Αλβανοί εργάτες πετρελαίου διαμαρτύρονται για τη μη πληρωμή των μισθών τους.

Εισαγωγή.

Μεταφράσαμε το μικρό άρθρο του αλβανού ακтιβιστη Arlind Qori για την κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αλβανία. Το ενδιαφέρον εδώ, σε αντίθεση με ανάλογα κείμενα για την Μακεδονία ή την Αλβανία που έχουμε δημοσιεύσει στο παρελθόν είναι ότι γίνεται φανερός με συνοπτικό τρόπο, ο δομικός μηχανισμός κατακερματισμού και αποδυνάμωσης της εργατικής τάξης μέσω της μετοχοποίησης-διεθνοποίησης του κεφαλαίου και της σταθερά αυξανόμενης ανέχειας και ανεργίας. Η εργατική τάξη, απομειωμένη σε απλή εργατική ύλη και πλεονάζοντες πληθυσμούς της βιομηχανίας πασχίζει να αμυνθεί ενώ η κινητικότητα του κεφαλαίου του διασφαλίζει ένα στρατηγικό πλεονέκτημα . Αυτό που έχει όμως μεγαλύτερη σημασία είναι το εξής: η εργατική τάξη μόνο στην παραοικονομία, στη μαφία και στην αντιγραφή της κίνησης του κεφαλαίου ως διεθνούς ροής (μετανάστευση) βρίσκει κάποια διέξοδο και ισορροπία. Μέχρι στιγμής αυτές οι διέξοδοι φαίνεται να συμφέρουν και την γενικότερη Ευρωπαϊκή οικονομία, η οποία αντλεί πλεονάσματα από την υπέρ υποτιμημένη εργασία –αλβανών και μη– μεταναστών. Το ερώτημα μέσα στο οποίο ελοχεύει και η δυνατότητα μιας επαναστατικής διαδικασίας, είναι το εξής: για πόσο αυτός ο μηχανισμός μπορεί να λειτουργήσει; και εν συνεχεία, πόση από την αξιοπρέπεια της εργασίας έχει διασωθεί στο φαντασιακό των εργατών; Η υπόθεση ενός εργατικού κράτους στην Αλβανία έχει λήξη για προφανείς λόγους. Αυτό που μένει είναι ή συνέχεια αυτής της κατάστασης ή ίσως κάτι που δεν έχουμε φανταστεί.

Our baba doesn’t say fairy tales

Arlind Qori

Ορυχεία, Εργοστάσια παπουτσιών και χασισοφυτείες: Η κατάσταση της Αλβανικής Εργατικής τάξης

Ο Enver Koçi ήταν ένας 66χρονος ανθρακωρύχος που έχασε τη ζωή του ενώ εργαζόταν στο ορυχείο. Η εισαγγελική αρχή αρνήθηκε να ασκήσει αγωγή, θεωρώντας ότι ο Ποινικός Κώδικας δεν παρέχει μέσα για τη δίωξη αυτού του είδους «ατυχήματος» στο χώρο εργασίας. Είναι ο πέμπτος ανθρακωρύχος από τo κεντρικό ανθρακωρυχείο της Bulqiza, που έχει σκοτωθεί από τις αρχές του 2018. Οι ακτιβιστές της Organizata Politike έχουν υπολογίσει ότι, ελλείψει επίσημων δεδομένων, τουλάχιστον 43 ανθρακωρύχοι έχουν πεθάνει στο χώρο εργασίας από το 2013, το έτος που το κυβερνών Σοσιαλιστικό Κόμμα ήρθε στην εξουσία. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας, την Πρωτομαγιά οι ακτιβιστές τοποθέτησαν 43 κράνη εξόρυξης στις σκάλες του Υπουργείου Ενέργειας και Βιομηχανίας. Ωστόσο, είναι σήμερα κάτι το αρκετά συνηθισμένο στην Αλβανία τα κρατικά ιδρύματα να μεταφέρουν στους εργαζόμενους την ευθύνη για εργατικά ατυχήματα και ακόμη και για τους θανάτους τους.

