4 Αυγούστου 2020: Ο λαός της Βολιβίας μπλόκαρε τουλάχιστον 24 μεγάλους αυτοκινητόδρομους και δρόμους σε όλη τη χώρα, απαιτώντας από την κυβέρνηση που εγκαθιδρύθηκε με πραξικόπημα να ανακαλέσει την απόφασή της να αναβάλει τις γενικές εκλογές στη χώρα. Φωτογραφία: Kawsachun News
Η ιθαγενική αριστερά καταρρέει. Επιστρέφει η Βολιβία στη δεκαετία του '90; - Του Pablo Stefanoni
Ο λαός της Βολιβίας θα ψηφίσει στις 17 Αυγούστου, στις εκλογές για τον Πρόεδρο, τη Γερουσία και την Βουλή. Στις προεδρικές εκλογές, η αριστερά θα αποκλειστεί σχεδόν σίγουρα από τον πρώτο γύρο. Με το MAS σε κατάσταση αποσύνθεσης, οι δημοσκοπήσεις προβλέπουν μια αντιπαράθεση μεταξύ της μετριοπαθούς δεξιάς και της άκρας δεξιάς, χωρίς ανανέωση των πολιτικών προσώπων των διαφόρων παρατάξεων. Υπάρχει η αίσθηση ότι βρισκόμαστε σε εκλογές που έγιναν πριν από περισσότερες από δύο δεκαετίες.
Η Βολιβία θα ψηφίσει στις εκλογές της 17ης Αυγούστου σε μια πολιτική κατάσταση που δεν έχει προηγούμενο τα τελευταία 20 χρόνια: το κάποτε ισχυρό Κίνημα προς τον Σοσιαλισμό (MAS) [το κύριο αριστερό κόμμα της Βολιβίας που ιδρύθηκε από τον Έβο Μοράλες] αντιμετωπίζει την εκλογική διαδικασία χωρισμένο σε τρεις ομάδες και διατρέχει τον κίνδυνο να καταλήξει στην τρίτη ή τέταρτη θέση. Για πρώτη φορά από το τέλος της δεκαετίας του 1990, η αριστερά δεν θα συμμετάσχει στον δεύτερο γύρο, στον οποίο, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, θα αναμετρηθούν δύο υποψήφιοι της δεξιάς (ο πιο μετριοπαθής και ο πιο ακροδεξιός): Ο φιλελεύθερος-οπαδός του αναπτυξιακού προσανατολισμού- πολιτικός και επιχειρηματίας Σάμιουελ Ντόρια Μεντίνα και ο πρώην πρόεδρος Χόρχε «Τούτο» Κιρόγα, ο οποίος συνδέεται με τα ακροδεξιά δίκτυα της Λατινικής Αμερικής στο Μαϊάμι.
Η αυτοκαταστροφή του MAS
Οι εσωτερικές διαμάχες που ξεκίνησαν αμέσως μετά την επιστροφή του MAS στην κυβέρνηση το 2020, ένα χρόνο μετά την ανατροπή του, αποτέλεσαν μια πραγματική διαδικασία αυτοκαταστροφής. Σήμερα, το MAS είναι διαιρεμένο μεταξύ των Arcists –οπαδών του Προέδρου Λουίς Άρσε Κατακόρα –, οι οποίοι διατήρησαν το ακρωνύμιο MAS μέσω της χειραγώγησης του δικαστικού συστήματος τους Evists –τους οπαδούς του Έβο Μοράλες, ο οποίος έχει αποκλειστεί από τις εκλογές και έχει περιοριστεί στην περιοχή καλλιέργειας κόκας του Τσαπάρε [περιοχή όπου καλλιεργούνται τα φύλλα κόκας] για να αποφύγει τη σύλληψη– και τους Androniquists –όσους υποστηρίζουν την υποψηφιότητα του Προέδρου της Γερουσίας, Ανδρόνικο Ροντρίγκες.
