Καπιταλιστική κρίση
Βαθύτερη από ποτέ, η κρίση αφήνει τον καπιταλισμό χωρίς ανάσα
ΠΗΓΗ: https://www.cadtm.org/
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: elaliberta.gr
CADTM : Είμαστε μάρτυρες μιας κρίσης;
Éric Toussaint : Ναι. Όλα τα προειδοποιητικά λαμπάκια αναβοσβήνουν: υπάρχει μια πολύ σημαντική οικονομική επιβράδυνση (στασιμότητα στην Ευρωζώνη το τελευταίο τρίμηνο του 2022-πρώτο τρίμηνο του 2023) χωρίς καμία μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και άλλων περιβαλλοντικών ζημιών- δραστικές επιπτώσεις της οικολογικής κρίσης, ιδιαίτερα όπως εκδηλώνεται στο κλίμα- μια τεράστια αύξηση του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους- υψηλός πληθωρισμός [1] και απώλεια αγοραστικής δύναμης για τις εργατικές τάξεις- αυξανόμενη εργασιακή επισφάλεια, έκρηξη της ανισότητας, με κολοσσιαία αύξηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και των εισοδημάτων του πλουσιότερου 1%- πτώση του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης σε πολλές χώρες, ιδίως του προσδόκιμου ζωής, συμπεριλαμβανομένου του Βορρά- σκληρότεροι εμπορικοί πόλεμοι- σοβαρή παγκόσμια επισιτιστική κρίση [2]- πόλεμοι στην Ευρώπη, στο Σουδάν, στο Κέρας της Αφρικής, στην Αραβική Χερσόνησο, στα ανατολικά της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό κ.ά.- αύξηση των αυταρχικών μορφών κυβερνητικής πρακτικής (ολοένα και σκληρότερη καταστολή των διαμαρτυριών, παραγκωνισμός των νομικών διαδικασιών κ.λπ.), επιθέσεις σε βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στην άμβλωση, όλο και πιο περιοριστικές και θανατηφόρες μεταναστευτικές πολιτικές, εκλογικές επιτυχίες της ακροδεξιάς κ.ο.κ.
Ο μόνος οικονομικός τομέας που έχει σημειώσει τεράστια πρόοδο στην παραγωγικότητα είναι ο στρατιωτικός τομέας. Πρόκειται για μια μείζονα κρίση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού συστήματος, τη χειρότερη κρίση μετά από εκείνες των ετών 1914-1945.
CADTM : Σε ποια φάση της κρίσης βρίσκεται τώρα η παγκόσμια οικονομία
Éric Toussaint : Δεν υπάρχει ακόμη κανένα σημάδι ότι το τούνελ τελειώνει. Τα πράγματα θα χειροτερέψουν: οι κερδοσκοπικές φούσκες μπορεί να σκάσουν ανά πάσα στιγμή, προκαλώντας μια ξαφνική επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης. Μπορεί να υπάρξουν ακόμη πιο σοβαρά πολεμικά επεισόδια από τα σημερινά. Υπάρχει κάθε λόγος να πιστεύουμε ότι οι κλιματικές και περιβαλλοντικές καταστροφές θα επιδεινωθούν. Οι υγειονομικές κρίσεις δεν έχουν τελειώσει, κάθε άλλο. Οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες δεν λαμβάνουν κανένα μέτρο που να υπολογίζεται ότι θα δώσει στην ανθρωπότητα την ευκαιρία να βγει από την κρίση, το αντίθετο μάλιστα. Η συγκέντρωση των στρατηγικών εργαλείων παραγωγής και χρηματοδότησης στα χέρια ενός όλο και μικρότερου αριθμού μεγάλων ιδιωτών μετόχων [3] συνεχίζεται στον τομέα της ενέργειας, στις εξορυκτικές βιομηχανίες, στην εμπορία τροφίμων και άλλων πρώτων υλών, στον φαρμακευτικό τομέα, στον τραπεζικό τομέα κ.λπ.
CADTM: Ποιες είναι οι αιτίες;
Éric Toussaint: Παρά την τεράστια συσσώρευση πλούτου από το πλουσιότερο 1%, και παρά τα κολοσσιαία κέρδη μιας σειράς μεγάλων επιχειρήσεων, ιδιαίτερα στους τομείς των τροφίμων και της ενέργειας, της "Μεγάλης Φαρμακοβιομηχανίας", της ναυτιλίας και της βιομηχανίας όπλων, τα ποσοστά κέρδους σε παγκόσμιο επίπεδο [4] δεν είναι αρκετά υψηλά ώστε να επιτρέψουν στο Μεγάλο Κεφάλαιο να ξεκινήσει ένα τεράστιο κύμα παραγωγικών επενδύσεων.
Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε το γεγονός ότι το Κεφάλαιο επιδιώκει να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του. Όταν δεν μπορεί να το κάνει αυτό, επικεντρώνεται κυρίως στην κερδοσκοπία. Αυτή είναι μία από τις αντιφάσεις που ενυπάρχουν στο καπιταλιστικό σύστημα.
Εκτός από τις μεγάλες επιχειρήσεις που αποκομίζουν εξαιρετικά κέρδη εκμεταλλευόμενες κρίσεις όπως πανδημίες, ενεργειακές ελλείψεις και πολέμους, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων βρίσκεται αντιμέτωπη με μειούμενα κέρδη και μειωμένη παραγωγικότητα, παρά τις επιδεινωμένες συνθήκες εκμετάλλευσης του εργατικού δυναμικού και την αυξημένη εργασιακή ανασφάλεια.
Υπάρχει επίσης πρόβλημα όσον αφορά την πλευρά της προσφοράς αγαθών: τα μέτρα περιορισμού κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού της περιόδου 2020-2021 (έως και το 2022 για την Κίνα) οδήγησαν σε διακοπή των γραμμών εφοδιασμού. Ο τομέας των ημιαγωγών, με την παραγωγή συγκεντρωμένη σε μικρό αριθμό χωρών, αντιμετώπισε προβλήματα παραγωγής και δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στη ζήτηση. Το φαινόμενο αυτό επιτείνεται από τον εμπορικό και τεχνολογικό πόλεμο μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας. Βλέπουμε μια φάση όπου η Ουάσιγκτον γίνεται πιο επιθετική στην προσπάθειά της να περιορίσει την οικονομική και εμπορική επέκταση της Κίνας.
Στον τομέα των ακινήτων, η προσφορά ξεπερνά τη ζήτηση. Υπήρξε μια νέα φάση υπερεπένδυσης στην κατασκευή κτιρίων σε σχέση με τη βιώσιμη ζήτηση. Αυτό συνέβη στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Μεγάλη Βρετανία και την Κίνα. Ήταν ιδιαίτερα εμφανές για τα εμπορικά κτίρια (γραφεία και εμπορικές εγκαταστάσεις). Μια κερδοσκοπική φούσκα [5] αναπτύχθηκε μεταξύ 2018 και 2022, πυροδοτώντας μια νέα κρίση ενυπόθηκων δανείων [6].
Οι κυβερνητικές και κεντρικές τραπεζικές πολιτικές της διοχέτευσης μαζικής ρευστότητας και η ταχεία αύξηση του χρέους διατήρησαν ή οδήγησαν στην εμφάνιση νέων χρηματοπιστωτικών φυσαλίδων. Αυτό αποδεικνύεται στην κεφαλαιοποίηση των χρηματιστηρίων [7], στην αγορά ομολόγων χρέους [8], στον τομέα της στέγασης σε πολλές χώρες, στις αγορές πρώτων υλών και στα κρυπτονομίσματα.
Η στροφή 180 μοιρών στην πολιτική από το 2022, περνώντας από την ποσοτική χαλάρωση (QE) στην ποσοτική σύσφιξη (QT), έχει προκαλέσει μεγάλη χρηματοπιστωτική ανασφάλεια. Εν ολίγοις, η απόφαση των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών να αυξήσουν τα επιτόκια [9] για την καταπολέμηση του πληθωρισμού οδηγεί σε στασιμότητα, ίσως και σε ύφεση, και σε περαιτέρω χρηματοπιστωτικές κρίσεις, χωρίς να καταφέρνουν να μειώσουν τον πληθωρισμό με σημαντικό τρόπο. Πράγματι, η χρηματοπιστωτική κρίση που έχει ήδη οδηγήσει στη χρεοκοπία πολλών εταιρειών κρυπτονομισμάτων το 2022 και τεσσάρων μεγάλων τραπεζών στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη τον Μάρτιο του 2023 θα μπορούσε κάλλιστα να επανεμφανιστεί προκαλώντας την κατάρρευση και άλλων τραπεζών ή σοβαρά οικονομικά ατυχήματα σε άλλους τομείς, όπως τα χρηματιστήρια, ο τομέας των ακινήτων, ιδίως των εμπορικών, ο τομέας των ομολόγων [10] κ.ο.κ. [11]
CADTM: Υπάρχει νέα κρίση χρέους στον Νότο;
Éric Toussaint: Μια νέα κρίση χρέους πλήττει μια σειρά από χώρες του Νότου, για παράδειγμα, στην Ασία (Σρι Λάνκα, Πακιστάν, Μπαγκλαντές), στην υποσαχάρια Αφρική (Γκάνα, Ζάμπια), στη Βόρεια Αφρική (Τυνησία, Αίγυπτος), στην Εγγύς Ανατολή (Λίβανος), στη Λατινική Αμερική (Αργεντινή), στην Καραϊβική (Πουέρτο Ρίκο, Κούβα) και άλλες. Ορισμένες από αυτές τις χώρες έχουν αναστείλει τις πληρωμές ή το έκαναν στο παρελθόν, όπως στην περίπτωση της Σρι Λάνκα. Πιθανόν να υπάρξουν περαιτέρω αναστολές πληρωμών.
