Uraz Aydin

Η Ροζάβα, το PYD και η κουρδική αυτοδιεύθυνση

Οι Κούρδοι της Συρίας, δηλαδή του Δυτικού Κουρδιστάν (Ροζάβα), έχουν γίνει πλέον βασικοί παράγοντες στη συνδυασμένη διαδικασία της αντεπανάστασης, του εμφυλίου πολέμου και της αυτοδιάθεσης που εξελίσσεται στη Συρία. Το PYD (Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης) είχε ήδη τον de facto έλεγχο στους θύλακες αρχικά του Κομπάνι και ύστερα του Αφρίν και της Τζαζίρα, μετά την αποχώρηση των δυνάμεων του καθεστώτος Άσαντ, τον Ιούλιο του 2012, και ανακήρυξε την αυτονομία αυτής της περιοχή τον Ιανουάριο του 2014 ως αντίδραση επειδή δεν προσκλήθηκε στη δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης. Αλλά κυρίως με την πολιορκία του Κομπάνι από το Ισλαμικό Κράτος και τη θαρραλέα αντίσταση των Μονάδων Λαϊκής Προστασίας (YPG), και ιδιαίτερα των γυναικών που αγωνίζονται στις τάξεις του YPJ, οι δυνάμεις που συνδέονται με το PYD και την εμπειρία της αυτοδιάθεσης στην Ροζάβα απέκτησαν νομιμότητα και κέρδισαν υποστήριξη σε διεθνές επίπεδο.

Όπως γνωρίζουμε, η πολιορκία του Κομπάνι τελικά έσπασε, με την υποστήριξη των Κούρδων και Τούρκων αγωνιστών οι οποίοι διέσχισαν τα σύνορα Τουρκίας-Συρίας, των ιρακινών πεσμεργκά και, φυσικά, των αεροπορικών επιδρομών των ΗΠΑ. Από τότε, οι δημοκρατικές δυνάμεις της Συρίας (FDS) των οποίων η κύρια στρατιωτική δύναμη είναι των YPG, που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ και σε κάποιο βαθμό από τη Ρωσία, έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο στον πόλεμο κατά του ισλαμικού κράτους.

Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε να συνοψίσουμε τις πολιτικές ρίζες του PYD, τη θέση του στο Κουρδικό εθνικό κίνημα στη Συρία, την ιδεολογική γραμμή του, τις θέσεις της για στην επανάσταση, καθώς και τους σημαντικότερους τρόπους και τις δυσκολίες της διαδικασίας της αυτοδιάθεσης που εξελίσσεται στη Ροζάβα.

Κουρδικός εθνικισμός κάτω από τον Μπααθισμό

Ο Κουρδικός εθνικισμός στη Συρία παρουσιάζει μια πολύ κατακερματισμένη εικόνα. Το πλήθος των κομμάτων υπερβαίνει κατά πολύ τα άλλα κόμματα που μπορούμε να δούμε στο Κουρδιστάν. Αν και είναι δύσκολο να ακολουθήσουμε τις αέναες ομαδοποιήσεις και διασπάσεις, μπορούμε να πούμε ότι αναμφίβολα υπάρχουν σήμερα πάνω από 15 ενεργά κουρδικά κόμματα. Τα περισσότερα από αυτά τα κόμματα προέρχονται από το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν της Συρίας (PDKS), που ιδρύθηκε το 1957 και γρήγορα διαχωρίστηκε σε «αριστερή» και «δεξιά» τάση, που διασπάστηκαν για να σχηματίσουν ξεχωριστά κόμματα γύρω στο 1965. Η ανάπτυξη του φραξιονισμού στα κουρδικά κόμματα του Ιράκ (που αποτελούσαν πρότυπο), οι συνθήκες παράνομης δραστηριότητας, και οι καταγγελίες για συνεργασία με το καθεστώς και τις διεισδύσεις και τις παρεμβάσεις των κρατικών υπηρεσιών ασφαλείας διαιώνιζαν τις διασπάσεις. Πολιτικές αποκλίσεων που προέρχονται κυρίως από την προσέγγιση που επιχειρήθηκε προς το καθεστώς και από τα πολιτικά αιτήματα που εκτεινόταν από την αναγνώριση δικαιωμάτων πολιτιστικών, γλωσσικών και ιθαγένειας μέχρι τη συνταγματική αναγνώριση των Κούρδων ως μειονότητας. Παρ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η αυτονομία δεν είχε σχεδόν ποτέ τεθεί ως αίτημα πριν από το 2011 (εκτός από το κόμμα Yekiti). Ωστόσο, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι η ιθαγένεια είναι ένα κρίσιμο ζήτημα, δεδομένου ότι μετά την έκτακτη απογραφή του 1962, περισσότεροι από 120.000 Κούρδοι έχασαν την ιθαγένειά τους και ταξινομήθηκαν ως «ξένοι», στερώντας τους ένα συγκεκριμένο πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης, ως «maktumin», μη-καταχωρημένοι, χωρίς ταυτότητα ή δικαιώματα.