Ο Εντουάρντο ντελ Καστίγιο, ο «επίσημος» υποψήφιος του MAS, δεν κατάφερε να συγκεντρώσει ούτε το 2% των ψήφων. Ξένος προς τον αγροτικό κόσμο που αποτελεί την «ψυχή» του MAS, ο Ντελ Καστίγιο ήταν ένας από τους ισχυρούς άνδρες της κυβέρνησης του Άρσε, ο οποίος τελικά παραιτήθηκε από την προσπάθεια να επανεκλεγεί, κάτι που ήταν αδύνατο λόγω της κακής διοικητικής του ικανότητας και της οικονομικής κρίσης που δεν είχε γνωρίσει η χώρα από τις ταραχώδεις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ως υπουργός Εσωτερικών, ο Ντελ Καστίγιο ήταν το πιο ορατό πρόσωπο της πολιτικής και δικαστικής δίωξης εναντίον του Έβο Μοράλες, αδιαμφισβήτητου ηγέτη του MAS από την ίδρυσή του.
Η υποψηφιότητα του Ανδρόνικο Ροδρίγκεζ
Ο υποψήφιος με τις καλύτερες πιθανότητες από το χώρο του MAS, ο οποίος μετά την υποψηφιότητά του είχε πιθανότητες να διαγωνιστεί στον δεύτερο γύρο, είναι ο Ανδρόνικο Ροδρίγκες, πρώην προστατευόμενος του Μοράλες, τον οποίο επέλεξε ως διάδοχό του στην ηγεσία των αγροτικών συνδικάτων των καλλιεργητών κόκας [κοινωνικές οργανώσεις των παραγωγών φύλλων κόκας]. Σε ηλικία 36 ετών, εκπροσωπεί τις νέες γενιές αγροτών με πανεπιστημιακές σπουδές και εύκολη πρόσβαση στις αστικές και αγροτικές περιοχές. Ωστόσο, η απόφαση του νεαρού ηγέτη να θέσει υποψηφιότητα για την προεδρία εξόργισε τον Μοράλες, ο οποίος τώρα καλεί σε μποϊκοτάζ της ψηφοφορίας ως «δημοψήφισμα» κατά της εκλογικής διαδικασίας, γεγονός που συνέβαλε στο να θολώσει η υποψηφιότητα του Ανδρόνικο.
Αφού το σκέφτηκε για μήνες –κατά τη διάρκεια των οποίων αρκετοί πρόεδροι και πρώην πρόεδροι, όπως ο Νικολάς Μαδούρο, ο Ραούλ Κάστρο και ο Χοσέ Λουίς Ροδρίγκεθ Θαπατέρο, προσπάθησαν να μεσολαβήσουν στην κρίση του MAS–, ο Ανδρόνικο τελικά ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του. Πριν το κάνει αυτό, απομακρύνθηκε από τον μέντορά του, μη συμμετέχοντας στις συγκεντρώσεις των υποστηρικτών του Έβο Μοράλες και υιοθετώντας έναν αυτοκριτικό και ανανεωτικό λόγο, γι' αυτό και ο Μοράλες τον θεωρεί πλέον προδότη. Ωστόσο, ο Ανδρόνικο δεν κατάφερε να ριζώσει στο αγροτικό κίνημα –που αποτελεί την κύρια κοινωνική βάση του MAS– και μέρος της πρώτης υποστήριξης που έλαβε προήλθε από αμφισβητούμενες προσωπικότητες που θεωρούνται οπορτουνιστές.
Η επιλογή της υποψήφιας αντιπροέδρου του δεν τον βοήθησε ούτε αυτή. Θεωρητικά, η νεαρή υπουργός Μαριάνα Πράδο –η οποία τότε θεωρούνταν μέλος της πτέρυγας των Αλβαριστών [οπαδοί του πρώην αντιπροέδρου Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα]– συμπλήρωνε τον αγροτικό υποψήφιο, με το προφίλ της ως αστική και «λευκή» τεχνοκράτης. Ωστόσο, η υποψηφιότητά της αντιμετώπισε μια αστυνομική υπόθεση που την επηρέασε έμμεσα αλλά επίμονα. Ο πρώην σύντροφός της διέπραξε γυναικοκτονία και η ίδια κατηγορήθηκε, ειδικά από φεμινίστριες όπως η Μαρία Γκαλίντο [ριζοσπαστική φεμινίστρια ακτιβίστρια από τη Βολιβία], ότι τον ευνόησε στην κατάθεσή της στο δικαστήριο. «Κοίτα, Ανδρόνικο, ρε μαλάκα, αν υποστηρίξεις τη Μαριάνα Πράδο, θα κάνω τη ζωή σου κόλαση Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, από Δευτέρα έως Δευτέρα, γιατί η Μαριάνα Πράδο είναι μια άθλια που υπερασπίστηκε έναν δράστη γυναικοκτονίας», εξαπέλυσε η Γκαλίντο με το συνηθισμένο δηλητηριώδες ύφος της και, πράγματι, ξεκίνησε μια ανελέητη εκστρατεία εναντίον της Πράδο.
