Φωτογραφία: Kateryna Gritseva

Ξετυλίγοντας τον μίτο της ιρανικής ιστορίας με τη Frieda Afary:

δικαιώματα των γυναικών, ταξικές αντιφάσεις, ισλαμικός φονταμενταλισμός και λάθη της Αριστεράς

 ΠΗΓΗ: https://commons.com.ua

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: elaliberta.gr

Η Frieda Afary είναι Ιρανοαμερικανίδα σοσιαλίστρια φεμινίστρια ακτιβίστρια, μεταφράστρια και συγγραφέας. Είναι δημοτική βιβλιοθηκονόμος στο Λος Άντζελες. Το 2022 κυκλοφόρησε το βιβλίο της " Socialist Feminism: A New Approach" που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Pluto Press ^[1]. Στο έργο αυτό αξιολογεί κριτικά διάφορες μορφές του σοσιαλιστικού φεμινισμού και επισημαίνει τους λόγους για τους οποίους είναι αναγκαίος για την καταπολέμηση της παγκόσμιας ανόδου του αυταρχισμού και του φασισμού. Η Frieda παρακολουθεί στενά τα γεγονότα στο Ιράν και έχει πραγματοποιήσει πολυάριθμες συζητήσεις και δημοσιεύσεις για την υποστήριξη της φεμινιστικής και αντιεξουσιαστικής εξέγερσης στη χώρα. Έχει επίσης πραγματοποιήσει εκδηλώσεις αλληλεγγύης και δημοσιεύσεις που αντιτίθενται στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και προωθούν την υπόθεση της ουκρανικής αντίστασης.
Στο πρώτο μέρος αυτής της συνέντευξης, δίνει μια εκτενή ιστορική και δομική εξήγηση για το πώς οι ισλαμιστές φονταμενταλιστές ήρθαν στην εξουσία στο Ιράν, συμπεριλαμβανομένης μιας κριτικής αξιολόγησης του ρόλου που έπαιξαν σε αυτό οι Ιρανοί αριστεροί, καθώς επικεντρώθηκαν αποκλειστικά στην αντιμετώπιση του δυτικού ιμπεριαλισμού. Στο δεύτερο μέρος της συνέντευξης η Frieda μιλάει για την πιο πρόσφατη φεμινιστική και αντιεξουσιαστική εξέγερση στη χώρα, καθώς και για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τις προκλήσεις για τα παγκόσμια προοδευτικά κινήματα.

Υπάρχουν εκείνες οι φωτογραφίες από το Ιράν στις αρχές της δεκαετίας του '60 και του '70, που κυκλοφορούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και απεικονίζουν γυναίκες στα πανεπιστήμια, στον εργασιακό χώρο και στους δρόμους με ακάλυπτα κεφάλια και μοντέρνα ρούχα. Η αντίθεση με την κατάσταση στο Ιράν, που διαμορφώθηκε μετά την Ισλαμική Επανάσταση, είναι εντυπωσιακή και αυτές οι εικόνες παρουσιάζονται για να αποτυπώσουν ακριβώς αυτή την αντίθεση. Σε ποιο βαθμό αυτές οι χειραφετημένες γυναίκες αντικατοπτρίζουν την πραγματική κατάσταση των γυναικών στη δεκαετία του 60 και στις αρχές της δεκαετίας του 70 στο Ιράν;

Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα είδαμε την εμφάνιση του εκσυγχρονισμού στο Ιράν, αλλά με εξαίρεση τη βραχύβια συνταγματική επανάσταση του 1906-1911, ήταν εκσυγχρονισμός από τα πάνω, βασισμένος στον αυταρχισμό. Από τη δεκαετία του 1920 ο νέος βασιλιάς του Ιράν, Ρεζά Παχλαβί, θεωρούσε τον εαυτό του ως την ιρανική εκδοχή του Ατατούρκ. Υπήρξαν κάποια ανοίγματα στην εκπαίδευση και στην εκπαίδευση των γυναικών επίσης. Επέβαλε επίσης την υποχρεωτική αφαίρεση του χιτζάμπ. Υπήρχαν αστυνομικοί που περιπολούσαν και ανάγκαζαν τις γυναίκες να βγάλουν το χιτζάμπ τους. Ο Παχλαβί ήθελε οι γυναίκες να φαίνονται σύγχρονες και δεν ήθελε το Ιράν να φαίνεται οπισθοδρομικό μπροστά στη Δύση. Υπήρχε κρατική καπιταλιστική εκβιομηχάνιση. Το Ιράν κατελήφθη εν μέρει κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από τους Συμμάχους, επειδή ο βασιλιάς είχε συμπάθειες προς τους Ναζί. Οι Σύμμαχοι τον εξόρισαν και έβαλαν στην εξουσία τον γιο του, Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί.

