Patrick Le Moal

(μέλος της ηγεσίας του Νέου Αντικαπιταλιστικού Κόμματος - Γαλλία)

Ιμπεριαλισμός, πόλεμος και διεθνισμός

(Σχέδιο εισήγησης στο διήμερο της ΑΝΤΑΡΣΥΑ για τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, Αθήνα 16 Νοεμβρίου 2017)

Ζούμε σε μια εποχή καμπής του κόσμου της ίδιας έκτασης με αυτήν που γνώρισε ο 20ος αιώνας, με το πέρασμα από τον κυρίαρχο ρόλο του βρετανικού ιμπεριαλισμού προς αυτόν των ΗΠΑ. Είναι σημαντικό να εντοπίσουμε το μέγεθος αυτής της αλλαγής: η Δύση, αν κατανοηθεί ως η Ευρώπη και οι ΗΠΑ, που κυριάρχησε στον κόσμο από τον δέκατο πέμπτο αιώνα και μετά, χάνει την ηγεμονία της προς όφελος αναδυόμενων ή παλαιότερων δυνάμεων που ξαναβρίσκουν, μετά από 4 ή 5 αιώνες, μια κεντρική θέση.

Η διάλυση της ΕΣΣΔ και ο καπιταλιστικός μετασχηματισμός της Κίνας επέτρεψαν στην παγκοσμιοποίηση να βρει πλήρη ανάπτυξη. Η εποχή κυριαρχίας του κεφαλαίου γεωγραφικά επεκτάθηκε σε σχεδόν το σύνολο του πλανήτη.

Αλλά αυτή η φιλελεύθερη, νεοφιλελεύθερη, απογείωση δεν επέτρεψε να σταθεροποιηθεί ένας τύπος κυριαρχίας, αλλά μάλλον οδήγησε σε μια χαοτική κατάσταση.

Οι παραδοσιακές αστικές τάξεις παρουσιάστηκαν στην αρχή ως ιδιαίτερα κατακτητικές. Θεώρησαν ότι, διεισδύοντας στις αγορές των χωρών του τέως “υπαρκτού” σοσιαλισμού, θα κατάφερναν φυσιολογικά να τις υποτάξουν. Εάν οι κανόνες του ελεύθερου, νεοφιλελεύθερου, ανταγωνισμού επιβλήθηκαν πράγματι, δεν υπήρξε ωστόσο υποταγή.

Οι ιμπεριαλιστικές στρατιωτικές επεμβάσεις στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ το 2003 βάλτωσαν, αποδεικνύοντας τα όρια της δύναμης των ΗΠΑ.

Στην Κίνα, μια νέα αστική τάξη συγκροτήθηκε, με αυτο-μετασχηματισμό της γραφειοκρατίας σε κυρίαρχη τάξη, που δεν είναι υποταγμένη στον ιμπεριαλισμό. Η Κίνα έγινε μια από τις κύριες καπιταλιστικές δυνάμεις και βρίσκεται σε πορεία να γίνει -αν δεν είναι ήδη- η πρώτη παγκόσμια οικονομική δύναμη. Στην ίδια την περιοχή της και στην Αφρική εμφανίζεται ως μία πρωτο-ιμπεριαλιστική δύναμη.

Η καπιταλιστική Ρωσία δεν έχει το ίδιο μέγεθος. Παρόλο που είναι οικονομικά εξαρτώμενη από την εκμετάλλευση πρώτων υλών (κυρίως πετρέλαιο), είναι ωστόσο στρατιωτική δύναμη και έχει αποκτήσει μια ισχύ που της επιτρέπει να προσπαθήσει να ανέβει στη θέση ενός αδύναμου ιμπεριαλισμού στην ανατολική Ευρώπη, στην Ουκρανία και στη Συρία.

Ταυτόχρονα διαμορφώνεται μια πιο σύνθετη ιεραρχία των παραδοσιακών ιμπεριαλισμών, που βλέπουν να αλλάζει η θέση τους.

Για την ώρα, η οικοδόμηση ενός ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού αποτελεί αποτυχία. Οι ιμπεριαλισμοί της Γαλλίας και της Βρετανίας γνωρίζουν μείωση της σημασίας τους. Η Γερμανία είναι μια μεγάλη οικονομική δύναμη χωρίς στρατιωτική ικανότητα.

Μερικοί από τους περιφερειακούς υπο-ιμπεριαλισμούς, όπως η Βραζιλία ή η Νότιος Αφρική, γίνονται όλο και πιο επιθετικοί.

