ακούγεται το παραμικρό από τις συναδέλφους της στις BRICS.
Οι BRICS+, μια ομάδα χωρών με επικεφαλής έναν επίδοξο ηγεμόνα, αμφισβητούν την καθιερωμένη παγκόσμια τάξη, αλλά τελικά το πνεύμα που τους κινεί είναι το ίδιο: η συσσώρευση κεφαλαίου. Ο αγώνας τους είναι για το ποιος κυβερνά το κοπάδι, και όχι κατά της ίδιας της ιεραρχίας. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η διαγραφή χρέους δεν βρίσκεται πουθενά στην ατζέντα τους, δεδομένου ότι η Κίνα είναι το μεγαλύτερο έθνος-πιστωτής στον κόσμο. Ακόμα και ο Βιτζάι Πρασάντ, ένας από τους κύριους υποστηρικτές της, παραδέχεται ότι [6]: "Οι BRICS δεν επιδιώκουν να παρακάμψουν τους καθιερωμένους παγκόσμιους θεσμούς εμπορίου και ανάπτυξης, όπως ο ΠΟΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ ... [αλλά] επαναβεβαίωσαν τη σημασία του πολυμερούς εμπορικού συστήματος που βασίζεται σε κανόνες, με τον ΠΟΕ στον πυρήνα του".
Σύμφωνα με το όραμα του Πρασάντ, η προσπάθεια της Κίνας να αποσπάσει τον έλεγχο από τη Δύση βασίζεται στην εμπορική ισχύ, αλλά και στην κυρίαρχη θέση στην παραγωγή και το εμπόριο ορυκτών καυσίμων, καθώς και στον έλεγχο στρατηγικών θέσεων, όπως το Σουέζ και τα Στενά του Ορμούζ. Οι BRICS+, γράφει, έχουν δημιουργήσει "μια τρομερή ενεργειακή ομάδα" που αποτελείται από την Κίνα, την Ινδία και τη Νότια Αφρική που παράγουν άνθρακα μαζί με τους πετρελαϊκούς γίγαντες Ιράν, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Ρωσία, καθώς και την Αίγυπτο - τον πέμπτο μεγαλύτερο παραγωγό πετρελαίου στην Αφρική. Η κινεζική Πρωτοβουλία Belt and Road, προσθέτει, κατασκευάζει "ένα πλέγμα από πλατφόρμες πετρελαίου και φυσικού αερίου γύρω από τον Παγκόσμιο Νότο", ενώ η τιμολόγηση του ιρακινού και του ρωσικού πετρελαίου σε renminbi (κινέζικο γουαν), και ίσως και του πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας που συνδέεται με την Κίνα, "υπονομεύει το σύστημα του πετροδολαρίου". Το γεγονός ότι ο Πρασάντ υπεραμύνεται της οραματιζόμενης γεώτρησης κολοσσιαίων ποσοτήτων πετρελαίου στο μακρινό μέλλον, αποσιωπώντας τις περιβαλλοντικές συνέπειες, αποκαλύπτει μια ανησυχητική εξέλιξη.
Είναι καλό να βλέπουμε την ηγεμονία των ΗΠΑ να αμφισβητείται; Ναι, αλλά από ένα νέο μπλοκ υπό την ηγεσία του Πεκίνου; Όχι. Μήπως θα έπρεπε να προτιμηθεί, τότε, η επαναβεβαίωση της δυτικής ηγεμονίας; Επίσης όχι.
Η ηγεμονική προσπάθεια της Κίνας θα μπορούσε σίγουρα να εκτροχιαστεί. Αντιμετωπίζει προκλήσεις, κυρίως μια κρίση υπερσυσσώρευσης, που φαίνεται έντονα στις δοκιμασίες των μεγαθηρίων ακινήτων της Evergrande [7] και της Country Garden (με αυτό το σουρεαλιστικό όνομα) [8], καθώς και περιβαλλοντικές και δημογραφικές πιέσεις, και όλα αυτά στην κορυφή της προσπάθειας της Ουάσινγκτον να εμποδίσει την τεχνολογική της άνοδο. Επιπλέον, η έκβαση τυχόν αψιμαχιών ή πολέμου με τις ΗΠΑ θα είναι εντελώς απρόβλεπτη.
