Για περισσότερο από 10 εβδομάδες, οι Παλαιστίνιοι συγκεντρώνονταν σε ένδειξη διαμαρτυρίας κάθε Παρασκευή στη ζώνη ασφαλείας μεταξύ Ισραήλ και Γάζας, που βρίσκεται στην περίμετρο των γραμμών ανακωχής του 1949. Οι κινητοποιήσεις που ονομάστηκαν από τους διοργανωτές η Μεγάλη Πορεία της Επιστροφής απαιτούν τον τερματισμό του παραλυτικού οικονομικού και πολιτικού αποκλεισμού της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ και τα δυτικά κράτη και να επιτραπεί η επιστροφή των οικογενειών που έχουν εκδιωχτεί πριν από γενιές από τις πατρίδες τους.
Ως απάντηση, ο ισραηλινός στρατός εξαπέλυσε κύματα βίας σε άοπλους διαδηλωτές. Τουλάχιστον 110 άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από 12.000 τραυματίστηκαν στις διαδηλώσεις που ξεκίνησαν στις 30 Μαρτίου, με την πιο αιματηρή ημέρα των διαδηλώσεων να είναι η 14 Μαΐου η επέτειος της Νάκμπα (καταστροφή), την πρώτη εθνοκάθαρση των Παλαιστινίων το 1948, όταν σχηματίστηκε το κράτος του Ισραήλ.
Ο Ταουφίκ Χαντάντ, ακτιβιστής και συγγραφέας του Palestine Ltd: Neoliberalism and Nationalism in the Occupied Territory, μίλησε στον Ομάρ Χασάν για τη σημασία των διαμαρτυριών - και για το τι θα ακολουθήσει στον αγώνα για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης.
Toufic Haddad
Πολιορκία και αντίσταση στη Γάζα
(Συνέντευξη στον Omar Hassan)
Omar Hassan: Ποιο είναι το υπόβαθρο των διαμαρτυριών;
Toufic Haddad: Το καθεστώς ελέγχου που επιβάλλει το Ισραήλ πάνω στη Γάζα είναι πρωτοφανές παγκοσμίως, μερικοί ακαδημαϊκοί το αποκαλούν «ψηφιακή κατοχή». Τα τηλεχειριζόμενα οπλοπολυβόλα και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη παρακολουθούν και αστυνομεύουν αυτή τη μικροσκοπική περιοχή, η οποία είναι 360 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ το καθεστώς πρόσβασης στη Γάζα είναι τόσο πολύπλοκο που το Ισραήλ μετρά κάθε θερμίδα και ελέγχει κάθε χημική ένωση που εισέρχεται στην περιοχή.
Θα ήταν όμως ανακριβές να περιορίσουμε τις διαμαρτυρίες σε καθαρά ανθρωπιστικά ζητήματα. Η Γάζα βρίσκεται υπό πολιορκία επειδή η διεθνής κοινότητα και το Ισραήλ θέλουν να αποτρέψουν ένα εναλλακτικό πολιτικό μοντέλο που αναδύεται μέσα στην παλαιστινιακή πολιτική. Η Χαμάς έχει ηγηθεί αυτού του εναλλακτικού πολιτικού σχεδίου και θα μπορούσε να πάρει νόμιμα και πάλι την εξουσία αν διεξάγονταν εκλογές.
Αλλά το ζήτημα είναι πολύ μεγαλύτερο από τη Χαμάς.
Η Λωρίδα της Γάζας υπάρχει μόνο λόγω του πολέμου του 1948. Πρόκειται για ένα άγονο έδαφος, όπου κατέληξαν τα θύματα της Σιωνιστικής εκστρατείας εθνοκάθαρσης της Παλαιστίνης. Τα τρία τέταρτα των κατοίκων είναι πρόσφυγες που προέρχονται από τις παράκτιες και νότιες περιοχές της Παλαιστίνης. Αυτό είναι, δημογραφικά, το αντίστροφο της Δυτικής Όχθης, όπου οι πρόσφυγες αποτελούν το ένα τέταρτο του πληθυσμού.