Οι ανθρακωρύχοι είναι μόνο μια μικρή μειοψηφία της αλβανικής εργατικής τάξης, παρά το γεγονός ότι είναι ένα από τα ιστορικά οχυρά των εργατικών οργανώσεων. Στη Bulqiza, εκατοντάδες εργαζόμενοι συνεχίζουν να εργάζονται σε πολύ επικίνδυνες συνθήκες. Η κυβέρνηση έχει αποσυρθεί όχι μόνο από τη διαχείριση των ορυχείων αλλά και από την σοβαρή εποπτεία των συνθηκών εργασίας. Μέσω διαβόητων συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, έχει διανείμει τις στοές των ορυχείων σε ορισμένους οικονομικούς μεγιστάνες από τα Τίρανα καθώς και τοπικούς επιχειρηματίες και μαφιόζους. Αλλά οι επίσημα εργαζόμενοι δεν είναι οι μόνοι που υποβάλλονται σε εκμετάλλευση και κακομεταχείριση. Εκατοντάδες άποροι, ιδιαίτερα γυναίκες και παιδιά, μπαίνουν στις εγκαταλελειμμένες εκτάσεις ανάμεσα στις εισόδους των στοών για να συγκεντρώσουν το εναπομείναν χρώμιο και να το πουλήσουν για πολύ χαμηλές τιμές σε μη αδειοδοτημένους εμπόρους με ισχυρές συνδέσεις με την τοπική αστυνομία και την κεντρική κυβέρνηση.

Ο δεύτερος κλάδος των παλαιών βιομηχανιών –που ωρίμαζε κάτω από το σοσιαλισμό– είναι η εξόριξη πετρελαίου και η επεξεργασία του, η οποία βρίσκεται στις πόλεις Ballsh και Fier. Οι ανεπαρκείς επενδύσεις και οι κερδοσκοπικές συμφωνίες μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης και των οικονομικών μεγαλοκεφαλαιούχων κατέστρεψαν σχεδόν τον τομέα. Περισσότεροι από 1000 εργαζόμενοι έχουν απολυθεί το τελευταίο έτος, χωρίς να πληρώνονται ακόμη και για τους μήνες που εργάστηκαν. Τους τελευταίους μήνες, μια νέα επιχείρηση έχει νοικιάσει το διυλιστήριο πετρελαίου και η πρώτη πράξη της ήταν να απολύσει μια μεγάλη μερίδα εργαζομένων. Οι τυχεροί αυτοί που «επανα-προσλήφθηκαν» άκουσαν αλαζονικά την ανακοίνωση της διεύθυνσης ότι η νέα επιχείρηση δεν τους χρωστάει τίποτα πίσω από μισθούς και ότι δεν πρέπει να ονειρεύονται οποιοδήποτε είδος συνδικαλιστικής οργάνωσης, διότι διαφορετικά θα απολύονταν συλλογικά. Κατακερματισμένοι από τις απολύσεις και προδομένοι από τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία, οι εργάτες του διυλιστηρίου πετρελαίου στο Ballsh και το Fier λυγίζουν ως προς τη θέληση των νέων ιδιοκτητών.

