Οι φοιτητικές διαδηλώσεις στη Σερβία

Εισαγωγικό σημείωμα του elaliberta.gr: Η κατάρρευση του στεγάστρου του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού στο Νόβι Σαντ της Σερβίας προκάλεσε το μεγαλύτερο κύμα φοιτητικών διαδηλώσεων που έχει υπάρξεις τη χώρα εδώ και πολλές δεκαετίες. Παρά την καταστολή, τις απειλές και τις υποσχέσεις της κυβέρνησης και του προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς, οι διαδηλώσεις συνεχίζονται για περισσότερο από δύο μήνες. Δημοσιεύουμε ένα κείμενο της ουκρανικής φοιτητικής συλλογικότητας Πριάμα Ντίγια (Пряма Дія) που περιγράφει τη δυναμική του κινήματος στα τέλη του Δεκέμβρη καθώς και ένα πρόσφατο άρθρο του Νεμάνια Ντρόμπνιακ για τις προοπτικές αυτού του κινήματος σε σχέση με τη γενικότερη κατάσταση της χώρας.

Пряма Дія (Άμεση Δράση)

Φοιτητικές αναταραχές στη Σερβία κατά του Προέδρου

Οι τωρινές φοιτητικές διαδηλώσεις στη Σερβία, οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν από τις μεγαλύτερες στη χώρα τις τελευταίες δεκαετίες, ξεκίνησαν με τον αποκλεισμό μιας μόνο σχολής στο Βελιγράδι και σταδιακά εξαπλώθηκαν στα περισσότερα ιδρύματα σε ολόκληρη τη Σερβία. Οι διαδηλώσεις είχαν ως επικεφαλής αυτοοργανωμένους φοιτητές και υποστηρίχθηκαν από φοιτητές, καθηγητές, εκπαιδευτικά συνδικάτα, μέσα ενημέρωσης και ευπαθείς ομάδες.

Αφορμή για τις διαδηλώσεις στάθηκε η τραγωδία στον σιδηροδρομικό σταθμό του Νόβι Σαντ την 1η Νοεμβρίου, όταν κατέρρευσε μέρος ενός τσιμεντένιου υπόστεγου, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 15 άνθρωποι. Ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς ζήτησε την «αυστηρή τιμωρία» των υπευθύνων για την τραγωδία, αλλά δεν έχει γίνει τίποτα. Οι φοιτητές κατηγορούν τους διεφθαρμένους ηγέτες, μέσω των οποίων συγγενείς δημοσίων υπαλλήλων έδιναν παραγγελίες για την κατασκευή. Ζητούν επίσης να θεωρηθεί υπεύθυνος ο ίδιος ο Βούτσιτς.

Οι Σέρβοι φοιτητές έγιναν η κύρια φωνή διαμαρτυρίας, καθώς μπόρεσαν να οργανώσουν διαδηλώσεις μόνοι τους με την υποστήριξη φοιτητών, εκπαιδευτικών, εκπαιδευτικών συνδικάτων και σωματείων μέσων ενημέρωσης. Η σερβική κυβέρνηση αποφάσισε να διακόψει το εξάμηνο νωρίτερα από το προγραμματισμένο σε όλα τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης λόγω «περιστάσεων που επηρεάζουν την ποιότητα και την ασφάλεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, καθώς και το συμφέρον και το δικαίωμα των μαθητών στην εκπαίδευση». Ο ίδιος ο πρόεδρος δήλωσε ότι δεν ανησυχεί για τις διαδηλώσεις και κατηγόρησε τους φοιτητές ότι διαδηλώνουν για χρήματα.

Παρόλο που οι σερβικές αρχές διαβεβαίωσαν ότι όλα τα αιτήματά τους έχουν ικανοποιηθεί και προσπάθησαν επανειλημμένα να το αποδείξουν, δημοσιεύοντας έγγραφα σχετικά με τις επισκευές που έγιναν και ανακοινώνοντας κυβερνητικές επιδοτήσεις για να βοηθήσουν τους νέους να αγοράσουν στέγη, οι φοιτητές αρνούνται να επιστρέψουν στην προηγούμενη φοιτητική ζωή. Ένα από τα αιτήματά τους είναι η πλήρης διερεύνηση του ποιος ήταν υπεύθυνος για την κατάρρευση του υπόστεγου στο σταθμό του Νόβι Σαντ την 1η Νοεμβρίου, η οποία κόστισε τόσες ζωές.