Από τη δεκαετία του 1990 και μετά, όλα αυτά τα κόμματα ανασυντάχθηκαν. Έτσι, τα κόμματα που ήταν κοντά στο ιρακινό κουρδικό ρεύμα του Τζαλάλ Ταλαμπανί ανασυντάχθηκαν στην Κουρδική Δημοκρατική Συμμαχία της Συρίας («Hevbendi»), ενώ εκείνα που συνδέονταν με τον Μεσούτ Μπαρζανί σχημάτισαν το Κουρδικό Δημοκρατικό Μέτωπο της Συρίας (PDKS / «Eniya»). Μεταξύ των κομμάτων που δεν προέρχονταν από το PDKS, θα πρέπει οπωσδήποτε να προσέξουμε για πρώτη φορά το PKK και το «αδελφό του κόμμα», το PYD, που ιδρύθηκε το 2003. Ο ηγέτης του ΡΚΚ, ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν, καθώς και η οργάνωσή του απολάμβανε την υποστήριξη του Χάφεζ αλ Άσαντ - στα πλαίσια του ανταγωνισμού του με τον Τούρκο γείτονά του - μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990, με τα στρατόπεδα του ΡΚΚ εγκαταστημένα στη Συρία από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Έτσι, το κουρδικό ζήτημα στη Συρία δεν ήταν στην ατζέντα του ΡΚΚ και μόνο αφότου το καθεστώς έπαψε να παρέχει καταφύγιο στον Οτσαλάν και μετά την ίδρυση του PYD, άρχισε να ενδιαφέρεται για τη συριακή πολιτική. Ένα άλλο σημαντικό κόμμα ήταν αυτό του Μισέλ Τάμο, το Κόμμα του Κουρδικού Μέλλοντος, που ιδρύθηκε το 2005, δίνοντας έμφαση στη συνεργασία με την αραβική αντιπολίτευση στην αρχή της επανάστασης, αλλά η δολοφονία του Τάμο αποτέλεσε ένα σοβαρό πλήγμα για το κίνημά του, το οποίο διασπάστηκε. Το Κόμμα της Κουρδικής Ένωσης της Συρίας, που είναι γνωστό ως Yekiti και γεννήθηκε από τη συγχώνευση πολλών ομάδων (μεταξύ των οποίων ένα μικρό τροτσκιστικό ρεύμα που είχε στη δεκαετία του 1980 προσχωρήσει στην Τέταρτη Διεθνή), με επικεφαλής τον ποιητή Μαρουάν Οθμάν¹, θα πρέπει επίσης να να αναφέρεται ως μια αριστερή δύναμη στο κουρδικό πολιτικό φάσμα. Από το 2002, αμέσως μετά τη σύντομη άνοιξη της Δαμασκού, η πολιτική παρέμβαση του Yekiti, πιο ανοικτή και ριζοσπαστική και επιδιώκοντας να κινητοποιήσει την κουρδική κοινότητα όχι μόνο στη Ροζάβα αλλά και απευθείας στην πρωτεύουσα, με ένα πρόγραμμα «ταξικής πάλης», ήταν σημαντική από την άποψη της αντιπαράθεσημε το καθεστώς και την πολιτικοποίηση που οδήγησε στην «Serhildan» (εξέγερση στα κουρδικά) στο Καμισλί².

Από την κουρδική ιντιφάντα στη συριακή επανάσταση

Ένα σημαντικό γεγονός ήταν τότε η εξέγερση του Καμισλί το 2004, γνωστή επίσης και ως κουρδική Ιντιφάντα, όπου για πρώτη φορά χιλιάδες Κούρδοι κατέβηκαν στους δρόμους για να δηλώσουν την κουρδική τους ταυτότητα και να απαιτήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματά, μετά από συγκρούσεις με υποστηρικτές του αραβικού εθνικισμού κατά τη διάρκεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα και τη σκληρή καταστολή από την αστυνομία. Η εξέγερση δεν περιορίστηκε στο Καμισλί ή την περιοχή της Ροζάβα, αλλά έφτασε γρήγορα στις κουρδικές γειτονιές του Χαλεπιού και στη Δαμασκό. Αγάλματα του Χαφέζ Αλ-Άσαντ γκρεμίστηκαν, ενώ αστυνομικά τμήματα, δημόσια κτίρια και γραφεία του Μπάαθ δέχθηκαν επίθεση.

Αυτό που είδαμε σ’ αυτή την serhildan για πρώτη φορά, για περισσότερο από δέκα ημέρες την κινητοποίηση μιας κουρδικής ριζοσπαστικής νεολαίας ανεξάρτητης από τα παραδοσιακά κόμματα του κουρδικού εθνικισμού, θα το βλέπαμε και πάλι στις πρώτες μέρες της επανάστασης. Παράλληλα με αυτή τη ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας, θα πρέπει να πούμε ότι ήταν κυρίως το Yekiti και το PYD που βρέθηκαν επικεφαλής των κινητοποιήσεων (το τηλεοπτικό κανάλι που συνδέεται με την τηλεόραση του ΡΚΚ, το Roj, έκανε ανοιχτή έκκληση για εξέγερση). Αλλά η καταστολή από το καθεστώς ήταν άγρια. Ορισμένες οργανώσεις νεολαίας σχηματίστηκαν αμέσως μετά την επανάσταση, κρατώντας αποστάσεις από τον πασιφισμό των παραδοσιακών κομμάτων - μερικές φορές με προσανατολισμό στον ένοπλο αγώνα, αν και αυτός δεν υλοποιήθηκε. Η προοπτική της αυτονομίας κέρδισε έδαφος στη συνείδηση, σε αντίθεση με τα αιτήματα για ίσα δικαιώματα και ιθαγένεια που υπερασπίζονταν η Συμμαχία και το Μέτωπο.