Σε κάθε περίπτωση, οι ανθρακωρύχοι και οι πετρελαϊκοί εργάτες είναι η μαρασμένη παραδοσιακή βιομηχανική εργατική τάξη της Αλβανίας. Οι περισσότεροι μεταποιητικοί εργαζόμενοι απασχολούνται στην υγιέστατη (κατά τους ιδιοκτήτες) βιομηχανία παπουτσιών και ενδυμάτων. Αυτά τα εργοστάσια είναι εξωτερικοί συνεργάτες των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών. Το ποσοστό εκμετάλλευσης των εργαζομένων τους είναι υψηλότερο από οπουδήποτε αλλού. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Κοινωνικής Κρίσης και χειραφέτησης των συνθηκών της εργατικής τάξης στην Αλβανία, αυτοί είναι οι χαμηλότερα αμειβόμενοι εργαζόμενοι στην Αλβανία. Σε σημαντικό αριθμό, ο πραγματικός τους μισθός είναι χαμηλότερος από τον επίσημο κατώτατο μισθό. Αφού ανασύρουν τους μισθούς τους από τα ΑΤΜ, είναι υποχρεωμένοι να επιστρέψουν μέρος τους στον ιδιοκτήτη. 70% από αυτούς εργάζονται υπερωρίες, κυρίως χωρίς αμοιβή υπερωριών, δεν έχουν κανένα είδος οργάνωσης και δείχνουν σημάδια φόβου όταν προσεγγίζονται όσον αφορά την ερευνητική δημοσιογραφία ή την ενεργοποίηση της αυτοοργάνωσης. Σε ένα εργοστάσιο στο Berat, ερευνητές από το Ινστιτούτο διαπίστωσαν ότι υπήρξε ένα επίσημο συνδικάτο, αλλά ο προϊστάμενος του συνδικάτου ήταν ο ίδιος ο διευθυντής. Σχεδόν όλοι οι εργαζόμενοι στον τομέα των υποδημάτων και των ενδυμάτων είναι γυναίκες που ζουν σε μικρές πόλεις, κοντινά χωριά ή στα περίχωρα της μεγάλης πόλης, υποφέρουν διαρκώς από διαφορετικές μορφές εκμετάλλευσης και διάκρισης. Σαν να μην έφτανε αυτό, μερικές φορές, αφού εργάζονται περισσότερες από οκτώ ώρες, λαμβάνουν μέρος της εργασίας στο σπίτι και το διανέμουν σε άλλα μέλη της οικογένειας. Ορισμένοι ιδιοκτήτες εργοστασίων έχουν διαμαρτυρηθεί ακόμη και δημοσίως ότι δεν μπορούν να βρουν αρκετούς εργαζόμενους για να αποδεχθούν τους άθλιους μισθούς και τις δύσκολες συνθήκες εργασίας που προσφέρουν.

Αυτό που κάνει τα πράγματα χειρότερα γι ‘αυτούς τους εργαζόμενους είναι ότι οι ιδιοκτήτες τους δεν είναι μέρος της μεγάλης αστικής τάξης της Αλβανίας. Λαμβάνοντας παραγγελίες από μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, δεν έχουν αρκετά κεφάλαια ή τεχνολογία για να εκμεταλλευτούν την εργασία με υψηλό ρυθμό παραγωγικότητας. το ποσοστό κέρδους τους είναι χαμηλότερο από τη μέση μεγάλη επιχείρηση στην Αλβανία. Αυτό εξηγείται από τη δομική παραμόρφωση μιας περιφερειακής οικονομίας. Η μεγάλη μπουρζουαζία αποφεύγει στην πραγματικότητα τη μεταποίηση, καθώς η κύρια πηγή κέρδους της δεν είναι η άμεση εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, αλλά η προνομιακή της πρόσβαση σε φυσικούς πόρους – ορυκτά, ποτάμια, ακτές κλπ. – ή εμπορικές οδούς. Από την άλλη πλευρά, επενδύουν έντονα στον κερδοσκοπικό τομέα των ακινήτων και στις εγγυημένες κρατικές υπηρεσίες μέσω της πλατφόρμας επενδύσεων. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, έχουν ισχυρή σχέση με την κυβέρνηση. επομένως, ξεπερνούν αυτό που θα ονομάσω τη μεσαία αστική τάξη του μεταποιητικού τομέα.