Στην επιστολή τους προς τους φοιτητές όλου του κόσμου, την οποία σας καλούμε να διαβάσετε^[1], οι Σέρβοι φοιτητές επισημαίνουν ότι η αντιπολίτευση έχει πλέον αποδείξει την αδυναμία της με τις μεθόδους της, γεγονός που τους ανάγκασε να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Ανέστειλαν τις σπουδές τους, διέλυσαν όλα τα όργανα εκπροσώπησης των φοιτητών, οργάνωσαν συνελεύσεις, παρουσίασαν και ενέκριναν αιτήματα, συγκρότησαν ομάδες εργασίας και άρχισαν να ασκούν πιέσεις. Κατάφεραν να καταλάβουν χώρους της σχολής και να τους μετατρέψουν σε χώρους καθημερινής ζωής. Οι φοιτητές κατάφεραν να στήσουν κουζίνες, κοιτώνες, φαρμακεία, εργαστήρια, κινηματογράφους και αίθουσες διδασκαλίας για αυτοδιδασκαλία. Σε διάστημα τριών εβδομάδων, σχεδόν όλα τα πανεπιστημιακά κτίρια στη Σερβία έγιναν κέντρα πολιτικής αυτοοργάνωσης, που λειτουργούσαν 24 ώρες το 24ωρο. Κάθε μέρα, άλλες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες εντάσσονται στον αγώνα των φοιτητών.

Αυτή η έμπρακτη αυτοοργάνωση δείχνει την αποφασιστικότητα και την επιμονή των Σέρβων φοιτητών και άλλων τμημάτων της κοινωνίας στον αγώνα ενάντια στη διεφθαρμένη ελίτ που προκάλεσε την πρόσφατη τρομερή τραγωδία. Πρέπει να εμπνευστούμε από το παράδειγμα των Σέρβων συντρόφων μας και να αρχίσουμε να αγωνιζόμαστε για άμεση δημοκρατία, δικαιοσύνη και καλύτερες συνθήκες μάθησης, γιατί εμείς, οι φοιτητές, είμαστε το μέλλον του κόσμου.

Σας καλούμε να εκφράσετε την αλληλεγγύη σας και να μοιραστείτε αυτή την ανάρτηση και την επιστολή των Σέρβων φοιτητών, ώστε περισσότεροι φοιτητές να μάθουν για τα προβλήματα που υπάρχουν στον κόσμο και για τους ανθρώπους που προσπαθούν να τα λύσουν μέσω της άμεσης δράσης και της αλληλεγγύης.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Пряма Дія, «Студентські заворушення у Сербії проти президента», Пряма Дія, 27 Δεκεμβρίου 2024, https://priama-diia-742d5ddc1d1a.herokuapp.com/publications/studentski-zavorushennia-u-serbii-proty-prezydenta.

Priama Diia (Direct Action), “Student unrest in Serbia against the President”, Europe Solidaire Sans Frontières, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article73111.

Priama Diia (Direct Action), « La mobilisation étudiante en Serbie contre le Président », Europe Solidaire Sans Frontières, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article73112.

Nemanja Drobnjak

Οι φοιτητικές διαδηλώσεις της Σερβίας σε ώριμη φάση: Τα κέρδη και οι προοπτικές

Παρά τις ανησυχίες ότι οι φοιτητικές διαδηλώσεις σε όλη τη Σερβία θα υποχωρούσαν μετά τις διακοπές και ότι οι φοιτητές θα επέστρεφαν στα κανονικά τους καθήκοντα κάτω από πολιτική πίεση, οι διαδηλώσεις δεν δείχνουν σημάδια υποχώρησης. Ήδη ανακοινώνονται νέες δράσεις αποκλεισμού δρόμων και διαδηλώσεις, ενώ οι τακτικοί 15λεπτοι καθημερινοί αποκλεισμοί σε όλη τη Σερβία συνεχίστηκαν ακόμη και κατά τη διάρκεια των διακοπών.

Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των εργαζομένων στην εκπαίδευση και της κυβέρνησης συνεχίστηκαν επίσης και, σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις, και οι δύο πλευρές εμφανίζονται ικανοποιημένες με τα αποτελέσματα, αν και ο πρωθυπουργός Βούτσεβιτς είχε απειλήσει με απολύσεις μόλις πριν από λίγες ημέρες εάν η διδασκαλία στο δεύτερο τρίμηνο δεν διεξαγόταν κανονικά. Πολλοί εκπαιδευτικοί παραμένουν δυσαρεστημένοι, αλλά ανεξάρτητα από τη μελλοντική τύχη των εργαζομένων στην εκπαίδευση και των φοιτητικών κινητοποιήσεων γενικότερα, έχουν ήδη επιτευχθεί ορισμένοι στόχοι, έχουν καθοριστεί νέες κατευθύνσεις για τον πολιτικό αγώνα κατά της εξουσίας και έχουν αναδειχθεί πιθανά προβλήματα τα οποία εμείς ως κοινωνία και πολιτικά υποκείμενα μπορεί να μην είχαμε δει ξεκάθαρα πριν, αλλά πρέπει τώρα να τα συνειδητοποιήσουμε. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να προβληματίσουμε για αυτά τα ζητήματα και να εξηγήσουμε γιατί η συνειδητοποίησή τους είναι ζωτικής σημασίας. Αλλά πρώτα, ας εξετάσουμε τα κέρδη της φοιτητικής κινητοποίησης.

