Ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν κατά τη διάρκεια τελετής ομαδικής φωτογράφισης των επικεφαλής των αντιπροσωπειών στην 16η σύνοδο κορυφής των BRICS στο Καζάν. Από αριστερά: ο Πρωθυπουργός της Αιθιοπίας Αμπίι Αχμέτ, ο Πρόεδρος της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, ο Πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Σιρίλ Ραμαπόσα, ο Πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ. Από δεξιά: Υπουργός Εξωτερικών της Βραζιλίας Μάουρο Βιέιρα, Πρόεδρος του Ιράν Μασούντ Πεζέσκιάν, Πρόεδρος των ΗΑΕ Σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Ζαΐντ Αλ Ναχάν και Πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι.
Δημιουργός: Σεργκέι Μπόμπιλεφ
Πηγή: Φωτογραφικό πρακτορείο brics-russia2024.ru
Τόπος: Καζάν, Δημοκρατία του Ταταρστάν, Ρωσία
Οι χώρες BRICS+ είναι οι νέοι υπερασπιστές του ελεύθερου εμπορίου, του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
Σειρά ερωτήσεων και απαντήσεων για τις χώρες BRICS: (Μέρος 3)
του Eric Toussaint
17 Σεπτεμβρίου 2025
Αντιμέτωπες με την επιθετική στάση του Ντόναλντ Τραμπ όσον αφορά τους δασμούς, οι χώρες μέλη των BRICS+ συμμετέχουν σε διαπραγματεύσεις που στερούνται συνοχής. Δεν υπάρχει καμία εμφανής προσπάθεια εκ μέρους τους να σχηματίσουν ένα ενιαίο μπλοκ. Σε απάντηση στις επιθέσεις του Τραμπ, η Κίνα και η Ινδία ενισχύουν τους δεσμούς τους και διατηρούν σημαντικές εμπορικές σχέσεις με τη Ρωσία, αλλά αυτές οι χώρες δεν συνεργάζονται ως μπλοκ, ούτε με τα άλλα δύο ιδρυτικά μέλη των BRICS, τη Βραζιλία και τη Νότια Αφρική, ούτε συλλογικά ως BRICS+. Δεν προσφέρουν εναλλακτικό μοντέλο χρηματοδότησης και εμπορίου για τον Παγκόσμιο Νότο.
Οι BRICS+[1] είναι μια ετερόκλητη συμμαχία που αποτελείται από 10 χώρες (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική, στις οποίες προστέθηκαν το 2024 η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αιθιοπία, η Ινδονησία και το Ιράν). Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένες από αυτές τις χώρες είναι άμεσοι σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών.
Αν και οι 10 χώρες μέλη του BRICS+ αντιπροσωπεύουν το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού, το 40% των ορυκτών ενεργειακών πόρων, το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 50% της οικονομικής ανάπτυξης, δεν προτείνουν ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης.
Οι ηγέτες των BRICS είναι βαθιά ριζωμένοι στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, ο οποίος έχει προκαλέσει την τρέχουσα οικολογική κρίση. Οι χώρες BRICS υποστηρίζουν τη διατήρηση της υπάρχουσας διεθνούς χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής (με το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα στο επίκεντρό της) και του διεθνούς εμπορικού συστήματος (ΠΟΕ, συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου κ.λπ.).
Τι προτείνουν οι χώρες BRICS όσον αφορά το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα;
Οι χώρες BRICS+ υποστηρίζουν ότι το ΔΝΤ[2] πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Στην τελική διακήρυξη της συνόδου κορυφής BRICS+ που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο ντε Τζανέιρο (Βραζιλία) στις αρχές Ιουλίου 2025, στο σημείο 11 αναφέρεται το εξής:
«Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) πρέπει να παραμείνει επαρκώς χρηματοδοτούμενο και ευέλικτο, στο επίκεντρο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού δικτύου ασφαλείας (GFSN), προκειμένου να υποστηρίζει αποτελεσματικά τα μέλη του, ιδίως τις πιο ευάλωτες χώρες»[3].