Ιρανές γυναίκες ποζάρουν κάτω από την αφίσα της ταινίας "Η όμορφη σύζυγος του Μίλερ".

Τεχεράνη, 1956. Φωτογραφία: από δημόσιες πηγές

Υπήρξαν κάποια πολιτικά ανοίγματα στη δεκαετία του 1940. Η ΕΣΣΔ άσκησε επίσης μεγάλη επιρροή εκείνη την περίοδο επηρεάζοντας τη σκέψη των διανοουμένων. Ο Στάλιν είχε δυστυχώς μεγάλη επίδραση στους Ιρανούς διανοούμενους. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι είχε μια φρικτή ιδεολογία και ήταν ένα αυταρχικό σύστημα βασισμένο στον κρατικό καπιταλισμό και την κυριαρχία. Αλλά στο Ιράν ο Στάλιν είχε υποστηρικτές λόγω της αντίθεσής του στον δυτικό καπιταλισμό και πάρα πολλοί διανοούμενοι έγιναν σταλινικοί.

Τη δεκαετία του 1950 ο Ιρανός πρωθυπουργός Μοχάμαντ Μοσαντέγκ εθνικοποίησε την πετρελαϊκή βιομηχανία. Ήθελε επίσης τον εκσυγχρονισμό, αλλά ήταν επικριτικός απέναντι στο μοναρχικό σύστημα. Το 1953, ανατράπηκε με πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το πραξικόπημα υποστηρίχθηκε επίσης τοπικά από τους ισλαμιστές φονταμενταλιστές, οι οποίοι ήταν αντίθετοι σε κάθε προσπάθεια δημιουργίας πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών για τις γυναίκες, καθώς και σε ορισμένες από τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού. Χωρίς την υποστήριξη των ισλαμιστών φονταμενταλιστών, το πραξικόπημα κατά του Μοσάντεγκ δεν θα είχε επιτύχει.

Ο σάχης Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί επέστρεψε και ο Μοσάντεγκχ τέθηκε σε κατ' οίκον περιορισμό στο εσωτερικό της χώρας για το υπόλοιπο της ζωής του. Μετά το πραξικόπημα του 1953 είδαμε τη συνέχιση του εκσυγχρονισμού από τα πάνω, αλλά χωρίς τα πολιτικά ανοίγματα που υπήρχαν τη δεκαετία του 1940. Το Ιράν έγινε μέρος αυτού του κύματος οικονομικής ανάπτυξης που είδαμε στον κόσμο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Όσον αφορά τις γυναίκες, οι ακτιβίστριες για τα δικαιώματα των γυναικών πίεζαν για ορισμένα βασικά δικαιώματα όσον αφορά τον γάμο, το διαζύγιο, την επιμέλεια των παιδιών και την κληρονομιά.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '70 το Ιράν είχε έναν μετριοπαθή νόμο για την προστασία της οικογένειας που έδινε στις γυναίκες κάποια δικαιώματα σε σχέση με το διαζύγιο και την επιμέλεια των παιδιών. Οι ισλαμιστές φονταμενταλιστές ήταν κάθετα αντίθετοι σε αυτό. Σε γενικές γραμμές, όμως,  οι βασικές πολιτικές ελευθερίες καταστέλλονταν. Υπήρχαν απαγορεύσεις βιβλίων και υπήρχαν πολιτικοί κρατούμενοι: Οι νέοι στέλνονταν στη φυλακή επειδή διάβαζαν απαγορευμένα βιβλία ή είχαν οποιουδήποτε είδους συνάντηση ή συζήτηση που στρεφόταν κατά της μοναρχίας. Όσον αφορά το χιτζάμπ, οι αρχές δεν επέβαλαν την αφαίρεση του χιτζάμπ. Είχες το δικαίωμα να φοράς το χιτζάμπ ή όχι, και δεν θα σε συλλάμβαναν για το ένα ή το άλλο. Και οι γυναίκες μπορούσαν να εργάζονται, να πηγαίνουν στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο.