Το μεγαλύτερο κέρδος των φοιτητικών κινητοποιήσεων – Η μετατόπιση της κοινωνικοπολιτικής εστίασης

Εδώ και χρόνια στη Σερβία, υπάρχει μια κοινωνικοπολιτική αφήγηση που δημιουργείται από τα μέσα ενημέρωσης, σύμφωνα με την οποία ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς είναι αυτός που αποφασίζει για τα πάντα στη χώρα. Ακόμη και αν αυτό ήταν απολύτως ακριβές, πολλοί αναλυτές και ερμηνευτές της κοινωνικής πραγματικότητας, ακόμη και όταν στρέφουν την κριτική τους εναντίον του, δεν έχουν κατανοήσει πλήρως ότι μια τέτοια αφήγηση εξυπηρετεί τη διατήρηση της εξουσίας του. Είναι σαφές ότι τα μέσα ενημέρωσης που υπηρετούν τις αρχές το κάνουν αυτό για προφανείς λόγους προπαγάνδας υπέρ της κυβέρνησης. Ωστόσο, όταν τα υποτιθέμενα κριτικά μέσα ενημέρωσης επικεντρώνονται αποκλειστικά και μόνο σε «έναν άνθρωπο» ως την πηγή όλων των κακών στη χώρα, άθελά τους παίζουν το παιχνίδι του, προσφέροντάς του κάτι εναντίον του οποίου πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Και υπερασπίζεται τον εαυτό του διοργανώνοντας συνεντεύξεις Τύπου όπου μας λέει ένα εκατομμύριο φορές αυτό που θα μπορούσαμε να έχουμε ήδη ακούσει – ότι είναι θύμα, ότι τα κακά μέσα ενημέρωσης του επιτίθενται, αλλά ότι αγωνίζεται για τη Σερβία και τα σερβικά συμφέροντα και ότι δεν θα υποχωρήσει. Με αυτόν τον τρόπο, δημιούργησε μια ελκυστική εικόνα του εαυτού του ως μάρτυρα και θύματος, «ενίσχυσε» την πολιτική του θέση και την ιδιότητά του ως ηγέτη και σε αντάλλαγμα κέρδισε την υποστήριξη των τυφλωμένων από τα μέσα ενημέρωσης ψηφοφόρων.

Στη συνέχεια εμφανίστηκαν οι φοιτητές. Και σχετικά με την κατάρρευση του στεγάστρου στο Νόβι Σαντ και τις καθημερινές προσπάθειες του Βούτσιτς να περιορίσει τη ζημιά, του απηύθυναν μια πολύ ξεκάθαρη, φαινομενικά απλή καταγγελία: «Κανείς δεν σου ζήτησε τίποτα».

Γιατί αυτή η καταγγελία αποτέλεσε τέτοιο πρόβλημα και γιατί ανοίγει ουσιαστικά έναν δρόμο για μια διαφορετική σχέση με την αυταρχική διακυβέρνηση του Βούτσιτς; Επειδή για πρώτη φορά ως ηγέτης, ήρθε αντιμέτωπος με μια τέτοια κατάσταση – ότι μια συγκεκριμένη κοινωνική δύναμη που συμμετέχει σε διαδηλώσεις δεν απαιτεί στην πραγματικότητα τίποτα από αυτόν. Αντίθετα, απαιτεί δράση από τους αρμόδιους θεσμούς, οι οποίοι πρέπει να κάνουν τη δουλειά τους.