Το σίγουρο, ωστόσο, είναι ότι το Πεκίνο ελίσσεται για να αμφισβητήσει την ηγεμονία των ΗΠΑ και η επέκταση των BRICS αποτελεί μέρος αυτού του σχεδίου.
Η ανάδυση της Κίνας
Κάθε επίδοξος ηγεμόνας αναπτύσσει την ικανότητά του να προβάλλει την ισχύ του κατά μήκος οικονομικών και γεωπολιτικών οδών. Η αυτοκρατορική ώθηση της Αγγλίας ξεκίνησε με τα εμπορικά συμφέροντα να εισβάλλουν στις υπερπόντιες σφαίρες των αντίπαλων ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών- και παρόμοια κεντρική θέση για τις ΗΠΑ είχε η εισβολή των επιχειρήσεων και των πιστωτικών ιδρυμάτων τους στην "άτυπη αυτοκρατορία" της Βρετανίας. Η γεωπολιτική διαδρομή, σε μια εποχή δημοκρατίας και εθνικών κρατών, απαιτεί μια αφήγηση με την οποία ο υποψήφιος ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί οικουμενικά συμφέροντα. Ως έθνος που γεννήθηκε από την αντιαποικιακή επανάσταση, οι ΗΠΑ κέρδισαν πολλά από την ικανότητά τους να παρουσιάζονται, ιδίως στις Βερσαλλίες και στον Ατλαντικό Χάρτη, ως υπέρμαχος των δικαιωμάτων όλων των λαών στην αυτοδιοίκηση, ως η φωνή των αουτσάιντερ που επιδιώκουν να ξαναγράψουν τους κανόνες του συστήματος και να διαλύσουν το κλειστό μαγαζί των ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών δυνάμεων. Ακόμα και η Διάσκεψη της Μπαντούνγκ ξεκίνησε με μια αναφορά στη "διαδρομή του Πολ Ριβέρ" (Paul Revere’s ride) για να επικαλεστεί τις αντιαποικιακές καταβολές των ΗΠΑ.
Ορισμένα από τα ίδια στοιχεία συνοδεύουν την άνοδο της Κίνας. Έχοντας εκτοπίσει τις ΗΠΑ ως ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος των περισσότερων εθνών του κόσμου, απολαμβάνει μια σταθερή θέση εκκίνησης στον νέο Ψυχρό Πόλεμο που ξεκίνησαν οι ΗΠΑ, καθώς προσπαθούν να αποτρέψουν τον νέο αντίπαλο. Σε σύγκριση με τον προηγούμενο Ψυχρό Πόλεμο, το εδαφικό ζήτημα είναι λιγότερο κεντρικό [9]. Αυτό που μετράει περισσότερο, σε έναν κόσμο που έχει ήδη αλωθεί από τα κινεζικά επιχειρηματικά συμφέροντα, είναι ο έλεγχος των ψηφιακών δικτύων, των αλυσίδων εφοδιασμού, των υποδομών και της χρηματοδότησης. Κατά συνέπεια, οι συμμαχίες του νέου Ψυχρού Πολέμου είναι πιο χαλαρές. Τείνουν να είναι λιγότερο απόλυτες- είναι μερικές και υπόκεινται σε συνεχείς πιέσεις και μετατοπίσεις [10]. Η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και η Αργεντινή αποτελούν παράδειγμα.