Ο Ανδρόνικο Ροδρίγκες απέκτησε ένα δανεισμένο ονόμαμα κόμματος για να σταθεί έξω από το «Αρσιστικό» MAS, με καλά αποτελέσματα στις δημοσκοπήσεις. Ωστόσο, αντιμέτωπος με την κυβέρνηση του MAS και τον Έβο Μοράλες, η εκστρατεία του έγινε επίπονη και απειλεί να χάσει τη δυναμική της. Μόνο σε κάποιο βαθμό θα μπορούσε να σωθεί αν μέρος του μεγάλου αριθμού αναποφάσιστων ψηφοφόρων και των πιθανών ψηφοφόρων που θα ψήφιζαν άκυρα ή λευκά τελικά επέλεγαν μια χρήσιμη αριστερή ψήφο για να αποφευχθεί η καταστροφή. Αυτό που θα μπορούσε να είναι μια υποψηφιότητα ανανέωσης καταστράφηκε κυρίως από τον Μοράλες, ο οποίος επέκτεινε τον κατάλογο των «προδοτών» για να συμπεριλάβει τον Γκαρσία Λινέρα, τον σύντροφό του ως αντιπρόεδρο και «συμπιλότο» για 14 χρόνια.
Σαμουέλ Ντόρια Μεντίνα: ο ρεαλιστής επιχειρηματίας
Εν μέσω μιας οικονομικής κρίσης που χαρακτηρίζεται από την εξάντληση του αριστερού εθνικιστικού μοντέλου του MAS –μείωση της παραγωγής φυσικού αερίου, υψηλός πληθωρισμός, έλλειψη καυσίμων και έλλειψη δολαρίων, που δίνουν επίσης μια αίσθηση της δεκαετίας του '90 στην τρέχουσα κατάσταση–, η πολιτική της Βολιβίας φαίνεται ανίκανη να ανανεωθεί. Ο Ντόρια Μεντίνα ήταν υπουργός κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του Χάιμε Παζ Ζαμόρα, μεταξύ 1991 και 1993, και υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές για το κόμμα του, Εθνική Ενότητα, σε αρκετές περιπτώσεις. Αν και είναι αντιπρόεδρος της Επιτροπής της Σοσιαλιστικής Διεθνούς (SI) για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, αυτό λέει περισσότερα για την ιδεολογική «ελαστικότητα» της Σοσιαλιστικής Διεθνούς παρά για τον «σοσιαλισμό» του Ντόρια Μεντίνα, ενός από τους σημαντικότερους επιχειρηματίες της Βολιβίας.
Ο οικονομολόγος συγκέντρωσε την περιουσία του στη βιομηχανία τσιμέντου και διαθέτει μεγάλες ακίνητες περιουσίες και ξενοδοχεία, ενώ έχει και «παρουσία» στον τομέα της γαστρονομίας: είναι ιδιοκτήτης των franchise Burger King και Subway στη Βολιβία. «Δεν ανήκω στην ακροδεξιά. Στη Βολιβία, θεωρούμαι κεντρώος, οπότε έχω τη δυνατότητα να μιλάω με όλους. Είμαι πιο ρεαλιστής και πιστεύω ότι η Βολιβία χρειάζεται ρεαλισμό», δήλωσε σε συνέντευξη το 2024.
Για να κατακτήσει την Προεδρία μετά από τόσες αποτυχημένες προσπάθειες, που χαρακτηρίστηκαν από την έλλειψη προσωπικού χαρίσματος, δημιούργησε μια ευρεία συμμαχία που περιλαμβάνει από τον πρώην δήμαρχο της Λα Παζ Χουάν ντελ Γκρανάδο (κεντροαριστερά) έως τον νυν φυλακισμένο πρώην κυβερνήτη της Σάντα Κρουζ Λουίς Φερνάντο Καμάτσο [ηγέτη της άκρας δεξιάς της Σάντα Κρουζ], περνώντας από αρκετούς βουλευτές του κόμματος του πρώην προέδρου Κάρλος Μέσα [κεντρώος ιστορικός και πολιτικός]. Έχει επίσης την υποστήριξη του πλουσιότερου επιχειρηματία της Βολιβίας, Μαρσέλο Κλάουρε, ο οποίος μοιράζεται με τον Έλον Μασκ την επιθυμία για πολιτική επιρροή και τη γοητεία του να τρολάρει στα κοινωνικά μέσα.