Με την πράξη τους αυτή, οι φοιτητές πέτυχαν δύο τρυγόνια με ένα σμπάρο: αφενός εξέθεσαν την κατάρρευση των θεσμών που θα έπρεπε να είναι υπεύθυνοι και αφετέρου ανάγκασαν τον Βούτσιτς να επικεντρωθεί ξανά στον εαυτό του ως ηγέτη, καθώς αυτή είναι η μόνη κατάσταση στην οποία ξέρει να κινείται. Ωστόσο, με τον τρόπο αυτό, αναγκάστηκε να παραδεχτεί αυτό που όλοι υποψιαζόμασταν εδώ και χρόνια – ότι πράγματι θα ήθελε να είναι αυτός που αποφασίζει για τα πάντα στο κράτος, επιβεβαιώνοντας έτσι τις κατηγορίες ότι είναι ένας αυταρχικός ηγέτης, παρά το γεγονός ότι ισχυρίζεται ότι η Σερβία είναι μια δημοκρατική χώρα. Επιπλέον, του έβγαλαν με επιτυχία όλους τους «άσσους από το μανίκι του» όσον αφορά τους ισχυρισμούς περί ισχνής υποστήριξης των συγκεντρώσεων, τις ιδέες για ξένους μισθοφόρους και παρόμοιες φτιαχτές ιστορίες που είχαμε δει στο παρελθόν. Τόσο πολύ που αναγκάστηκε να παραδεχτεί και να κάνει κάποιες εντελώς ανόητες προσφορές προς τους φοιτητές και τους νέους, όπως υποτιθέμενα στεγαστικά δάνεια με κρατική επιδότηση, τις οποίες οι φοιτητές που διαδήλωναν απέρριψαν, καθώς αυτό δεν ανταποκρινόταν στα αιτήματά τους.

Όλα αυτά προκάλεσαν μια σαφή πολιτική αποσταθεροποίηση του Βούτσιτς ως ηγέτη, καθώς κατέληξε, όπως λέει η λαϊκή έκφραση, «να μπερδεύεται σαν το κοτόπουλο στα χόρτα»^[2]. Τη μια μέρα προσφέρει επιδοτήσεις, την άλλη απειλεί με 17.000 οπαδούς του, την τρίτη λέει ότι είναι έτοιμος να μιλήσει και ότι όλα τα αιτήματα έχουν ικανοποιηθεί, την τέταρτη ότι θα στείλει ειδικές δυνάμεις για να διαλύσουν τους φοιτητές. Με τον τρόπο αυτό, προκάλεσε μόνιμη ζημιά στον εαυτό του ως πολιτικό, καθώς αποδείχτηκε μπροστά σε ένα ευρύ ακροατήριο ότι διαθέτει μια ψεύτικη σταθερότητα και ένα ψεύτικο αλάθητο Ηγέτη.

Κατά συνέπεια, οι φοιτητές έδειξαν έναν ξεκάθαρο δρόμο για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτός και όλοι οι παρόμοιοι αυταρχικοί ηγέτες στο μέλλον – στρέφοντας την κοινωνικοπολιτική εστίαση πέρα από τον Ηγέτη ως προσωπικότητα. Και ρίχνοντας τον προβολέα της διαμαρτυρίας εκεί που πραγματικά βρίσκεται η ευθύνη – σε αυτή την περίπτωση, σε μη λειτουργικούς θεσμούς.

Η απειλή για τη θέση εξουσίας – ο εφιάλτης κάθε αυταρχικού ηγέτη

Η κατάρρευση του στεγάστρου στο σιδηροδρομικό σταθμό του Νόβι Σαντ σηματοδότησε συμβολικά την οριστική κατάρρευση των θεσμών μας. Ή τουλάχιστον εκείνων που ήταν υπεύθυνοι για τη διερεύνηση των αιτιών που οδήγησαν στο θάνατο 15 αθώων ανθρώπων. Υπάρχουν όμως εκείνοι που προσωποποιούν την πολιτική εξουσία, όταν δεν υπάρχουν λειτουργικοί θεσμοί που θα έπρεπε να είναι σύμβολα εξουσίας σε ένα δημοκρατικό κράτος, οπότε η ευθύνη αναγκαστικά στράφηκε προς αυτούς. Χάρη στις πολιτικές αυτών των ατόμων, οι θεσμοί έχουν πράγματι καταστεί μη λειτουργικοί. Με άλλα λόγια, μέσω ενός ανεπτυγμένου αυταρχικού συστήματος διακυβέρνησης, οι μοχλοί της εξουσίας έχουν μεταφερθεί από τους θεσμούς στα άτομα και κάθε μορφή προσωποπαγούς διακυβέρνησης οδηγεί στην απολυταρχία.