Αρχικά, η ηγεμονική προσπάθεια της Κίνας επικεντρώθηκε στα δίκτυα εμπορίου και πιστώσεων, με πιο εμφανή τα έργα υποδομής Belt-and-Road. Η επέκταση των BRICS αντιπροσωπεύει μια μετατόπιση από τη γεωοικονομική στη γεωπολιτική προβολή ισχύος. Εκτυλίσσεται σε μια φάση γεωπολιτικής έντασης. Σε συνέχεια των εμπορικών πολέμων του Τραμπ και του Μπάιντεν με το Πεκίνο, ο πόλεμος στην Ουκρανία όξυνε τις γραμμές της ηγεμονικής διαμάχης. Η Ουάσινγκτον αξιοποίησε τον πόλεμο για να αποσπάσει το πλεονέκτημα με τον τρόπο της, μέσω της αύξησης των πωλήσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου, μέσω της επαναϋποταγής της ΕΕ, της ενίσχυσης της νομιμοποίησης του ΝΑΤΟ [11] και του παγκόσμιου καλέσματος για στρατιωτικοποίηση - τον τομέα στον οποίο οι ΗΠΑ υπερέχουν. Ο πόλεμος έφερε επίσης πλεονέκτημα στην Κίνα, μέσω της αυξανόμενης οικονομικής επιρροής της επί της Ρωσίας, η οποία, εκτός από το γιγαντιαίο χαρτοφυλάκιο δανείων της Κίνας στη Νότια Αμερική, την Αφρική και την Ασία, επέτρεψε στο renminbi να αρχίσει να προεξοφλείται ως δυνητικό παγκόσμιο νόμισμα.
Δημοκρατία και καταλήστευση
Υπάρχει ένας λόγος για τον οποίο ο συνασπισμός BRICS+ είναι σε θέση να επικαλείται μια (αν και ψεύτικη) αντι-ιμπεριαλιστική ρητορική. Τα σημερινά και μελλοντικά μέλη των BRICS έχουν κάτι κοινό: αμφισβητούν το δικαίωμα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης να υπαγορεύουν τον σχεδιασμό της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής αρχιτεκτονικής.
Σε απάντηση, οι δυτικές δυνάμεις αντεπιτίθενται ότι η Κίνα και η Ρωσία είναι απολυταρχίες και αξίζουν καταδίκη για το τρομακτικό ιστορικό τους όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει επανειλημμένα ισχυριστεί ότι η διαχωριστική γραμμή στον κόσμο είναι μεταξύ ενός μπλοκ νομοταγών δημοκρατιών υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και καταπιεστικών απολυταρχιών.
Αυτό το πλαίσιο δημοκρατίας εναντίον απολυταρχίας καταρρίπτεται ακόμη και με μια πρόχειρη ματιά στη συνεπή υποστήριξη της Ουάσινγκτον σε αυταρχικά καθεστώτα [12], με αποκορύφωμα την αποθέωση από τον Μπάιντεν του Ναρέντρα Μόντι, ενός φασίστα του οποίου η υποστήριξη για λιντσαρίσματα και πογκρόμ εναντίον μουσουλμάνων και Νταλίτ καθίσταται πλέον θεσμοθετημένη στο νόμο. Αν προσθέσει κανείς την πρόσφατη μεταχείριση των προσφύγων από τις ευρωπαϊκές χώρες (συμπεριλαμβανομένης της μαζικής δολοφονίας όσων επέβαιναν στο πλοίο Adriana [13]), τη διαμόρφωση των εκλογικών περιφερειών στις ΗΠΑ ή τη συνεχιζόμενη βαρβαρότητα του αμερικανικού κρατικού μηχανισμού απέναντι στους μαύρους, το δημοκρατικό μπλοκ χάνει τη λάμψη του.
Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορριφθεί η κατηγορία του αυταρχισμού κατά των μελών των BRICS+.