Φωτομοντέλο στο Ιράν, 1971. Φωτογραφία: από δημόσιες πηγές


Ιρανές φοιτήτριες, δεκαετία του 1970. Φωτογραφία: από δημόσιες πηγές

Ταυτόχρονα, υπήρξε μια άλλη σημαντική κοινωνική αλλαγή στη χώρα: η κυβέρνηση του Σάχη επέβαλε ένα πολύ περιορισμένο πρόγραμμα αγροτικής μεταρρύθμισης. Οι Ισλαμιστές φονταμενταλιστές ήταν εναντίον της αγροτικής μεταρρύθμισης, ακόμη και αν ήταν τόσο μετριοπαθής, και ήταν εναντίον κάθε αλλαγής που έδινε δικαιώματα στις γυναίκες.

Αυτή η προσπάθεια της αγροτικής μεταρρύθμισης δεν κατέληξε να δώσει γη στους αγρότες. Αλλά αυτό που συνέβη ήταν ότι οι αγρότες αναγκάστηκαν στη συνέχεια να εγκαταλείψουν τη γη τους και να έρθουν στις πόλεις και να γίνουν εργάτες οικοδομών και χειρώνακτες. Έγιναν επίσης θύματα της προπαγάνδας των Ισλαμιστών φονταμενταλιστών. Οι αγρότες έρχονταν στις πόλεις, έχοντας χάσει τις όποιες ρυθμίσεις είχαν για τη γη στο φεουδαρχικό σύστημα, εκτεθειμένοι στην προπαγάνδα των Ισλαμιστών φονταμενταλιστών και βιώνοντας τις ταξικές διαφορές, όντας αναγκασμένοι να ζουν σε παραγκουπόλεις, χωρίς δικαιώματα. Αυτός ο ταξικός διαχωρισμός, το γεγονός ότι οι αγρότες έρχονταν στις πόλεις και ήταν άστεγοι, και όλες αυτές οι αντιφάσεις μεταξύ του αναγκαστικού εκσυγχρονισμού από τα πάνω και της πραγματικής κατάστασης - όλα αυτά δημιούργησαν τις συνθήκες για την Επανάσταση. Δημιούργησαν επίσης τις συνθήκες για να αποκτήσουν οι Ισλαμιστές φονταμενταλιστές ένα μαζικό ακροατήριο. Οι Ισλαμιστές φονταμενταλιστές έλεγαν ότι ήταν εναντίον της μοναρχίας και ότι ήταν εναντίον αυτού του είδους εκσυγχρονισμού - που έδινε πάρα πολλά δικαιώματα στις γυναίκες. Ήταν κατά της ανάμειξης ανθρώπων από διαφορετικές θρησκευτικές μειονότητες. Ήταν σίγουρα εναντίον της θρησκευτικής μειονότητας των Μπαχάι στο Ιράν και πολύ αντισημίτες.

Όταν ξεκίνησε η Επανάσταση κατά της μοναρχίας το 1978-1979, είχαμε τη φοιτητική νεολαία, η οποία ακολουθούσε κυρίως τον σταλινισμό ή τον μαοϊσμό, και είχαμε τους Ισλαμιστές φονταμενταλιστές που απευθύνονταν στις μάζες, απαιτώντας την τήρηση των ισλαμικών αξιών και ταυτόχρονα κοινωνική δικαιοσύνη. Βασίζονταν στο γεγονός ότι υπήρχε τόσο μεγάλη ταξική ανισότητα στο Ιράν. Μόλις οι εργατικές απεργίες εξαπλώθηκαν και η Επανάσταση ανέτρεψε τη μοναρχία, οι Ισλαμιστές φονταμενταλιστές μπόρεσαν να κερδίσουν το πάνω χέρι, τόσο επειδή είχαν μια μαζική δύναμη, όσο και επειδή οι διανοούμενοι, οι οποίοι είχαν επηρεαστεί από τον σταλινισμό και τον μαοϊσμό, ήταν τόσο επικεντρωμένοι μόνο στην αντιμετώπιση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Οι περισσότεροι αριστεροί και εθνικιστές διανοούμενοι πίστευαν ότι θα μπορούσαν να συμμαχήσουν με τους θρησκευτικούς φονταμενταλιστές για να απαλλαγούν από τον βασιλιά και στη συνέχεια να πάρουν την εξουσία.