Οι ΗΠΑ παραμένουν, ως τώρα, η πιο μεγάλη ιμπεριαλιστική δύναμη, με μεγάλες δυνατότητες σε όλους τους τομείς, που της δίνουν μέσα δράσης που δεν διαθέτει κανείς άλλος. Ελέγχουν ένα μεγάλο τμήμα των πιο προχωρημένων τεχνολογιών, διοικούν μια απαράμιλλη στρατιωτική δύναμη. Διατηρούν μια λειτουργία παγκόσμιας καταστολής. Αλλά χάνουν τους πολέμους που ξεκινούν, δεν έχουν τα μέσα για να παρέμβουν σε όλες τις περιοχές συγκρούσεων και δεν διαθέτουν πλέον δευτεροκλασάτους ιμπεριαλισμούς για να τους συνδράμουν αποτελεσματικά. Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μια φάση σχετικής παρακμής, που περιορίζει την παγκόσμια ισχύ τους.

Η κύρια επίπτωση αυτής της κατάστασης είναι ότι ο δι-ιμπεριαλιστικός ανταγωνισμός αναζωογονείται, ακόμα περισσότερο που:

• η εποχή ιδιωτικών αυλών, ζωνών περίπου αποκλειστικής επιρροής, γενικά έχει τελειώσει, εκτός περιορισμένων εξαιρέσεων.

• η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση αποσταθεροποιεί, στο όνομα του ανταγωνισμού, τους ιδιαίτερους τύπους κυριαρχίας της αστικής τάξης που προήλθαν από ιδιαίτερες ιστορίες (ευρωπαϊκοί ιστορικοί συμβιβασμοί, λαϊκισμοί στη Λατινική Αμερική, διοικητισμοί στην Ασία, διάφορα πελατειακά συστήματα, ...), επειδή οι σχέσεις αυτές διαμεσολαβούνται από την παγκόσμια αγορά και αποτελούν, επομένως, εμπόδιο στην ελεύθερη εκτύλιξη του ιμπεριαλιστικού κεφαλαίου. Εξού και, με τη διάλυση των κοινωνικών δικαιωμάτων, με τη μετατροπή των κρατών σε απλούς οργανισμούς με κύρια δυνατότητα να εγκαθιδρύουν και να οργανώνουν τον “καθολικό” κανόνα της κινητικότητας του κεφαλαίου και του ανταγωνισμού, μια αποσταθεροποίηση των κρατών, μια κρίση νομιμοποίησής τους.

Ο κύριος λόγος της παγκόσμιας αστάθειας είναι ότι τα δύο παγκόσμια ιεραρχικά συστήματα, η ιεραρχία των ιμπεριαλιστικών κρατών, ανάλογα με την ισχύ τους, και η ιεραρχία των ροών που περικλείουν τον πλανήτη δεν συμπίπτουν, δεν επικαλύπτονται, την ίδια στιγμή που δεν υπάρχει μεγάλη μη καπιταλιστική ή αντικαπιταλιστική δύναμη.

Η πιο πιθανή υπόθεση δεν είναι ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, κατά το πρότυπο των δύο πρώτων, επειδή η διένεξη για τη μοιρασιά του κόσμου δεν έχει πλέον την ίδια εδαφική μορφή.

Αλλά οι παράγοντες πολέμου είναι βαθιοί και πολλαπλοί, νέες διενέξεις μεταξύ διαφόρων δυνάμεων, οξυμένος ανταγωνισμός στην παγκόσμια αγορά, προβλήματα πρόσβασης στους πόρους, αποσύνθεση ολόκληρων κοινωνιών, άνοδος νέων φασισμών, νέων αντιδραστικών και αντεπαναστατικών ακρο-δεξιών, κρίση των δημοκρατικών θεσμών, άνοδος αυταρχικών καθεστώτων, αλυσιδωτές αντιδράσεις στο κλιματικό χάος, με ανθρωπιστικές κρίσεις που προέρχονται από μετακινήσεις δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι πόλεμοι είναι εδώ για να διαρκέσουν, με πολλά πρόσωπα.

Για τη δική μας δράση, πρέπει να κρατήσουμε την πυξίδα:

Ζούμε κάτω από το βάρος ταυτόχρονα του νεοφιλελευθερισμού, της ταυτοποίησης ανάμεσα σε σταλινισμό και σε κομμουνισμό, μιας ιστορικής κρίσης του εργατικού κινήματος, των κινημάτων χειραφέτησης που βαραίνει πάνω στη σοσιαλιστική, επαναστατική, συνείδηση.

