Η Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης και το Νομισματικό Ταμείο των χωρών BRICS αποτελούν εναλλακτική λύση έναντι των θεσμών του Bretton Woods; Σειρά ερωτήσεων και απαντήσεων για τις χώρες BRICS+ (Μέρος 6)

του Eric Toussaint

28 Οκτωβρίου 2025

Η αναγκαία και δικαιολογημένη αποδοκιμασία των πολιτικών που προωθούν οι παραδοσιακές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις (Βόρεια Αμερική, Δυτική Ευρώπη και Ιαπωνία), ακολουθούμενη από τις ανακοινώσεις των χωρών BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική), έχει προκαλέσει σημαντικό ενδιαφέρον και ελπίδες για σημαντικές αλλαγές, ιδίως όσον αφορά το έργο της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας (NDB) και του Νομισματικού Ταμείου των χωρών BRICS. Ποια είναι η κατάσταση σήμερα; Τώρα είναι δυνατό να γίνει ένας απολογισμός, καθώς η NDB χορηγεί δάνεια για σχεδόν μια δεκαετία και το Νομισματικό Ταμείο των BRICS δημιουργήθηκε στα χαρτιά το 2014.

Τι γίνεται με το Κοινό Νομισματικό Ταμείο των BRICS; Έχει τεθεί σε λειτουργία;

Το Ταμείο αυτό, είναι γνωστό ως CRA (Contingent Reserve Arrangement) και δημιουργήθηκε το 2014^[1] για να εκπληρώνει έναν ρόλο που συνήθως εκτελεί το ΔΝΤ όταν ένα κράτος μέλος αντιμετωπίζει έλλειψη συναλλαγματικών αποθεμάτων και χρειάζεται δάνειο. Στόχος του CRA ήταν να βοηθήσει τα κράτη μέλη των BRICS που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εξασφάλιση ξένου συναλλάγματος για τις διεθνείς πληρωμές τους, επιτρέποντάς τους να αντλήσουν από αυτό το ταμείο για να καλύψουν τις ελλείψεις τους σε ξένο συνάλλαγμα. Αυτή η ρύθμιση θα μπορούσε ενδεχομένως να επιτρέψει στις χώρες των BRICS να παρακάμψουν τους όρους που επιβάλλει το ΔΝΤ.

Αυτό το ταμείο έχει μεγάλη σημασία για τη Νότια Αφρική, που είναι ιδρυτικό μέλος, καθώς και για άλλες πιο ευάλωτες χώρες των BRICS+ , όπως η Αιθιοπία και η Αίγυπτος, που προσχώρησαν στα BRICS+ το 2024. Αυτές οι χώρες αντιμετωπίζουν συχνά έλλειψη ξένου συναλλάγματος, γεγονός που τις αναγκάζει να ζητήσουν βοήθεια από το ΔΝΤ.

Ωστόσο, το καταστατικό ίδρυσης του CRA περιλαμβάνει έναν όρο που ορίζει ότι κάθε χώρα μέλος των χωρών BRICS που ζητά βοήθεια πρέπει να συμμορφώνεται με τους όρους του ΔΝΤ εάν επιθυμεί να έχει πρόσβαση σε περισσότερο από το 30% του συνολικού ποσού στο οποίο έχει δικαίωμα. Για παράδειγμα, η αρχή αυτή επιτρέπει στη Νότια Αφρική να δανειστεί έως και 10 δισεκατομμύρια δολάρια. Εάν η Νότια Αφρική επιθυμεί να δανειστεί πάνω από 3 δισεκατομμύρια δολάρια από το Νομισματικό Ταμείο BRICS, πρέπει να αποδείξει ότι εφαρμόζει ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ και συμμορφώνεται με τους όρους που έχει θέσει το ΔΝΤ. Το άρθρο 5 της συνθήκης για την ίδρυση του Νομισματικού Ταμείου BRICS διατυπώνει σαφώς την αρχή αυτή^[2].

Παρά την επίσημη δημιουργία του το 2014, το ταμείο αυτό παραμένει αδρανές.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χαμένης ευκαιρίας για το Νομισματικό Ταμείο των χωρών BRICS συνέβη με τη Νότια Αφρική στα μέσα του 2020, όταν, αντί να στραφεί προς τις χώρες BRICS, ο υπουργός Οικονομικών της Πρετόρια εξασφάλισε δάνειο ύψους 4,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το ΔΝΤ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εφαρμογή ακραίων μέτρων λιτότητας, τα οποία προκάλεσαν βαθιά δυσαρέσκεια του λαού απέναντι στην κυβέρνηση του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC), προτού ο πρόεδρος μετριάσει την οικονομική και κοινωνική πολιτική λιτότητας του υπουργού Οικονομικών.

Η σύνοδος κορυφής των χωρών BRICS που ολοκληρώθηκε στις 7 Ιουλίου 2025 εξέδωσε μια αόριστη δήλωση σχετικά με το CRA. Στο σημείο 53^[3], οι ηγέτες των BRICS+ δηλώνουν ότι η ιδρυτική συνθήκη θα αναθεωρηθεί και ότι νέα μέλη θα μπορούν να προσχωρήσουν στο Νομισματικό Ταμείο των χωρών BRICS. Ωστόσο, η δήλωση αυτή στερείται συγκεκριμένων λεπτομερειών.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι, δυστυχώς, το CRA παραμένει μυθικό και ανενεργό.