Διαδηλωτές λεηλατούν κυβερνητικά γραφεία και τράπεζες, οινοπωλεία, καμπαρέ και κινηματογράφους

κατά τη διάρκεια της επανάστασης στην Τεχεράνη, 4 Νοεμβρίου 1978. Φωτογραφία: Getty Images

Για να επιστρέψω στην ερώτησή σας σχετικά με τις φωτογραφίες μοντέρνων γυναικών από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τη δεκαετία του 1970, εκείνη την περίοδο, είχαμε κάποιες γυναίκες που κυκλοφορούσαν με τα μοντέρνα ρούχα που είδατε σε αυτές τις φωτογραφίες, κυρίως στις πόλεις και από την μεσαία ή ανώτερη τάξη. Παρόλο που και κάποιες γυναίκες της εργατικής τάξης, αν ήθελαν και αν οι οικογένειές τους τις άφηναν, έβγαιναν χωρίς χιτζάμπ. Και είχαμε επίσης πολλές αντιφάσεις στα διάφορα επίπεδα της κοινωνίας. Σχετικά με αυτό το ζήτημα, καθώς και με αρκετά άλλα, θα σας συνιστούσα ανεπιφύλακτα το βιβλίο "Sexual politics in modern Iran", γραμμένο από την Janet Afary, την αδελφή μου ^[2]. Εμβαθύνει λεπτομερώς στη διαδικασία εκσυγχρονισμού και σε όλες τις αντιφάσεις μέσα σε αυτήν.

Ποια ήταν η πορεία της αντίστασης των γυναικών μετά την Ιρανική Επανάσταση του 1979 και γιατί απέτυχε; Υπήρξαν αγώνες στα μεταγενέστερα στάδια; Και μπορεί κανείς να εντοπίσει τις ρίζες της σημερινής εξέγερσης σε αυτά τα προ-επαναστατικά περιβάλλοντα και τους πρώτους μετα-επαναστατικούς αγώνες;

Αφού η επανάσταση ανέτρεψε τη μοναρχία των Παχλαβί τον Φεβρουάριο του 1979, ένα από τα πρώτα σημάδια της αντεπανάστασης ήταν η εντολή του Αγιατολάχ Χομεϊνί να φορούν οι γυναίκες χιτζάμπ στα κυβερνητικά γραφεία. Υπήρξε μια πολύ σημαντική διαδήλωση γυναικών στις 8 Μαρτίου 1979. Πρόκειται για γυναίκες που είχαν συμμετάσχει στην επανάσταση, και πολλές από αυτές ήταν αριστερές γυναίκες, οι οποίες φώναζαν: "Δεν κάναμε επανάσταση για να γυρίσουμε προς τα πίσω". Και καταλάβαιναν ότι αυτή η διαταγή να φορέσουν το χιτζάμπ ήταν το σημάδι πολλών χειρότερων πραγμάτων που θα ακολουθούσαν. Ένα μικρό μέρος της Ιρανικής αριστεράς υποστήριξε αρχικά αυτές τις γυναίκες, και υπήρχαν ακόμη και κάποιοι αριστεροί άνδρες, οι οποίοι ήρθαν στη διαδήλωσή τους και προστάτευσαν τις γυναίκες από τις επιθέσεις των Ισλαμιστών φονταμενταλιστών. Αλλά ακόμη και αυτό το μικρό μέρος της αριστεράς που υποστήριξε τις διαδηλώσεις των γυναικών, τους είπε μετά από μερικές μέρες: "Ξέρετε, πρέπει να το σταματήσετε αυτό, γιατί αυτό πραγματικά αποπροσανατολίζει από τον κύριο στόχο του αγώνα, που είναι η καταπολέμηση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού". Αυτό ήταν ένα πραγματικό πισωγύρισμα, όταν είπαν στις γυναίκες αυτές να γυρίσουν στα σπίτια τους και δεν είχαν την υποστήριξη που χρειάζονταν. Και το τελευταίο κίνημα "Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία" αυτοπροσδιορίζεται ως ο συνεχιστής των προσπαθειών αυτών των γυναικών. Είναι υπερήφανες για τις γυναίκες αυτές που βγήκαν τότε και διαμαρτυρήθηκαν κατά του υποχρεωτικού χιτζάμπ.