Η συλλογική εμπειρία του εκτοπισμού και των σκληρών συνθηκών διαβίωσης μετασχημάτισε τη Γάζα σε χωνευτήρι του παλαιστινιακού εθνικισμού και σε κίνημα επιστροφής των προσφύγων. Η περιοχή δημιούργησε τις πιο σημαντικές πρωτοποριακές πολιτικές τάσεις - από το Κομμουνιστικό Κόμμα τη δεκαετία του 1950 και τη δεκαετία του 1960, μέχρι τη Φατάχ στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τη Χαμάς και την Ισλαμική Τζιχάντ πιο πρόσφατα.
Οι διαμαρτυρίες αποτελούν τελευταία ενσάρκωση αυτής της δυναμικής. Είμαστε μάρτυρες μιας ακόμη λαϊκής εξέγερσης που ξεκίνησε γύρω από όλα τα ιστορικά θέματα του Παλαιστινιακού κινήματος (για επιστροφή, αυτοδιάθεση, απελευθέρωση κλπ.) και βλέπουμε όλα τα νέα μέσα που χρησιμοποίησαν το Ισραήλ και η διεθνής «κοινότητα» για να ελέγξουν και να υπονομεύσουν τα παλαιστινιακά δικαιώματα.
Υπάρχει ακόμη ένας σημαντικός παράγοντας. Η Χαμάς, η οποία κέρδισε τις εκλογές του 2006 [για το Παλαιστινιακό Νομοθετικό Συμβούλιο] και προσπάθησε να μεταρρυθμίσει το παλαιστινιακό εθνικό κίνημα μέσω των κρατικών θεσμών της Παλαιστινιακής Αρχής, τελικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Γάζα δεν μπορεί να κυβερνηθεί μέσα στους υπάρχοντες περιορισμούς.
Η αυτοδιοίκηση – η κορωνίδα των επιτευγμάτων των συμφωνιών του Όσλο που υπεγράφη τη δεκαετία του 1990 - έγινε ένας τρόπος να ανακουφιστεί το Ισραήλ από τα πιο «επαχθή» στοιχεία της κατοχής του, αφήνοντας του ταυτόχρονα τον πλήρη έλεγχο.
Η Χαμάς έχει εγκαταλείψει τη πολιτική διακυβέρνηση και την παροχή υπηρεσιών, επειδή καταλαβαίνει σωστά ότι πρόκειται για παγίδα. Η Παλαιστινιακή Αρχή δεν μπορεί να διαχειριστεί τη Γάζα και τις αντιφάσεις της χωρίς κυριαρχία και ελευθερία κινήσεων και αγαθών.
Αν προσθέσουμε ότι η κυβέρνηση της Φατάχ στη Ραμάλα, στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη, έχει περικόψει τις δαπάνες για τη Γάζα τα τελευταία χρόνια για να πιέσει τη Χαμάς, βλέπουμε ότι οι διαμαρτυρίες είναι όχι μόνο μια λαϊκή απόρριψη της κατοχής, της πολιορκίας και της πολιτικής κρίσης των παλαιστινιακών πολιτικών, αλλά και ένας τρόπος με τον οποίο η Χαμάς θα πετέξει το «πρόβλημα» της Γάζας πίσω στη σωστή θέση του - στο Ισραήλ και στη διεθνή κοινότητα, που είναι οι βασικοί φορείς οι οποίοι έχουν την ευθύνη για τη διαιώνιση του προβλήματος της Παλαιστίνης εδώ και 70 χρόνια.
Omar Hassan: Ποιος καθοδηγεί το νέο κίνημα;
Toufic Haddad: Με την απόφαση της Χαμάς να απέχει από τη διακυβέρνηση, ανοίχτηκαν οι δρόμοι για τις λαϊκές δυνάμεις, και ιδιαίτερα για μια νεότερη γενιά ακτιβιστών, να αναλάβουν την πρωτοβουλία και να δουν τι μπορεί να γίνει για να αλλάξει η κατάσταση.