Σε γενικές γραμμές, η κρίση αυτή πυροδοτείται από μια σειρά εξωτερικών σοκ που έχουν σοβαρές επιπτώσεις στις οικονομίες του Νότου. Αυτά τα εξωτερικά σοκ είναι αποτέλεσμα ενεργειών και γεγονότων στο Βορρά:
1. Υπήρξε η πανδημία του κορονοϊού που ξεκίνησε από τον Βορρά (Κίνα, Ευρώπη, Βόρεια Αμερική) πριν εξαπλωθεί στον Νότο. Οι επιπτώσεις της πανδημίας στο χρέος είναι σαφείς: αύξηση του δημόσιου χρέους για τη χρηματοδότηση της καταπολέμησης της πανδημίας και μείωση των πόρων σε σκληρό νόμισμα που απαιτούνται για την εξασφάλιση της αποπληρωμής του εξωτερικού χρέους. Το τελευταίο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απότομη πτώση του τουρισμού από το 2020 έως το 2022, καθώς ορισμένες οικονομίες έχουν εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό, για παράδειγμα η Σρι Λάνκα και η Κούβα.
2. Ο πόλεμος που προκλήθηκε από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είχε σημαντικές επιπτώσεις. Οι τιμές των δημητριακών και των λιπασμάτων εκτοξεύτηκαν ενώ μια σειρά από χώρες του Νότου είχαν γίνει καθαροί εισαγωγείς δημητριακών και χημικών λιπασμάτων υπό την πίεση οργανισμών όπως η Παγκόσμια Τράπεζα [12], το ΔΝΤ [13] και των κυβερνήσεων του Βορρά για να επικεντρωθούν σε άλλα είδη γεωργικής παραγωγής, όπως τα τροπικά φρούτα, ο καφές, το τσάι, το βαμβάκι και η μεταλλαγμένη σόγια για ζωοτροφές βοοειδών. Αυτή η τεράστια αύξηση της τιμής των εισαγόμενων δημητριακών και λιπασμάτων οδήγησε σε έλλειψη οικονομικών πόρων και συνεπώς σε προβλήματα αποπληρωμής του χρέους και σε μη βιώσιμη συσσώρευση νέων χρεών για να μπορέσουν να συνεχίσουν τις εισαγωγές. Ο πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσε επίσης αύξηση των τιμών των καυσίμων- όμως ένας μεγάλος αριθμός χωρών του Νότου εισάγει καύσιμα. Για χώρες όπως η Αίγυπτος, η Σρι Λάνκα και η Τυνησία που εισάγουν τόσο δημητριακά όσο και καύσιμα, η κατάσταση του χρέους έχει γίνει μη βιώσιμη.
3. Το τρίτο σημαντικό εξωτερικό σοκ προέρχεται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της περιβαλλοντικής κρίσης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το Πακιστάν που έπεσε θύμα καταστροφικών πλημμυρών το 2022.
4. Το τέταρτο μεγάλο εξωτερικό σοκ είναι το κόστος της αναδιάρθρωσης του χρέους, που προκλήθηκε από τη μονομερή απόφαση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ [14], της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας [15] και της Τράπεζας της Αγγλίας να αυξήσουν μαζικά τα επιτόκια [16].
Οι χώρες του Νότου που δανείζονταν με ετήσια επιτόκια 3 έως 6% βρίσκονται τώρα αντιμέτωπες με επιτόκια για νέα δάνεια που σκαρφαλώνουν στο 9 έως 15%. Και αυτό δεν είναι βιώσιμο.
CADTM: Λένε ότι το ΔΝΤ έχει αλλάξει. Είναι έτσι;
Éric Toussaint : Οι πολιτικές του ΔΝΤ δεν έχουν αλλάξει, όπως και αυτές της Παγκόσμιας Τράπεζας. Είναι το ίδιο ολέθριες όπως πάντα. Και επειδή πολλές χώρες του Νότου αναγκάστηκαν για άλλη μια φορά να καταφύγουν σε δάνεια του ΔΝΤ, πρέπει να εφαρμόσουν ακόμη πιο αυστηρά αντιλαϊκές νεοφιλελεύθερες πολιτικές.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να δώσουμε πλήρη συλλογική υποστήριξη στο κάλεσμα του CADTM για μια αντι-σύνοδο στο Μαρακές από τις 12 έως τις 15 Οκτωβρίου 2023 με την ευκαιρία της Ετήσιας Γενικής Συνέλευσης του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας
[17].
