Omar Hassan
Ο Λίβανος στην κόψη μαχαιριού
Οι εντάσεις στο Λίβανο κλιμακώνονται για άλλη μια φορά καθώς η Σαουδική Αραβία απειλεί να ανοίξει ακόμα ένα μέτωπο στον ψυχρό πόλεμο με το Ιράν. Η αιτία για την τελευταία κρίση ήταν η παραίτηση του πρωθυπουργού Σαάντ Χαρίρι, ο οποίος ήταν ο κύριος εκπρόσωπος της Σαουδικής Αραβίας μετά τη δολοφονία του πατέρα του το 2005.
Οι συνθήκες της παραίτησης είναι εξαιρετικά αμφιλεγόμενες. Σύμφωνα με την εφημερίδα Independent, ο Χάριρι είχε επισκεφθεί τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας μετά από μια απροσδόκητη πρόσκληση λίγες μέρες μετά από ένα προηγούμενο ταξίδι. Κάποια στιγμή, περικυκλώθηε από τη Σαουδική αστυνομία και το τηλέφωνο του κατασχέθηκε. Από τότε ήταν περισσότερο ή λιγότερο απομονωμένος, είτε αρνούμενος είτε χωρίς δυνατότητα να εξηγήσει το σκεπτικό ή τα σχέδιά του.
Για μήνες, ο Χάριρι αντιμετώπισε κριτική από σκληροπυρηνικούς Σουνίτες ηγέτες στο Λίβανο, αλλά και από τους ίδιους τους Σαουδάραβες, αφότου σχημάτισε πέρυσι ένα υπουργικό συμβούλιο, εγκρίνοντας για πρόεδρο τον ευθυγραμμισμένο με τη Χεζμπολάχ, Μισέλ Αούν. Αυτό συνέβη μετά από ένα δυετές αδιέξοδο μεταξύ του τμήματος του συστήματος που υποστηρίζει τη Χεζμπολάχ και του τμήματος που υποστηρίζει τον Χαρίρι, που είχε αφήσει το Λίβανο χωρίς επίσημη κυβέρνηση και με καθυστέρηση στις κοινοβουλευτικές εκλογές, που για τελευταία φορά πραγματοποιήθηκαν το 2009.
Η κυβέρνηση δεν έχει τίποτα να προτείνει, αφού δεν κατάφερε να κάνει κάτι για να επιλύσει τις παρατεινόμενες οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις στη χώρα. Αντίθετα, επικεντρώθηκε στην επικαιροποίηση του αρχαϊκού και θρησκευτικά διαχωριστικού εκλογικού συστήματος κατά τρόπο που να παγιώνει την κοινοτική αφοσίωση και την εξουσία των ελίτ. Επίσης, καθοδήγησε μια καταστολή της ελευθερίας του λόγου και της διαμαρτυρίας και προσπάθησε να οικοδομήσει μια λατρεία του στρατού για να εξουδετερώσει τη διαφωνία.
Ωστόσο, κανείς δεν περίμενε αυτή την παραίτηση, λιγότερο απ' όλους ο Χάριρι, ο οποίος είχε προγραμματίσει αρκετές συναντήσεις τις ημέρες μετά το εσπευσμένο ταξίδι του. Η συντριπτική αντίδραση στον Λίβανο, συμπεριλαμβανομένων των ηγετών της Χεζμπολάχ και του Κινήματος για το Μέλλον του Χαρίρι, ήταν να απαιτήσει από τη Σαουδική Αραβία να τον αφήσει να επιστρέψει στον Λίβανο. Αυτή είναι μια σωστή απάντηση στις προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας να προκαλέσει θρησκευτικές συγκρούσεις για να ανακτήσει την επιρροή της στη χώρα.