Οι φοιτητικές διαδηλώσεις και η προαναφερθείσα μετατόπιση της κοινωνικοπολιτικής εστίασης από τον αυταρχικό ηγέτη στους θεσμούς αποτελούν στην πραγματικότητα ένα αντίβαρο και μια (μη) άμεση προσπάθεια αποδυνάμωσης της εξουσίας του αυταρχικού ηγέτη. Και αυτή είναι η βασική σημασία αυτών των διαδηλώσεων – ότι κάθε αυταρχικός ηγέτης φοβάται την πιθανή έκκληση των διαδηλωτών για λογοδοσία από εκείνους γύρω από τους οποίους η κοινωνικοπολιτική εξουσία θα έπρεπε κυρίως να είναι συγκεντρωμένη. Έτσι, ο αυταρχικός ηγέτης χάνει – δεν ξέρει πώς να ανταπεξέλθει σε καταστάσεις όπου δεν ελέγχει πλήρως τους μοχλούς της κοινωνικοπολιτικής εξουσίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυτές οι διαδηλώσεις αποτελούν μείζον πρόβλημα για τον Βούτσιτς. Και γιατί κάνει διάφορα λάθη που είναι προϊόντα της αδυναμίας του να αντιμετωπίσει τις νέες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες.

Πρόκειται πράγματι για μια εντελώς νέα τάση, που δεν έχει παρατηρηθεί από το 2012. Και αυτός είναι ο σωστός δρόμος που πρέπει να ακολουθήσει κάθε αντιπολιτευόμενη πολιτική δομή που ενδιαφέρεται για τη δημοκρατία. Ο Βούτσιτς γνωρίζει ότι η αυταρχική του διακυβέρνηση θα μπορούσε να καταρρεύσει από μόνη της εκ των έσω, και το αυταρχικό πολιτικό κέλυφος που φαίνεται σταθερό απ’ έξω, αλλά είναι πολύ εύθραυστο στο εσωτερικό του έχει εκτεθεί στο κοινό. Με την κατάρρευση της διακυβέρνησής του και την απώλεια της πολιτικής εξουσίας θα έρθει και το τέλος της πολιτικής του καριέρας, δεδομένου ότι δεν γνωρίζει πώς να προσανατολίζεται και να συμμετέχει πολιτικά σε διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Δεν υπάρχει δρόμος που να οδηγεί από το πουθενά και η πολιτική του πορεία ξεκινά από το Ριζοσπαστικό Κόμμα του Σέσελι. Κοινωνικοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε ο αυταρχισμός να είναι ο μόνος τρόπος για τη διατήρηση της εξουσίας και ότι τα πάντα πρέπει να υποτάσσονται σε αυτόν τον πολιτικό στόχο – κυριαρχία με κάθε κόστος. Και όταν οι μοχλοί της εξουσίας δεν βρίσκονται πλέον στα χέρια του, η πολιτική του σταδιοδρομία δεν θα έχει πλέον νόημα. Εξ ου και ο φόβος.

Ο μεταρρυθμιστικός χαρακτήρας των φοιτητικών διαδηλώσεων: έχει κάτι προβληματικό;

Τα περισσότερα, αν όχι όλα, τα αιτήματα που έχουν διατυπώσει οι φοιτητές αφορούν την κριτική της (μη) λειτουργίας των αρμόδιων κρατικών φορέων, και υπό αυτή την έννοια, είναι απολύτως βέβαιο ότι ο κύριος κοινωνικοπολιτικός τους στόχος είναι να επιστρέψουν ορισμένες αρμοδιότητες κάτω από τον έλεγχο των θεσμών. Η κατάρρευση του στεγάστρου ήταν, υπό αυτή την έννοια, απλώς έναυσμα. Αυτό που είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί είναι ότι η ιδέα των φοιτητών δεν είναι να αλλάξουν ριζικά το κοινωνικό σύστημα μέσω των θεσμών. Αντίθετα, πρόκειται για τη μεταρρύθμιση των θεσμών στο πλαίσιο του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος. Ως εκ τούτου, το φοιτητικό κίνημα δεν πρέπει να παρερμηνεύεται ως επαναστατικό, καθώς δεν υποστηρίζει την αλλαγή του κοινωνικού συστήματος. Αντίθετα, υποστηρίζει τη λειτουργία του υπάρχοντος συστήματος ή μάλλον τη μεταρρύθμισή του.