Τούτου λεχθέντος, οι παραδοσιακές δομές του παλαιστινιακού εθνικού κινήματος - οι παρατάξεις της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και η Χαμάς και η Ισλαμική Τζιχάντ - συσπειρώθηκαν γύρω από τις νέες κινητοποιήσεις και την οργανική τους ηγεσία για να σχηματίσουν την Ανώτερη Επιτροπή της Μεγάλης Πορείας της Επιστροφής, που επιβλέπει το κίνημα και τις διαμαρτυρίες. Είναι λοιπόν ένας συνδυασμός νέων και παλαιών παραγόντων, που πειραματίζονται με νέες και παλιές τακτικές.
Η Χαμάς εξακολουθεί να είναι ο κυρίαρχος πολιτικός φορέας στη Γάζα και η ικανότητά της να κινητοποιεί δυνάμεις είναι ασύγκριτη εκεί. Η απόφασή της να απόσχει από τη διακυβέρνηση ουσιαστικά έδωσε το πράσινο φως στα μέλη της για να ενταχθούν στις λαϊκές κινητοποιήσεις, προσφέροντας αριθμητικό και υλικοτεχνικό βάρος. Αυτό δεν πρέπει να δημιουργεί τη σύγχυση, ότι η Χαμάς είναι ο διοργανωτής των διαδηλώσεων. Η Χαμάς είναι ένας οργανικός παράγοντας στη Γάζα, είναι και θα είναι μέρος κάθε κινητοποίησης ενάντια στην κατοχή εκεί - είτε ξεκινά αυτές τις κινητοποιήσεις είτε τις ακολουθεί.
Η βάση του κινήματος περιλαμβάνει αυτό που μπορεί να ονομαστεί «γενιά του Όσλο». Πρόκειται για νέους, κυρίως μέχρι 30 ετών, που μεγάλωσαν στη Γάζα κατά τη διάρκεια των ετών του Όσλο, οι οποίοι δεν άφησαν ποτέ τη Λωρίδα της Γάζας και είχαν ελάχιστες ευκαιρίες για αξιοπρεπή διαβίωση.
Θυμηθείτε ότι το Όσλο αποτέλεσε μια κάλυψη για το Ισραήλ να εφαρμόσει το απαρτχάιντ. Το Ισραήλ χρησιμοποίησε την ειρηνευτική διαδικασία για να επιβάλει «κλείσιμο» στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα για να φυλακίσει τους Παλαιστίνιους, ιδιαίτερα τους κατοίκους της Γάζας και να πάρει τη γη τους.
Η πλειονότητα των εργατών στη Γάζα δούλευαν στην ισραηλινή αγορά εργασίας και σχεδόν όλοι τους απολύθηκαν από τη δουλειά τους και φυλακίστηκαν στην οικονομικά μη βιώσιμη Λωρίδα της Γάζας εξαιτίας της «ειρήνης». Το 1995 χτίστηκε ένας φράκτης χτίστηκε για να σφραγίσει ερμητικά την περιοχή – στη κορύφωση της ειρηνευτικής διαδικασίας - επτά χρόνια πριν το Ισραήλ οικοδομήσει το τείχος του απαρτχάιντ στη Δυτική Όχθη.
Έτσι, η νεολαία στη Γάζα μεγάλωσε απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο χωρίς ευκαιρίες για φυσιολογική διαβίωση, με μια ιστορική κατανόηση του καθεστώτος του πρόσφυγα και των αιτιών του και με διαψευσμένες ελπίδες για την ειρηνευτική διαδικασία.
Οι γονείς τους ήταν μάρτυρες ή συμμετείχαν στην πρώτη (1987) Ιντιφάντα (εξέγερση), αλλά από τότε είδαν τη δραστική επιδείνωση της ποιότητας ζωής λόγω της «ειρηνευτικής διαδικασίας». Αυτοί οι ηλικιωμένοι διαμαρτύρονται επίσης επειδή η πολιορκία σημαίνει ότι δεν μπορούν να φροντίσουν τις οικογένειές τους· συντρίβει τις νεώτερες και τις παλιότερες γενιές.