Κατασκευάζοντας την κρίση
Οι δύο πλευρές του πολιτικού σχίσματος στο Λίβανο είναι εξίσου καταδικαστέες, αφού καθοδηγούνται από διεφθαρμένες δυναστείες εγκληματικών πατριαρχών που πλούτισαν με τις θυσίες των εργατών και των φτωχών της χώρας. Οι κοινωνικές τους βάσεις διαβρώθηκαν καθώς οι οικονομικές συνθήκες επιδεινώθηκαν, μια διαδικασία επιταχυνόμενη από την έλλειψη επενδύσεων από τον Κόλπο μετά την πτώση της τιμής του πετρελαίου το 2015. Για να σταθεροποιήσουν τα στηρίγματά τους, έχουν στραφεί σε όλο και περισσότερο θρησκευτικές και αυταρχικές μεθόδους οργάνωσης, τακτικές που αναβαθμίστηκαν σε τέχνη σε μια χώρα που χαρακτηρίζεται από τις επαναλαμβανόμενες κοινωνικές και συνταγματικές κρίσεις της.
Η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των δύο ομάδων μετατοπίζεται προς όφελος της Χεζμπολάχ και των συμμάχων της, οι οποίοι ωφελήθηκαν από τις ανώτερες στρατιωτικές και οργανωτικές ικανότητες του κόμματος. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε μετά τον πόλεμο του 2006, όπου η Χεζμπολάχ προκάλεσε τεράστια ήττα στο Ισραήλ, με αποτέλεσμα ένα κύμα υποστήριξης σε ολόκληρο τον Λίβανο και τον αραβικό κόσμο.
Για κάποιο διάστημα, το κόμμα υποβάθμισε τις θρησκευτικές πτυχές του προγράμματός του υπέρ ενός είδους πληβειακού αραβικού εθνικισμού και έδωσε τη στήριξή του σε πολλές από τις εξεγέρσεις του 2011. Όταν η Χεζμπολάχ αρνήθηκε το αίτημα του Χάριρι να καταργήσει τους δικούς της ανεξάρτητους στρατιωτικούς και επικοινωνιακούς μηχανισμούς, έτυχε ουσιαστικής υποστήριξης - πολλοί άνθρωποι τα αναγνώριζαν ως ζωτικής σημασίας για την επιτυχή αντίσταση του κόμματος στο Ισραήλ.
Αυτό άλλαξε μετά το ξέσπασμα της επανάστασης στη Συρία, όταν η Χεζμπολάχ υιοθέτησε μια σταθερή υπεράσπιση του Άσαντ, ο οποίος ήταν για πολλά χρόνια σύμμαχος του Ιράν, της πρωταρχικής πηγής χρηματοδότησης της και στρατιωτικής εκπαίδευσης της. Αυτό περιλάμβανε την αποστολή χιλιάδων στρατιωτών για να πολεμήσουν άμεσα, παρέχοντας σημαντική υλικοτεχνική στήριξη και εκπαίδευση για αρκετές υποστηριζόμενες από το Ιράν θρησκευτικές σιιτικές πολιτοφυλακές που είχαν αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τον αχρηστευμένο συριακό στρατό.
Εξαιτίας αυτού, η κίτρινη σημαία της Χεζμπολάχ δεσπόζει στο μεγαλύτερο μέρος των βίντεο των «καθεστωτικών νικών» εναντίον των επαναστατών. Το κόμμα διαδραμάτισε επίσης ρόλο στην υποστήριξη των Χούθις εναντίον της Σαουδαραβικής παρέμβασης στην Υεμένη, αν και κυρίως με συμβουλευτική ιδιότητα. Η επίδραση αυτής της μετατόπισης δεν συνέβαλε λίγο στον αυξανόμενο θρησκευτικό λόγο σε ολόκληρη την περιοχή τον τελευταίο καιρό.
Σαουδαραβική επιθετικότητα
Οι Σαουδάραβες παρακολούθησαν τη σταθερή άνοδο της δύναμης και της επιρροής της Χεζμπολάχ, εξίσου με φόβο και απέχθεια. Αν και δεν κατάφεραν να σταματήσουν την άνοδό της στο πλαίσιο της λιβανέζικης πολιτικής, πίεσαν με επιτυχία τον Αραβικό Σύνδεσμο να προσθέσει τη Χεζμπολάχ στον κατάλογο των τρομοκρατικών οργανώσεων, γεγονός που οδήγησε σε οικονομικές και πολιτικές δυσκολίες για την ομάδα.