Γυναίκες διαμαρτύρονται κατά του χιτζάμπ μετά την επανάσταση, 1979. Photo: Getty Images

Τι συνέβη τότε; Υπήρξε η επίθεση στις γυναίκες και η επίθεση στα δικαιώματα της κουρδικής μειονότητας, η οποία απαιτούσε αυτοδιάθεση. Πολλοί Κούρδοι εκτελέστηκαν. Στα τέλη Μαρτίου του 1979, έγινε δημοψήφισμα για το αν ο κόσμος ήθελε ή όχι Ισλαμική Δημοκρατία. Η πλειοψηφία ψήφισε "ναι". Οι Ισλαμιστές φονταμενταλιστές είχαν πολύ μεγάλη μαζική υποστήριξη, οπότε, παρόλο που υπήρξε κάποια νοθεία σε εκείνο το δημοψήφισμα, δεν ήταν εντελώς ψεύτικο, δυστυχώς. Και ακόμη και κάποιοι αριστεροί ψήφισαν "ναι" σε εκείνο το δημοψήφισμα. Το θεώρησαν ως μια προσπάθεια καταπολέμησης του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Και ήταν πραγματικά τρελό.

Επιπλέον, τον Δεκέμβριο του 1979, κάποιοι οπαδοί του Αγιατολάχ Χομεϊνί κατέλαβαν την πρεσβεία των ΗΠΑ στο Ιράν και χρησιμοποίησαν αυτή την ενέργεια ως σύμβολο του αντιιμπεριαλισμού και ως όπλο για να φιμώσουν κάθε προοδευτική αντίθεση στους Ισλαμιστές φονταμενταλιστές. Πολλοί μέσα στην Ιρανική Αριστερά επευφημούσαν την κατάληψη της πρεσβείας και την αποκαλούσαν αντιιμπεριαλιστική πράξη.

Σε αυτό το σημείο, υπήρχαν ακόμη κάποιες προσπάθειες από την αντιπολίτευση, αλλά δέχονταν όλο και πιο σφοδρές επιθέσεις. Οι εφημερίδες που ασκούσαν κριτική έκλειναν, και γινόταν όλο και πιο δύσκολο να γίνονται συναντήσεις στα πανεπιστήμια. Στα τέλη Ιουνίου του 1981, η κυβέρνηση χρησιμοποίησε ως πρόσχημα για να ξεκινήσει μια αιματηρή καταστολή κάθε αντιπολίτευσης, μια έκρηξη βόμβας που οργανώθηκε από τους Μουτζαχεντίν Χαλκ, στα κεντρικά γραφεία του Ισλαμικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος του Ιράν, στις 28 Ιουνίου 1981. Οι Μουτζαχεντίν Χαλκ ήταν οπαδοί του Αλί Σαριάτι, ενός αποβιώσαντος ισλαμιστή στοχαστή που είχε προσπαθήσει να συνδυάσει το Ισλάμ και ορισμένες πτυχές του κρατικού σοσιαλισμού. Η κυβέρνηση χρησιμοποίησε την έκρηξη της βόμβας για να χτυπήσει πραγματικά την Αριστερά.