Συμπέρασμα: Όσοι ισχυρίζονται ότι η σύνοδος κορυφής του Ρίο σηματοδοτεί σημαντική πρόοδο για το Κοινό Νομισματικό Ταμείο των χωρών BRICS προβαίνουν σε αβάσιμους ισχυρισμούς.

Τι γίνεται με τη Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης;

Στο σημείο 45 του τελικού ανακοινωθέντος της συνόδου κορυφής του Ρίο στις αρχές Ιουλίου 2025, οι ηγέτες των χωρών BRICS δήλωσαν τα εξής σχετικά με τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB), που ιδρύθηκε το 2014: «Καθώς η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα ετοιμάζεται να ξεκινήσει τη δεύτερη χρυσή δεκαετία υψηλής ποιότητας ανάπτυξης, αναγνωρίζουμε και υποστηρίζουμε τον αυξανόμενο ρόλο της ως ισχυρού και στρατηγικού παράγοντα ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού στον Παγκόσμιο Νότο»^[4]. Δήλωσαν επίσης ότι ξαναδιορίζουν τη Ντίλμα Ρούσεφ, πρώην πρόεδρο της Βραζιλίας από το 2011 έως το 2016, στη θέση της προέδρου της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας (NDB), την οποία κατέχει από το 2023.

Η NDB ιδρύθηκε επίσημα στις 15 Ιουλίου 2014 κατά τη 6η Σύνοδο Κορυφής των χωρών BRICS που πραγματοποιήθηκε στη Φορταλέζα της Βραζιλίας. Η NDB, με έδρα τη Σαγκάη, χορήγησε τα πρώτα της δάνεια στα τέλη του 2016. Οι πέντε ιδρυτικές χώρες έχουν ίσο μερίδιο στο κεφάλαιο της Τράπεζας και καμία από αυτές δεν έχει δικαίωμα βέτο. Εκτός από τις πέντε ιδρυτικές χώρες^[5], στα μέλη της NDB περιλαμβάνονται το Μπαγκλαντές, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος και η Αλγερία^[6]. Το κεφάλαιο της NDB ανέρχεται σήμερα σε 50 δισεκατομμύρια δολάρια, με σχέδια να αυξηθεί σε 100 δισεκατομμύρια δολάρια στο μέλλον. Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα έχει δηλώσει ότι θα επικεντρωθεί κυρίως στη χρηματοδότηση έργων υποδομής, όπως συστήματα διανομής νερού και συστήματα παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας. Τονίζει τον «πράσινο» χαρακτήρα των έργων που χρηματοδοτεί, αν και αυτός ο ισχυρισμός αμφισβητείται από ορισμένους συγγραφείς, όπως ο Patrick Bond^[7].

Οι ηγέτες των χωρών BRICS έχουν ανακοινώσει την υποστήριξή τους στη χρηματοδότηση της NDB σε τοπικό νόμισμα. Ωστόσο, δεν αναγνωρίζουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης της NDB πραγματοποιείται σε δολάρια μέσω τίτλων που εκδίδονται στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η NDB δανείζεται και δανείζει κυρίως σε δολάρια. Το 2023 και το 2024, η NDB εξέδωσε ομόλογα που έλαβαν βαθμολογία AA+ (σταθερή προοπτική) από την Fitch Ratings και βαθμολογία AA (σταθερή προοπτική) από την S&P Global Ratings. Για να διατηρήσει αυτά τα επίπεδα αξιολόγησης, η NDB συμμορφώνεται αποτελεσματικά με τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία στα τέλη Φεβρουαρίου 2022, με αποτέλεσμα η NDB να μην χορηγεί πιστώσεις στη Ρωσία από το 2021. Η διοίκηση της NDB πιστεύει ότι η συνέχιση της χορήγησης δανείων στη Ρωσία θα μπορούσε να οδηγήσει τους οίκους αξιολόγησης και τα επενδυτικά κεφάλαια να θεωρήσουν ότι η NDB αναλαμβάνει σημαντικούς κινδύνους, με αποτέλεσμα να απαιτούνται υψηλότερες αποδόσεις για την αγορά των ομολόγων της στις διεθνείς αγορές.

Η συμμόρφωση της NDB με τις κυρώσεις, που είχε ως αποτέλεσμα τη διακοπή της χορήγησης νέων δανείων στη Ρωσία, περιγράφεται με σαφήνεια στον ιστότοπο της NDB^[8]. Από τις αρχές του 2022, η NDB έχει εγκρίνει τη χρηματοδότηση περισσότερων από 50 διαφορετικών έργων, κανένα από τα οποία δεν βρίσκεται στη Ρωσία. Όσον αφορά τα δάνεια προς τη Ρωσία, αν κάνετε κλικ εδώ^[9], θα διαπιστώσετε ότι το τελευταίο έργο που χρηματοδοτήθηκε από την NDB στη Ρωσία χρονολογείται από τον Σεπτέμβριο του 2021. Στην έκθεση που παρουσίασε στους επενδυτές η πρόεδρος της NDB, Dilma Rousseff, αναφέρεται σαφώς ότι η Τράπεζα έχει παγώσει τη χορήγηση δανείων στη Ρωσία από το 2022^[10].