Αυτό δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό από μόνο του. Εξάλλου, ο ρεφορμιστικός χαρακτήρας των φοιτητικών διαδηλώσεων ενθάρρυνε μάζες από άλλα τμήματα της κοινωνίας να ενωθούν μαζί τους σε αυτόν τον πολιτικό αγώνα. Επειδή η πλειοψηφία στη χώρα μας βλέπει τις επαναστατικές τάσεις σε αρνητικό πλαίσιο, δεν θέλει να ρισκάρει απόπειρες ριζικών αλλαγών στο κοινωνικό σύστημα, και αντικειμενικά, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι κάτι επαναστατικό θα μπορούσε όντως να συμβεί στην περιφέρεια της Ευρώπης, ειδικά στο παγκόσμιο πλαίσιο της ανόδου της ακροδεξιάς πολιτικής. Ωστόσο, αυτό εμπεριέχει μέσα του ένα ερώτημα που δεν έχει προβληματιστεί επαρκώς – η μεταρρύθμιση εντός του κοινωνικού συστήματος προς τη λειτουργία των κοινωνικών θεσμών θα παρήγαγε πραγματικά μια καλύτερη, πιο δίκαιη και πιο ισότιμη κοινωνία;

Το φιλελεύθερο-δημοκρατικό σύστημα έχει πολλές ατέλειες, όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα. Φαίνεται όμως ότι αυτό δεν αμφισβητείται ή ότι δεν δίνεται επαρκής προσοχή σε αυτές τις ατέλειες. Ιδιαίτερα σε αυτές που παράγει ο καπιταλισμός, ως το κυρίαρχο κοινωνικοοικονομικό σύστημα εντός των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Ένα καλό παράδειγμα τέτοιων παρανοήσεων αντικατοπτρίζεται στα λεγόμενα μέτρα της «Επόμενης μέρας» που εκδόθηκαν από μια ομάδα διανοουμένων που συγκεντρώθηκαν γύρω από το ProGlas. Τονίζεται σαφώς ότι τα προτεινόμενα μέτρα δεν είναι ιδεολογικά. Και κάτι τέτοιο στην πραγματικότητα δεν υπάρχει. Οι ιδέες της ισότητας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συχνά επικαλούνται τα μέλη της ProGlas είναι κατ’ εξοχήν ιδεολογικές. Δεν ερμηνεύονται με τον ίδιο τρόπο από την οπτική γωνία, για παράδειγμα, ενός φιλελεύθερου και ενός σοσιαλιστή.

Επομένως, δεν μπορούμε να μιλάμε για βελτίωση της θεσμικής λειτουργικότητας σε φιλελεύθερο-δημοκρατικό πνεύμα που οδηγεί αναγκαστικά σε βελτίωση της κοινωνικής κατάστασης, χωρίς να γνωρίζουμε ότι ορισμένες κοινωνικές αξίες είναι πράγματι ιδεολογικές έννοιες, οι οποίες ερμηνεύονται διαφορετικά ανάλογα με το ποια ιδεολογική μήτρα είναι κυρίαρχη σε μια κοινωνία. Γι’ αυτό πρέπει να θέσουμε το βασικό ερώτημα – τι είδους κοινωνία θέλουμε πραγματικά και είναι η φιλελεύθερη-δημοκρατική τάξη πραγμάτων εκείνη που αποφέρει το μεγαλύτερο όφελος για την πλειοψηφία των πολιτών;

Η απομάκρυνση του Βούτσιτς σημαίνει επιτέλους μια καινούργια μέρα;

Ο βασικός λόγος για τον οποίο είναι απαραίτητο να αναρωτηθούμε τι είδους κοινωνία θέλουμε και αν το φιλελεύθερο-δημοκρατικό σύστημα είναι αυτό που επιδιώκουμε και θεωρούμε καλύτερο, είναι ότι πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο αυταρχισμός του Βούτσιτς προέκυψε ακριβώς υπό τις συνθήκες του υπάρχοντος συστήματος. Το αυταρχικό του καθεστώς δεν είναι κάποιο εξωτερικό φαινόμενο. Γεννήθηκε μέσα στο πλαίσιο του υπάρχοντος συστήματος, το οποίο ήταν προφανώς τόσο αδύναμο που δεν υπήρχαν σταθερά εμπόδια που θα απέτρεπαν τη μετατροπή του σε αυταρχισμό.

Αν οι θεσμοί του συστήματος ήταν ισχυροί, αν υπήρχε σταθερός έλεγχος της λειτουργίας των θεσμών και απαραβίαστο της διάκρισης των εξουσιών, καθώς και μηχανισμοί που εγγυώνται αυτά τα πράγματα και που είναι αδύνατο να παραβιαστούν, ο Βούτσιτς δεν θα είχε την ευκαιρία να κυβερνήσει για πάνω από δέκα χρόνια. Αλλά εξακολουθεί να κυβερνά, επειδή παραμέρισε με επιτυχία κάθε ανταγωνισμό και βρήκε έναν τρόπο να παραβιάζει θρασύτατα τις ανώτατες νομικές διατάξεις χωρίς κυρώσεις. Και τον τρόπο να κυριαρχεί σε όλους τους θεσμούς με στόχο την καταστροφή τους, προκειμένου να μεταφέρει το επίκεντρο της διακυβέρνησης από τους θεσμούς στο πρόσωπό του.