Ένας άλλος σημαντικός τομέας της εργατικής τάξης είναι οι εργαζόμενοι στα τηλεφωνικά κέντρα. Συγκεντρώνονται σε υποκαταστήματα μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών όπως η Teleperformance ή άλλες μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις που έχουν ανατεθεί σε εξωτερικούς συνεργάτες, και είναι το πιο αποξενωμένο τμήμα της αλβανικής εργατικής τάξης. Παρά το γεγονός ότι είναι ένας από τους καλύτερους κλάδους της εργατικής τάξης, αισθάνονται πιεσμένοι όπως και άλλοι. Μερικές φορές, οι μισθοί τους εξαρτώνται από τα αποτελέσματα της σύναψης συμβάσεων με τους πελάτες και στις περισσότερες περιπτώσεις αντιλαμβάνονται τη δουλειά τους ως εντελώς μάταιη (όπως οι «bullshit jobs» που αναλύει ο David Graeber), ειδικά όταν σκέφτονται την ιδιότητά τους ως φοιτητές ή ειδικευμένοι αποφοίτοι που δεν έχουν πραγματική προοπτική να εργαστούν στην ειδικότητά τους.

Η χειροτέρευση της εργατικής τάξης προέρχεται επίσης από κυβερνητικές πολιτικές που προσπαθούν να προσελκύσουν κάθε είδους επενδυτή, χωρίς να ανησυχούν για τις συνθήκες εργασίας. Σε μια διάσημη παρατήρηση πριν από τρία χρόνια, ο πρωθυπουργός Έντι Ράμα είπε σε μια ομάδα δυνητικών ιταλικών επενδυτών να επενδύσουν στην Αλβανία επειδή «ευτυχώς εδώ δεν έχουμε συνδικάτα»(!). Από την άλλη, η κυβέρνηση στραγγαλίζει οικονομικά τα φτωχότερα στρώματα της μειώνοντας τους κοινωνικούς τους πόρους και αναγκάζοντάς τους να εισέλθουν στον τομέα της υποδηματοποιίας και της ένδυσης που επικρατούν ιδιαίτερα κακές συνθήκες εργασίας.

Αλλά οι άνεργοι και οι επισφαλείς εργαζόμενοι έχουν άλλες επιλογές. Οι περισσότεροι από αυτούς χρησιμοποιούν τη συμφωνία ελεύθερης κυκλοφορίας μεταξύ Αλβανίας και ΕΕ για να πάνε στο εξωτερικό, ειδικά στη Γερμανία, και εργάζονται παράνομα για αρκετούς μήνες του έτους. Αφού βρεθούν και εκδιωχθούν, επαναλαμβάνουν τη διαδικασία με μεγαλύτερη εφευρετικότητα. Εν πάση περιπτώσει, φαίνεται ότι υπάρχει σιωπηρή ανοχή εκ μέρους ορισμένων κρατών της ΕΕ σε αυτό το είδος μετανάστευσης, καθώς ο αριθμός των «παράνομων εργαζομένων» από την Αλβανία που απελαύνται είναι πολύ χαμηλότερος από τον αριθμό των ατόμων που εγκαταλείπουν τη χώρα (περίπου 50.000 άτομα ετησίως). Η άλλη διαδρομή διαφυγής είναι να εργαστεί κανείς στις παράνομες καλλιέργειες χασίς, όπου οι εργάτες καλλιέργειας αμείβονται δύο ή τρεις φορές καλύτερα από τους εργαζόμενους στα παπούτσια και τα ενδύματα.

Η ανοχή των κρατών της ΕΕ και της Αλβανίας προς αυτές τις διεξόδους είναι που κρατά την εύθραυστη κοινωνική ειρήνη της Αλβανίας ακόμα ζωντανή.

Our baba doesn’t say fairy tales, 27 Οκτωβρίου 2018

Arlind Qori, «Scrap mines, call centers and hashish plantations: The grim options facing Albanian workers Share», LeftEast, 16 Οκτωβρίου 2018