Θα πρέπει να προβληματίσει σοβαρά την Αριστερά και όλους τους ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα το γεγονός ότι τα πιο τυραννικά και καταπιεστικά καθεστώτα του κόσμου επιδιώκουν να συνεργαστούν και να ενισχύσουν την εξουσία τους. Οι σκηνές αστυνομικής βαρβαρότητας στους δρόμους του Φέργκιουσον ή στα σύνορα της Ευρώπης έχουν τους καθρέφτες τους στους δρόμους του Δελχί, καθώς οι μπουλντόζες συνθλίβουν μουσουλμανικά σπίτια- στην Τεχεράνη, καθώς οι αρχές πυροβολούν γυναίκες διαδηλώτριες- στη φρίκη που έχει εξαπολύσει ο Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία- ή στα λεγόμενα στρατόπεδα επανεκπαίδευσης των Ουιγούρων στην επαρχία Σιντζιάνγκ. Οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στα BRICS+ - Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Σαουδική Αραβία - δεν είναι καθόλου χαλαροί όταν πρόκειται για την καταστολή των πολιτών τους και την άθλια μεταχείριση των μεταναστών.
Το πραγματικό λάθος των αριστερών που προσχωρούν στο πλαίσιο «δημοκρατία εναντίον απολυταρχίας» της Ουάσιγκτον δεν έγκειται στην κατηγορία της απολυταρχίας, αλλά στη λύση που υπονοείται από την κατηγορία αυτή. Η Ουάσινγκτον και οι σύμμαχοί της θέλουν την επαναβεβαίωση της παγκόσμιας ηγεμονίας τους με κάθε αναγκαίο μέσο, είτε μέσω εμπορικών πολέμων, είτε μέσω πολέμων δι' αντιπροσώπων, είτε μέσω απειλών για αλλαγή καθεστώτος. Κάθε αριστερά που αξίζει το όνομά της θα πρέπει να αμφισβητήσει τον αυταρχισμό όχι επευφημώντας άλλες καπιταλιστικές δυνάμεις αλλά χτίζοντας κινήματα αλληλεγγύης από τα κάτω.
Συμπέρασμα
Η επέκταση των BRICS αποτελεί θρίαμβο για τον πρόεδρο Σι. Πουθενά αυτό δεν είναι πιο αληθινό από την είσοδο του Ριάντ και της Τεχεράνης από κοινού σε μια αδελφική οργάνωση - μια κίνηση που υπενθύμισε στον κόσμο ότι η ηγεμονία των ΗΠΑ δεν έχει φέρει στην περιοχή παρά μόνο αιματοχυσία.
Οι BRICS+, ωστόσο, πρέπει να ξεπεράσουν αρκετά εμπόδια πριν εξελιχθούν σε μια σταθερή και συνεκτική συμμαχία, πόσο μάλλον σε μια αρμονική συμμαχία. Οι προκλήσεις δεν θα οφείλονται κατ' ανάγκη στην ιεραρχία εντός των BRICS+ - για παράδειγμα η νεοαποικιοκρατία και ο ρατσισμός της Κίνας στην Αφρική [14]. Εξάλλου, η Ολλανδία, η Βρετανία και οι ΗΠΑ απέδειξαν ότι η αποικιοκρατία και η νεοαποικιοκρατία είναι απαραίτητες για την ηγεμονία και όχι για την υπονόμευσή της. Ωστόσο, η επιτυχής ηγεμονία, στην εποχή των εθνικών κρατών, απαιτεί σταθερούς συμμάχους καθώς και υποτελείς.
Η ηγεμονία των ΗΠΑ είναι συνάρτηση της οικονομικής και στρατιωτικής τους κυριαρχίας και των κανόνων και θεσμών που θεσπίστηκαν όταν η ισχύς τους βρισκόταν στο ζενίθ της, αλλά και των κοινών δεσμεύσεων άλλων μεγάλων κρατών στις φιλελεύθερες αξίες και τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Οι BRICS+, δεδομένης της απουσίας κοινών πολιτικών αξιών, θα δυσκολευτούν να συγκροτηθούν. Και παρόλο που η θέση της Κίνας στο εσωτερικό τους είναι επί του παρόντος απαράμιλλη, με το ΑΕΠ της να είναι σχεδόν εξαπλάσιο από αυτό της Ινδίας (του πλησιέστερου αντιπάλου της), η διαφορά αυτή είναι πιθανό να μειωθεί. Άλλες αντιπαλότητες εντός των BRICS+, ιδίως μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν, θα μπορούσαν επίσης εύκολα να αναζωπυρωθούν.
