Grey Anderson

Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της 13ης Νοεμβρίου, στον απόηχο των τρομοκρατικών επιθέσεων που άφησαν 130 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Όχι πολύ μετά, τα Ηλύσια εξέδωσαν λεπτομερή ανακοίνωση των διατάξεων της, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται, ένταλμα κράτησης και κατ’ οίκον περιορισμού των υπόπτων, πρόσθετοι ελέγχοι των συνόρων, κλείσιμο των σχολείων και άλλων δημόσιων χώρων, και επέκταση των εξουσιών έρευνας και σύλληψης.

Λίγες μέρες αργότερα, η κυβέρνηση παρουσίασε στο κοινοβούλιο ένα νόμο για την παράταση της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης για τρεις επιπλέον μήνες, πέραν των δώδεκα ημερών που επιτρέπεται σύμφωνα με την αρχική απόφαση, και την αναπροσαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας. Την Πέμπτη 19 Νοεμβρίου, η Εθνοσυνέλευση ψήφισε συντριπτικά υπέρ της έγκρισής του, με 577 προς 6 και μία αποχή. Η άνω βουλή ακολούθησε την επόμενη μέρα, με 336 ψήφου υπέρ και 12 αποχές. Είναι πιθανό ότι θα υπάρξουν περισσότερες εξελίξεις, καθώς η κυβέρνηση έχει προτείνει την τροποποίηση του Συντάγματος για να κατοχυρώσει επισήμα την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, μαζί με άλλα έκτακτα μέτρα.

Αυτή η νομική αντιμετώπιση συνοδεύτηκε από δραματική ρητορική κλιμάκωση. Πολιτικοί και σχολιαστές από όλο το φάσμα διατείνονται ότι η Γαλλία βρίσκεται πλέον σε εμπόλεμη κατάσταση. Ο Ολάντ έδωσε τον τόνο, δηλώνοντας από την αρχή ότι οι επιθέσεις στο Παρίσι αποτέλεσαν «acte de guerre».Όρθιος έξω από την αίθουσα μουσικής Bataclan την Παρασκευή το βράδυ, υποσχέθηκε μια «ανελέητη» απάντηση. Ο υπουργός Άμυνας Ζαν Υβ Λε Ντριαν προσδιόρισε τον εχθρό όχι ως οργάνωση, ομάδα, ή πυρήνα, αλλά μάλλον ως ένα «στρατό τρομοκρατών». «Βρισκόμαστε σε πόλεμο», επιβεβαίωσε ο πρωθυπουργός Μανουέλ Βαλς¹ το επόμενο πρωί, επαναλαμβάνοντας τη φράση εννέα φορές στα δέκα λεπτά της τηλεοπτικής του εμφάνισης. «Πρέπει να εξολεθρεύσουμε τους εχθρούς της Δημοκρατίας». Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Νικολά Σαρκοζί συμφώνησε, προσθέτοντας ότι ο πόλεμος αυτός «πρέπει να είναι συνολικός».

Η Le Mondeκαιη Le Figaro,εκφραστές της πολιτικής συναίνεσης από τα αριστερά και από τα δεξιά αντιστοίχως, συμφώνησαν² ότι πρόκειται για έναν «πόλεμο εναντίον της ολοκληρωτικής τρομοκρατίας.» Ο Μπρουνό Τερτραί, πολιτικός επιστήμονας κοντά στο Σοσιαλιστικό Κόμμα (PS), υπερασπίστηκε τη χρήση της έκφρασης «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας», παρά την ατυχή της σχέση με την προεδρία του Τζορτζ Μπους, κάνοντας το σχόλιο: «ακριβώς όπως ο ήλιος δεν είναι θολός επειδή ο Μπους λέει ότι λάμπει». Δεν ήταν ο Ζακ Σιράκ που χρησιμοποίησε την ίδια έκφραση ως απάντηση σε ένα κύμα τρομοκρατικής βίας στη δεκαετία του 1980; Τα ντόπια προηγούμεναείναι ενθαρρυντικά.