Ένας Άραβας ανταποκριτής ειδήσεων πήγε στη νεκρή ζώνη όπου πραγματοποιούνταν οι διαδηλώσεις και πήρε συνέντευξη από μια ηλικιωμένη γυναίκα εκεί. Αστειεύτηκε ότι οι περισσότερες γυναίκες της γενιάς της θα ήταν στο σπίτι για να φτιάχνουν ψωμί και την ρώτησε τι έκανε. Με ψυχρή αποφασιστικότητα, απάντησε: «Ο σύζυγός μου σκοτώθηκε, δύο από τους γιους μου σκοτώθηκαν, ο άλλος είναι σε αναπηρικό καροτσάκι και δεν με νοιάζει αν μια σφαίρα με χτυπήσει στο μέτωπο».
Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι έχουν λίγα να χάσουν. Η μη δράση είναι μια ορισμένη μορφή αργού θανάτου. Υπό αυτές τις συνθήκες, γιατί να μην διακινδυνέψουν έναν ενεργό / γρήγορο θάνατο εάν υπάρχει τουλάχιστον η πιθανότητα κάτι να αλλάξει;
Omar Hassan: Οι διαδηλώσεις στη Δυτική Όχθη φαίνεται να ήταν πιο υποτονικές. Υπάρχει λόγος για αυτό;
Toufic Haddad: Το Ισραήλ έχει διαφορετικά συμφέροντα σε διάφορα μέρη της ιστορικής Παλαιστίνης και ως εκ τούτου εφαρμόζει διαφορετικές στρατηγικές για την επίτευξη των στόχων του.
Στη Γάζα υπάρχει η μεγαλύτερη ένταση από αυτά τα θέατρα, επειδή είναι το λιγότερο σημαντικό για τις σιωνιστικές φιλοδοξίες. Η Γάζα είναι το έδαφος που ο πρώην Ισραηλινός πρωθυπουργός Γιτσάκ Ράμπιν, ο οποίος κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, επιθυμούσε να «βυθιστεί στη θάλασσα».
Αλλά η Δυτική Όχθη είναι διαφορετική. Το Ισραήλ έχει βασικά στρατηγικά συμφέροντα: η επικράτεια είναι πολύ μεγαλύτερη και περιλαμβάνει στρατηγικούς χώρους, σημαντικά υδάτινα αποθέματα και ιστορικούς χώρους σημαντικούς για το σιωνιστικό κίνημα για να επιβεβαιώσει τη μυθολογία της «επιστροφής του εβραϊκού λαού στη γη του Ισραήλ».
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Ισραήλ χρησιμοποίησε την ειρηνευτική διαδικασία για να «διαχωριστεί» από τους Παλαιστινίους σε όλη την κατεχόμενη επικράτεια του 1967, επενδύοντας παράλληλα σε μαζικά έργα κατασκευής αποικιών στη Δυτική Όχθη, που τριπλασίασαν τον αριθμό των εποίκων από το 1993. Το Ισραήλ επιδιώκει να προσαρτήσει αυτά τα εδάφη, ενώνοντας τις κατακτήσεις του 1948 με αυτές του 1967.
Σε πιο πρόσφατες εποχές το Ισραήλ και τα δυτικά κράτη προσπάθησαν να κάνουν τη Δυτική Όχθη να φανεί πιο ευημερούσα σε σύγκριση με τη Γάζα, προκειμένου να μειώσει την πολιτική αντίθεση στο Όσλο που εκφρτάστηκε με τη μεγαλύτερη σαφήνεια από τη Χαμάς.
Η Δυτική Όχθη πήρε ένα καρότο ενώ η Γάζα πήρε το μαστίγιο. Αλλά η λογική του διακανονισμού είχε ως στόχο να κάνει τους Παλαιστίνιους να πιστεύουν ότι η αντίσταση ήταν μάταιη. Ενώ υπήρξαν εικονικές βελτιώσεις στις οικονομικές συνθήκες στη Δυτική Όχθη μετά το 2007, η κατάσταση παραμένει ασταθής. Τα τελευταία χρόνια, οι οικονομικές συνθήκες έχουν επιδεινωθεί και δεν είναι λιγότερο βάναυσο το καθεστώς κατοχής, αν και η διαχείρησή του είναι διαφορετική.