Όταν ο Αγιατολάχ Χομεϊνί ήρθε στην εξουσία, θέσπισε ότι όλες οι γυναίκες θα έπρεπε να φορούν χιτζάμπ,

ανεξάρτητα από τη θρησκεία ή την εθνικότητα. Φωτογραφία: Getty Images

Ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1980. Το Ιράκ υπό τον Σαντάμ Χουσεΐν επιτέθηκε στο Ιράν το φθινόπωρο του 1980, και το Ιράν χρησιμοποίησε αυτή την ευκαιρία για να προωθήσει αυτή τη λογική: "Βρισκόμαστε σε πόλεμο, δεχόμαστε επίθεση, επομένως πρέπει να ενωθούμε όλοι γύρω από την Ισλαμική Δημοκρατία και να μην επιτρέψουμε καμία αντιπολίτευση, και αν ασκήσουμε κριτική στην κυβέρνηση θα βοηθήσουμε τον ιρακινό εχθρό". Τουλάχιστον μισό εκατομμύριο άνθρωποι σκοτώθηκαν και από τις δύο πλευρές κατά τη διάρκεια του πολέμου και εκατομμύρια τραυματίστηκαν. Το Ιράκ ήταν βασικά πρόθυμο να τερματίσει τον πόλεμο την άνοιξη του 1981, αλλά ο Χομεϊνί και η ιρανική κυβέρνηση δεν συμφώνησαν. Πίεζαν και παρότρυναν να συνεχιστεί ο πόλεμος για οκτώ χρόνια για να προωθήσουν τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και να στρέψουν την προσοχή μακριά από την εσωτερική αντεπανάσταση στο Ιράν. Ο πόλεμος δεν τελείωσε μέχρι τον Αύγουστο του 1988, όταν το Ιράν είχε χρεοκοπήσει εντελώς, και τότε ο Χομεϊνί δέχτηκε τελικά την κατάπαυση του πυρός.

Όλα αυτά τα στοιχεία συνέβαλαν στην εδραίωση της αντεπανάστασης. Τι συνέβη όταν τελείωσε ο πόλεμος; Το καλοκαίρι του 1988, υπήρξε ένα άλλο κύμα εκτελέσεων πολιτικών κρατουμένων: αριστερών και Μουτζαχεντίν, συμπεριλαμβανομένων γυναικών. Ο Αγιατολάχ Χομεϊνί διέταξε αυτές τις εκτελέσεις που η Διεθνής Αμνηστία υπολογίζει σε 5.000.

Μετά το τέλος του πολέμου, υπήρξαν προσπάθειες από ορισμένες γυναίκες να συγκεντρωθούν για να συζητήσουν στα σπίτια τους. Μιλάω για πολιτικοποιημένες γυναίκες, γυναίκες που είχαν επιβιώσει από τις επιθέσεις των αντεπαναστατών, γυναίκες που επέζησαν από τον πόλεμο. Τι συνέβαινε με τα δικαιώματα των γυναικών γενικά; Από τη μία πλευρά, η Ισλαμική Δημοκρατία είχε περιορίσει τα δικαιώματα των γυναικών και τις ανάγκαζε να φορούν χιτζάμπ. Από την άλλη πλευρά, μετά τον πόλεμο, το κράτος χρησιμοποίησε μέρος των εσόδων από την πετρελαϊκή βιομηχανία για την κατασκευή υποδομών, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων πανεπιστημίων. Η Ισλαμική Δημοκρατία επέτρεψε στις γυναίκες να φοιτούν στα πανεπιστήμια, υπό την προϋπόθεση ότι οι γυναίκες φορούσαν χιτζάμπ και υποτάσσονταν σε όλους τους περιορισμούς του εκπαιδευτικού συστήματος. Αυτός ήταν ένας τρόπος για τις γυναίκες να βγουν από το σπίτι, και οι γυναίκες αυτές που πριν από αυτό δεν τους επιτρεπόταν να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους λόγω της παραδοσιακής οικογένειάς τους, μπόρεσαν να πάνε στο πανεπιστήμιο. Επειδή επρόκειτο για Ισλαμικά πανεπιστήμια, οι οικογένειες ένιωθαν ότι οι αξίες τους δεν απειλούνταν.