Παραθέτουμε εδώ ένα απόσπασμα από μια ιδιαίτερα επικριτική δήλωση σχετικά με την NDB^[11], που έγινε τον Οκτώβριο του 2023 στο Valdai Club^[12], το οποίο είναι πολύ κοντά στον Πούτιν^[13], από τον Paulo Nogueira Batista. Ο Paulo Nogueira είναι Βραζιλιάνος και ήταν αντιπρόεδρος της NDB. Αν και είναι ένθερμος υποστηρικτής των χωρών BRICS, δήλωσε:

«Γιατί μπορούμε να πούμε ότι η NDB υπήρξε μέχρι στιγμής μια απογοήτευση; Ακολουθούν μερικοί από τους λόγους. Οι εκταμιεύσεις ήταν εκπληκτικά αργές, τα έργα εγκρίνονται αλλά δεν μετατρέπονται σε συμβάσεις. Όταν υπογράφονται συμβάσεις, η πραγματική υλοποίηση των έργων είναι αργή. Τα αποτελέσματα επί του πεδίου είναι πενιχρά. Οι πράξεις – χρηματοδότηση και δάνεια – πραγματοποιούνται κυρίως σε δολάρια ΗΠΑ, που είναι και η λογιστική μονάδα της Τράπεζας.

Πώς μπορούμε, ως χώρες BRICS, να μιλάμε με αξιοπιστία για αποδολαριοποίηση, αν η κύρια χρηματοοικονομική μας πρωτοβουλία παραμένει κατά κύριο λόγο δολαριοποιημένη;

Μην μου πείτε ότι δεν είναι δυνατόν να διεξάγουμε συναλλαγές σε εθνικά νομίσματα στις χώρες μας. Η Διαμερικανική Αναπτυξιακή Τράπεζα (IDB), για παράδειγμα, έχει πολυετή και σημαντική εμπειρία σε συναλλαγές σε βραζιλιάνικο νόμισμα. Δεν καταλαβαίνω γιατί η NDB δεν έχει αξιοποιήσει αυτή την εμπειρία»^[14].

Σε σύγκριση με άλλες κατηγορίες δημόσιων δανειστών, πόσο σημαντικά είναι τα δάνεια που χορηγεί η Τράπεζα BRICS;

Συγκριτικός πίνακας μεταξύ διαφορετικών δανειστών παγκοσμίως (σε δολάρια ΗΠΑ). Νέα δάνεια που χορηγήθηκαν μεταξύ 2016 και 2023.^[15]

Υπολογισμοί του συγγραφέα με βάση πληροφορίες από τους ιστότοπους των σχετικών ιδρυμάτων

Για τη σύνταξη του πίνακα αυτού, ο συγγραφέας χρησιμοποίησε την περίοδο από το 2016 έως το 2023, καθώς η NDB και η Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων σε Υποδομές (AIIB) άρχισαν να χορηγούν δάνεια μόνο το 2016. Η σύγκριση μεταξύ των δανειζόμενων ποσών δείχνει τη σημασία των διαφόρων δανειστών. Οι σχολιαστές που ισχυρίζονται ότι οι χώρες BRICS έχουν δημιουργήσει μηχανισμούς όπως το Νομισματικό Ταμείο (CRA) και τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, οι οποίοι σημειώνουν σημαντική πρόοδο και αμφισβητούν θεσμούς όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, δίνουν μια ψευδή εικόνα της πραγματικότητας. Από τα δύο χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που δημιούργησαν οι χώρες BRICS, το ένα, το CRA, δεν έχει ακόμη τεθεί σε λειτουργία παρά το γεγονός ότι δημιουργήθηκε τουλάχιστον πριν από 10 χρόνια, ενώ το άλλο, η NDB, έχει χορηγήσει δάνεια μικρού ύψους σε σύγκριση με άλλους δημόσιους δανειστές. Τα δάνεια της NDB είναι έξι φορές χαμηλότερα από αυτά της Ασιατικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, η οποία έχει στενούς δεσμούς με την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. Η διαφορά είναι ακόμη μεγαλύτερη αν λάβουμε υπόψη μόνο τα δάνεια προς την Ασία. Όσον αφορά την Κίνα, προτιμά τα δικά της μέσα για τη χορήγηση δανείων, παρόλο που είναι μέλος της NDB και η έδρα της τελευταίας (όπως και εκείνη του Νομισματικού Ταμείου των χωρών BRICS) βρίσκεται στο έδαφός της. Μέσω των δημόσιων τραπεζών της, η Κίνα έχει δανείσει 20 έως 30 φορές περισσότερα από την NDB. Επιπλέον, η Κίνα έχει δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην ανάπτυξη της Ασιατικής Τράπεζας Επενδύσεων σε Υποδομές (AIIB), στην οποία είναι ο κύριος μέτοχος με 30% του κεφαλαίου και κατέχει το 26,5% των ψήφων^[16].