Οι πρώτες αυθόρμητες κινητοποιήσεις το 2011 στο συριακό Κουρδιστάν πραγματοποιήθηκαν στα τέλη Μαρτίου, κυρίως στην πόλη της Αμούδα, στη συνέχεια στη Σερεκανίγια. Αν και ο Μπασάρ αλ-Άσαντ προσπάθησε να ηρεμήσει την κατάσταση δεχόμενος να παραχωρήσει ιθαγένεια στους Κούρδους με την ιδιότητα του «ξένου» (αλλά όχι στους «maktumin»), αυτό δεν ήταν αρκετό για να κερδίσει την υποστήριξη της κουρδικής νεολαίας. Όπως και στην υπόλοιπη χώρα, σχηματίστηκαν επιτροπές συντονισμού και το Κουρδικό Κίνημα Νεολαίας (TCK), που ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια των γεγονότων του 2004, έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση.

Τα κύρια κόμματα ήταν το Κίνημα του Μέλλοντος, το Yekiti και το κουρδικό Κόμμα Ελευθερίας («Azadi»), αυτά τα οποία πήραν μέρος στις διαδηλώσεις από την αρχή. Τα άλλα κόμματα συνδέθηκαν με το κίνημα μόνο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Ο Μισέλ Τάμο, ηγέτης του Κινήματος του Μέλλοντος, ήταν ο μόνος που συμμετείχε στο Εθνικό Συμβούλιο της Συρίας (SNC), το οποίο ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια της διάσκεψης της Κωνσταντινούπολης τον Ιούλιο. Η θέση αυτή θα επέτρεπε να αναπτυχθούν σύνδεσμοι μεταξύ της συριακής και της κουρδικής αντιπολίτευσης, αν δεν είχε δολοφονηθεί τον Οκτώβριο του 2011. Η κηδεία του μετατράπηκε σε μαζικές διαδηλώσεις στο Καμισλί. Αυτές οι κινητοποιήσεις επιτάχυναν τις προσπάθειες να συνενωθούν τα κουρδικά κόμματα που προέρχονται από το PDKS, το οποίο εντάχθηκε τελικά στην εξέγερση και σχημάτισε, υπό την αιγίδα του Μεσούτ Μπαρζανί, το Κουρδικό Εθνικό Συμβούλιο της Συρίας (ENKS), στο οποίο εντάχθηκαν επίσης το Yekiti και το Azadi. Αυτή ήταν η ευρύτερη συσπείρωση του κουρδικού εθνικού κινήματος στη Συρία.

Δύο κόμματα παρέμειναν μόνο έξω, αυτό του Τάμο, που παρέμεινε μέλος του SNC, και το PYD. Το τελευταίο, που κρατήθηκε στο περιθώριο της εξέγερσης που συντάραξε ολόκληρη τη χώρα, καθώς και την κουρδική περιοχή, ίδρυσε τον Σεπτέμβριο έναν συντονισμό διαφόρων αριστερών Μπααθικών αραβικών κομμάτων και ένος χριστιανικού Αραμαϊκού κόμματος. Ο προσανατολισμός τους ήταν μάλλον να διαπραγματευτούν με το καθεστώς, έτσι ώστε να εξασφαλίσουν δημοκρατικές παραχωρήσεις, χωρίς καμία προοπτική ανατροπής του και - σύμφωνα με τους ίδιους - χωρίς κινδύνους να ανοίξουν το δρόμο για έναν εμφύλιο πόλεμο. Εκατοντάδες ακτιβιστές του PYD απελευθερώθηκαν από τη φυλακή ταυτόχρονα με τους τζιχαντιστές μαχητές.

Επικρίνοντας το ENKS, που το κατηγορούσε ότι έπαιζε το παιγνίδι της Τουρκίας (λόγω των σχέσεων μεταξύ του Μπαρζανί και της Άγκυρας) και του SNC, το οποίο δεν έδινε καμία εγγύηση για τα δικαιώματα του κουρδικού λαού, το PYD επέλεξε έτσι έναν «τρίτο δρόμο». Μέσω του Κινήματος για μια Δημοκρατική Κοινωνία (Tev-Dem) συσπείρωσε τα κόμματα και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που συνδέονταν μαζί του και ανακοίνωσε την ίδρυση του Λαϊκού Συμβουλίου του Δυτικού Κουρδιστάν, που αποτέλεσε την κύρια διοικητική δομή στην Ροζάβα, αφότου το PYD και οι YPG πήραν τον έλεγχο μετά την αποχώρηση των δυνάμεων του καθεστώτος³.

