Alex Salmon
Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο: Νέα κινηματογραφική μεταφορά της κλασικής αντιπολεμικής ιστορίας
Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο (Im Westen nichts Neues)
Σκηνοθεσία: Edward Berger
Πρωταγωνιστούν: Felix Kammerer και Albrecht Schuch
Τώρα στο Netflix
Στην εναρκτήρια σκηνή της τελευταίας κινηματογραφικής μεταφοράς του μυθιστορήματος του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο, βλέπουμε την όμορφη θέα ενός δάσους να έρχεται σε αντίθεση με τη βιαιότητα, την αιματοχυσία και το χάος των μαχών στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σε μια πρώιμη σεκάνς, ένας στρατιώτης σκοτώνεται, η στολή του αφαιρείται, πλένεται, επιδιορθώνεται και χορηγείται στον νεοσύλλεκτο Πάουλ Μπάουμερ (τον υποδύεται ο Φέλιξ Κάμερερ).
Ο Ρεμάρκ ήταν Γερμανός βετεράνος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και δημοσίευσε το αντιπολεμικό του μυθιστόρημα το 1929. Διασκευάστηκε για την οθόνη σε δύο αγγλόφωνες ταινίες το 1930 και το 1979. Όμως ο σκηνοθέτης Edward Berger μας έδωσε την πρώτη γερμανόφωνη εκδοχή αυτής της ιστορίας, όπου βλέπουμε τον Πάουλ και τους συντρόφους του να χάνουν γρήγορα τον εθνικιστικό τους ιδεαλισμό καθώς βιώνουν τη βιαιότητα του πολέμου.
Όταν ο Πάουλ συνειδητοποιεί ότι η στολή του έχει μέσα την ετικέτα με το όνομα ενός άλλου στρατιώτη, ο επισμηνίας του λέει ότι «ήταν πολύ μικρή για τον τύπο – αυτό συμβαίνει συνέχεια!» πριν βιαστεί να κόψει την ετικέτα. Σε άλλες σκηνές, βλέπουμε αμέτρητες στρατιωτικές ταυτότητες νεκρών να σπάνε στη μέση – μια ζωντανή απεικόνιση της πολεμικής μηχανής.
Σε αντίθεση με προηγούμενες διασκευές του Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο, ο Πάουλ και οι φίλοι του κατατάσσονται στον πόλεμο το 1917, σχεδόν τρία χρόνια μετά την έναρξή του. Ενώ η εθνικιστική ρητορική θα ήταν πιο πειστική για τους νεοσύλλεκτους το 1914, μέχρι το 1917 η πραγματικότητα του πολέμου σήμαινε ότι ο ενθουσιασμός ανάμεσα στους στρατιώτες ήταν μειωμένος.
Το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας επικεντρώνεται στην περίοδο που προηγήθηκε της υπογραφής της ανακωχής στις 11 Νοεμβρίου 1918, όταν η γερμανική επανάσταση ανάγκασε τον Κάιζερ Γουλιέλμο να παραιτηθεί και ήταν σαφές ότι η Γερμανία και οι άλλες Κεντρικές Δυνάμεις (ιδίως η Αυστροουγγαρία) θα έχαναν τον πόλεμο στις διαπραγματεύσεις μεταξύ του γερμανικού και του γαλλικού στρατιωτικού επιτελείου για τον τερματισμό της σύγκρουσης.
Στις προηγούμενες διασκευές, δεν είναι σαφές πού διαδραματίζονται τα τελικά γεγονότα, αλλά αυτή τη φορά, βλέπουμε ανάμεσα στο γερμανικό διαπραγματευτικό επιτελείο τον μελλοντικό αντικαγκελάριο Μάγκνους Έρζμπεργκερ, ο οποίος θα καταγγελθεί από τη γερμανική ακροδεξιά ως ένας από τους «εγκληματίες του Νοεμβρίου» που κατηγορήθηκαν για την ήττα της Γερμανίας και θα δολοφονηθεί το 1921.