Ο Ντόρια Μεντίνα παρουσιάζεται ως ο οικονομολόγος που μπορεί να επιλύσει την οξεία οικονομική κρίση μετά από μιάμιση δεκαετία σταθερότητας και ανάπτυξης, σε αυτό που κάποιοι αποκαλούσαν «οικονομικό θαύμα» υπό την κυβέρνηση του MAS, ένα «θαύμα» που σήμερα λίγοι το θεωρούν ως τέτοιο.
Ο πολιτικός και επιχειρηματίας τόνισε, σε συνέντευξή του στο Infobae, ότι το κυβερνητικό του πρόγραμμα στοχεύει στη σταθεροποίηση της χώρας κατά τις πρώτες 100 ημέρες της διακυβέρνησης. Για το σκοπό αυτό, θα δοθεί έμφαση στην επίλυση του δημοσιονομικού ελλείμματος, το οποίο αποδίδει κυρίως σε τρεις παράγοντες:
- επιδοτήσεις καυσίμων
- δαπάνες για αναποτελεσματικές δημόσιες επιχειρήσεις
- σπατάλη σε πολιτικές δαπάνες
Το σύνθημά του είναι «Εκατό μέρες, γαμώτο». Πιστεύει ότι, αν κερδίσει, θα έρθουν επενδύσεις και οι Βολιβιανοί θα βγάλουν τα δολάριά τους από την «τράπεζα του στρώματος» [αναφορά στα χρήματα που φυλάσσονται στο σπίτι λόγω της δυσπιστίας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα].
Λέει ότι δεν αντέγραψε τον Χαβιέρ Μιλέι [ακροδεξιό πρόεδρο της Αργεντινής], του οποίου το σύνθημα είναι «Ζήτω η ελευθερία, γαμώτο!». Ο επιχειρηματίας υπέστη σοβαρό αεροπορικό δυστύχημα το 2005 και πάντα θεωρούσε την επιβίωσή του ως ένα είδος μηνύματος. Η φράση που φέρεται να πρόφερε, «Γαμώτο, δεν μπορώ να πεθάνω!», όταν είδε ότι ήταν ακόμα ζωντανός, θα σηματοδοτούσε, με ή χωρίς ειρωνεία, την πολιτική του καριέρα. Επίσης, επέζησε από καρκίνο και από απαγωγή από το Επαναστατικό Κίνημα Τούπακ Αμάρου (MRTA) του Περού [περουβιανή αντάρτικη οργάνωση της δεκαετίας του 1980 και του 1990]: απελευθερώθηκε μετά από 45 ημέρες, μετά την καταβολή ποσού άνω του ενός εκατομμυρίου δολαρίων [περίπου 920.000 ευρώ].
Χόρχε «Τούτο» Κιρόγα: η άκρα δεξιά
Ο πιο ισχυρός αντίπαλός του είναι ο «Τούτο» Κιρόγα, ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος, βάσει συνταγματικής διαδοχής, μεταξύ 2001 και 2002, μετά το θάνατο το 2002 του Ούγκο Μπάνζερ, του πρώην δικτάτορα της δεκαετίας του 1970, ο οποίος επέστρεψε στην προεδρία με δημοκρατικά μέσα το 1997.
Το 2005, ο Quiroga έχασε τις εκλογές από τον Έβο Μοράλες, ο οποίος, αφού έλαβε το 54% των ψήφων, ξεκίνησε τη μακρά πολιτική του κυριαρχία. Ως ακροδεξιός ακτιβιστής, διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην ανατροπή του Έβο το 2019, ως ένας από τους σχεδιαστές της στρατηγικής που έφερε στην εξουσία την Ζανίν Άνιες [προσωρινή πρόεδρος μετά την αποχώρηση του Μοράλες], η οποία σήμερα βρίσκεται στη φυλακή.