Ας θυμηθούμε την παρατήρηση που έκανε ο Πάουλο Νογκέιρα τον Οκτώβριο του 2023, η οποία παραμένει έγκυρη:

«Σας διαβεβαιώνω ότι όταν ξεκινήσαμε με το CRA και τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, υπήρχε μεγάλη ανησυχία στην Ουάσιγκτον, στο ΔΝΤ και στην Παγκόσμια Τράπεζα, για το τι έκαναν οι χώρες BRICS σε αυτόν τον τομέα. Μπορώ να το επιβεβαιώσω γιατί ήμουν εκεί εκείνη την εποχή, ως εκτελεστικός διευθυντής για τη Βραζιλία και άλλες χώρες στο Εκτελεστικό Συμβούλιο του ΔΝΤ.

 Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, οι άνθρωποι στην Ουάσινγκτον ηρέμησαν, ίσως διαισθανόμενοι ότι δεν θα προχωρούσαμε πουθενά με το CRA (= το Κοινό Νομισματικό Ταμείο των χωρών BRICS) και τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα. (ίδια πηγή με τα προηγούμενα αποσπάσματα)»^[17]

Ποιο είναι το ποσοστό των δανείων που χορηγεί η Τράπεζα των χωρών BRICS σε δολάρια ΗΠΑ;

Πηγή: NDB, Παρουσίαση για επενδυτές, Απρίλιος 2025

Σύμφωνα με την έκθεση που παρουσίασε ο πρόεδρος της NDB στους επενδυτές τον Απρίλιο του 2025, το 65,5% των δανείων χορηγήθηκε σε δολάρια ΗΠΑ, το 8,8% σε ευρώ και το 1,6% σε ελβετικά φράγκα. Αυτό σημαίνει ότι το 75,9% των δανείων χορηγήθηκε στα νομίσματα των δυτικών καπιταλιστικών δυνάμεων: των Ηνωμένων Πολιτειών, της ευρωζώνης και της Ελβετίας. Αντίθετα, μόνο το 17,9% χορηγήθηκε σε κινεζικό νόμισμα (και αυτό το στατιστικό στοιχείο αφορά στην πραγματικότητα δάνεια που χορηγήθηκαν στην Κίνα από την NDB), το 0,3% σε ινδικό νόμισμα (στην Ινδία) και το 6% σε νόμισμα της Νότιας Αφρικής σε οντότητες στη Νότια Αφρική. Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. σελίδα 17 της παρουσίασης που δόθηκε στους επενδυτές τον Απρίλιο του 2025^[18]. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι σχεδόν όλα τα δάνεια που χορηγεί η NDB στην Ινδία είναι σε δολάρια ΗΠΑ. Ομοίως, η πλειονότητα των δανείων που χορηγούνται στην Αφρική είναι επίσης σε δολάρια ΗΠΑ, ενώ κάθε δάνειο που χορηγείται στη Ρωσία είναι σε δολάρια ΗΠΑ και όλα τα δάνεια που χορηγούνται στη Βραζιλία είναι επίσης σε δολάρια ΗΠΑ.

Το 66% των δανείων της NDB είναι σε δολάρια ΗΠΑ. Είναι αυτό απόδειξη της συνεχιζόμενης αποδολαριοποίησης της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας των χωρών BRICS;

Η απάντηση είναι όχι. Η NDB δεν ανεξαρτητοποιείται από τις χρηματοπιστωτικές αγορές και το δολάριο, παρά τους ισχυρισμούς ορισμένων. Το 66% των εκκρεμών δανείων της είναι σε δολάρια ΗΠΑ και το 1% σε ευρώ και πρόκειται για ομόλογα που πωλούνται στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Μόνο το 32% των εκκρεμών δανείων της είναι σε κινεζικό νόμισμα, το 1% σε νόμισμα της Νότιας Αφρικής και το 0% σε ρωσικό, βραζιλιάνικο ή ινδικό νόμισμα. Δείτε την παρουσίαση που έγινε στους επενδυτές τον Απρίλιο του 2025, σ. 21^[19]. Αν η NDB το ήθελε πραγματικά, θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί κυρίως με τα νομίσματα των μελών της και να μην χρειαστεί να χρηματοδοτηθεί από τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Ακόμη και αν μέρος των δανείων χορηγούνταν σε δολάρια, η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία και η Βραζιλία διαθέτουν μεγάλα συναλλαγματικά αποθέματα σε δολάρια που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν.

Πηγή: NDB, Παρουσίαση για επενδυτές, Απρίλιος 2025

Είναι η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα και το Νομισματικό Ταμείο των χωρών BRICS (CRA) μια εναλλακτική λύση έναντι των θεσμών του Bretton Woods, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι;

Η απάντηση είναι όχι, για διάφορους λόγους.