Το PYD και η δημοκρατική συνομοσπονδία

Η ίδρυση του PYD προέκυψε από μια τάση προς την κατεύθυνση της αποκέντρωσης του ΡΚΚ, παράλληλα με μια ριζική αλλαγή της πολιτικής προοπτικής από τον Οτσαλάν. Λίγο πριν τη σύλληψή του το 1999, ο ηγέτης του ΡΚΚ είχε εγκαταλείψει το στόχο ενός ανεξάρτητου και ενιαίου Κουρδιστάν (κάτι το οποίο ήταν πλέον κατά την άποψή του «συντηρητισμός») και πρότεινε ένα νέο στρατηγικό στόχο που στηρίζεται πάνω στη θεωρία για τη «λαϊκή δημοκρατία». Πιθανώς διατυπωμένη με στόχο την έναρξη διαπραγματεύσεων, ο Οτσαλάν πρότεινε τώρα μία επίλυση του κουρδικού ζητήματος μέσω του εκδημοκρατισμού της Τουρκίας, χωρίς αλλαγή των συνόρων. Έτσι, οι στόχοι περιορίζονταν στην αναγνώριση των Κούρδων από το κράτος και τον σεβασμό των πολιτιστικών δικαιωμάτων τους (καθώς και στην απελευθέρωση των κρατουμένων και να επιτραπεί στους μαχητές να επανενταχθούν στην κοινωνία ως πολίτες).

Ωστόσο, σύντομα αποδείχθηκε ότι δεν υπήρχε ζήτημα διαπραγμάτευσης από την πλευρά του κράτους. Επίσης, με την εδραίωση της κουρδικής αυτόνομης περιοχής στο Ιράκ μετά την αμερικανική επέμβαση, το νότιο Κουρδιστάν (στο Ιράκ) και το PDK με επικεφαλής τον Μπαρζανί -τον ιστορικό αντίπαλο του PKK- έγινε πόλος έλξης για τον κουρδικό λαό. Έτσι, η προοπτική μιας λύσης στο κουρδικό ζήτημα περιορισμένης σε έναν εκδημοκρατισμό του τουρκικού καθεστώτος αποτελούσε ένα πραγματικό πολιτικό ρίσκο για το ΡΚΚ. Έτσι ο Οτσαλάν έπρεπε να κάνει και πάλι μια αλλαγή στρατηγικής, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα κόμματα του Κουρδιστάν⁴. Η ίδρυση του PYD στη Συρία (2003) και του PJAK στο Ιράν (2004), καθώς και το πολιτικό σχέδιο που θα πάρει αργότερα το όνομα της δημοκρατικής συνομοσπονδίας, προέκυψαν από αυτή τη νέα προσέγγιση.

Το σχέδιο αυτό, όπως και εκείνο της δημοκρατικής αυτονομίας που ολοκληρώνεται σε τοπικό επίπεδο, είναι έντονα εμπνευσμένο από το έργο του ελευθεριακού σοσιαλιστή θεωρητικού, του Μάρεϊ Μπούκτσιν (ο οποίος συμμετείχε στο τροτσκιστικό κίνημα στις ΗΠΑ στη δεκαετία του 1930). Μετά από μια επανεξέταση του μαρξισμού, ο Μπούκτσιν αντικατέστησε την αντίφαση εργασίας-κεφαλαίου με την αντίφαση κεφαλαίου-οικολογίας και πρότεινε ένα αντικαπιταλιστικό αγώνα που θα επιδιώκει την αποκέντρωση των πόλεων, την τοπική παραγωγή τροφίμων, καθώς και τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στο «κομμουναλιστικό» σχέδιο του Μπούκτσιν, μικρές αυτόνομες πόλεις υπό τη διαχείριση δημοκρατικών συμβουλίων θα αποτελέσουν συνομοσπονδιακές μονάδες για την επίλυση των προβλημάτων που υπερβαίνουν τα δικά τους σύνορα⁵. Ωστόσο, στα διάφορα προγραμματικά κείμενα του PKK και στα γραπτά του Οτσαλάν, παραμένει αρκετά αόριστο, σε τι θα αντιστοιχούν στην πράξη οι έννοιες αυτές: πρόκειται για μια συνομοσπονδία των κομμάτων και οργανώσεων που συνδέονται με το PKK ή είναι ένα ευρύτερο και πιο περιεκτικό σχέδιο; Είναι ένα πολυεθνικό πρόγραμμα για όλους τους λαούς της Μέσης Ανατολής ή ένα έργο για το Κουρδιστάν, πρωταγωνιστής του οποίου θα είναι ο κουρδικός λαός; Μήπως η αυτονομία σημαίνει την ενίσχυση των υφιστάμενων τοπικών διοικήσεων ή μήπως ισοδυναμεί με ένα πιο ανατρεπτικό πολιτικό σχέδιο⁶; Θα μπορούσαμε να πολλαπλασιάσουμε τα ερωτήματα, κυρίως όσον αφορά στα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για να κατακτηθεί η αυτονομία και στις σχέσεις με τα εμπλεκόμενα κράτη, για να μην αναφερθούμε στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.