Γυναίκες στην ουρά για το λεωφορείο, 1999. Φωτογραφία: από δημόσιες πηγές

Πώς δημιουργήθηκε το σημερινό τοπίο των αγώνων στο Ιράν με βάση τις προηγούμενες πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές διαμαρτυρίες της δεκαετίας του 2000; Ποιο ήταν το τοπικό και παγκόσμιο πλαίσιο αυτών των αγώνων;

Όλα αυτά που έχω αναλύσει προηγουμένως, οδήγησαν σε μια κατάσταση κατά την οποία μέχρι τη δεκαετία του 2000 είχαμε περισσότερες γυναίκες φοιτήτριες πανεπιστημίου από ό,τι άνδρες φοιτητές. Στις αρχές της δεκαετίας του 2010 το 60% των φοιτητών πανεπιστημίου ήταν γυναίκες. Αυτό ήταν ένα πραγματικά απροσδόκητο αποτέλεσμα του Ισλαμισμού. Ένα άλλο ζήτημα ήταν ότι ενώ η Ισλαμική Δημοκρατία αφαίρεσε τα δικαιώματα που είχαν οι γυναίκες υπό τη μοναρχία, έδωσε κάποια δικαιώματα στις γυναίκες που ήταν πρόθυμες να ακολουθήσουν τον Ισλαμισμό και να προωθήσουν την ιδεολογία και το σύστημα οργάνωσής του. Οι γυναίκες ήταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας και έπρεπε να καλύπτονται, αλλά ταυτόχρονα, αν μια γυναίκα ακολουθούσε το καθεστώς, το καθεστώς θα διευκόλυνε τη ζωή της. Θα της επέτρεπαν να εργάζεται, θα της επέτρεπαν να προωθεί το ισλαμικό οργανωτικό έργο.

Πολλά από τα παιδιά αυτών των γυναικών και τα εγγόνια αυτών των γυναικών, έχουν τώρα στραφεί κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας και αποτελούν μέρος του κινήματος "Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία".
Πολλές γυναίκες έχουν πάει στο πανεπιστήμιο, είναι καλύτερα ενημερωμένες για τον κόσμο και έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Το Ιράν έγινε πιο εγγράμματο μετά την επανάσταση, επειδή υπάρχει το απλό γεγονός ότι χτίστηκαν αυτά τα πανεπιστήμια και τα σχολεία και περισσότεροι άνθρωποι έγιναν εγγράμματοι. Εκτός από την πρόσβαση στο Διαδίκτυο, η ανάπτυξη των μεταφράσεων ήταν μια άλλη πολύ σημαντική εξέλιξη. Για τους αριστερούς, αυτούς που επέζησαν, ένας από τους τρόπους με τους οποίους μπορούσαν να συνεισφέρουν ήταν να μεταφράζουν κείμενα από τα αγγλικά, τα γερμανικά και τα γαλλικά. Φιλοσοφικά, πολιτικά και ορισμένα φεμινιστικά κείμενα μεταφράζονταν. Κάποια δημοσιεύονταν με μερικώς λογοκριμένο τρόπο, κάποια δημοσιεύονταν παράνομα. Εγώ η ίδια συμμετείχα στη συν-μετάφραση τεσσάρων βιβλίων κοινωνικής και πολιτικής φιλοσοφίας, συμπεριλαμβανομένων των έργων της Ράγια Ντουνάγιεφσκαγια, φιλοσόφου μαρξίστριας-ουμανίστριας, ουκρανικής καταγωγής ^[3]. Τα βιβλία αυτά μεταφράστηκαν από κοινού με συναδέλφους μέσα στο Ιράν. Πρόκειται για αντιφατικές εξελίξεις: Από τη μία πλευρά, επίθεση στις γυναίκες, από την άλλη πλευρά απροσδόκητες εξελίξεις που κατά κάποιο τρόπο άνοιξαν πόρτες για τις γυναίκες. Και αυτό είναι το σημείο στο οποίο πατάνε οι γυναίκες σήμερα.

Είχαμε την εκστρατεία του εκατομμυρίου υπογραφών το 2006-2007. Γυναίκες ακτιβίστριες προσπαθούσαν να συγκεντρώσουν ένα εκατομμύριο υπογραφές για τον τερματισμό των νόμων που εισάγουν διακρίσεις εις βάρος των γυναικών και για τη διεκδίκηση βασικών δικαιωμάτων. Δικαιώματα όπως το διαζύγιο, η επιμέλεια των παιδιών, το δικαίωμα στα ταξίδια και στην εργασία. Η καμπάνια αυτή τερματίστηκε από την κυβέρνηση και ορισμένες από τις διοργανώτριές της αναγκάστηκαν να εξοριστούν. Στη συνέχεια είχαμε το Πράσινο Κίνημα, το οποίο ήταν ένα μεταρρυθμιστικό κίνημα που διαμαρτυρόταν κατά των νοθευμένων προεδρικών εκλογών του 2009. Αυτές οι νοθευμένες εκλογές έφεραν στην εξουσία έναν λαϊκιστή και θρησκευτικό φονταμενταλιστή ονόματι Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ. Το Πράσινο Κίνημα ήταν μια μαζική στιγμή. Ήταν κυρίως στις πόλεις, αλλά είχε εκατομμύρια υποστηρικτές. Καταπνίγηκε και τα άτομα που στην πραγματικότητα κέρδισαν τις εκλογές το 2009, τέθηκαν σε κατ' οίκον περιορισμό.