Η επιβολή περιφερειακών περιορισμών στο Ιράν και στους συμμάχους του έχει καταστεί αυξανόμενη προτεραιότητα, διότι το Ιράν έχει ουσιαστικά αναλάβει τις υποθέσεις του ιρακινού και συριακού κράτους. Το να επιτρέψει στον Λίβανο να πέσει στην ιρανική σφαίρα επιρροής θα ήταν μια ήττα που οι Σαουδάραδες που πλήττονται από την κρίση δεν θα μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά.
Ωστόσο, αυτό ακριβώς συνέβη. Είναι πιθανό ότι η παραίτηση του Χάριρι είναι απλώς το πρώτο βήμα σε μια συντονισμένη προσπάθεια του νέου σαουδαραβικού καθεστώτος να οργανώσει μια πολιτική συμμαχία που να μπορεί να στρέψει το πολιτικό ρεύμα στον Λίβανο προς όφελός της.
Ο κύριος παράγοντας που στηρίζει αυτήν την ξαφνική μετατόπιση της σαουδαραβικής πολιτικής είναι η άνοδος του διαδόχου του θρόνου πρίγκηπα Μοχάμαντ Μπιν Σαλμάν, ο οποίος έχει ποντάρει τη σταδιοδρομία του στη μεταμόρφωση του πλούσιου σε πετρέλαιο βασιλείου. Ο στόχος του είναι να ιδιωτικοποιήσει τα περιουσιακά στοιχεία του κράτους, να επεκτείνει την εκμετάλλευση τόσο των μεταναστών όσο και των οικιακών εργαζομένων σε ειδικές οικονομικές ζώνες χωρίς φορολογία και να αποκρούσει την ιρανική επιρροή σε ολόκληρη την περιοχή. Επιπρόσθετα σε αυτά τα μεγάλα σχέδια, ο Μπιν Σαλμάν έχει επίσης υποσχεθεί ότι θα επιτρέψει στις γυναίκες να οδηγούν μέχρι το 2018, μια αξιοσημείωτη μεταρρύθμιση που επαινέθηκε τόσο πολύ από τις κυνικές ελίτ των δυτικών μέσων ενημέρωσης για τις οποίες σχεδιάστηκε το νομοσχέδιο.
Όλα αυτά συνεπάγονται μια τεράστια αναδιοργάνωση αυτού που είναι στην πραγματικότητα ένα εξαιρετικά συντηρητικό κατεστημένο, με την αναπόφευκτη αντίδραση που συνεπάγεται. Για να αποκλείσει τη σοβαρή αντίδραση, ο πρωτοποριακός νεαρός πρίγκιπας έκανε ό,τι κάνουν όλοι οι καλοί δικτάτορες και έστειλε τους αντιπάλους του στη φυλακή.
Προοπτικές
Είναι δύσκολο να προβλέψουμε τι θα ακολουθήσει. Όπως είναι χαρακτηριστικό της λιβανέζικης πολιτικής, υπάρχει μια ζοφερή σειρά τοπικών, περιφερειακών και παγκόσμιων παραγόντων που συμμετέχουν στο παιχνίδι.
Κρίνοντας από την προηγούμενη εβδομάδα, θα ήταν λάθος να υποτιμήσουμε την αυτοκρατορική αλαζονεία του νέου πρίγκιπα διαδόχου του θρόνου. Η καταστροφική επίθεση και πολιορκία στην Υεμένη που ξεκίνησε το 2015 ως υπουργός Άμυνας δείχνει ότι είναι έτοιμος να κάνει ό,τι χρειάζεται για να επιβάλει τη θέλησή του.
Η διοίκηση του Τραμπ δεν πρόκειται να περιορίσει τις στρατιωτικές φιλοδοξίες της Σαουδικής Αραβίας. Πούλησε στο καθεστώς όπλα 100 δισ. δολαρίων νωρίτερα αυτό το έτος στη βάση την υποστήριξη αυτού του είδους επιθετικής στρατηγικής. Στην πραγματικότητα, η αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ στον Λίβανο θα χαιρετιστεί πιθανώς από μια διοίκηση που προσπαθεί να βρει τρόπους υπονόμευσης του Ιράν και της πυρηνικής συμφωνίας του Ομπάμα.