Αυτό δίνει περιθώρια ελιγμών στην παγκόσμια αστική τάξη για να διαχειριστεί την κρίση, αυξάνοντας όλο και περισσότερο τις χρηματιστηριακές αγορές, βαθαίνοντας τις επιθέσεις κατά των λαϊκών τάξεων.

Θα υπάρχει πάντα, για το κεφάλαιο, μια διέξοδος από την κρίση, εάν δεν υπάρξουν εργατικές, λαϊκές, απελευθερωτικές λύσεις. Αλλά το κοινωνικό, οικολογικό, ανθρώπινο κόστος των καπιταλιστικών “λύσεων” είναι όλο και πιο τρομερό.

Ο θριαμβεύων, χωρίς όρια, καπιταλισμός γεννάει έναν κόσμο στον οποίο οι δυστυχίες, πιο πέρα και από φαντασία και από λόγια, συσσωρεύονται, με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, τις οικονομικές εκρήξεις, την κατάρρευση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, τις κοινωνικές αποσυνθέσεις, τους πολέμους, το κλιματικό χάος, τη βία, τις επιδημίες, τη δουλεία γυναικών, τις εξαναγκαστικές μεταναστεύσεις...

Σε αυτή τη σύγχρονη βαρβαρότητα πρέπει να αντιπαραταχθεί η αλληλεγγύη προς τα θύματα όλων αυτών των κρίσεων, προς τους λαούς που παλεύουν για δημοκρατικά δικαιώματα και για κοινωνική δικαιοσύνη.

Σε εμάς εναπόκειται να αναζωογονήσουμε το διεθνισμό σε όλους τους τομείς αμφισβήτησης της καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων!

[Η παρούσα εισήγηση δεν παρουσιάστηκε στην σχετική εκδήλωση της ΑΝΤΑΡΣΥΑ, εξαιτίας διαφορετικού προγραμματισμού. Ο εισηγητής μας παραχώρησε ευγενικά το σχέδιό του, για δημοσίευση. Μετάφραση στα ελληνικά: Τάσος Αναστασιάδης]

ΑΝΤΑΡΣΥΑ, 13 Δεκεμβρίου 2017 

Patrick Le Moal

(Membre de la direction du Nouveau Parti Anticapitaliste)

Impérialisme, guerre et internationalisme

Nous vivons une époque de basculement du monde de la même ampleur que celle que le 20ème siècle a connu avec le passage du rôle dominant de l’impérialisme britannique à celui des états unis.

Il est important de prendre la mesure de ce basculement considérable: l’occident, compris comme l’Europe et les états unis, qui a dominé le monde depuis le quinzième siècle, perd son hégémonie au profit de puissances émergentes ou de vieilles qui retrouvent une place centrale 4 ou 5 siècles après.

Aujourd’hui le cœur de la production de marchandises est en Asie, il n’est plus en occident.

L’éclatement capitaliste de l’URSS et la transformation capitaliste de la Chine ont permis à la mondialisation de prendre sa pleine dimension. L’ère géographique de la domination du capital s’est étendue sur la quasi totalité de la planète.

Mais cet envol libéral, néolibéral, n’a pas permis la stabilisation d’un mode de domination, il a en fait conduit à une situation chaotique.

Les bourgeoisies traditionnelles ont été dans un premier temps très conquérantes. Elles pensaient qu’en pénétrant les marchés des anciens pays du socialisme «réél», elles allaient les subordonner naturellement. Si les règles de la libre concurrence néolibérale se sont imposées, il n’y a pas eu subordination.

Les interventions militaires impérialistes en Afghanistan et en Irak en 2003 se sont enlisées, montrant les limites de la puissance des USA.

En Chine, une nouvelle bourgeoisie s’est constituée, par l’auto transformation de la bureaucratie en classe dominante, qui n’est pas subordonnée à l’impérialisme. La Chine est devenue une puissance capitaliste majeure, en passe de devenir, si ce n’est déjà le cas, la première puissance économique mondiale. Elle se pose dans la région, en Afrique, comme une puissance proto impérialiste.

La Russie capitaliste n’a pas la même taille. Bien que dépendante économiquement de l’exploitation des biens primaires (notamment le pétrole), elle est une puissance militaire et a acquis une force qui lui permet d’essayer de se hisser au rang d’un impérialisme faible en Europe de l’Est, en Ukraine et en Syrie.