Πρώτον, οι ίδιες οι χώρες BRICS δεν παρουσιάζουν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα και το Νομισματικό Ταμείο (CRA) ως εναλλακτική λύση. Αντίθετα, επιβεβαιώνουν ότι το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα πρέπει να παραμείνουν στην καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι χώρες BRIC+ θεωρούν ότι το ΔΝΤ πρέπει να παραμείνει στο επίκεντρο του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Στην τελική διακήρυξη της συνόδου κορυφής των BRICS+ που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο ντε Τζανέιρο (Βραζιλία) στις αρχές Ιουλίου 2025^[20], αναφέρουν στο σημείο 11:

«Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) πρέπει να παραμείνει επαρκώς χρηματοδοτούμενο και ευέλικτο, στο επίκεντρο του παγκόσμιου δικτύου χρηματοπιστωτικής ασφάλειας (GFSN), προκειμένου να υποστηρίζει αποτελεσματικά τα μέλη του, ιδίως τις πιο ευάλωτες χώρες.»^[21]

Εκφράζουν επίσης την υποστήριξή τους προς την Παγκόσμια Τράπεζα. Στο σημείο 12 της διακήρυξής τους, δηλώνουν ότι επιθυμούν να ενισχύσουν τη νομιμότητα αυτού του θεσμού. Ωστόσο, από την ίδρυσή τους, η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ ακολουθούν πολιτικές που αντιβαίνουν στα συμφέροντα των λαών και στην οικολογική ισορροπία^[22].

Στην τελική δήλωση, οι χώρες BRICS δεν εκφράζουν καμία κριτική για τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που προωθούν ενεργά οι δύο θεσμοί του Bretton Woods. Σε κανένα σημείο δεν αμφισβητούν τις οφειλές που απαιτούν οι θεσμοί αυτοί από τις χρεωμένες χώρες.

Σχετικά με τη θέση που έχουν δώσει οι BRICS+ στο ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα, τον ΠΟΕ και το ελεύθερο εμπόριο, διαβάστε: Οι χώρες BRICS είναι οι νέοι υπερασπιστές του ελεύθερου εμπορίου, του ΠΟΕ, του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας^[23].

Δεύτερον, στα 10 χρόνια της ύπαρξής του, το Νομισματικό Ταμείο των BRICS (CRA) δεν έχει χορηγήσει κανένα δάνειο.

Τρίτον, κατά τη χορήγηση δανείων, η Κίνα προτιμά τα εργαλεία που έχει άμεσα στη διάθεσή της, δηλαδή τις δημόσιες τράπεζές της. Από το 2015, οι κινεζικές τράπεζες έχουν χορηγήσει 20 έως 30 φορές περισσότερα δάνεια από τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (βλ. πίνακα παραπάνω).

Τέταρτον, οι κινεζικές αρχές έχουν δημιουργήσει μια άλλη πολυεθνική τράπεζα, ξεχωριστή από την NDB, στην οποία έχουν προσχωρήσει ένας σημαντικός αριθμός χωρών. Πρόκειται για την Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων σε Υποδομές (AIIB)^[24], με έδρα το Πεκίνο. Η AIIB έχει περισσότερα από 100 κράτη μέλη (συμπεριλαμβανομένων 23 ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο κ.λπ.). Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία δεν είναι μέλη. Η AIIB άρχισε να λειτουργεί το 2016, σχεδόν ταυτόχρονα με την NDB. Το κεφάλαιο της AIIB ανέρχεται σε 100 δισεκατομμύρια δολάρια, εκ των οποίων περίπου το 30% έχει αναληφθεί από την Κίνα, η οποία είναι ο κύριος μέτοχος. Η διαδικασία ψηφοφορίας είναι παρόμοια με εκείνη της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ: βασίζεται στο μερίδιο του κεφαλαίου που κατέχει κάθε χώρα, γεγονός που δίνει στην Κίνα de facto δικαίωμα βέτο σε σημαντικές αποφάσεις. Συμπερασματικά, η AIIB^[25] διαδραματίζει πολύ πιο σημαντικό ρόλο από τη Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης, τόσο όσον αφορά τον αριθμό των χωρών μελών όσο και τον όγκο των δανείων που χορηγεί.

Πέμπτον, η Κίνα, η οποία έχει καταστεί ο μεγαλύτερος δημόσιος δανειστής και πιστωτής στον κόσμο, επιμένει ότι οι χώρες πρέπει να συμμορφώνονται τόσο με το ΔΝΤ όσο και με την Παγκόσμια Τράπεζα και, ως εκ τούτου, απαιτεί από τους οφειλέτες να εφαρμόζουν τους όρους που περιέχονται στις δανειακές συμβάσεις που έχουν υπογράψει με τους εν λόγω οργανισμούς.

Σχετικά με την Κίνα ως σημαντικό δανειστή, διαβάστε: «Ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με την Κίνα ως σημαντική πιστωτική δύναμη»^[26].

Έκτον, πρέπει να σημειωθεί ότι τα μόνα δάνεια που έχει χορηγήσει η NDB στην υποσαχάρια Αφρική έχουν δοθεί στη Νότια Αφρική. Καμία άλλη χώρα νότια της Σαχάρας δεν έχει έχει πρόσβαση σε πιστώσεις της NDB. Και στη Βόρεια Αφρική, μόνο η Αίγυπτος έχει λάβει χρηματοδότηση, καθιστώντας αυτό το δάνειο τη μοναδική πίστωση που έχει χορηγηθεί σε ολόκληρη την περιοχή. Στην Ασία, δάνεια έχουν χορηγηθεί μόνο στην Κίνα, το Μπαγκλαντές και την Ινδία. Στη Λατινική Αμερική, η Βραζιλία είναι η μόνη χώρα που έχει πάρει δάνεια από την NDB· καμία άλλη χώρα δεν έχει πάρει.