Η Δυτική Όχθη είναι επίσης πιο δύσκολο να οργανωθεί. Το Ισραήλ βρίσκεται στην περιοχή εκεί και εισβάλει καθημερινά στις παλαιστινιακές πόλεις διεξάγοντας εκστρατείες συλλήψεων. Αυτό δεν συμβαίνει στη Γάζα, γεγονός που συμβάλλει στην συγκέντρωση εμπειρίας αντίστασης και ηγεσίας.
Το Ισραήλ κρατα στη φυλακή περίπου 7.000 Παλαιστίνιους κρατούμενους. η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι η πολιτική ηγεσία της Δυτικής Όχθης. Αν μπορούσαν να οργανωθούν, η Δυτική Όχθη θα φαινόταν διαφορετική. Το Ισραήλ το καταλαβαίνει αυτό καλά.
Επιπλέον υπάρχει η δυναμική της Φατάχ, και ειδικότερα της πλειοψηφικής πτέρυγας του κόμματος, που είναι πιστή στον Αμπού Μάζεν [τον Παλαιστίνιο πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς] και θεωρητικά ελέγχει την παλαιστινιακή διακυβέρνηση στη Δυτική Όχθη.
Όσον αφορά την Φατάχ, οι Παλαιστίνιοι πλήρωσαν το τίμημα της ένοπλης αντίστασης (κερδίζοντας αναγνώριση μέσω αυτής) ενώ οι Παλαιστίνιοι θα έπρεπε να αποφύγουν μια καταστροφική μετωπική σύγκρουση με το Ισραήλ. Η Φατάχ πιστεύει ότι αυτή η στρατηγική θα νικήσει τελικά τις σιωνιστικές φιλοδοξίες επειδή, αν οι Παλαιστίνιοι επιβιώσουν και παραμείνουν στην Παλαιστίνη, οργανωμένοι ως αυτοπροσδιορισμένοι Παλαιστίνιοι, θα παραμείνουν «οι μη Εβραίοι» μέσα στο «εβραϊκό δημοκρατικό κράτος» σύμφωνα με την ισραηλινή προοπτική. Η Φατάχ πιστεύει ότι αυτή η αντίφαση θα επιβάλει τελικά είτε τη δημιουργία κράτους είτε την κατάρρευση του σιωνισμού.
Έτσι, η Παλαιστινιακή Αρχή και η Φατάχ στη Δυτική Όχθη δεν ενδιαφέρονται για μια λαϊκή κινητοποίηση που θα μπορούσε να απειλήσει την εξουσία τους και να παραμερίσει την αξίωσή τους να είναι ο μόνος νόμιμος εκπρόσωπος του Παλαιστινιακού αγώνα. Ενδιαφέρονται για το status quo και την αποστράτευση. Έτσι, επικρατεί μια εξουθενωτική, διαιρεμένη κατάσταση σε ολόκληρη την Παλαιστινιακή πολιτική σφαίρα και ιδιαίτερα στη Δυτική Όχθη.
Omar Hassan: Πώς βλέπετε το παλαιστινιακό κίνημα στο ευρύτερο πλαίσιο της πολιτικής της Μέσης Ανατολής;
Toufic Haddad: Ιστορικά, η Παλαιστίνη έχει χαρακτηριστεί ως η «υπόθεση των Αράβων». Αλλά είναι προφανές για τους περισσότερους ότι αυτό δεν συμβαίνει εδώ και δεκαετίες, αν συνέβαινε και ποτέ. Οι Παλαιστίνιοι έχουν αφεθεί στη μοίρα τους, ειδικά μετά το Όσλο. Με τις αραβικές εξεγέρσεις του 2010-11, η περιορισμένη υποστήριξη που είχε δεχτεί η υπόθεση υποχώρησε ακόμα περισσότερο λόγω της τοπικής επαναστατικής δυναμικής που γινόταν πιο σημαντική.