Καθώς γράφουμε, η G20 συνεδριάζει στο Δελχί. Η μυθιστοριογράφος Αρουντάτι Ρόι, γράφοντας από εκεί, έκανε λόγο για "εκκαθάριση των φτωχών από την πόλη", για "απομάκρυνση των παραγκουπόλεων". Είναι σαν, είπε, η κυβέρνηση να ντρέπεται για τον ίδιο της το λαό. Αυτή είναι η πραγματική αντίφαση στην καρδιά των BRICS+: μια συμμαχία επίδοξων ηγεμόνων που αντιτίθεται στην αναδιανομή του πλούτου και της αξιοπρέπειας, όπως και οι παλιοί (ηγεμόνες).
Η ελπίδα βρίσκεται, όπως πάντα, όχι στην αμφισβήτηση των BRICS+ από έναν ανανεωμένο Λευκό Οίκο ή την Downing Street, αλλά στους δρόμους του Δελχί, της Τεχεράνης και του Πεκίνου.
TITHI BHATTACHARYA
Η Tithi Bhattacharya είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Νότιας Ασίας στο Πανεπιστήμιο Purdue. Είναι συγγραφέας του βιβλίου The Sentinels of Culture (Οι φρουροί του πολιτισμού): Class, Education, and the Colonial Intellectual in Bengal (Oxford University Press, 2005) και εκδότρια της κλασικής πλέον μελέτης Social Reproduction Theory: Remapping Class, Recentering Oppression (Pluto Press, 2017). Το πρόσφατο βιβλίο της που έχει συγγράψει μαζί με άλλους συγγραφείς περιλαμβάνει το δημοφιλές βιβλίο Feminism for the 99%: A Manifesto (Verso, 2019), το οποίο έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες. Γράφει εκτενώς για τη μαρξιστική θεωρία, το φύλο και την πολιτική της ισλαμοφοβίας. Το έργο της έχει δημοσιευτεί στα περιοδικά Journal of Asian Studies, South Asia Research, Electronic Intifada, Jacobin, Salon.com, The Nation και New Left Review. Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής των περιοδικών Studies on Asia και Spectre.
GARETH DALE
Ο Gareth Dale διδάσκει πολιτική στο Πανεπιστήμιο Brunel. Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά The Ecologist, The Conversation, Truthout, Open Democracy, Jacobin και Spectre.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-global-history/article/league-against-imperialism-national-liberation-and-the-economic-question/1B8A2D985A9C75A5063CF947D60DA7EC
[2] https://archive.org/details/HindSwaraj-Nehru-SW2-27/page/n147/mode/2up
[3] https://press.princeton.edu/books/paperback/9780691086774/global-political-economy
[4] https://theecologist.org/2023/jun/30/great-acceleration-it-ending-and-what-comes-next
[5] https://www.france24.com/en/live-news/20230911-israeli-delegation-makes-first-open-visit-to-saudi-arabia
[6] https://www.nytimes.com/2023/08/05/world/europe/neville-roy-singham-china-propaganda.html
[7] https://www.reuters.com/world/china/inside-downfall-embattled-property-developer-china-evergrande-2023-08-31/
[8] https://www.theguardian.com/world/2023/aug/18/china-property-crisis-deepens-as-developer-country-garden-at-risk-of-default-evergrande
[9] https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14650045.2023.2253432
[10] https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14650045.2023.2253432
[11] https://www.rs21.org.uk/2022/04/12/russias-war-and-the-west/
[12] https://www.nytimes.com/2022/07/15/world/middleeast/biden-mbs-saudi-visit.html
[13] https://www.bbc.co.uk/programmes/m001q69h
[14] https://www.hrw.org/news/2023/08/16/china-combat-anti-black-racism-social-media