Μέσα σε αυτή τη χορωδία έχουν ακουστεί κάποιες φωνές διαφωνίας. Ο Μπερτράν Μπαντί, συνάδελφός του Τερτραί, αμφισβήτησε το κατά πόσον το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος είναι πραγματικά ένα κανονικό κράτος: καθώς στερείται ενός κανονικού στρατού και αρνείται οποιαδήποτε προοπτική για διαπραγμάτευση ή συμβιβασμό, δύσκολα θα μπορούσε να είναι μέρος ενός πολέμου, όπως ορίζεται κλασσικά, μεταξύ κυρίαρχων δυνάμεων. Ο Ντομινίκ ντε Βιλπέν,³ πρώην πρωθυπουργός και αντίπαλος του Σαρκοζί, κατήγγειλε από την πλευρά του το λεξιλόγιο του πολέμου ως μια παγίδα που προσφέρει μια ασυνήθιστη νομιμότητα στους τρομοκράτες και την ίδια στιγμή επισκιάζει την πραγματική φύση της σύγκρουσης.

Παρ’ όλες αυτές τις διαφωνίες η γενική κατεύθυνση έχει προδιαγραφεί. «Η Γαλλία» είπε ο πρόεδρος⁴ την τελευταία Δευτέρα πριν από μια κοινή συνέλευση των δύο σωμάτων του κοινοβουλίου, «βρίσκεται σε πόλεμο». Και ο Ολάντ φρόντισε να διευκρινίσει, όχι ένα «πόλεμο των πολιτισμών», αλλά ένα «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», στα πλαίσια του «τρομοκρατικού πολέμου». Με λίγα λόγια, «ένα νέο είδος πολέμου, ενάντια σε έναν νέο εχθρό».

Αν ο εχθρός είναι νέος, οι τεχνικές της κρατικής καταστολής δεν είναι. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί αύξηση των μέτρων που αποσκοπούν στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Οι αντιδράσεις στις επιθέσεις στα γραφεία του Charlie Hebdo και στο σούπερ μάρκετ Hyper Casher τον Ιανουάριο του 2015 ενίσχυσαν μόνο αυτή την τάση, με αποτέλεσμα ένα νέο Νομοσχέδιο για τις Υπηρεσίες Πληροφοριών, σε νόμο του Ιουλίου, να εισάγει την επέκταση των εξουσιώνπαρακολούθησης και υποκλοπής τηλεφωνικών συνδιαλέξεων. Στο κέντρο της τελευταίας κινητοποίησης ωστόσο, υπάρχει ένα κομμάτι νομοθεσίας, ηλικίας εξήντα ετών.

Η Καταστολή στην Αλγερία

Ο νόμος που καθορίζει την état d’urgence χρονολογείται από τον αλγερινό πόλεμο της ανεξαρτησίας⁵ και οφείλει την ύπαρξή του στην ιδιαίτερη φύση της σύγκρουσης. Όταν ξέσπασε στα γαλλικά εδάφη μια εθνική εξέγερση την 1η Νοεμβρίου του 1954, οι αρχές θεώρησανότι η ισχύουσα νομοθεσία εκτάκτου ανάγκης ήταν ανεπαρκής. Στη γαλλική νομολογία υπήρχεη κατάσταση πολιορκίας, που μετέφερε πολιτικές εξουσίες στις ένοπλες δυνάμεις. Ωστόσο, οι αριστερίζουσες κυβερνήσεις του Πιερ Μεντέ Φρανςκαι του Εντγκάρ Φορέ αντιστάθηκαν σε μια τέτοια λύση για πολιτικούς λόγους.

Σύμφωνα με το όραμά τους της φιλελεύθερης αποικιοκρατίας, οι δύο πρωθυπουργοί του Ριζοσπαστικού Κόμματος προσπάθησαν να εξουδετερώσουν τα εθνικιστικά αισθήματα μέσα από κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, όσο ήταν δυνατόν, και όχι με στρατιωτική καταστολή. Κυρίως επειδή, επιβάλλοντας κατάσταση πολιορκίας, θα διακινδύνευαν την αναγνώριση των Αλγερινών επαναστατών ως νόμιμων μαχητών και όχι απλά εγκληματιών, υποδηλώνοντας κατά συνέπεια ότι οι κτήσεις [demesnes] της Βορείου Αφρικής ήταν εδάφη ποιοτικά διαφορετικά από την υπόλοιπη Γαλλία.

Ως Υπουργός Εσωτερικών ο Φρανσουά Μιτεράν διευκρίνισε λίγο περισσότερο από μία εβδομάδα μετά τις επιθέσεις της Ημέρας των Αγίων Πάντων,^* ότι «εκείνοι που εκτελούν αυτές τις επιθέσεις κατά του λαού και της περιουσίας δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθούν ότι διαθέτουν στρατιωτικό χαρακτήρα.»