CADTM: Γιατί λέτε ότι αυτή είναι η χειρότερη κρίση από το 1945;
Éric Toussaint: Από το 1945, δεν έχει υπάρξει ποτέ κρίση τέτοιας κλίμακας και με τόσες πολλές πτυχές όσο η σημερινή κρίση. Η οικολογική κρίση και η κλιματική της διάσταση είναι πρωτοφανής σε κλίμακα. Η οικολογική κρίση είναι το προϊόν δύο αιώνων καπιταλιστικής παραγωγής ως κυρίαρχου συστήματος. Μέσα σε δύο αιώνες, αυτός ο τρόπος παραγωγής επηρέασε και υποβάθμισε βαθύτατα τη ζωή στον πλανήτη και τώρα έχουμε φτάσει σε ένα κρίσιμο σημείο. Μπορούμε να προσθέσουμε σε αυτό την κρίση της υγείας από την οποία μόλις βγαίνουμε και η οποία μπορεί να επανέλθει. Αυτή η κρίση υγείας έχει προκαλέσει περισσότερους από 7 εκατομμύρια θανάτους. Η έκτασή της συνδέεται επίσης με το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα. Ας προσθέσουμε ότι, σε σύγκριση με το 1945, το πυρηνικό οπλοστάσιο έχει πολλαπλασιαστεί και το επίπεδο των διεθνών εντάσεων θα μπορούσε να οδηγήσει σε ολοκαύτωμα. Από άλλες απόψεις, η καπιταλιστική κρίση είναι πράγματι η πιο σοβαρή από το 1945, ιδίως όσον αφορά την οικονομική κατάρρευση. Η τάση προς πιο αυταρχικές και βίαιες μορφές διακυβέρνησης επηρεάζει σε διαφορετικό βαθμό όλες τις ηπείρους. Η παγκόσμια άνοδος των ακροδεξιών δυνάμεων είναι η ισχυρότερη από το 1945. Οι επανειλημμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αυξάνονται, ιδίως όσον αφορά τη μετανάστευση και το δικαίωμα στο άσυλο. Μπροστά σε αυτά τα γεγονότα, δεν πρέπει να παραιτηθούμε- πρέπει να διπλασιάσουμε τις προσπάθειές μας για την πραγματοποίηση μιας πραγματικής αυτό-απελευθερωτικής επανάστασης.
*Ο Eric Toussaint είναι ιστορικός και πολιτικός επιστήμονας που ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στα πανεπιστήμια Paris VIII και Liège, είναι ο διεθνής εκπρόσωπος της CADTM (Επιτροπή για την Κατάργηση του Παράνομου Χρέους) και συμμετέχει στο επιστημονικό συμβούλιο της ATTAC France.
Είναι ο συγγραφέας των βιβλίων Debt System (2019), Bankocracy (2015)- Glance in the Rear View Mirror. Neoliberal Ideology From its Origins to the Present, Haymarket books, Σικάγο- "Debt, the IMF, and the World Bank, Sixty Questions, Sixty Answers", Monthly Review Press, Νέα Υόρκη, 2010. Έχει πραγματοποιήσει εκτενείς δημοσιεύσεις στον τομέα αυτό. Είναι μέλος της ηγεσίας της Τέταρτης Διεθνούς.
https://internationalviewpoint.org/
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] https://www.cadtm.org/Inflation,1115
[2] https://www.cadtm.org/International-food-crisis-and-proposals-to-overcome-it
[3] https://www.cadtm.org/Share
[4] https://www.cadtm.org/Profit
[5] https://www.cadtm.org/Speculative-bubble
[6] https://www.cadtm.org/Moral-hazard
[7] https://www.cadtm.org/Stock-exchange-Stock-market
[8] https://www.cadtm.org/Bond-market
[9] https://www.cadtm.org/Interest-rates
[10] https://www.cadtm.org/Bond
[11] https://www.cadtm.org/Does-the-US-Federal-Deposit-Insurance-Corporation-have-enough-resources-to-deal
[12] https://www.cadtm.org/World-Bank-WB
[13] https://www.cadtm.org/IMF-International-Monetary-Fund,1114
[14] https://www.cadtm.org/FED-Federal-Reserve
[15] https://www.cadtm.org/ECB-European-Central-Bank
[16] https://www.cadtm.org/Interest
[17] https://www.cadtm.org/Call-for-a-global-counter-summit-of-social-movements-to-the-IMF-WB-Annual
