Βιβλιοπαρουσίαση. Μια ιστορία αγώνα

του Michael Löwy

για το βιβλίο της Νάντιας Δαμιάνοβιτς (& του Θεολόγου Ψαραδέλλη), “Μνήμες Αντίστασης, Ρουτίνας και Ε.Ο 17 Νοέμβρη”.

Το κείμενο είναι γραμμένο για το Inprecor και το elaliberta.gr

Το βιβλίο αυτό(*) διηγείται τη συγκινητική ιστορία του Θεολόγου Ψαραδέλλη -“Τεό” για τους φίλους του-, τροτσκιστή αγωνιστή και λιγότερο διανοούμενου, που υπήρξε υποδειγματικός μαχητής κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα (1967-1974), καθώς και της συντρόφου του, Nadia Damianovich.

Το πρώτο τμήμα είναι μια διήγηση, που γράφτηκε στη φυλακή το 2002 από τον Τεό, για τα χρόνια του αγώνα ώς το 1973. Συνελήφθη δύο φορές και δύο φορές δραπέτευσε, αγωνιζόμενος αδιάκοπα κατά της χούντας των συνταγματαρχών. Την πρώτη φορά που συνελήφθη, το 1969 -γιατί είχε μαζέψει δυναμίτη για να τον χρησιμοποιήσει αργότερα-, βασανίστηκε με το τρομακτικό βασανιστήριο της “φάλαγγας” (συνεχή χτυπήματα στα πέλματα των ποδιών) και μετά κρατήθηκε στην απομόνωση. Με υπομονή και επιμονή -που μας θυμίζει τον ήρωα του διάσημου έργου του Bresson, “Ένας καταδικασμένος σε θάνατο δραπέτευσε” (Un condamné à mort s’est évadé)- κατάφερε με τη χρήση ενός κουταλιού να λύσει την κλειδαριά και, σε μια στιγμή απροσεξίας των δεσμοφυλάκων του, να την κοπανήσει.

Μετά από ένα ριψοκίνδυνο ταξίδι στη θάλασσα με βάρκα και κουπιά, ο Τεό φτάνει στην Τουρκία και, μετά από σύντομη παραμονή του εκεί, επιχειρεί να καταφύγει στη Βουλγαρία. Ωστόσο, εκεί επίσης φυλακίζεται από τις βουλγαρικές αρχές -δηλαδή τη σταλινική γραφειοκρατία- η οποία και παραδίδει, χωρίς δισταγμό, τον επικίνδυνο αυτό τροτσκιστή στους έλληνες αστυνομικούς. Κατά τη διάρκεια της δίκης του, στην Ελλάδα, ο στρατιωτικός δικαστής ειρωνεύεται τους “βούλγαρους αδελφούς κομμουνιστές” που τον πρόδωσαν, αλλά δέχεται μια κοφτή απάντηση από τον Ψαραδέλλη: “Στο βουλγαρικό λαό εναπόκειται να κρίνει τους ηγέτες του. Δε σας αναγνωρίζω το δικαίωμα να παριστάνετε το διαιτητή ανάμεσα στις δικές μας ιδεολογικές διαφορές”.

Έχοντας καταδικαστεί από τα δικαστήρια της χούντας και φυλακιστεί, ο Τεό επωφελείται από μια παραμονή του στο νοσοκομείο για να δραπετεύσει και δεύτερη φορά! Περνώντας από τα Βαλκάνια (αλλά αποφεύγοντας τη Βουλγαρία…) και την Ιταλία -όπου επισκέπτεται τον Λίβιο Μαϊτάν-, καταφεύγει στη Γαλλία, στις αρχές της δεκαετίας του ‘70. Μένοντας στην αρχή στην Simone Signoret(!), παίρνει πολιτικό άσυλο, χάρη στη μεσολάβηση του Κώστα Γαβρά και του Jacques Perrin.

Μετά, ακολουθεί η διήγηση της Νάντιας. γιουγκοσλαβικής και ελληνικής (από την πλευρά της γιαγιάς της) καταγωγής, η Νάντια έχει μεγαλώσει στη Γαλλία. Μετά το Μάη του ‘68, πλησιάζει την Κομμουνιστική Λίγκα, όπου θα συνδεθεί φιλικά με την Κατρίν Σαμαρύ και τον Υμπέρ Κριβίν. Είναι στο Παρίσι που θα συναντήσει τον έλληνα αγωνιστή Ψαραδέλλη και θα τον παντρευτεί το 1974, λίγο πριν επιστρέψουν στην Ελλάδα, μετά την πτώση του στρατιωτικού καθεστώτος. Συμμετέχει σε διάφορες τροτσκιστικές ομάδες στην Αθήνα και ιδιαίτερα, μαζί με την Ελένη Βαρίκα και την Κωστούλα Σκλαβενίτη, στη ελληνικό φεμινιστικό κίνημα. Ωστόσο, μετά το 1989, σύμφωνα με τα δικά της λόγια, “εγκατέλειψε σιγά-σιγά το μαρξιστικό πλοίο”.