Εκφράζουν επίσης την υποστήριξή τους προς την Παγκόσμια Τράπεζα. Στο σημείο 12 της διακήρυξής τους, εκφράζουν την επιθυμία να ενισχύσουν τη νομιμότητα αυτού του θεσμού. Ωστόσο, από την ίδρυσή τους, τόσο η Παγκόσμια Τράπεζα όσο και το ΔΝΤ έχουν εφαρμόσει πολιτικές που αντιβαίνουν στα συμφέροντα των ανθρώπων και στην οικολογική ισορροπία.
Οι χώρες BRICS εκφράζουν την επιθυμία για βελτίωση της εκπροσώπησης των λεγόμενων αναπτυσσόμενων χωρών στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Αυτό είναι όλο. Πολλοί συγγραφείς, μαζί με το CADTM[4], έχουν δείξει ότι τόσο η Παγκόσμια Τράπεζα όσο και το ΔΝΤ διαιωνίζουν την αντιδημοκρατική υποεκπροσώπηση αυτών των αναπτυσσόμενων χωρών. Επιπλέον, οι δομές διακυβέρνησής τους τείνουν να ευνοούν τα συμφέροντα των μεγάλων οικονομικών δυνάμεων και των μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών.
Στην τελική τους δήλωση, οι χώρες BRICS δεν επικρίνουν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που προωθούν ενεργά οι δύο θεσμοί του Bretton Woods[5]. Σε κανένα σημείο δεν αμφισβητούν τα χρέη που οι θεσμοί αυτοί απαιτούν να αποπληρωθούν από τις χρεωμένες χώρες.
Η στάση που υιοθέτησαν οι χώρες BRICS υπέρ του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των λαών και τις θέσεις των κοινωνικών και/ή αντι-παγκοσμιοποιητικών κινημάτων. (Για περισσότερες λεπτομέρειες, ανατρέξτε στη σειρά ερωτήσεων και απαντήσεων σχετικά με τις χώρες BRICS, ιδίως στο τμήμα που αναφέρεται στην υποστήριξη των χωρών BRICS προς το ΔΝΤ για τη διάσωση της ακροδεξιάς κυβέρνησης του Milei[6] στην Αργεντινή).
Ποια είναι η θέση των χωρών BRICS+ σχετικά με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ);
Οι χώρες BRICS έχουν αναδειχθεί ως οι κύριοι υποστηρικτές του ΠΟΕ[7], ο οποίος έχει ουσιαστικά παραλύσει λόγω των ενεργειών του Προέδρου Τραμπ κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του. Το 2017, η κυβέρνηση Τραμπ αρνήθηκε να διορίσει νέους δικαστές στο Δευτεροβάθμιο Όργανο του ΠΟΕ, το οποίο λειτουργεί ως «ανώτατο δικαστήριο» του διεθνούς εμπορίου, επιλύοντας διαφορές μεταξύ κρατών μετά από την αρχική απόφαση της επιτροπής. Καθώς το όργανο αυτό παραμένει μπλοκαρισμένο από το 2017, ο ΠΟΕ έχει καταστεί ανίκανος να λειτουργήσει.
Στο σημείο 13 της Διακήρυξης του Ρίο του Ιουλίου 2025, οι χώρες BRICS+ επιβεβαιώνουν την υποστήριξή τους στους κανόνες του ΠΟΕ και δηλώνουν ότι ο ΠΟΕ πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος. Οι χώρες BRICS+ δηλώνουν:
«Τονίζουμε ότι ο ΠΟΕ, στην 30ή επέτειό του, παραμένει ο μόνος πολυμερής οργανισμός με την απαραίτητη εντολή, εμπειρογνωμοσύνη, παγκόσμια εμβέλεια και ικανότητα να ηγηθεί των πολλαπλών διαστάσεων των διεθνών εμπορικών συζητήσεων, συμπεριλαμβανομένης της διαπραγμάτευσης νέων εμπορικών κανόνων».
Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι τα κοινωνικά κινήματα, η La Via Campesina[8] και το κίνημα της αντιπαγκοσμιοποίησης (το κίνημα κατά της νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης) έχουν συστηματικά επικρίνει και καταδικάσει τον ΠΟΕ για τον επιζήμιο ρόλο του, καθώς οι ενέργειές του αντιβαίνουν στα συμφέροντα των εργαζομένων, των αγροτών, των τοπικών οικονομιών και της φύσης.