Έχει δηλώσει ότι, αν κερδίσει, θα διακόψει τις σχέσεις με τη Βενεζουέλα, την Κούβα και το Ιράν («Δεν θα έχω σχέσεις με τις τρεις τρογλοδυτικές ολοκληρωτικές τυραννίες, δεν θα έχω σχέσεις με τους τρεις πειρατές της Καραϊβικής»), αλλά παραδέχτηκε ότι θα αναλύσει τη διατήρηση της Βολιβίας στην ομάδα BRICS [Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική], λόγω των εμπορικών δεσμών με την Ινδία και την Κίνα. Η υποστήριξή του προς τη δημοκρατία, διευκρίνισε, περιορίζεται στη Λατινική Αμερική. «Το Αζερμπαϊτζάν, το Κατάρ και τα λοιπά... Η Κίνα, το Βιετνάμ... Σέβομαι τα συστήματά τους, δεν τα συμμερίζομαι. Δεν μου αρέσει το μονοκομματικό σύστημα, αλλά το σέβομαι».
Αμφισβήτησε τη Νότια Κοινή Αγορά (Mercosur) [εμπορικό μπλοκ της Νότιας Αμερικής] –«από εμπορικής άποψης δεν με ενδιαφέρει να συμμετάσχω, γιατί είναι σαν να μπαίνω σε εμπορική φυλακή»– και ανακοίνωσε ότι θα στοιχηματίσει σε ένα «νότιο αμερικανικό τρίγωνο» για την εκμετάλλευση του λιθίου [βασικό ορυκτό για τις μπαταρίες των ηλεκτρικών οχημάτων], μαζί με την Αργεντινή και τη Χιλή. Με αέρα της δεκαετίας του '90, δήλωσε ότι θα διατηρήσει μια «επιθετική στάση» για να επιδιώξει συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Ωστόσο, διαφοροποιήθηκε από τον προστατευτισμό του Ντόναλντ Τραμπ [Πρόεδρος των ΗΠΑ]. «Οι χώρες που αυξάνουν τους δασμούς δεν μου αρέσουν. Θα μειώσω τους δασμούς και καταλαβαίνω απόλυτα ότι η απάντησή μου μιλάει για μια Αμερική που δεν είναι πλέον ανοιχτή στο ελεύθερο εμπόριο. Και δεν είναι μόνο πρόβλημα της τρέχουσας κυβέρνησης. Γι' αυτό, όπως η Χιλή και το Περού, θα υπογράψω τις δικές μου εμπορικές συμφωνίες με την Ευρώπη, με τις ασιατικές χώρες και την περιοχή», απάντησε σε συνέντευξή του στο CNN.
Ακολουθώντας τα βήματα του Μιλέι στην Αργεντινή, και προσπαθώντας μάλιστα να τον ξεπεράσει ρητορικά, δήλωσε ότι θα χρησιμοποιήσει «αλυσοπρίονο, μαχαίρι, ψαλίδι και ό,τι άλλο βρω» για να μειώσει τις δημόσιες δαπάνες.
Οι δημοσκοπήσεις και το αβέβαιο μέλλον
Ο Ντόρια Μεντίνα συγκεντρώνει περίπου 21% στις δημοσκοπήσεις και ο Κιρόγα τον ακολουθεί με 20%. Τρίτος εμφανίζεται ο Ροντρίγκο Παζ, γιος του πρώην προέδρου Χάιμε Παζ Ζαμόρα, και ο δήμαρχος της Κοτσαμπάμπα [σημαντική πόλη στην κεντρική Βολιβία] και πρώην υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές Μάνφρεντ Ρέγιες Βίλα. Ο Ανδρόνικο Ροντρίγκες εμφανίζεται τέταρτος ή πέμπτος, με περίπου 7%. Ωστόσο, περίπου το 30% δηλώνει ότι θα ψηφίσει λευκό, άκυρο ή δεν έχει ακόμη αποφασίσει για ποιον θα ψηφίσει, γεγονός που θα μπορούσε να αλλάξει τα αποτελέσματα, ενώ υπάρχουν αμφιβολίες για το πώς θα ψηφίσει η επαρχία.