Οι Ισραηλινοί - οι στενοί σύμμαχοι των Σαουδάραβων εδώ και πολύ καιρό ήδη - έχουν ενταχθεί στην ανανεωμένη εκστρατεία κατά της Χεζμπολάχ, απειλώντας με έναν νέο πόλεμο στον Λίβανο. Αυτή την εβδομάδα ο απερχόμενος Ισραηλινός διοικητής των αεροπορικών δυνάμεων καυχήθηκε: «Αυτό που μπορέσαμε να κάνουμε σε 34 ημέρες κατά τη διάρκεια του δεύτερου πολέμου στο Λίβανο [το 2006] μπορούμε τώρα να το κάνουμε σε 48 έως 60 ώρες. Η ανάπτυξη της δύναμης μας δεν ήταν γραμμική. Είναι μια δυνητική δύναμη ασύλληπτη στο πεδίο εφαρμογής της».
Η επίθεση του 2006 στο Λίβανο κόστισε 1.200 ζωές και είχε περισσότερους από 5.000 τραυματίες. Η Ισραηλινή εφημερίδα Ha’aretz ανέφερε ότι το Ισραήλ χρησιμοποίησε πάνω από ένα εκατομμύριο παράνομες βόμβες διασποράς κατά τη διάρκεια ενός μήνα πολέμου, οι μισές από τις οποίες δεν κατάφεραν να εκραγούν κατά την πρόσκρουση. Συνεχίζουν να εκρήγνυνται στα χέρια ανυποψίαστων πολιτών. Ο λευκός φώσφορος, παρόμοιος με το ναπάλμ, χρησιμοποιήθηκε εκτενώς και κατέστρεψε ζωτικής σημασίας υποδομές και γεωργικές εκτάσεις, γυρίζοντας τη χώρα πίσω χρόνια.
Οι Ισραηλινοί ανησυχούν επίσης για τη συνεχιζόμενη επιρροή της Χαμάς, η οποία έχει επίσης δεσμούς με το Ιράν μέσω της Χεζμπολάχ.
Στο εσωτερικό της χώρας, ο Λίβανος βρίσκεται διαρκώς διαιρεμένος ανάμεσα σε θρησκευτικούς ηγέτες οι οποίοι διαφέρουν μόνο από την άποψη του ποιος επωφελείται από τη λεηλασία της χώρας. Ενώ η ενότητα έχει επικρατήσει μέχρι στιγμής με την απαίτηση της επιστροφής του Χάριρι, είναι πιθανό κάποιος οπορτουνιστής να αποφασίσει ότι θα κάνει καριέρα με το να γίνει μαριονέτα της Σαουδικής Αραβία και του Ισραήλ.
Δεδομένης της αυξημένης στρατιωτικής και οργανωτικής αντοχής της Χεζμπολάχ μετά την εκτεταμένη αντεπαναστατική παρέμβασή της στη Συρία, ένας άλλος πόλεμος δεν είναι απαραιτήτως το πιο πιθανό αποτέλεσμα. Ωστόσο, τόσο οι Σαουδάραβες όσο και οι Ισραηλινοί είναι υπό την ηγεσία τυράννων με ιστορικό επιθετικού μιλιταρισμού και είναι και οι δυο απογοητευμένοι από τις επιτυχίες του Ιράν, οπότε δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Τελικά, μόνο η κατάργηση του μοντέλου θρησκευτικού διαχωρισμού της λιβανέζικης πολιτικής μπορεί να επιτρέψει στη χώρα να βγει από αυτές τις περιοδικές κρίσεις. Προς το παρόν, η αριστερά πρέπει να αντιταχθεί στη Σαουδιαραβκή και Ισραηλινή παρέμβαση και να είναι έτοιμη να κινητοποιηθεί ενάντια σε έναν νέο τρομακτικό πόλεμο.
Μετάφραση: e la libertà
Omar Hassan, «Lebanon on a knife edge», Red Flag, 13 Νοεμβρίου 2017 και International Viewpoint, 26 Νοεμβρίου 2017.