Ο πόλεμος κατέλαβε κεντρική θέση⁶ στις κοινοβουλευτικές συζητήσεις για τον προτεινόμενο νόμο. Οι επικριτές της κυβέρνησης από τη δεξιά υποστήριξαν ότι οι ευφημισμοί - «γεγονότα», «ειρηνευτικές επιχειρήσεις», «διατήρηση της τάξης» - κάλυπταν την απροθυμία να αναγνωριστεί η σοβαρότητα της σύγκρουσης και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπισή της.

«Η Αλγερία βρίσκεται σε κίνδυνο», υποστήριξε ο Πιερ ντε Σεβινιέ της δεξιάς πτέρυγας των Χριστιανοδημοκρατών, «και θα σωθεί με την διεξαγωγή πολέμου, όχι μόνο στρατιωτικού, αλλά και κοινωνικού, νομικού και διοικητικού.» Ο υπεύθυνος υπουργός Αλγερίας Ρομπέρ Λακόστ, ένας μετριοπαθής Σοσιαλιστής που μεταστράφηκε σε φανατικό υπερασπιστή των Algérie française, αποσαφήνισε με αφοπλιστικό τρόπο,⁷ ότι αυτός ο πόλεμος «είναι ένας ολοκληρωτικός πόλεμος, που διεξάγεται ενάντια σε έναν ολόκληρο πληθυσμό· είναι ένας πόλεμος που δεν διεξάγεται μόνο με τη βοήθεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων, αλλά και με επιχειρήσεις της αστυνομίας και με μια εκστρατεία πολιτικής προπαγάνδας.»

Στην Αριστερά, οι αναφορές στον πόλεμο λειτούργησαν αντιστρόφα, ως καταδίκη της σκληρότητας της γαλλικής καταστολής. Οι κομμουνιστές κατηγόρησαν την κυβέρνηση ότι διεξήγαγε ένα «πραγματικό πόλεμο εναντίον του αλγερινού λαού». Ένα κύριο άρθρο στην L’Humanité, που δημοσιεύθηκε μια μέρα πριν ξεκινήσει η συζήτηση στο Palais Bourbon, προειδοποίησε ότι οι διατάξεις εκτάκτου ανάγκης ήταν απίθανο να παραμείνουν περιορισμένες στην Αλγερία, αλλά σύντομα θα χρησιμοποιούνταν και στην ηπειρωτική Γαλλία. Το PCF, με πρόσφατη την μνήμη της παρανομίας και της κρατικής καταστολής, βρισκόταν σε ιδιαίτερη ετοιμότητα για το ενδεχόμενο.

Παρά τις διαφωνίες, η στιγμή ήταν κατάλληλη για την κυβέρνηση. Η Μάχη της Αλγερίας δεν είχε αναγνωριστεί επίσημα ως πόλεμος μέχρι το τέλους του αιώνα. Ο νόμος 55-385, που δημοσιεύθηκε στις 3 Απριλίου 1955, εγκρίθηκε ενάντια στην αντιπολίτευση των σοσιαλιστών και των κομμουνιστών.

Καθώς τέθηκε αμέσως σε εφαρμογή στην Αλγερία, επηρέασε πρώτα μόνο την περιοχή της Κωνσταντίνης, πριν επεκταθεί σε όλη την ανατολή. Μέχρι το τέλος του καλοκαιριού, η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης ήταν σε ισχύ στο σύνολο της επικράτειας. Αν και σταμάτησε να εφαρμόζεται δύο μήνες αργότερα ως αποτέλεσμα της διάλυσης της Εθνοσυνέλευσης, δεν καταργήθηκε.

Η πρώτη εφαρμογή του νόμου στην ηπειρωτική Γαλλία, στις 16 Μαΐου 1958, πραγματοποιήθηκε σε ένα αισθητά διαφορετικό πλαίσιο. Τα έκτακτα μέτρα που στρέφονταν κατά των αγωνιστών του FLN, στρέφονταν τώρα εναντίον των Γάλλων εποίκων και των συμμάχων τους στις ένοπλες δυνάμεις.