Γιατί η δράση του ΠΟΕ είναι αρνητική; Γιατί πρέπει να την αντιπαλέψουμε;
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) αποτελείται από 166 χώρες μέλη και άρχισε να λειτουργεί το 1995. Στόχος του είναι η εξάλειψη όλων των φραγμών που θέτουν τα κράτη για την προστασία των τοπικών παραγωγών τους.
Ωστόσο, σε αντίθεση με τους στόχους του ΠΟΕ, τα τελωνειακά εμπόδια πρέπει να χρησιμοποιούνται, για παράδειγμα, για την προστασία των μικρών αγροκτημάτων, των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και/ή των δημόσιων επιχειρήσεων, οι οποίες για διάφορους λόγους δεν είναι σε θέση να ανταγωνιστούν τα προϊόντα που εξάγονται από οικονομίες πιο προηγμένες τεχνολογικά. Τα τελωνειακά μέτρα προστασίας μπορούν επίσης να προστατεύσουν τις τοπικές επιχειρήσεις από τον ανταγωνισμό που ασκούν οι εισαγωγές από οικονομίες που επωφελούνται από χαμηλότερους μισθούς λόγω της εκμετάλλευσης της εργασίας. Επιπλέον, αυτά τα μέτρα προστασίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προστατεύσουν τις λεγόμενες αναπτυσσόμενες οικονομίες από την εισροή αγαθών από χώρες που επιδοτούν σε μεγάλο βαθμό την εγχώρια παραγωγή τους, ιδίως εκείνη που προορίζεται για εξαγωγή. Είναι καλά τεκμηριωμένο ότι οι μεγάλες οικονομικές δυνάμεις, όπως αυτές της Βόρειας Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης, συχνά καταφεύγουν σε σημαντικές επιδοτήσεις για τις μεγάλες εταιρείες τους, παρακάμπτοντας συχνά τους κανόνες του ΠΟΕ, παρά το γεγονός ότι έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο στη θέσπισή τους.
Ο ΠΟΕ, μέσω της Γενικής Συμφωνίας για το Εμπόριο Υπηρεσιών[9], προωθεί έντονα την ιδιωτικοποίηση βασικών δημόσιων υπηρεσιών (ύδρευση, υγεία, εκπαίδευση, μεταφορές κ.λπ.). Η προσέγγιση αυτή τείνει να ενισχύει την κυριαρχία των πολυεθνικών εταιρειών, περιθωριοποιώντας τις μικρότερες τοπικές οντότητες. Επιπλέον, ο ΠΟΕ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας μέσω της Συμφωνίας για τα Στοιχεία των Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας που Σχετίζονται με το Εμπόριο (TRIPS)[10], η οποία καλύπτει ευαίσθητους τομείς όπως τα φάρμακα, οι σπόροι και η τεχνολογία. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid, ο ΠΟΕ, υπό την πίεση ισχυρών χωρών και πολυεθνικών φαρμακευτικών εταιρειών, αρνήθηκε να αναστείλει αυτούς τους κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας, εμποδίζοντας έτσι την πρόσβαση των φτωχότερων χωρών. Όσον αφορά τις φυτικές ποικιλίες, ο ΠΟΕ έχει συμβάλει καθοριστικά στην επιβολή αυστηρών προτύπων για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, γεγονός που έχει οδηγήσει στην παγκόσμια ιδιωτικοποίηση της γεωργικής ζωής, επηρεάζοντας αρνητικά τα δικαιώματα των μικρών αγροτών και υπονομεύοντας την κυριαρχία όσον αφορά τους σπόρους σε διάφορες χώρες. Επιπλέον, ο ΠΟΕ συνεργάζεται με το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, σχηματίζοντας ένα τρίο που προωθεί πολιτικές επωφελείς για τις πολυεθνικές εταιρείες και επιβάλλει μια στροφή στις οικονομίες των αναπτυσσόμενων χωρών προς μεγαλύτερη ενσωμάτωση στην παγκόσμια αγορά, με αποτέλεσμα την αύξηση της οικονομικής, χρηματοπιστωτικής και διατροφικής εξάρτησης.