Είναι απολύτως βέβαιο ότι το φιλελεύθερο-δημοκρατικό σύστημα στη χώρα μας είχε μια σειρά από ελλείψεις και δεν αναπτύχθηκε ποτέ πλήρως. Αυτό μας το διδάσκει η εμπειρία της ζωής και της πολιτικής δραστηριότητας των τελευταίων σχεδόν 35 ετών.

Από την αποκατάσταση του πολυκομματικού συστήματος και την εφαρμογή των εκλογών, συχνά παρατηρείται η τάση ένα κόμμα ή ένας συνασπισμός να ελέγχει όλους τους μοχλούς της εξουσίας. Κάτι τέτοιο θα μετέτρεπε το κράτος σε κομματοκρατία, και αυτή η τάση δεν αποτελεί καινοτομία στη Σερβία∙ μάλιστα, οι ρίζες της ανάγονται στην ίδια την ίδρυση των κομμάτων τον 19ο αιώνα.

Η πολιτική κουλτούρα είναι τέτοια που αναδεικνύεται στο προσκήνιο ένα κόμμα, ένας ηγέτης, γύρω από τον οποίο συγκεντρώνονται όλοι. Υπό αυτές τις συνθήκες, όταν οι αυταρχικές τάσεις αναπαράγονται εδώ και δεκαετίες, είναι δύσκολο να οικοδομηθεί μια δημοκρατική κοινωνία στην οποία κάποια στιγμή ένα κόμμα και ένας ηγέτης δεν θα γίνουν οι φορείς όλης της πολιτικής εξουσίας. Διότι η πολιτική κουλτούρα και η ανάπτυξή της είναι προϊόν μακρόχρονης ιστορίας.

Ως εκ τούτου, τίθεται ένα πολύ σημαντικό ερώτημα: η αποχώρηση του Βούτσιτς από την εξουσία αποτελεί πράγματι ένα νέο ξεκίνημα για τη Σερβία; Ενδεχομένως ναι. Αλλά δεν αρκεί να αναγκάσουμε απλώς τους θεσμούς να κάνουν τη δουλειά τους. Είναι ακόμη πιο αναγκαίο να καθιερωθεί σαφής και σταθερός έλεγχος της λειτουργίας των θεσμών για να διασφαλιστεί ότι δεν θα αποδυναμωθούν ξανά και δεν θα επιτρέψουν σε κάποια νέα αυταρχική μορφή να πάρει όλη την πολιτική εξουσία από τους θεσμούς του συστήματος.

Πώς και ποιος μετά από αυτές τις εξουσίες;

Αντί για συμπέρασμα, θα ήταν πιο σκόπιμο να θέσουμε το ερώτημα – τι θα ακολουθήσει μετά την πτώση του Βούτσιτς; Όχι επειδή θα πρέπει να θρηνήσουμε την πτώση του, αλλά επειδή θα πρέπει να σκεφτούμε πώς θα προχωρήσουμε μετά από μια δεκαετία και πλέον υπονόμευσης της κοινωνίας από έναν αυταρχικό ηγέτη.

Είναι βέβαιο ότι δεν θα πρέπει να περιμένουμε πολλά από τη σημερινή αντιπολίτευση. Έχουν επιδείξει πολλές αδυναμίες όλα τα προηγούμενα χρόνια και έχουν αποτύχει οι προσπάθειες ανατροπής της κυβέρνησης. Μια σειρά από διαδηλώσεις χωρίς πολιτικά απτά αποτελέσματα, πολλές συμμαχίες που καταρρέουν μέσα σε λίγους μήνες, πολλές λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις. Η σερβική κοινωνία χρειάζεται μια νέα πολιτική ατζέντα από νέους ανθρώπους. Οι φοιτητικές διαδηλώσεις δεν θα μπορέσουν να δημιουργήσουν μια νέα πολιτική δύναμη που θα μπορούσε να κυβερνήσει τη χώρα άμεσα, ή τουλάχιστον όχι στο εγγύς μέλλον. Χωρίς την ένωση άλλων σχετικών κοινωνικών δυνάμεων, κυρίως των εργατών και των αγροτών σε μεγαλύτερο αριθμό, αλλά και των εργαζομένων στην εκπαίδευση, τη δικαιοσύνη, την υγεία, τον πολιτισμό και άλλους τομείς, η φοιτητική εξέγερση θα παραμείνει απλώς αυτό που είναι. Αυτό μας λέει η εμπειρία των προηγούμενων φοιτητικών εξεγέρσεων της τελευταίας εικοσαετίας.