Ο αριθμός των άκυρων και λευκών ψήφων θα καθορίσει επίσης τη νομιμότητα της νέας κυβέρνησης, η οποία θα αντιμετωπίσει απαιτήσεις προσαρμογής σε μια χώρα που χαρακτηρίζεται από κοινωνικές εξεγέρσεις – όπως γνωρίζει ο Κιρόγα, ο οποίος ως αντιπρόεδρος έζησε τον Πόλεμο του Νερού στην Κοτσαμπάμπα το 2000 [μαζική διαμαρτυρία κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού]–. Ο Μοράλες αμφισβήτησε την εκλογική διαδικασία και θα προσπαθήσει να αποφύγει τη σύλληψή του με την κατηγορία της «διακεκριμένης εμπορίας ανθρώπων», για το ότι διατηρούσε σχέση, σύμφωνα με την κατηγορία, με ένα άτομο που ήταν ανήλικο κατά τη στιγμή της έναρξης της σχέσης. Η υπόθεση αυτή, που ξεκίνησε υπό την «προσωρινή» προεδρία της Άνιεζ, επανενεργοποιήθηκε από την κυβέρνηση του Άρσε για να εξουδετερώσει τον Μοράλες εν μέσω του εσωτερικού πολέμου.
Επιστροφή στη δεκαετία του 1990;
Με αυτόν τον τρόπο, η Βολιβία φαίνεται να επιστρέφει σε ένα σενάριο παρόμοιο με αυτό της δεκαετίας του 1990, κατά την οποία διαδοχικές οικονομικές κρίσεις συνδυάστηκαν με ένα κατακερματισμένο πολιτικό σύστημα που απαιτούσε συνεχείς κοινοβουλευτικές συμφωνίες και το οποίο απαξιώθηκεκαθώς μετατράπηκε σε αγορά ανταλλαγής θέσεων. Ο θρίαμβος του Μοράλες το 2005 παρουσιάστηκε ως το τέλος της λεγόμενης «συμφωνημένης δημοκρατίας» [σύστημα συνασπισμών μεταξύ παραδοσιακών κομμάτων]. Τώρα, με ένα κοινοβούλιο που αναμένεται να κυριαρχείται από τη δεξιά, είναι πιθανό να επαναληφθεί αυτή η κατακερματισμένη δημοκρατία. Αλλά ο κόσμος δεν είναι πια στη δεκαετία του 1990, ούτε και η Βολιβία.
Όταν του πήρα συνέντευξη το 2005, ο Ντόρια Μεντίνα μου είπε ότι «δεν είναι θέμα να βάλεις [στην Προεδρία] ένα άτομο με πόντσο ή πολέρα [παραδοσιακά ενδύματα των ιθαγενών], η λύση είναι να πραγματοποιήσεις αλλαγές στην οικονομία». Θα μπορούσε να επαναλάβει το ίδιο και σήμερα, 20 χρόνια μετά. Ωστόσο, οι ιθαγενείς και οι λαϊκές τάξεις έχουν σήμερα μια διαφορετική σχέση με την εξουσία, αν και ο λόγος για την εθνική αναγέννηση εκ μέρους των ιθαγενών λαών έχει εξαντληθεί.
Ένα ερωτηματικό ανοίγει σχετικά με την πολιτική σταθερότητα της μελλοντικής κυβέρνησης. Και σχετικά με το μέλλον του MAS: θα καταφέρει αυτός ο αγροτικός-λαϊκός χώρος, ο οποίος τα τελευταία χρόνια ήταν πολιτικά ηγεμονικός, να ξεπεράσει την κατάσταση αποσύνθεσης, απογοήτευσης και σύγχυσης, ή θα επιστρέψει στο σενάριο της δεκαετίας του 1990, όταν διάφορες αγροτικές και αριστερές παρατάξεις ξόδευαν μεγάλο μέρος της ενέργειας τους ανταγωνιζόμενες μεταξύ τους;
Σήμερα, σε μια Βολιβία που γιόρτασε μια αδιάφορη διακοσιοστή επέτειο [εορτασμός των 200 χρόνων ανεξαρτησίας το 2025], οι υποψήφιοι που μέχρι χθες ήταν «το παρελθόν» λένε ότι, αν κερδίσουν στις 17 Αυγούστου, «το παρελθόν» θα είναι το MAS και ότι η κρίση του είναι «καταληκτική». Ότι θα είναι το τέλος ενός μακρού πολιτικού κύκλου.
Τρίτη 12 Αυγούστου 2025