Στις 13 Μαΐου, μια διαδήλωση στο Αλγέρι – για να τιμήσει την εκτέλεση τριών στρατιωτών που είχαν συλληφθεί από τις εθνικιστικές δυνάμεις - πήρε μια εξεγερσιακή τροπή, όταν μια ομάδα ακτιβιστών πολιτικών και στρατιωτικών αξιωματούχων κατέλαβαν τα κτήρια της κεντρικής κυβέρνησης. Εκείνο το βράδυ, ο στρατηγός Ζακ Μασσού, διοικητής των γαλλικών δυνάμεων στην περιοχή, εμφανίστηκε μπροστά στα συγκεντρωμένα πλήθη για να απαιτήσειμια εθνική«gouvernement de salut public»,προσηλωμένη στη διατήρηση της γαλλικής κυριαρχίας στην Αλγερία, υπό τον Σαρλ ντε Γκωλ.

Ο Πιερ Πφλιμλέν, που ανέλαβε πρωθυπουργός την ίδια νύχτα, αμφιταλαντευόταν ως προς την απάντηση σε αυτό το τελεσίγραφο. Δίνοντας εκ των υστέρων νομική κάλυψη στους ευέξαπτους στρατηγούς στο Αλγέρι, ο ίδιος, επίσης, επικαλέστηκε το παραδοσιακό ρεπερτόριο της δημοκρατικής άμυνας και της εθνικής ενότητας. Το βράδυ της 15ης Μαΐου, απαντώντας σε περαιτέρω εκκλήσεις του στρατηγού Ραούλ Σαλάν - αρχηγού των γαλλικών δυνάμεων στην Αλγερία – ο ντε Γκωλ εξέδωσε την πρώτη του ανακοίνωση,⁸ δηλώνοντας ο ίδιος «έτοιμος να αναλάβει τις εξουσίες της Δημοκρατίας». Το ίδιο βράδυ, η κυβέρνηση αποφάσισε να κηρύξει κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για ένα χρονικό διάστημα τριών μηνών.

Απροσδόκητα, στην κοινοβουλευτική συζήτηση την επόμενη μέρα, οι βουλευτές του Σοσιαλιστικού και του Κομμουνιστικού Κόμματος υποστήριξαν ομόφωνα το μέτρο. Ενώ οι γκωλλιστές και οι οπαδοί της Γαλλικής Αλγερίας επέκριναν την αναπόφευκτη περικοπή των πολιτικών ελευθεριών, ο κομμουνιστής ηγέτης Ζακ Ντικλό παρέθεσε τον Σαν-Ζιστ: «Δεν υπάρχει ελευθερία για τους εχθρούς της ελευθερίας». «Η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης», παραδέχτηκε, «περιορίζει τις ελευθερίες του καθενός. Όμως», αναρωτήθηκε, «όταν είμαστε υποχρεωμένοι, όπως σ’ αυτή την περίπτωση, να υπολογίζουμε στην εργατική τάξη και στο λαό να υπερασπιστεί τη Δημοκρατία, δεν είναι παράλογο, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, να αρνηθούμε σ’ αυτούς τους υπερασπιστές τις δημοκρατικές τους ελευθερίες και το δικαίωμα να κάνουν χρήση αυτού του δικαιώματος άμυνας;»

Οι αντιδράσεις στη βάση του κόμματος ήταν λιγότερο σταθερές⁹. Ο ιστορικός Φιλίπ Ρομπριέ, τη περίοδο εκείνη ηγετικό στέλεχος του PCF στο φοιτητικό κίνημα, θυμάται την δυσπιστία του όταν έμαθε ότι η ηγεσία θα συνταχθεί με μια κυβέρνηση, η οποία είχε καταγγείλει δημόσια το κόμμα και ένα πρωθυπουργό ο οποίος είχε αρνηθεί να υπολογίσει τις ψήφους του στην άνοδό του στην πρωθυπουργία.

Κάποιοι υπενθύμισαν το δυσάρεστο προηγούμενο του Μάρτη του 1956, της ψήφισης ειδικών εξουσιών προς τη σοσιαλιστική διοίκηση του Γκυ Μολέ. Η απόφαση εκείνη, εμπνευσμένη από την αλληλεγγύη με την κυβέρνηση του Δημοκρατικού Μετώπου και την πεποίθηση ότι ο Μολέ θα φέρει την ειρήνη στην Αλγερία, καθώς και σημαντικά κοινωνικά οφέλη, είχε στην πραγματικότητα δώσει έγκριση για μια δραματική κλιμάκωση της βίας στη Βόρεια Αφρική και προκάλεσε την έντονη διαφωνία στο εσωτερικό του κόμματος. Άφησε μακροχρόνιες συνέπειες, απ’ τις οποίες πήγασαν τα αντιπολιτευτικά ρεύματα που θα αναπτυχθούν στο γόνιμο έδαφος της αντιαποικιακής επαναστατικής αριστεράς κατά τα πρώτα χρόνια της Πέμπτης Δημοκρατίας.