Κάνοντας το κίνημα πιο μαζικό, θα δημιουργηθεί μια βάση από την οποία θα μπορούσε να επιλεγεί η ποιότητα, η οποία αναμφίβολα υπάρχει αλλά είναι αόρατη. Είτε λόγω μη επιθυμίας να είναι ορατοί, είτε λόγω προσωπικής αποθάρρυνσης και πραγματισμού, είτε λόγω ιδιαίτερα αυξημένων εμποδίων στην πολιτική συμμετοχή.

Η διαδικασία δημιουργίας ενός ευρύτερου αντιπολιτευτικού κοινωνικού κινήματος, το οποίο δεν θα περιλαμβάνει τη σημερινή αντιπολίτευση –κάτι που θα άρεσε και στους φοιτητές– είναι η μόνη πραγματική εναλλακτική λύση απέναντι στο αυταρχικό σύστημα. Αυτό το κίνημα θα πρέπει πρωτίστως να καθορίσει σε τι είδους κοινωνία θέλουμε να ζήσουμε, ποιο κοινωνικό σύστημα είναι επιθυμητό και γιατί αυτό και όχι κάποιο άλλο. Χωρίς αυτό, δεν μπορούν να υπάρξουν καλά οργανωμένοι θεσμοί, διότι οι θεσμοί είναι ο καθρέφτης ενός κοινωνικού συστήματος. Στη συνέχεια, θα πρέπει να αναπτύξει μηχανισμούς που θα εγγυώνται το απαραβίαστο της θεσμικής λειτουργίας μέσα σε αυτό το σύστημα. Διότι χωρίς αυτή την εγγύηση, υπάρχει και πάλι η απειλή να εμφανιστούν αυταρχικοί ηγέτες και να καταλάβουν τους μοχλούς της εξουσίας.

Ποιος θα μπορούσε να είναι ο εγγυητής και ο φραγμός απέναντι στις απόπειρες σφετερισμού των θεσμών; Η απάντηση είναι φαινομενικά απλή. Όλοι μας. Οι πολίτες αυτής της χώρας. Οι οποίοι δεν πρέπει να περιμένουν πάνω από δέκα χρόνια και να είναι σιωπηλοί παρατηρητές. Γιατί οι θεσμοί είναι μέρος του εαυτού μας, είναι αυτό που είμαστε. Χωρίς να καθορίσουμε με σαφήνεια αυτά τα δύο ερωτήματα και χωρίς να κατανοήσουμε πλήρως ότι ο ρόλος μας ως πολίτες της χώρας μας είναι τέτοιος που να υπερασπιζόμαστε μόνιμα τους θεσμούς και τους νόμους της χώρας, που να αγωνιζόμαστε γι’ αυτούς μέσω της πολιτικής ανυπακοής μόλις αντιληφθούμε αυταρχικές τάσεις της εξουσίας, δεν θα υπάρχει ούτε δημοκρατία ούτε θεσμοί και το μόνο που μπορούμε να περιμένουμε είναι ένας Βούτσιτς μετά τον Βούτσιτς.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Nemanja Drobnjak, „Studentski protesti u zreloj fazi, njihovi benefiti i o čemu bi nadalje trebalo razmišljati? “, Mašina, 16 Ιανουαρίου 2025, https://www.masina.rs/studentski-protesti-u-zreloj-fazi-njihovi-benefiti-i-o-cemu-bi-nadalje-trebalo-razmisljati/.

Nemanja Drobnjak, “Serbia’s Student Protests in Mature Phase: What to Consider Going Forward?”, Europe Solidaire Sans Frontières, 16 Ιανουαρίου 2025, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article73355.

Σημειώσεις

^[1] «Лист до студентів зі всього світу», Пряма Дія, 27 Δεκεμβρίου 2024, https://priama-diia-742d5ddc1d1a.herokuapp.com/publications/lyst-do-studentiv-zi-vsiogo-svitu.

^[2] [Σ.τ.Μ.:] Η λαϊκή έκφραση «Kao pile u kučini» (όπως οι κότες ανάμεσα σε άχρηστα υλικά που προκύπτουν από την επεξεργασία ινών κάνναβης λιναριού κτλ) λέγεται για κάποιον που έχει χάσει τον προσανατολισμό του, βρίσκεται σε σύγχυση.