Όπως τονίζει ο Alex de Jong στο εξαιρετικό άρθρο του για την ιδεολογική εξέλιξη του ΡΚΚ, τα γραπτά του Οτσαλάν και τα κείμενα του PKK (για το οποίο Οτσαλάν είναι «το ανώτατο θεωρητικό-ιδεολογικό όργανο», σύμφωνα με το καταστατικό του) διαπνέονται από μια «έντονη ασάφεια» - έτσι μπορούμε να βρούμε όλα τα είδη των απαντήσεων στα ερωτήματα αυτά και, με όλα τα μειονεκτήματα που προκύπτουν απ’ αυτό, ο θολός και ημιτελής χαρακτήρας του πολιτικού έργου του, μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμος και ανοιχτός ο ίδιος σε ευρύτερες ερμηνείες⁷. Αλλά εκτός από αυτό, δύο βασικά σημεία αναδεικνύονται από τα κείμενα αυτά (και από την πρακτική των οργανώσεων που συνδέονται με το PKK). Η απόρριψη του έθνους-κράτους (αντικαταστάθηκε από το «δημοκρατικό έθνος» μια έννοια η οποία και πάλι είναι ασαφής) και η σημασία της οικολογίας και της απελευθέρωσης των γυναικών (που στηρίζεται μερικές φορές σε μία ταύτιση γυναικών-φύσης-ζωής), μπορούν να βρεθούν στην Χάρτα της Ροζάβα.

Ροζάβα: δυνατότητες και αντιφάσεις

Το μοντέλο διοίκησης που παρουσιάζεται στην Χάρτα ή στο «κοινωνικό συμβόλαιο» της Ροζάβα (2014), η οποία έχει πάρει πλέον το όνομα Δημοκρατικό Ομοσπονδιακό Σύστημα της Βόρειας Συρίας και της Ροζάβα, είναι εντυπωσιακό στην έμφαση που δίνει στη σημασία της δημοκρατίας («αυτοδιοίκηση»), στα δικαιώματα των γυναικών και των παιδιών, την οικολογία, την εκκοσμίκευση και φυσικά στον πολυεθνικό χαρακτήρα της περιοχής. Σε μια περιοχή όπου διαφορετικά μέρη ελέγχονται από το ισλαμικό κράτος, τις τζιχαντιστικές συμμορίες της αν-Νούσρα και του Άχραρ α-Σαμ και από το αιμοβόρο καθεστώς του Άσαντ, αυτό δεν είναι μικρό πράγμα. Το συμβόλαιο, το οποίο λέγεται ότι πρέπει να γίνει αποδεκτό από τους Κούρδους, τους Άραβες, τους Αρμένιους, τους Σύρους (τους Ασσύριους, τους Χαλδαίους και τους Αραμαίους), τους Τουρκμένους και τους Τσετσένους, απορρίπτει το έθνος-κράτος, το θρησκευτικό και στρατιωτικό κράτος και τη συγκεντρωτική διοίκηση και αυτοανακηρύσσεται μέρος μιας κοινοβουλευτικής, ομοσπονδιακής, πλουραλιστικής και δημοκρατικής Συρίας.

Η πολυεθνική διάσταση του καθεστώτος στη Ροζάβα, που έχει οδηγήσει στην τροποποίηση του ονόματος του – ο Οτσαλάν είχε προτείνει να είναι απλώς «Ομοσπονδία της Βόρειας Συρίας»⁸ - επικρίνεται από τα εθνικιστικά ρεύματα που υπάρχουν στο ENKS. Έτσι, ο γενικός γραμματέας του Δημοκρατικού Προοδευτικού Κόμματος, Άχμεντ Σουλεϊμάν, είπε σε μια συνέντευξη που έδωσε τον Ιανουάριο του 2015 ότι αυτό δεν είναι ένα «σχέδιο για τους Κούρδους. Η δημοκρατική αυτονομία έχει ιδρυθεί με τους Άραβες, τους Σύρους και τους Τσετσένους. Εμείς δεν μπορούμε να επιλύσουμε το κουρδικό ζήτημα με αυτόν τον τρόπο. Ο λαός μας πρέπει να καταλάβει ότι αυτό που έχει ιδρύσει δεν ανήκει στους Κούρδους». Έναντι αυτής της προοπτικής, συμπεριλαμβανομένων των διαφόρων εθνοτικών ομάδων στη διαδικασία της οικοδόμησης της αυτονομίας, μερικοί εντός του ENKS υποστηρίζουν για παράδειγμα, την εκτόπιση του αραβικού πληθυσμού που εγκαταστάθηκε στη Ροζάβα στο πλαίσιο της πολιτικής της «Αραβικής ζώνης» της δεκαετίας του 1970⁹.

Εάν αυτό το συμβόλαιο περιορίζεται κυρίως στη διοικητική δομή, η Χάρτα που εγκρίθηκε προηγουμένως από το Tev-Dem το 2013 είναι πολύ πιο λεπτομερής και αντικατοπτρίζει και πάλι το μπουκτσιανό ελευθεριακό πνεύμα των ιδεών του Οτσαλάν, που έχει εμπνεύσει έντονα το μοντέλο της δημοκρατικής συνομοσπονδίας. Για παράδειγμα, οι κοινότητες ορίζονται ως «οι μικρότερες και πιο αποτελεσματικές ενότητες της κοινωνίας. Έχουν συσταθεί σύμφωνα με το πρότυπο της κοινωνίας, όπου οι αξίες της ελευθερίας των γυναικών και της οικολογικής δημοκρατίας βασιλεύουν στη βάση της άμεσης δημοκρατίας». Το κοινοτικό οικονομικό σύστημα θεωρείται ότι κυριαρχείται από την ιδέα της κοινωνικής δικαιοσύνης και αποσκοπεί στην εξάλειψη όλων των μορφών εκμετάλλευσης. Τα «σπίτια του λαού» εργάζονται για «τη γέννηση του πολιτισμού της κοινοτικής δημοκρατίας».