Η συσπείρωση για τη Δημοκρατία το 1958 δεν ωφέλησε την Αριστερά περισσότερο από ό,τι έγινε δύο χρόνια πριν. Μετά από μερικές εβδομάδες πυρετωδών ελιγμών, κατά τη διάρκεια της οποίας επαναλαμβάνονταν στο Παρίσι φήμες και νύξεις για εμφύλιο πόλεμο, ο Πφλιμλέν πιέστηκε να παραιτηθεί, ανοίγοντας το δρόμο για την επιστροφή ντε Γκωλ στο Παρίσι. Η ανάληψη της κυβέρνησης που επιτεύχθηκε υπό συνθήκες αμφίβολης νομιμότητας, με αλεξιπτωτιστές στην Κορσική και τη Νότια Γαλλία να απειλούν να πάνε στο Palais Bourbon, εγκρίθηκε ωστόσο και άρχισε αμέσως η σύνταξη ενός νέου συντάγματος.

Με την παραίτηση του Πφλιμλέν, η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης ακυρώθηκε. Ο ντε Γκωλ, ο οποίος έλαβε μια σειρά έκτακτων εξουσιών, δεν θεώρησε αναγκαίο να διατηρήσει την ισχύουσα νομοθεσία. Ούτε κι αυτός, όμως, αδιαφόρησε για τη χρησιμότητά της. Κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους, καθώς διαφάνηκε η προοπτική των διαπραγματεύσεων για την ανεξαρτησία της Αλγερίας, οι δυσαρέσκειες των στρατιωτικών άρχισαν αν ακούγονται όλο και πιο ανοιχτά. Έχοντας φέρει τον ντε Γκωλ στην εξουσία, μερικοί στο στρατό άρχισαν να αναρωτιούνται φωναχτά μήπως τους είχε προδώσει.

Μετά τη βίαιη εξέγερση των εποίκων τον Ιανουάριο του 1960 στην οποία οι αλεξιπτωτιστές είχαν παραμείνει απαθείς ενώ pied noir ακτιβιστές σκότωσαν δεκαοκτώ χωροφύλακες, ο νέος αρχηγός του κράτους εξέδωσε διάταγμα [ordonnance] για την τροποποίηση του νόμου του 1955 ώστε να επιτρέπει στην κυβέρνηση να κηρύξει κατάσταση εκτάκτου ανάγκης μονομερώς για διάστημα έως δώδεκα ημερών, ύστερα από το οποίο η κοινοβουλευτική διαβούλευση ήταν απαραίτητη.

Όταν είχε συζητηθεί για πρώτη φορά ο ίδιος ο νόμος, ο πρωθυπουργός Μορίς Μπουρζέ-Μονουρί του Ριζοσπαστικού Κόμματος, ισχυρίστηκε ότι κατέχει μια ενδιάμεση ζώνη ανάμεσα στην κανονική πολιτική διοίκηση και την κατάσταση πολιορκίας. Από το καλοκαίρι του 1955, ωστόσο, αναγνώρισε ότι η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης αναθέτει στην εκτελεστική ταυτόσημα προνόμια.

Η μεταρρύθμιση του 1960 επιβεβαίωσε αυτή την ευθυγράμμιση με την κατάσταση πολιορκίας – παρομοίως διακηρυγμένη από το συμβούλιο των υπουργών, παρομοίως ισχύουσα για μια περίοδο δώδεκα ημερών - με τη σημαντική διαφορά ότι η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης δίνει εξουσίες στους πολιτικούς νομάρχες και όχι στους στρατιωτικούς διοικητές.

Η Κατάσταση Εκτάκτου Ανάγκης στην Ηπειρωτική Χώρα

Η απόφαση του Απριλίου του 1960 αποδείχθηκε προφητική. Σχεδόν ένα χρόνο αργότερα, τέσσερις ανώτεροι στρατηγοί πραγματοποίησαν πραξικόπημα στο Αλγέρι. Σε απάντηση, το καθεστώς κήρυξε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στην ηπειρωτική Γαλλία και επικαλέστηκε - για πρώτη και μοναδική φορά στην ιστορία της Πέμπτης Δημοκρατίας – τις αποκλειστικές έκτακτες εξουσίες που παρέχει το Άρθρο 16 του συντάγματος του 1958. Αποφασίζοντας σύμφωνα με αυτόν τον νόμο, ο ντε Γκωλ εξέδωσε μια σειρά εκτελεστικών αποφάσεων δύο ημέρες αργότερα, μεταξύ των οποίων μία που παρέτεινε την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης επ’ αόριστον.