Το 2002, ο Θεολόγος Ψαραδέλλης συλλαμβάνεται και κατηγορείται πως είναι μέλος της ελληνικής τρομοκρατικής οργάνωσης “17 Νοέμβρη”. Η οργάνωση αυτή έχαιρε στην αρχή μιας ορισμένης δημοφιλίας, καθώς είχε εκτελέσει, το 1976, το Ευ.Μάλλιο, έναν βασανιστή της χούντας. Ωστόσο, στα επόμενα χρόνια, θα ακολουθήσει μια ατέλειωτη σειρά δολοφονιών, από διπλωμάτες, εφοπλιστές, βιομήχανους, το διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, δημοσιογράφους. Η Νάντια είναι τελείως αηδιασμένη με αυτά, ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία, το 1989, του Παύλου Μπακογιάννη, βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας (δεξιά), ο οποίος μάλιστα ήταν από τους αντιπολιτευόμενους στη χούντα.

Ο Τεό αρνείται πως ήταν μέλος της “17 Νοέμβρη”, αλλά αναγνωρίζει πως είχε συμμετάσχει σε μια επίθεση στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας το 1983 -πράξη που είχε ήδη παραγραφεί το 2002-, για να μπορέσει να χρηματοδοτήσει την έκδοση των απάντων του Παντελή Πουλιόπουλου, του ιδρυτή του ελληνικού τροτσκισμού (που εκτελέστηκε από τους κατακτητές το 1943)...

Η Νάντια αναλαμβάνει αμέσως να οργανώσει την υπεράσπιση του συντρόφου της, προσλαμβάνοντας δικηγόρους και μαζεύοντας τα πειστήρια της αθωότητάς του -παρά τις αμφιβολίες που κρατούσε για τις (περιθωριακές) σχέσεις του Τεό με τη “17 Νοέμβρη”.

Πολλές προσωπικότητες της 4ης Διεθνούς θα έρθουν να καταθέσουν στη δίκη του: ο Alain Krivine, η Catherine Samary, η Ελένη Βαρίκα και ο συγγραφέας του παρόντος σημειώματος, μεταξύ άλλων, εξηγώντας ότι η τροτσκιστική του στράτευση είναι ασυμβίβαστη με τις τρομοκρατικές μεθόδους της “17 Νοέμβρη”. Ασφαλώς, για έναν μαρξιστή, όπως το έλεγε και ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, “το να κλέψεις μια τράπεζα δεν είναι τίποτα μπροστά στο να ιδρύσεις μια τράπεζα”. Αλλά η δολοφονία πολιτικών αντιπάλων δεν ανήκει στο αγωνιστικό οπλοστάσιο της 4ης Διεθνούς. Μιλώντας με τη Νάντια, οι γάλλοι φίλοι του Τεό της εξηγούσαν πως “δεν αφήνουμε έναν σύντροφο στα χέρια του εχθρού, όποιο λάθος και να έκανε”. Κατά τη Νάντια, οι δικαστές δεν κατάλαβαν και πολλά από όλα αυτά τα πολιτικά επιχειρήματα των μαρτύρων, αλλά εντυπωσιάστηκαν από τη διασημότητα και την κουλτούρα τους. Μεταξύ τους, ήταν και ο συγγραφέας Gilles Perrault, που τον κινητοποίησε ο Υμπέρ Κριβίν. Μετά από 17 μήνες στη φυλακή, ο Τεό τελικά θα αθωωθεί και θα απελευθερωθεί το Δεκέμβριο του 2003. Μετά από ένα εγκεφαλικό, το 2004, θα είναι πλέον πολύ εξασθενημένος και, τελικά, θα πεθάνει το 2021.

Το βιβλίο, που δημοσιεύεται ταυτόχρονα στα γαλλικά και στα ελληνικά, θα επιτρέψει στις νέες γενιές να γνωρίσουν, χάρη στη μαρτυρία της συντρόφισσάς του, Νάντιας, την ιστορία ενός θερμού ανθρώπου και αγωνιστή, ενός επαναστάτη εργάτη, πιστού στις ιδέες του.

Michael Löwy

3/7/2023

* Νάντια Δαμιάνοβιτς, Θεολόγος Ψαραδέλλης, “ΜΕΣΑ-ΕΞΩ. Μνήμες Αντίστασης, Ρουτίνας και Ε.Ο 17 Νοέμβρη”, Αθήνα, εκδόσεις Οσελότος, 2022, 10 ευρώ. [Nadia Damianovich, Theologos Psaradellis, “Dedans et dehors. Resistance, routine et Organisation 17 Novembre”, Athènes, Editions Ocelotos, 2022, 152 pages].

Inprecor, n° 709 / 710 de juin-juillet 2023