Ωστόσο, δυστυχώς δεν είναι αρκετό να επαναλαμβάνεται ο όρος δημοκρατία για να λειτουργήσει η τελευταία ανεμπόδιστα. Επειδή προς το παρόν μιλάμε για μια δημοκρατία χωρίς εκλογές. Αν ο πλουραλισμός επαινείται στο επίπεδο των διαφόρων εθνοτικών ομάδων, η πολιτική του διάσταση μάλλον απουσιάζει. Το γεγονός ότι το κοινωνικό συμβόλαιο ορίζει τις YPG ως τις ένοπλες δυνάμεις της Ροζάβα αντανακλά το γεγονός ότι το PYD δεν είναι διατεθειμένο να μοιραστεί τον έλεγχο των εδαφών στα οποία κυριαρχεί. Η επιβολή της ιδεολογίας του Οτσαλάν είναι επίσης εμφανής στο επίπεδο της εκπαίδευσης. Όλοι οι εκπαιδευτικοί του δημοτικού σχολείου είναι υποχρεωμένοι να υποβληθούν σε μια εκπαίδευση με βάση τα κείμενα του Οτσαλάν και, στο καντόνι της Τζαζίρα για παράδειγμα, τα πρωτοβάθμια σχολικά βιβλία προβάλουν τις ομιλίες του Οτσαλάν και τα γραπτά για τις ζωές των μαρτύρων του ΡΚΚ¹⁰. Εκτός όμως από αυτά τα παραδείγματα επιβολής της επίσημης ιδεολογίας από πολύ νεαρή ηλικία (περιέργως μοιάζει με την εμπειρία του κεμαλισμού) οι αυταρχικές πρακτικές απέναντι στα άλλα κουρδικά κόμματα και τις εθνοτικές ομάδες που δεν αποδέχεται την κυριαρχία του PYD έχουν καταγγελθεί πολλές φορές.

Υπήρξαν κινήματα διαμαρτυρίας ενάντια στο PYD και τις πρακτικές του, ιδίως στην Αμούδα και τη Ντεραμπίσια το 2013, και οι δυνάμεις ασφαλείας που συνδέονται με το PYD (οι «asayish») δεν δίστασαν να ανοίξουν πυρ εναντίον του πλήθους, προκαλώντας το θάνατο αρκετών διαδηλωτών. Πιο πρόσφατα, τον Αύγουστο του 2016, η σύλληψη του Χασάν Σαλίχ, αρχηγού του Yekiti, ήταν μια αξιοθρήνητη πράξη. Ο Σαλίχ είχε ήδη φυλακιστεί για ενάμισι χρόνο το 2003 από το συριακό καθεστώς, μαζί με τον Μαρουάν Οθμάν, και την απελευθέρωσή τους υποδέχτηκε μια διαδήλωση τεσσάρων χιλιομέτρων στην οποία συμμετείχαν αρκετές χιλιάδες άτομα¹¹. Επίσης, το γεγονός ότι το καθεστώς αποσύρθηκε (εν μέρει) από τη Ροζάβα χωρίς καμία ένοπλη σύγκρουση, αφήνοντας πίσω ένα μεγάλο μέρος του πυροβολικού και των πυρομαχικών του, συνεχίζοντας όμως να ελέγχει το αεροδρόμιο, τον σιδηροδρομικό σταθμό, τα κρατικά ιδρύματα, παραμένοντας σε ένα στρατόπεδο στο νότιο τμήμα του Καμισλί και συνεχίζοντας να είναι παρόν στη Χάσακα, καταβάλοντας τους μισθούς των εκπαιδευτικών (εκτός από εκείνους που έκαναν μαθήματα κουρδικής), θεωρείται από την κουρδική αντιπολίτευση ως απόδειξη της συνεργασία με το συριακό κράτος. Αν και δεν είναι δυνατόν να αποκλειστεί η άποψη για ένα συγκεκριμένο συμβιβασμό σχετικά με την απόσυρση του συριακού στρατού μεταξύ του PYD και του καθεστώτος, όσον αφορά στον περιορισμό των πολεμικών μετώπων, θεωρούμε ότι είναι δύσκολο να μιλήσουμε για μια συμμαχία στην κυριολεξία μεταξύ των δύο, όπως φαίνεται από τις πρόσφατες συγκρούσεις μεταξύ των δυνάμεων (YPG και asayish) της Ροζάβα και των δυνάμεων του καθεστώτος που υποστηρίζονταν από πολιτοφυλακές που είναι υπέρ του Άσαντ, καθώς και τον βομβαρδισμό των γειτονιών αμάχων στη Χάσακα από συριακά αεροπλάνα.