Παράλληλα βλέπουμε τους Γερμανούς στρατιώτες, που θέλουν απεγνωσμένα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, ανάμεσά τους ο Πάουλ και ο δεκανέας »Κατ» Κατσίνσκι (τον υποδύεται ο Άλμπρεχτ Σουχ). Η σχέση τους χρησιμοποιείται για να εξερευνήσει την κτηνώδη επίδραση του πολέμου. Αναρωτιούνται αν θα μπορέσουν να προσαρμοστούν στην ζωή των πολιτών, με τον Κατ να λέει: «Όλοι θα θέλουν να μάθουν αν αντιμετωπίσαμε μάχη εκ του σύνεγγυς. Θα κυκλοφορούμε σαν ταξιδιώτες από ένα τόπο του παρελθόντος».
Στη διασκευή του Berger, μόλις ανακοινωθεί η ανακωχή, ο στρατηγός Φρίντριχς –ο οποίος πιστεύει τον δεξιό μύθο ότι «η Γερμανία μαχαιρώθηκε πισώπλατα από τους σοσιαλιστές και τους Εβραίους»– θέλει απεγνωσμένα να τελειώσει ο πόλεμος με μια γερμανική νίκη και διατάζει μια επίθεση να ξεκινήσει στις 10:45 π.μ. στις 11 Νοεμβρίου 1918, την Ημέρα της Ανακωχής.
Συγκριτικά, άλλες διασκευές τελειώνουν με ένα μήνυμα που δηλώνει: «Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο».
Ο John Anderson –γράφοντας στην Wall Street Journal– κατηγόρησε τον σκηνοθέτη Έντουαρντ Μπέργκερ ότι έκανε φιλογερμανική προπαγάνδα και απεικόνισε σκηνές «...των εκδικητικών Γάλλων στρατηγών ... που χώνανε τους ανελέητους όρους [της παράδοσης] στο λαιμό των Γερμανών, οι οποίοι αναζητούσαν την ειρήνη με επικεφαλής τον Ματίας Έρζμπεργκερ. Αυτές οι σκηνές καθαγιάζουν την ιστορική άποψη ότι οι επαχθείς όροι της [Συνθήκης των Βερσαλλιών] είναι αυτοί που οδήγησαν στον Χίτλερ και στο Ολοκαύτωμα».
Ενώ οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν γενικά ότι οι σκληροί όροι που επιβλήθηκαν στη Γερμανία με την Ανακωχή και τη Συνθήκη των Βερσαλλιών δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ταινία του Μπέργκερ, Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο χρησιμοποιεί το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου για να δείξει την κατάπτυστη πατριωτική πόζα της γερμανικής Ανώτατης Διοίκησης – η οποία θέλει να συνεχίσει να πολεμά με κάθε κόστος. Η ταινία δείχνει τη ματαιότητα του πολέμου γενικά, ενώ εκθέτει τον δεξιό μύθο της «πισώπλατης μαχαιριάς».
Επιπλέον, η ταινία Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο ήταν τόσο απεχθής στους Ναζί, ώστε οι προβολές της ταινίας του 1930 μποϊκοτάρονταν στη Γερμανία επειδή έδειχνε την ωμή πραγματικότητα του πολέμου και δεν εξυμνούσε τον ρόλο της Γερμανίας σε αυτόν. Η ταινία απαγορεύτηκε αργότερα από το ναζιστικό καθεστώς και ο Ρεμάρκ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Η αδελφή του εκτελέστηκε από το ναζιστικό καθεστώς για αντιναζιστική αντίσταση το 1943 – πιστεύεται ότι ήταν μια πράξη εκδίκησης.
Εν τέλει, το Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο είναι μια ισχυρή και διαχρονική αντιπολεμική ιστορία, η οποία δείχνει τη ματαιότητα και τη φρίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αποτελεί ένα ισχυρό κατηγορώ για όσους βρίσκονται στην εξουσία και είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν ζωές για την επιδίωξη του κέρδους και της δόξας. Για το λόγο αυτό, αξίζει να παρακολουθήσετε τη διασκευή του 2022.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Alex Salmon, “New screen adaptation of a classic anti-war story”, Green Left, 14 Νοεμβρίου 2022, https://www.greenleft.org.au/content/new-screen-adaptation-classic-anti-war-story.