Από την άποψη των συμφερόντων των πολιτών, οι χώρες (ή ομάδες χωρών) θα πρέπει να υιοθετήσουν πολιτικές που αντιβαίνουν στους κανόνες του ΠΟΕ, προκειμένου να ενισχύσουν την τοπική παραγωγή και να εξυπηρετήσουν την εγχώρια αγορά. Αυτό συνεπάγεται την κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού τους, ιδίως μέσω της επιδότησης των τοπικών παραγωγών. Σε αντίθεση με τους κανόνες του ΠΟΕ, οι χώρες θα πρέπει να είναι σε θέση να προστατεύουν τις δημόσιες υπηρεσίες και τις δημόσιες επιχειρήσεις τους από τον ξένο ανταγωνισμό. Ιστορικά, όλες οι οικονομίες που έχουν επιτύχει τη βιομηχανική διαφοροποίηση και την επισιτιστική κυριαρχία το έχουν κάνει προστατεύοντας τις εγχώριες αγορές τους από τον ανταγωνισμό.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Μεγάλη Βρετανία υιοθέτησε το ελεύθερο εμπόριο μόνο κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, αφού είχε φτάσει σε επαρκές επίπεδο τεχνολογικής προόδου για να αντέξει τον ανταγωνισμό. Πριν από αυτό, η Μεγάλη Βρετανία ήταν ιδιαίτερα προστατευτική, προστατεύοντας συστηματικά την τοπική βιομηχανία της (βλ. τα έργα του Paul Bairoch[11] και πολλών άλλων συγγραφέων). Αυτή η τάση ήταν επίσης εμφανής στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες υιοθέτησαν με προσοχή το ελεύθερο εμπόριο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι βιομηχανίες τους είχαν επιτύχει σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις. Το ίδιο ίσχυε και για τη Νότια Κορέα στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 (βλ.: Éric Toussaint, Το θαύμα της Νότιας Κορέας αποκαλύπτεται[12]). Η Ιαπωνία ακολούθησε παρόμοια πορεία από τον 19ο αιώνα μέχρι το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Και η Κίνα προστάτευε έντονα την αγορά της και στήριζε τις βιομηχανίες της μέχρι να επιτύχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, το οποίο την έχει πλέον καταστήσει σημαντική υποστηρίκτρια του ελεύθερου εμπορίου.
Η προστατευτική και επιθετική στάση του Τραμπ όσον αφορά τους δασμούς οφείλεται στη σημαντική απώλεια ανταγωνιστικότητας της αμερικανικής οικονομίας, η οποία καθιστά τις τοπικές βιομηχανίες ανίκανες να ανταγωνιστούν τα προϊόντα από την Κίνα και άλλες χώρες τόσο στις παγκόσμιες όσο και στις εγχώριες αγορές. Η κατάσταση αυτή παρεμποδίζει τη λειτουργία του ΠΟΕ, ιδίως δεδομένου ότι, κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του – και στη συνέχεια του Μπάιντεν – ο Τραμπ δεν διόρισε κανέναν αμερικανό δικαστή για να καλύψει τις κενές θέσεις στο δικαστήριο του ΠΟΕ, παρεμποδίζοντας έτσι τη λειτουργία του.
Είναι λάθος της αριστεράς να υποθέτει ότι η αναβίωση του ΠΟΕ, στο όνομα της πολυμερούς συνεργασίας, θα ήταν επωφελής. Δεν πρέπει να υποστηρίξουμε τη φιλο-ΠΟΕ στάση των χωρών BRICS+. Αυτή η προοπτική, που υποστηρίζεται ιδιαίτερα από την Κίνα, τη Βραζιλία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, συνάδει με την προσπάθεια να αυξηθεί ο αριθμός των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου που υπονομεύουν τους τοπικούς παραγωγούς, ενώ ευνοούν τα συμφέροντα των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών, κυρίως από τον Βορρά, αν και συμμετέχουν και ορισμένες από τον Νότο. Η Κίνα υπογράφει όλο και περισσότερες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, ενώ η Βραζιλία είναι πρόθυμη να επικυρώσει τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ του MERCOSUR[13] και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, τα κοινωνικά κινήματα τόσο στην Ευρώπη όσο και στο MERCOSUR αντιτίθενται σε αυτή την πρωτοβουλία.