Η κατάσταση είναι ακόμη πιο περίπλοκη, καθόσον το ΡΚΚ-PYD έχει για πρώτη φορά την ευκαιρία να ανταγωνιστεί με τον ιστορικό αντίπαλό του στο βόρειο Ιράκ οικοδομώντας το δικό του «κράτος», μια κυρίαρχη διοικητική δομή με σύνορα, τα οποία προς το παρόν αλλάζουν συνεχώς. Η πραγματικότητα μιας αυτόνομης Ροζάβα, ενισχύθηκε από την ηρωική μάχη του Κομπάνι (που αποτελεί τώρα έναν νέο ιδρυτικό μύθο για το PKK) και έχει δώσει τη δυνατότητα στην οργάνωση, ακρωτηριασμένη από τη φυλάκιση του ηγέτη της και τα χρόνια άκαρπων διαπραγματεύσεων της με το τουρκικό κράτος, να ανοίξει μια νέα κατεύθυνση στην ιστορία της.

Καμπισμός και διαρκής επανάσταση

Οι επαναστάτες μαρξιστές δεν έχουν την πολυτέλεια να υποκύψουν στον πειρασμό της άνετης υιοθέτησης ενός καμπιστικού αναλυτικού πλαισίου και των θέσεων που πηγάζουν απ’ αυτό. Ο καμπισμός, με την κλασική έννοια του όρου, υποδηλώνει την υποστήριξη, σε περιόδους γεωπολιτικών εντάσεων και συγκρούσεων, σε ένα από τα υπάρχοντα στρατόπεδα, εναντίον του άλλου, το οποίο ταυτίζεται με το απόλυτο κακό, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι σχέσεις ταξικής κυριαρχίας μέσα σ’ αυτό. Η συζήτηση για τον καμπισμό αφορά κυρίως την υποστήριξη από αριστερές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου του Ανατολικού ή του Δυτικού συνασπισμού, στο όνομα του αντιιμπεριαλισμού ή της δημοκρατία, αντίστοιχα. Μια τέτοια πόλωση υπάρχει σήμερα σχετικά με την ουκρανική σύγκρουση και πάνω απ’ όλα με το συριακό ζήτημα, μεταξύ των ΗΠΑ/ΕΕ και της Ρωσίας. Το ζήτημα στην περίπτωσή μας είναι ότι, στο πλαίσιο της συνδυασμένης διαδικασίας στη Συρία, ακολουθώντας την ίδια καμπιστική νοοτροπία, η υπεράσπιση ενός από τα υπάρχοντα στρατόπεδα, πιο συγκεκριμένα των Κούρδων στο σχέδιό τους για αυτονομία ή της εξέγερσης εναντίον του καθεστώτος, δεν λαμβάνει υπόψη την άλλη διαδικασία, αποδίδοντάς της μια δευτερεύουσα σημασία ή τοποθετώντας την σε μια αρνητική θέση.

Δεν είναι δυνατόν λοιπόν για μας να απομονώσουμε τη διαδικασία της κουρδικής αυτοδιάθεσης από τη δυναμική της συριακής εξέγερσης και να υιοθετήσουμε μια άκριτη στάση απέναντι στο PYD-ΡΚΚ, θεωρώντας δευτερεύουσες τις αυταρχικές πρακτικές και τις επιθέσεις στα πολιτικά δικαιώματα, που υπονομεύουν τις βάσεις του δημοκρατικού του σχεδίου. Αλλά ούτε είναι δυνατόν να αρνηθούμε να πάρουμε υπόψη τη διαδικασία που εξελίσσεται στη Ροζάβα με τις πραγματικά προοδευτικές διαστάσεις της – οι οποίες δεν έχουν αντίστοιχο σε ολόκληρη την περιοχή - και να ελαχιστοποιήσουμε τη χειραφετική δυναμική που περιέχουν, με το πρόσχημα των (διαρκώς εξελισσόμενων) σχέσεων με το καθεστώς ή με τις ΗΠΑ, οι οποίες περιλαμβάνουν το μερίδιό των κινδύνων και των αντιφάσεων που έχουμε αναφέρει.

Εάν η ηγεσία της Ροζάβα είναι σίγουρα υπεύθυνη για τις πράξεις και τις συμμαχίες της, όλες οι αντιφάσεις της θα πρέπει να προσεγγιστούν στο πλαίσιο των δια-εθνοτικών ιστορικών συγκρούσεων μεταξύ Κούρδων και Αράβων στην περιοχή και του ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων ηγεσιών του κουρδικού λαού. Δεν έχουμε καμία άλλη επιλογή από το να κατανοήσουμε το ζήτημα σε όλη την πολυπλοκότητά του και να επεξεργαστούμε μια προσέγγιση η οποία να είναι κριτική αλλά και εποικοδομητική¹². Αυτή η προσέγγιση θα πρέπει να στηρίζεται στον κοινό χαρακτήρα των συμφερόντων των εργαζόμενων κουρδικής, αραβικής ή άλλης προέλευσης στην περιοχή και ως εκ τούτου στην ανάγκη συνδυασμού των διεργασιών της αυτοδιάθεσης και της επανάστασης.