Το παλαιστινιακό κίνημα διασπαζόταν εσωτερικά την ίδια εποχή, μεταξύ της Δυτικής Όχθης και της Γάζας, γεγονός που δημιούργησε κρίση εκπροσώπησης και ηγεσίας. Οι λαϊκές δυνάμεις στον αραβικό κόσμο παραμένουν αλληλέγγυες στην Παλαιστίνη. Ωστόσο, αυτή η αλληλεγγύη δεν μπορεί να υλοποιηθεί σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από τις ακραίες αντεπαναστατικές δυνάμεις και τις δυναμικές που απελευθέρωσαν.
Τα αντεπαναστατικά κύματα που εξαπολύθηκαν έχουν όπως είναι λογικό απορροφήσει τις σκέψεις των αραβικών επαναστατικών φορέων, απομονώνοντας ακόμα περισσότερο το παλαιστινιακό θέατρο από τη φυσική του περιφέρεια. Αλλά αυτό είναι προσωρινό, δεν θα διαρκέσει επ’ αόριστον. Τελικά η επαναστατική δυναμική θα ξαναρχίσει σε όλη την περιοχή, επειδή τα παλαιά καθεστώτα δεν έχουν απαντήσεις στις ερωτήσεις που έθεσαν οι επαναστάσεις.
Εν τω μεταξύ, βρισκόμαστε μπροστά σε μια άνευ προηγουμένου συμπαιγνία αραβικών κρατών με το Ισραήλ - που εκπροσωπείται πιο έντονα στην επαναπροσέγγιση Σαουδαράβων-Ισραηλινών, αλλά και στην άνευ προηγουμένου συμπαιγνία Αιγύπτου-Ισραήλ. Η Αίγυπτος έχει καλέσει το Ισραήλ ακόμα και να βομβαρδίσει το Σινά με σμήνος μη επανδρωμένων αεροσκαφών για να καταπνίξει εκεί τα τοπικά αντιπολιτευτικά κινήματα.
Τα αραβικά κράτη επιδιώκουν να συνεργαστούν με το Ισραήλ και τη διοίκηση του Τραμπ για την αντιμετώπιση του Ιράν - αλλά και οποιονδήποτε θεωρούν ότι τοπικά είναι ενάντια στην κυριαρχία τους. Αυτή η δυναμική εξουδετερώνει τα αραβικά επαναστατικά ρεύματα, ιδιαίτερα χωρίς ένα μεγαλύτερο προοδευτικό κίνημα και δίκτυο για να το διατηρήσει.
Η Μέση Ανατολή και η Παλαιστίνη εξελίσσονται σε έναν κεντρικό άξονα παγκόσμιου εμπορίου, ενέργειας και πολιτικών συγκρούσεων. Αυτό σημαίνει ότι κάθε γνήσια δημοκρατική δύναμη στην περιοχή πρέπει να αντιμετωπίσει ένα σημαντικό αριθμό αντιδραστικών στοιχείων της παγκόσμιας τάξης, μαζί με τις τοπικές τους εκφράσεις. Ο πήχης απ’ αυτή την άποψη δεν θα μπορούσε να τεθεί υψηλότερα.
Μετάφραση: e la libertà
Omar Hassan, Toufic Haddad, «Siege and resistance in Gaza: an interview with Toufic Haddad», Red Flag, 4 Ιουνίου 2018 και International Viewpoint, 11 Ιουνίου 2018.
Ο Omar Hassan γράφει για το Red Flag.
Ο Toufic Haddad είναι ακτιβιστής και συγγραφέας. Με τον Tikva Honig-Parnass, έγραψαν το Between the Lines: Israel, the Palestinians, and the US War on Terror και είναι επίσης συγγραφέας της Palestine Ltd: Neoliberalism and National Liberation in the Occupied Territory.