S’élabore une hiérarchie plus complexe des impérialismes traditionnels qui voient se modifier leurs statuts.

Pour le moment, la construction d’un impérialisme européen intégré est un échec. Les impérialismes français et britanniques connaissent une réduction de leur importance. L’Allemagne est une grande puissance économique sans capacité militaire.

Des sous impérialismes régionaux comme le Brésil ou l’Afrique du Sud sont de plus en plus agressifs.

Les USA restent à ce jour la plus grande puissance impérialiste, avec des capacités majeures dans tous les domaines qui leur donnent les moyens d’agir sous des formes qu’ils ne permettent à personne d’autre. Ils contrôlent une bonne part des technologies les plus avancées, commandent une puissance militaire sans égale. Il gardent une fonction répressive mondiale. Mais ils perdent les guerres qu’ils engagent, n’ont plus les moyens d’intervenir dans toutes les zones de conflits, et n’ont plus les impérialismes secondaires capables de les épauler efficacement. Les Etats Unis sont dans une phase de déclin relatif qui limite leur pouvoir mondial.

La conséquence principale de cette situation est que la concurrence inter-impérialiste est ravivée d’autant que:

• le temps des chasses gardées, des zones d’influence quasi exclusives est globalement terminé, sauf exceptions limitées;

• la mondialisation capitaliste déstabilise au nom de la concurrence les modes particuliers de domination de la bourgeoisie issus d’histoires spécifiques (compromis historiques européens, populisme d’Amérique Latine, dirigisme en Asie, systèmes clientélistes divers …) parce que ces relations sont médiées avec le marché mondial et sont donc une entrave au libre déploiement du capital impérialiste. D’où, avec la destruction des droits sociaux, avec la modification des états en organismes juste bons à instaurer et organiser la règle «universelle» de mobilité du capital et de la concurrence, une déstabilisation des états, une crise de légitimité.

La raison fondamentale de l’instabilité mondiale est que les deux systèmes hiérarchiques mondiaux, la hiérarchie des états impérialistes plus ou moins forts et la hiérarchie des flux qui enserrent la planète ne coïncident pas, ne se superposent plus, cela alors que n’existe pas de grande puissance non capitaliste ou anticapitaliste.

l’hypothèse la plus probable n’est pas une troisième guerre mondiale sur le mode des deux premières car le conflit pour le partage du monde n’a plus la même forme territoriale.

Mais les facteurs de guerre sont profond et multiples, nouveaux conflits entre puissances diverses, concurrence exacerbée sur le marché mondial, problèmes d’accès aux ressources, décompositions de sociétés entières, montée de nouveaux fascismes,de nouvelles extrêmes droites réactionnaires et contre révolutionnaires, crise des institutions démocratiques, montée de régimes autoritaires, effets en chaîne du chaos climatique, avec les crises humanitaires dues aux déplacements de dizaines de millions de personnes. Les guerres sont là pour durer sous de multiples visages.

Pour notre action, nous devons garder comme boussole:

• une rigoureuse indépendance de classe, contre les différents impérialismes quelle que soit leur force,

• le combat contre les néofascismes, les mouvements réactionnaires identitaires, les divers militarismes,

• le soutien des résistances populaires pour les droits démocratiques et la justice sociale.

Nous vivons en même temps, sous l’impact du néolibéralisme, de l’identification entre stalinisme et communisme, une crise historique du mouvement ouvrier, des mouvements d’émancipation, qui pèse sur la conscience socialiste, révolutionnaire.

Cela donne des marges de manœuvre à la bourgeoisie mondiale pour gérer la crise, en augmentant toujours la place des marchés financiers, en approfondissant les attaques contre les classas populaires.

Il y a toujours pour le capital une sortie de crise s’il n’y a pas de solutions ouvrières, populaires émancipatrices. Mais le coût social, écologique, humain des «solutions» capitalistes est de plus en plus terrible.

Le capitalisme triomphant, sans limites, accouche d’un monde dans lequel les souffrances inimaginables ou innommables s’accumulent, politiques néolibérales, convulsions économiques, effondrement des systèmes de protection sociale, décompositions sociales, guerres, chaos climatique, violences, épidémies, femmes réduites en esclavage, migrations forcées ….

A cette barbarie moderne doit répondre une solidarité aux victimes de ces crises, aux peuples en lutte pour les droits démocratiques et la justice sociale.

A nous de revivifier l’internationalisme sur tous les terrains de contestation de l’ordre capitaliste!

Athènes 16 novembre 2017