Δεν υπάρχει τίποτα νέο σε αυτό· πρόκειται για το κύριο επιχείρημα της στρατηγικής προοπτικής της διαρκούς επανάστασης, που διατυπώθηκε από τον Λέον Τρότσκι μετά τη ρωσική επανάσταση του 1905, αλλά και επιβεβαιώθηκε (κυρίως με την απουσία της) στην πορεία όλων των επαναστατικών εξεγέρσεων, από τη γαλλική επανάσταση μέχρι την «Αραβική Άνοιξη». Οι επαναστατικές διαδικασίες που έχουν ως στόχο την εθνική απελευθέρωση και την εγκαθίδρυση ενός δημοκρατικού καθεστώτος αποδυναμώνονται και τελικά αποτύγχάνουν, εάν δεν πάρουν κολεκτιβιστικά, αντικαπιταλιστικά μέτρα, εάν δεν ληφθούν υπόψη οι προσδοκίες των λαϊκών τάξεων - των οποίων η υποστήριξη είναι πρωταρχική - και απογοητευτούν. Και όταν τα κινήματα που επιδιώκουν ένα ριζικό, εξισωτικό και ελευθεριακό μετασχηματισμό της κοινωνίας δεν σέβονται τις δημοκρατικές αρχές στα εδάφη που ελέγχουν, δεν αναγνωρίζουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των άλλων λαών, δεν ενεργούν με μια αντι-ιμπεριαλιστική προοπτική με πλήρη πολιτική ανεξαρτησία από τις παγκόσμιες και τις περιφερειακές δυνάμεις, η επανάσταση τους απομακρύνεται από τους αρχικούς στόχους της και είναι καταδικασμένη σε αποτυχία.

Έτσι, ένα κύριο καθήκον για τη ριζοσπαστική αριστερά, που δραστηριοποιείται πέρα από την περιοχή της σύγκρουσης, εκτός από τις απαραίτητες δράσεις αλληλεγγύης, θα πρέπει να εργαστεί για την ανάπτυξη αυτής της συνείδησης στις αντίστοιχες κοινωνίες μας που έχουν μολυνθεί από αυτή την ιδεολογική μάστιγα του καμπισμού, ο οποίος επανεμφανίστηκε απ’ τον τάφο του και απέναντι στον οποίο μοναδικό αντίδοτο παραμένει η παράδοση του προλεταριακού διεθνισμού που μεταφέρει ο επαναστατικός μαρξισμός.

Μετάφραση: e la libertà

Uraz Aydin, «Rojava, the PYD and Kurdish self-determination», International Viewpoint, 20 Δεκεμβρίου 2016. 

Το άρθρο εμφανίστηκε αρχικά το φθινόπωρο του 2016 στο τεύχος του α-Θάουρα α-Ντά’ιμα (الثورة الدائمة  - «Διαρκής Επανάστασης»), του περιοδικού που εκδίδεται από τους επαναστάτες μαρξιστές σε αραβικές χώρες.

Παράρτημα

Κόμματα, οργανώσεις, οργανισμοί και πολιτικές συμμαχίες που αναφέρονται στο κείμενο:

PYD: Partiya Yekîtiya Demokrat / Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης

YPG: Yekîneyên Parastina Gel / Μονάδες Λαϊκής Προστασίας

YPJ: Yekîneyên Parastina Jin‎ / Μονάδες Προστασίας Γυναικών

Asayish ή Asayîş: Ασφάλεια (αστυνομικές δυνάμεις στη Ροζάβα)

FDS: Syrian Democratic Forces / Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις / Hêzên Sûriya Demokratîk / Κουουάτου Σουρίγια Ντεμοκρατίγια

Tev-Dem: Tevgera Civaka Demokratîk / Κίνημα για μια Δημοκρατική Κοινωνία

ΡΚΚ: Partiya Karkerên Kurdistanê / Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν (Τουρκία)

PJAK: Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê / Κόμμα της Ελεύθερης Ζωής στο Κουρδιστάν (Ιράν)

PDKS: Partiya Demokrat a Kurdistanê li Sûriyê / Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν Συρίας

Eniya: Eniya Demokrat Kurd li Sûriyê / Κουρδικό Δημοκρατικό Μέτωπο της Συρίας

PDPKS: Partiya Demokrat a Pêşverû ya Kurdî li Sûriyê / Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα

ENKS: Encûmena Niştimanî ya Kurdî li Sûriyê / Κουρδικό Εθνικό Συμβούλιο της Συρίας

Yekîtî: Partiya Yekîtî ya Demokrat a Kurd li Sûriyê / Κόμμα της Κουρδικής Ένωσης της Συρίας

Azadî: Partiya Azadî ya Kurdî li Sûriyê / Κόμμα Κουρδικής Ελευθερίας στη Συρία

TCK: Tevgera Ciwanên Kurd / Κουρδικό Κίνημα Νεολαίας

ŞPK: Şepêla Pêsrojê ya Kurdî / Κουρδικό Κίνημα του Μέλλοντος

Hevbendi: Hevbendiya Demoqrata Kurd li Sûriyê / Κουρδική Δημοκρατική Συμμαχία της Συρίας

Σημειώσεις