Σε αντίθεση με τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, θα πρέπει να υποστηρίζουμε συμφωνίες μεταξύ ομάδων χωρών που συνεργάζονται για την εφαρμογή οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών πολιτικών με στόχο την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με σεβασμό στο περιβάλλον και προτεραιότητα στην κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Οι συμφωνίες αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν το εμπόριο σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που θα βασίζεται στις αρχές της αλληλεγγύης και της συμπληρωματικότητας. Η αύξηση του εμπορίου δεν πρέπει να θεωρείται αυτοσκοπός, αλλά το αντίθετο. Αντίθετα, είναι απαραίτητο να δοθεί προτεραιότητα στις μη εμπορικές ανταλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της ανταλλαγής γνώσεων, της ελεύθερης μεταφοράς τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, των αποζημιώσεων, της αποκατάστασης παράνομων κερδών κ.λπ.
Οι χώρες πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προστατεύουν το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, θεσπίζοντας αυστηρούς κανονισμούς για την πρόληψη της υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και της καταστροφής των οικοσυστημάτων.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το 2022, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) αρνήθηκε να υποστηρίξει μια πρόταση που υποστηρίχθηκε από περισσότερες από εκατό χώρες του Νότιου Ημισφαιρίου, η οποία αποσκοπούσε στην άρση των περιορισμών των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για τα εμβόλια. Ο στόχος αυτής της πρότασης ήταν να διευκολυνθεί η παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα για την προστασία των πληθυσμών που έχουν πληγεί από την πανδημία.
Στην τελική διακήρυξη της συνόδου κορυφής BRICS+ στο Ρίο το 2025, η οποία εκτείνεται σε περίπου 40 σελίδες και αποτελείται από 126 σημεία, δεν υπάρχει καμία αναφορά στην αναστολή των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για την παραγωγή εμβολίων. Ωστόσο, αυτά τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας εξυπηρετούν τα συγκεκριμένα συμφέροντα των μεγάλων ιδιωτικών φαρμακευτικών εταιρειών, των οποίων κύριο κίνητρο είναι η επιδίωξη του μέγιστου κέρδους.
Για να κατανοήσουμε τη θέση των BRICS+, είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε ότι η Κίνα έχει εξασφαλίσει πλεονέκτημα έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης όσον αφορά την παραγωγή και το εμπόριο, τόσο από άποψη κόστους και παραγωγικότητας όσο και από άποψη τεχνολογικών πλεονεκτημάτων σε μια σειρά σημαντικών τομέων. Η Κίνα έχει αναδειχθεί σε ένθερμο υποστηρικτή του ελεύθερου εμπορίου, των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου, των κανόνων του ΠΟΕ και του ελεύθερου ανταγωνισμού, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες, η ΕΕ[14], το Ηνωμένο Βασίλειο και ο Καναδάς έχουν γίνει όλο και πιο προστατευτικές[15].
Στο όνομα της συμμόρφωσης με τους κανόνες του ΠΟΕ, οι χώρες BRICS+ καταγγέλλουν τα προστατευτικά μέτρα και τις εμπορικές κυρώσεις που επιβάλλουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις. Φυσικά, η Ρωσία και το Ιράν, που επηρεάζονται άμεσα από τις κυρώσεις, υποστηρίζουν σθεναρά το ελεύθερο εμπόριο, αντιτίθενται στον προστατευτισμό και τις επικρίνουν (βλ. σημείο 14 της τελικής δήλωσης).