Πριν λήξει τελικά ο νόμος τον Μάιο του 1963, θα παραταθεί τρεις φορές. Η Γαλλία ζούσε κάτω από μια συνεχή κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για λίγο περισσότερο από δύο χρόνια, ύστερα από την υπογραφή των Συμφωνιών Εβιάν και τον τερματισμό των εχθροπραξιών στην Αλγερία.

Αυτή η περίοδος είχε το χαρακτηριστικό, ότι οι δύο άξονες συντονισμού της κρατικής βίας στρεφόταν από τη μια κατά της εθνικιστικής εξέγερσης και της αυξανόμενης απειλής του πραιτωριανισμού και της δεξιάς τρομοκρατίας· και από την άλλη οι βαρβαρότητες σε όλη τη Μεσόγειο - η συστηματική χρήση βασανιστηρίων από τις γαλλικές δυνάμεις, οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμού και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης - συνοδευόταν από μια «αλγερινοποίηση» του μητροπολιτικού εσωτερικού μετώπου. Οι κρατικοί υπάλληλοι και η αστυνομία που διαμορφώθηκαν από την αποικιακή εμπειρία επανεισήγαγαν πρακτικές ελέγχου του πληθυσμού και αντιεξέγερσης.

Οι πιο αιματηρές συνέπειες¹⁰ αυτής της μεταφοράς εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου του 1961, όταν η παριζιάνικη αστυνομία δολοφόνησε περισσότερους από 120 Αλγερινούς, αφήνοντας τα σώματά τους να επιπλέουν στον Σηκουάνα. Δεκάδες σκοτώθηκαν το βράδυ της 17ης Οκτωβρίου, όταν μια ειρηνική πορεία, απαγορευμένη σύμφωνα με τις έκτακτες εξουσίες από μια ρατσιστική απαγόρευση κυκλοφορίας (η οποία στόχευε τους Γάλλους Μουσουλμάνους), προκάλεσε μια βίαιη απάντηση από τις δυνάμεις καταστολής υπό την ηγεσία του αρχηγού της αστυνομίας Μορίς Παπόν.

Πρώην νομάρχης της περιοχής Κωνσταντίνης, ο Παπόν μοιραζόταν την πεποίθηση ότι η Γαλλία διεξάγει μια νέα μορφή πολέμου· σύμφωνα με τα λόγια ενός από τους θεωρητικούς του στο στρατό, αυτή η σύγκρουση δεν θα μπορούσε να διεξαχθεί, «σύμφωνα με το ναπολεόντειο κώδικα». Μήνες μετά τη σφαγή του Οκτωβρίου, η επίσημη βία συγκλόνισε και πάλι την πρωτεύουσα, όταν η αστυνομία επιτέθηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1962 σε διαδήλωση ενάντια στις βομβιστικές επιθέσεις που είχαν ενορχηστρωθεί από τη δεξιά πτέρυγα της τρομοκρατικής Μυστικής Οργάνωσης του Στρατού (OAS). Παρά το γεγονός ότι η πορεία απαγορεύτηκε από τον Παπόν, κατόπιν εντολών της κυβέρνησης, σχηματίστηκαν συγκεντρώσεις γύρω απ’ τους σταθμούς του μετρό για να κατευθυνθούν προς τη Βαστίλη. Δεν θα είχαν αυτή τη δυνατότητα.

Στη διασταύρωση της λεωφόρου Voltaire και Rue Charonne, μια ομάδα διαδηλωτών στριμώχτηκε από δύο ομάδες της αστυνομίας οι οποίες εξόργισαν το πλήθος με μια αυταρχική διαταγή να διαλυθεί. Στην μάχη σώμα με σώμα που ακολούθησε, δεκάδες διαδηλωτές που αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην είσοδο του μετρό Charonne, χτυπήθηκαν από αξιωματικούς. Στο τέλος, υπήρχαν εννέα νεκροί- όλοι εκτός από ένα κομμουνιστές, και όλοι μέλη κομματικών συνδικαλιστικών οργανώσεων (της CGT), οι οποίοι είτε ξυλοκοπήθηκαν, είτε πέθαναν από ασφυξία.