Αυτό θέτει το ερώτημα: πώς μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η NDB αποτελεί εναλλακτική λύση έναντι της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ, όταν μέχρι σήμερα καμία από τις 26 χώρες χαμηλού εισοδήματος δεν έχει λάβει δάνειο από την NDB; Μεταξύ των 51 χωρών μεσαίου-χαμηλού εισοδήματος, μόνο το Μπαγκλαντές και η Αίγυπτος έχουν έχει πρόσβαση σε δάνειο της NDB. Το Μπαγκλαντές έχει λάβει πέντε δάνεια, συνολικού ύψους λίγο κάτω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια^[27]. Η Αίγυπτος έλαβε ένα μόνο δάνειο ύψους 200 εκατομμυρίων δολαρίων. Ο αριθμός αυτός σημαίνει ότι τα δάνεια που χορηγήθηκαν σε αυτές τις δύο χώρες αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 4% του συνολικού ποσού που δάνεισε η NDB. Τα υπόλοιπα δάνεια χορηγήθηκαν στη Ρωσία (μέχρι το 2021, καθώς τα δάνεια σταμάτησαν από το 2022 και μετά), τη Βραζιλία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική.

Στρατηγική και πολιτική σύνοψη και συμπέρασμα

Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι τα πέντε ιδρυτικά μέλη της ομάδας BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική) θα μπορούσαν, αν το επιθυμούσαν, να σχηματίσουν ένα ισχυρό μπλοκ, καθώς αντιπροσωπεύουν το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, περίπου το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ, το 20% των διεθνών εξαγωγών και το 20% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Με την προσθήκη των πέντε νέων μελών των χωρών BRICS – Ινδονησία, Ιράν, Αιθιοπία, Αίγυπτος και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – οι χώρες BRICS+ αντιπροσωπεύουν περίπου το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού, το 45% του παγκόσμιου ΑΕΠ (σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης), το 25% των παγκόσμιων εξαγωγών και το 40-45% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι οι χώρες BRICS ή BRICS+ δεν αποτελούν ένα συνεκτικό μπλοκ, αλλά μια ετερογενή συμμαχία, τα μέλη της οποίας διαπραγματεύονται ξεχωριστά με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Δέκα χρόνια μετά τη δημιουργία τους, η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα και το Νομισματικό Ταμείο των χωρών BRICS (CRA) δεν αποτελούν αξιόπιστες εναλλακτικές λύσεις έναντι των θεσμών του Bretton Woods, αλλά μάλλον περιφερειακές επεκτάσεις τους. Πίσω από τη ρητορική της «αποδολαριοποίησης» και της οικονομικής χειραφέτησης του παγκόσμιου Νότου, τα δύο αυτά όργανα παραμένουν εγκλωβισμένα σε μια λογική εξάρτησης από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές και σιωπηρής υποταγής στη πειθαρχία του ΔΝΤ. Το CRA, το οποίο παραμένει ανενεργό από το 2014, συμβολίζει αυτό το αδιέξοδο: σχεδιασμένο για να προστατεύει τα μέλη των χωρών BRICS από τους όρους του ΔΝΤ, τα παραπέμπει πίσω στο ΔΝΤ μόλις υπερβούν ένα ορισμένο όριο δανεισμού. Η NDB, από την πλευρά της, έχει μετατραπεί σε ένα ημι-δυτικοποιημένο όργανο: το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησής της είναι σε δολάρια, οι αξιολογήσεις της εξαρτώνται από τις μεγάλες αγγλοσαξονικές εταιρείες αξιολόγησης και η δανειοδοτική στρατηγική της δεν στοχεύει στην παροχή πιστώσεων στις χώρες που τις έχουν περισσότερο ανάγκη. Θα πρέπει να υποστηριχθεί στο πλαίσιο μιας στρατηγικής ανθρώπινης ανάπτυξης συμβατής με την ισορροπία της φύσης.

Η στάση του Πεκίνου είναι ενδεικτική αυτής της αμφισημίας. Στην πράξη, η Κίνα ευνοεί τις δικές της κρατικές τράπεζες και την AIIB για να επεκτείνει την επιρροή της, υποβαθμίζοντας την NDB. Αυτή η επιλογή αντικατοπτρίζει μια ιεραρχία μεταξύ των χρηματοδοτικών μέσων του Νότου, όπου η πολυμερής συνεργασία παραμένει υποδεέστερη των εθνικών δυναμικών εξουσίας.

Από πολιτική άποψη, οι χώρες BRICS+ δεν σπάνε με την παγκόσμια χρηματοοικονομική τάξη. Επιβεβαιώνοντας τον κεντρικό ρόλο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας στη Διακήρυξη της Συνόδου Κορυφής του Ρίο (2025), τοποθετούνται ως εσωτερικοί μεταρρυθμιστές του συστήματος και όχι ως αρχιτέκτονες μιας εναλλακτικής λύσης. Αυτή η στάση αποκαλύπτει το θεμελιώδες παράδοξο των χωρών BRICS: θέλουν να εκφράσουν τη φωνή του Νότου χωρίς να σπάσουν με τις δομές κυριαρχίας του Βορρά.