Επιπλέον, οι κυβερνήσεις της Βόρειας Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης έχουν εγκαταλείψει τη ρητορική και τις ενέργειες που κάποτε ευνοούσαν την παγκοσμιοποίηση —ρητορική που είχαν προηγουμένως υποστηρίξει ως δρόμο προς την ευημερία από τη δεκαετία του 1990 έως τα μέσα της δεκαετίας του 2010, ενώ παράλληλα εμπλέκονταν σε εμπορικό πόλεμο με την Κίνα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, από το 1997 έως το 2013, η Ρωσία προσκλήθηκε να συμμετάσχει στις συναντήσεις της G7[16] (που περιλαμβάνει τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, την Ιαπωνία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία και την Ιταλία). Κατά συνέπεια, η G7 αναφερόταν ως G8 κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούσαν την Κίνα ως έναν ενδιαφέροντα οικονομικό και εμπορικό εταίρο (βλ. Benjamin Bürbaumer, Chine/États-Unis, le capitalisme contre la mondialisation, La Découverte, Παρίσι, 2024, 302 σελίδες).
Τώρα, οι χώρες BRICS έχουν αναδειχθεί ως οι κύριοι υποστηρικτές της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, η οποία βρίσκεται η ίδια σε κρίση. Στο σημείο 8 της τελικής δήλωσης της συνόδου κορυφής του Ρίο 2025, αναφέρουν:
«Αναγνωρίζουμε ότι η πολυπολικότητα μπορεί να διευρύνει τις ευκαιρίες για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες[17] να αναπτύξουν το εποικοδομητικό δυναμικό τους και να απολαύσουν μια παγκοσμίως επωφελή, χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιη οικονομική παγκοσμιοποίηση και συνεργασία».
Στο σημείο 43 της δήλωσης αναφέρεται:
«Επαναλαμβάνουμε τη σημασία της διασφάλισης ότι οι πολιτικές για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη αλληλοϋποστηρίζονται και είναι σύμφωνες με τους κανόνες του ΠΟΕ».
Συμπεράσματα
Η επέκταση των BRICS το 2024, που τώρα αποκαλούνται BRICS+, έχει δημιουργήσει προσδοκίες σχετικά με τη δυνατότητά τους να προσφέρουν μια εναλλακτική λύση στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από τις παραδοσιακές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, ιδίως τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, παρά τη σημαντική δημογραφική και οικονομική επιρροή τους — που περιλαμβάνει σχεδόν το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού, το 40% των πόρων ορυκτών καυσίμων, το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 50% της οικονομικής ανάπτυξης — οι χώρες BRICS+ δεν φαίνεται να επιδιώκουν την απομάκρυνση από το υπάρχον διεθνές νεοφιλελεύθερο πλαίσιο.
Στον οικονομικό τομέα, η τελική διακήρυξη της συνόδου κορυφής του Ρίο (Ιούλιος 2025) επιβεβαιώνει τον κεντρικό ρόλο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οι χώρες BRICS+ περιορίζονται στο να υποστηρίζουν την καλύτερη εκπροσώπηση των αναπτυσσόμενων χωρών, χωρίς να αμφισβητούν τις πολιτικές διαρθρωτικής προσαρμογής[18], τα επιβαλλόμενα χρέη ή τον νεοφιλελεύθερο προσανατολισμό αυτών των θεσμών. Όσον αφορά το εμπόριο, τα μέλη των BRICS+ υποστηρίζουν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), ο οποίος έχει παραλύσει ουσιαστικά από το 2017, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ ξεκίνησε τον αποκλεισμό του από τις ΗΠΑ. Υπογραμμίζουν τη νομιμότητά του και επιδιώκουν να τον τοποθετήσουν στο επίκεντρο του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος, χωρίς όμως να αντιμετωπίζουν τις επιζήμιες επιπτώσεις του στις τοπικές οικονομίες, τα κοινωνικά δικαιώματα ή το περιβάλλον.
Στην πράξη, η Κίνα, με την υποστήριξη άλλων μελών, πολλαπλασιάζει τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου και προωθεί την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση με βάση το ελεύθερο εμπόριο, ακόμη και όταν οι πρώην δυνάμεις του Βορρά στρέφονται πλέον προς τον προστατευτισμό. Έτσι, αντί να αντιπροσωπεύουν ένα αντίθετο μοντέλο, οι χώρες BRICS+ παρουσιάζονται ως οι νέοι υπερασπιστές ενός παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού συστήματος σε κρίση, σε βάρος των κοινωνικών κινημάτων και των εναλλακτικών λύσεων που βασίζονται στην κοινωνική δικαιοσύνη, την οικονομική κυριαρχία και την προστασία του περιβάλλοντος.