Διαμαρτυρία στην Τεχεράνη κατά των νοθευμένων προεδρικών εκλογών, Ιούνιος 2009.

Φωτογραφία: από δημόσιες πηγές

Το 2017 σημειώθηκε μαζική εξέγερση κατά της κυβέρνησης. Για πρώτη φορά από το 1979, οι μαζικές διαμαρτυρίες δεν ήταν μόνο στις πόλεις, αλλά και στην ύπαιθρο. Είχαν ένα πολύ ισχυρό επίπεδο συμμετοχής της εργατικής τάξης και απαιτούσαν όχι μόνο μεταρρυθμίσεις, αλλά την ανατροπή του καθεστώτος. Ζητούσαν επίσης τον τερματισμό των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων του Ιράν στην περιοχή: στο Λίβανο, στο Ιράκ και στη Συρία. Ζητούσαν το τέλος της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Αυτό ήταν ένα νέο στάδιο. Ταυτόχρονα, είχαμε και το κίνημα των γυναικών που κυκλοφορούσαν και στέκονταν πάνω σε κολώνες ηλεκτρικού ρεύματος, έβγαζαν τα χιτζάμπ τους και φωτογραφίζονταν. Η ημέρα που μια γυναίκα έβγαλε το χιτζάμπ της πάνω σε μια κολόνα ηλεκτρικού ρεύματος στη Λεωφόρο της Επανάστασης στην Τεχεράνη, ήταν μια μέρα πριν ξεκινήσει αυτή η εξέγερση του 2017.

Το 2019 υπήρξε μια άλλη μαζική εξέγερση, που ζητούσε και πάλι τον τερματισμό της Ισλαμικής Δημοκρατίας και των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων. Το 2017 και το 2019 τα αιτήματα δεν ήταν πια για μεταρρυθμίσεις, αλλά για ανατροπή. Η εξέγερση του 2019 επίσης καταπνίγηκε. Σε κάθε περίπτωση, χιλιάδες άνθρωποι συνελήφθησαν, πολλοί σκοτώθηκαν, πολλοί εξαφανίστηκαν, πολλοί είναι ακόμα στη φυλακή.

Η τελευταία εξέγερση ήταν φυσικά το κίνημα "Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία" που εκδηλώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022, όταν η κυβέρνηση είχε αρχίσει να εντείνει τις επιθέσεις κατά των γυναικών επειδή φορούσαν χαλαρά το χιτζάμπ τους. Η Μάσα Ζίνα Αμινί, μια νεαρή Κούρδισσα που επισκέφθηκε την Τεχεράνη, συνελήφθη επειδή δεν φορούσε το χιτζάμπ της "σωστά". Κατά τη διάρκεια της κράτησης ξυλοκοπήθηκε άγρια και πέθανε στο νοσοκομείο.

Δεν ήταν η μόνη που συνελήφθη και ξυλοκοπήθηκε, και πέθανε επειδή δεν φορούσε το χιτζάμπ της "σωστά", αλλά τώρα, έγινε σύμβολο του κινήματος.

Τη συνέντευξη πήρε η Oksana Dutchak

https://commons.com.ua/en/intervyu-z-fridoyu-afari-pro-prava-zhinok-v-irani/

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 

^[1]  https://www.plutobooks.com/9780745347738/socialist-feminism/

^[2]  https://books.google.com.ua/books?id=rwYmAgAAQBAJ&printsec=copyright&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false

^[3]  https://commons.com.ua/en/marksistskij-gumanizm-rayi-dunayevskoyi/