Έτσι, δέκα χρόνια μετά τη δημιουργία της NDB και του CRA στη Φορταλέζα, η υπόσχεση ενός μετα-δυτικού χρηματοπιστωτικού κέντρου παραμένει ανεκπλήρωτη. Χωρίς μια κοινή πολιτική βούληση για συστημική μεταρρύθμιση, οι χώρες BRICS εδραιώνουν ένα υβριδικό μοντέλο στο οποίο η ρητορική της κυριαρχίας κρύβει τις συνεχιζόμενες εξαρτήσεις. Η πραγματική εναλλακτική λύση για τα ιδρύματα του Bretton Woods δεν θα προκύψει από ένα απλό θεσμικό πλαίσιο, αλλά από μια συλλογική πρωτοβουλία που θα επικεντρώνεται στη χρηματοοικονομική δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη Νότου-Νότου και την ανάπτυξη νέων, πραγματικά δημοκρατικών πολυμερών χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων που θα δίνουν προτεραιότητα στην εκπλήρωση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στον σεβασμό της φύσης.

Ο συγγραφέας θα ήθελε να ευχαριστήσει τους Patrick Bond, Sushovan Dhar και Maxime Perriot για την κριτική και τις παρατηρήσεις τους. Ο συγγραφέας είναι ο μόνος υπεύθυνος για τις απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το κείμενο και για τυχόν λάθη που μπορεί να περιέχει.

https://www.cadtm.org

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

^[1] Η συνθήκη για την ίδρυση του CRA υπογράφηκε στις 15 Ιουλίου 2014 στη Φορταλέζα της Βραζιλίας. Το συνολικό διαθέσιμο ποσό καταρχήν είναι υψηλό: 100 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, τα οποία κατανέμονται ως εξής: η Κίνα διαθέτει 41 δισεκατομμύρια, η Βραζιλία 18 δισεκατομμύρια, η Ρωσία 18 δισεκατομμύρια, η Ινδία 18 δισεκατομμύρια και η Νότια Αφρική 5 δισεκατομμύρια. Βλέπε άρθρο 2 της συνθήκης. Το άρθρο 5 προσθέτει: «α. Τα μέρη θα έχουν πρόσβαση σε πόρους με ανώτατα όρια πρόσβασης ίσα με πολλαπλάσιο της ατομικής δέσμευσης κάθε μέρους, όπως ορίζεται παρακάτω: i. Η Κίνα θα έχει πολλαπλασιαστή 0,5. ii. Η Βραζιλία θα έχει πολλαπλασιαστή 1. iii. Η Ρωσία θα έχει πολλαπλασιαστή 1. iv. Η Ινδία θα έχει πολλαπλασιαστή 1. v. Η Νότια Αφρική θα έχει πολλαπλασιαστή 2. Βλ. την επίσημη ιστοσελίδα της βραζιλιάνικης κυβέρνησης: https://www.gov.br/mre/en/contact-us/press-area/press-releases/documents-signed-on-the-occasion-of-the-vi-brics-summit-fortaleza-july-15-2014#II. Ή στον ιστότοπο του Πανεπιστημίου του Τορόντο: http://www.brics.utoronto.ca/docs/140715-treaty.html, πρόσβαση στις 26 Οκτωβρίου 2025.

^[2] Ανατρέξτε στο άρθρο 5 της συνθήκης, απόσπασμα του οποίου παρατίθεται παρακάτω: «γ. Ένα τμήμα (το «αποσυνδεδεμένο τμήμα»), ίσο με το 30 % της μέγιστης πρόσβασης για κάθε συμβαλλόμενο μέρος, θα είναι διαθέσιμο μόνο με τη συγκατάθεση των παρέχοντων μερών, η οποία θα χορηγείται όποτε το αιτούν μέρος πληροί τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο άρθρο 14 της παρούσας συνθήκης. δ. Ένα τμήμα (το «συνδεδεμένο με το ΔΝΤ τμήμα»), που αποτελείται από το υπόλοιπο 70% της μέγιστης πρόσβασης, θα είναι διαθέσιμο στο αιτούν μέρος, υπό την προϋπόθεση ότι: i. τα μέρη που παρέχουν τη χρηματοδότηση θα δώσουν τη συγκατάθεσή τους, η οποία θα χορηγείται όποτε το αιτούν μέρος πληροί τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο άρθρο 14, και ii. απόδειξη της ύπαρξης συμφωνίας μεταξύ του ΔΝΤ και του αιτούντος μέρους, η οποία περιλαμβάνει τη δέσμευση του ΔΝΤ να παράσχει χρηματοδότηση στο αιτούν μέρος βάσει όρων, και της συμμόρφωσης του αιτούντος μέρους με τους όρους και τις προϋποθέσεις της συμφωνίας. ε. Και τα δύο μέσα που ορίζονται στο άρθρο 4 θα έχουν τμήματα συνδεδεμένα και μη συνδεδεμένα με το ΔΝΤ. στ. Εάν ένα αιτούν μέρος έχει συνάψει συμφωνία σε καλό δρόμο με το ΔΝΤ, θα μπορεί να έχει πρόσβαση έως και στο 100 % του ανώτατου ορίου πρόσβασης, με την επιφύλαξη των διατάξεων της παραγράφου δ) ανωτέρω. Κείμενο διαθέσιμο στον ιστότοπο του Πανεπιστήμιου του Τορόντο: http://www.brics.utoronto.ca/docs/140715-treaty.html, πρόσβαση στις 26 Οκτωβρίου 2025.