Υποστηρίζοντας το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και τον ΠΟΕ, διαιωνίζουν τον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελευθερισμό αντί να παρουσιάζουν μια βιώσιμη εναλλακτική λύση. Αυτή η στάση καταδεικνύει την πρόθεσή τους να ενισχύσουν την επιρροή τους εντός αυτών των κυρίαρχων θεσμών, παραμένοντας παράλληλα ευθυγραμμισμένοι με μια καταστροφική λογική που βλάπτει τόσο τους λαούς όσο και τον πλανήτη.
Μακριά από το να χρησιμεύουν ως μέσο χειραφέτησης για τις χώρες του Νότου, οι BRICS+ φαίνεται να ενεργούν ως συνεργάτες στη διαχείριση ενός καπιταλισμού που μαστίζεται από κρίσεις και έχει οδηγήσει τον πλανήτη σε οικολογική καταστροφή, κλιμάκωση των ένοπλων συγκρούσεων και σημαντική επιδείνωση των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Υπό αυτό το πρίσμα, εναπόκειται στα κοινωνικά και αντιπαγκοσμιοποιητικά κινήματα να συνεχίσουν να υποστηρίζουν εναλλακτικές προτάσεις: προστασία των κοινών αγαθών, αλληλεγγύη μεταξύ των λαών, οικονομική κυριαρχία, οικολογική διακλάδωση[19] — μια αποφασιστική ρήξη με το τρέχον καταστροφικό μοντέλο — και κοινωνική δικαιοσύνη.
Ο συγγραφέας θα ήθελε να ευχαριστήσει τους Omar Aziki, Sushovan Dhar, Jawad Moustakbal και Maxime Perriot για τη διόρθωση και τις συμβολές τους. Ο συγγραφέας είναι ο μόνος υπεύθυνος για τις απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το κείμενο και για τυχόν λάθη που μπορεί να περιέχει.
Ο Eric Toussaint είναι ιστορικός και πολιτικός επιστήμονας που ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στα πανεπιστήμια Paris VIII και Liège, είναι εκπρόσωπος του CADTM International και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της ATTAC France[20].
Είναι συγγραφέας των βιβλίων World Bank: A Critical History, Λονδίνο, Pluto, 2023, Greece 2015: there was an alternative. Λονδίνο: Resistance Books / IIRE / CADTM, 2020, Debt System (Haymarket books, Σικάγο, 2019), Bankocracy (2015); The Life and Crimes of an Exemplary Man (2014); Glance in the Rear View Mirror. Neoliberal Ideology From its Origins to the Present, Haymarket books, Σικάγο, 2012, κ.ά.[21]
Συν-συγγραφέας του World debt figures 2015 με τους Pierre Gottiniaux, Daniel Munevar και Antonio Sanabria (2015) και με τον Damien Millet του Debt, the IMF, and the World Bank: Sixty Questions, Sixty Answers, Monthly Review Books, Νέα Υόρκη, 2010. Ήταν επιστημονικός συντονιστής της Ελληνικής Επιτροπής Αλήθειας για το Δημόσιο Χρέος από τον Απρίλιο του 2015 έως τον Νοέμβριο του 2015.
https://www.europe-solidaire.org
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Η διευρυμένη ομάδα των BRICS, η οποία αυξήθηκε από τα αρχικά πέντε μέλη (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) σε δέκα μέλη το 2024 με την προσθήκη της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αιθιοπίας, της Ινδονησίας και του Ιράν.