^[3] «53. Χαιρετίζουμε την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά τη Συμφωνία για το Αποθεματικό Έκτακτης Ανάγκης (CRA), συμπεριλαμβανομένης της συναίνεσης που επιτεύχθηκε από την Τεχνική Ομάδα σχετικά με την πρόταση για την αναθεώρηση της Συνθήκης και των κανονισμών. Υποστηρίζουμε τις προσπάθειες για την ενίσχυση της ευελιξίας και της αποτελεσματικότητας του CRA, ιδίως μέσω της συμπερίληψης επιλέξιμων νομισμάτων πληρωμής και της βελτίωσης της διαχείρισης κινδύνων. Εκτιμούμε επίσης τη συμμετοχή των νέων μελών των χωρών BRICS που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να προσχωρήσουν στο CRA και δεσμευόμαστε να τα εντάξουμε σε εθελοντική βάση και σύμφωνα με τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε χώρας.» http://www.brics.utoronto.ca/docs/250706-declaration.html, πρόσβαση στις 26 Οκτωβρίου 2025.

^[4] «Αναγνωρίζουμε και υποστηρίζουμε τον αυξανόμενο ρόλο της ως ισχυρού και στρατηγικού παράγοντα ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού στον Παγκόσμιο Νότο».

^[5] https://www.ndb.int/about-ndb/members/

^[6] https://www.ndb.int/about-ndb/members/

^[7]βλ. «Διαφθορά της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας των χωρών BRICS στη Νότια Αφρική», 5 Σεπτεμβρίου 2021: https://www.cadtm.org/BRICS-New-Development-Bank-Corruption-in-South-Africa

^[8] https://www.ndb.int/projects/all-projects/

^[9] https://www.ndb.int/projects/all-projects/?country=russia&key_area_focus=&project_status=&type_category=&pyearval=#paginated-list

^[10] Βλ. σελίδα 35 του https://www.ndb.int/wp-content/uploads/2025/03/Investor-Presentation-April-2025_FINAL.pdf

^[11] https://valdaiclub.com/a/highlights/brics-financial-and-monetary-initiatives/

^[12] https://valdaiclub.com/about/valdai/

^[13] https://valdaiclub.com/about/valdai/

^[14] Paulo Nogueira Batista, «Χρηματοοικονομικές και νομισματικές πρωτοβουλίες των χωρών BRICS – η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, η Συμφωνία για την Αντιμετώπιση Έκτακτων Αναγκών και ένα πιθανό νέο νόμισμα», 3 Οκτωβρίου 2023: https://valdaiclub.com/a/highlights/brics-financial-and-monetary-initiatives/, πρόσβαση στις 26 Οκτωβρίου 2025.

^[15] Στον παρακάτω πίνακα, όσον αφορά την Κίνα, πρόκειται κυρίως για κινεζικές κρατικές τράπεζες.

^[16] https://www.aiib.org/en/about-aiib/governance/members-of-bank/index.html

^[17] Paulo Nogueira Batista, «Χρηματοοικονομικές και νομισματικές πρωτοβουλίες των χωρών BRICS – η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, η Συμφωνία για την Αντιμετώπιση Έκτακτων Αναγκών και ένα πιθανό νέο νόμισμα», 3 Οκτωβρίου 2023: https://valdaiclub.com/a/highlights/brics-financial-and-monetary-initiatives/, πρόσβαση στις 26 Οκτωβρίου 2025.

^[18] https://www.ndb.int/wp-content/uploads/2025/03/Investor-Presentation-April-2025_FINAL.pdf

^[19] https://www.ndb.int/wp-content/uploads/2025/03/Investor-Presentation-April-2025_FINAL.pdf

^[20] https://dirco.gov.za/rio-de-janeiro-declaration-strengthening-global-south-cooperation-for-a-more-inclusive-and-sustainable-governance-rio-de-janeiro-brazil-6-july-2025/

^[21] Ελληνικά: 11. «Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) πρέπει να παραμείνει επαρκώς χρηματοδοτούμενο και ευέλικτο, στο επίκεντρο του παγκόσμιου δικτύου χρηματοπιστωτικής ασφάλειας (GFSN), προκειμένου να υποστηρίζει αποτελεσματικά τα μέλη του, ιδίως τις πιο ευάλωτες χώρες.» https://dirco.gov.za/rio-de-janeiro-declaration-strengthening-global-south-cooperation-for-a-more-inclusive-and-sustainable-governance-rio-de-janeiro-brazil-6-july-2025/

^[22] https://www.cadtm.org/Confronting-Financial-Institutions-Legacies-in-the-Global-South-30-arguments

^[23] https://www.elaliberta.gr

^[24] https://www.aiib.org/en/about-aiib/index.html

^[25] https://en.wikipedia.org/wiki/Asian_Infrastructure_Investment_Bank

^[26] https://www.cadtm.org/Questions-answers-on-China-as-a-major-creditor-power

^[27] Δείτε: https://www.ndb.int/projects/all-projects/?country=bangladesh&key_area_focus=&project_status=&type_category=&pyearval=#paginated-list