[2] Διεθνές Νομισματικό Ταμείο - ο διεθνής χρηματοπιστωτικός οργανισμός με έδρα την Ουάσιγκτον που παρέχει δάνεια σε χώρες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο ισοζύγιο πληρωμών, συνήθως με αυστηρούς όρους οικονομικής πολιτικής
[3] https://dirco.gov.za/rio-de-janeiro-declaration-strengthening-global-south-cooperation-for-a-more-inclusive-and-sustainable-governance-rio-de-janeiro-brazil-6-july-2025/
[4] Επιτροπή για την κατάργηση του παράνομου χρέους - ένα διεθνές δίκτυο οργανώσεων και ατόμων που αγωνίζονται για τη διαγραφή του χρέους και κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
[5] Η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, που ιδρύθηκαν στη διάσκεψη του Bretton Woods το 1944 στο New Hampshire των ΗΠΑ, η οποία δημιούργησε το μεταπολεμικό διεθνές νομισματικό σύστημα.
[6] Javier Milei - ο ακροδεξιός φιλελεύθερος οικονομολόγος που έγινε Πρόεδρος της Αργεντινής τον Δεκέμβριο του 2023, εφαρμόζοντας ακραίες πολιτικές ελεύθερης αγοράς.
[7] Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου - ο διεθνής οργανισμός με έδρα τη Γενεύη που ρυθμίζει το παγκόσμιο εμπόριο μέσω πολυμερών συμφωνιών, ιδρύθηκε το 1995.
[8] Διεθνές αγροτικό κίνημα που εκπροσωπεί 200 εκατομμύρια αγρότες σε όλο τον κόσμο, υποστηρίζοντας την επισιτιστική κυριαρχία και τη βιώσιμη γεωργία.
[9] GATS - Συμφωνία του ΠΟΕ που εφαρμόζει κανόνες εμπορίου σε τομείς υπηρεσιών, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση, η ύδρευση και οι τηλεπικοινωνίες.
[10] Συμφωνία του ΠΟΕ που θεσπίζει ελάχιστα πρότυπα για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας σε παγκόσμιο επίπεδο, καλύπτοντας τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας.
[11] Paul Bairoch (1930-1999) - Ελβετός ιστορικός της οικονομίας που αμφισβήτησε τις παραδοσιακές αντιλήψεις για το ελεύθερο εμπόριο, αποδεικνύοντας ότι οι ανεπτυγμένες χώρες ιστορικά εφάρμοζαν προστατευτικές πολιτικές κατά τη διάρκεια της εκβιομηχάνισής τους.
[12] https://www.cadtm.org/The-South-Korean-miracle-is-exposed
[13] Κοινή Αγορά του Νότου - εμπορικό μπλοκ της Νότιας Αμερικής αποτελούμενο από την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Παραγουάη, την Ουρουγουάη και τη Βενεζουέλα (σε αναστολή), που ιδρύθηκε το 1991.
[14] Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις, ιδίως όταν η ΕΕ διατηρεί το πλεονέκτημά της στις σχέσεις της με λιγότερο προηγμένους εμπορικούς εταίρους, για παράδειγμα με τις αφρικανικές χώρες, όπου παραμένει υπέρ των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου.
[15] Paul Bairoch: Οικονομία και παγκόσμια ιστορία. Μύθοι και παράδοξα, Νέα Υόρκη, Harvester Wheatsheaf, 1993, ευρετήριο, 182 σελίδες.
[16] Ομάδα των Επτά - φόρουμ των πιο προηγμένων οικονομιών του κόσμου: Ηνωμένες Πολιτείες, Καναδάς, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ιταλία.
[17] Αναδυόμενες αγορές και αναπτυσσόμενες χώρες - ταξινόμηση της Παγκόσμιας Τράπεζας για οικονομίες μεσαίου και χαμηλότερου εισοδήματος.
[18] Οικονομικές πολιτικές που τυπικά απαιτούνται από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα ως όροι για τη χορήγηση δανείων και περιλαμβάνουν ιδιωτικοποιήσεις, απορρύθμιση, μείωση των κρατικών δαπανών και απελευθέρωση του εμπορίου.
[19] Ένας αποφασιστικός μετασχηματισμός από το σημερινό περιβαλλοντικά καταστροφικό οικονομικό μοντέλο προς βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις.
[20] Association for the Taxation of financial Transactions and Citizen's Action - Διεθνής οργανισμός με έδρα τη Γαλλία που προωθεί την κοινωνική δικαιοσύνη και τον δημοκρατικό έλεγχο των χρηματοπιστωτικών αγορών.
[21] https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89ric_Toussaint