Όπως και με τη δολοφονία των διαδηλωτών της Αλγερίας τον προηγούμενο Οκτώβριο, η βία στο Charonne αντιπροσωπεύει όχι μια ξαφνική ρήξη με την κανονική πολιτική, αλλά μια αιτιολογημένη έκβαση πολιτικών και στρατηγικών αποφάσεων. Από τους δεκατέσσερις αστυνομικούς επιτρόπους που ήταν παρόντες στη διαδήλωση της 17ης Οκτωβρίου, οι δεκατρείς βρίσκονταν σε υπηρεσία στις 8 Φεβρουαρίου. Πίσω από την παραληρηματική συμπεριφορά των μεμονωμένων αστυνομικών βρίσκεται η γενεσιουργός μήτρα του αποικιοκρατικού πολέμου, του αντικομμουνισμού, και της βασανιστικής ανησυχίας για την ασφάλεια του κράτους.

Οι πολιτικές ελίτ είχαν κι αυτές διαμορφωθεί απ’ αυτές τις δυνάμεις. Η ίδια παράδοξη λογική που προήδρευσε στην καταστολή των FLN Fédération de France διέπει τις αντιδράσεις της αντι-OAS εκστρατείας: αν η κυβέρνηση κατέστειλε τόσο άγρια τις υπό κομουνιστικής ηγεσίας διαδηλώσεις εναντίον του OAS, αυτό έγινε επειδή την ενδιέφερε η διατήρηση της υποστήριξης των ενόπλων δυνάμεων – προσπαθώντας κυρίως, στην κινητοποίησή της εναντίον του ίδιου του OAS, να κερδίσει τη συμπαράσταση των ενόπλων δυνάμεων, για τις οποίες ο αντικομουνισμός παρέμενε μια μεγάλη ενωτική δύναμη.

Τη στιγμή που η τρομοκρατική βία που χρησιμοποιούσαν οι αποικιοκράτες εποίκοι και οι υποστηρικτές τους είχε φτάσει στο απόγειό της, η κυβερνητική λογική υπαγόρευε ότι η μέγιστη βία έπρεπε να στραφεί εναντίον αριστερών αντιπάλων της.

Ενσωματώνοντας τέλεια αυτή την διεστραμμένη δυναμική, ο υπουργός Εσωτερικών Ροζέ Φρε εκφώνησε τηλεοπτικό διάγγελμά στις 10 Φεβρουαρίου με το οποίο κατήγγειλε δύο πηγές της ανατροπής. «Τα γεγονότα [της 8ης Φεβρουαρίου]», παρατήρησε, «αποδεικνύουν για μια ακόμη φορά τη συμπαιγνία των άκρων εναντίον της Δημοκρατίας». Μπροστά σε μια υπαρξιακή απειλή «πολιτικής ανατροπής», οποιαδήποτε απειλή κατά της δημόσιας τάξης θα μπορούσε να θεωρηθεί μόνο ως πρόσθετη μορφή ανατρεπτικής δραστηριότητας.

Θα χρειαστούν άλλα σαράντα χρόνια πριν η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης τεθεί πάλι σε ισχύ στη Γαλλία. Εν τω μεταξύ, η νομιμότητά της επιβεβαιώθηκε από τη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Λοράν Φαμπιούς, ο οποίος εφάρμοσε τον νόμο το 1984 στο γαλλικό υπερπόντιο έδαφος της Νέας Καληδονίας,¹¹ με σκοπό τη διευκόλυνση της καταστολής του κινήματος ανεξαρτησίας των Κανάκ. Αμφισβητούμενο εκείνη τη χρονική στιγμή από την δεξιά αντιπολίτευση και τους κομμουνιστές, το επεισόδιο αυτό εντούτοις κατέδειξε την επίκληση στην νομοθεσία κι απ’ τις δυο πλευρές.

Όταν ο πρωθυπουργός Ντομινίκ ντε Βιλπέν ανακοίνωσε την προσφυγή στο νόμο το 2005,¹² δύο εβδομάδες μετά την εξέγερση στα παρισινάbanlieus,η αποικιακή ιστορία της δεν είχε ξεχαστεί. Οι ταραχές για τιςαστυνομικές διακρίσεις και τις παρενοχλήσεις στα φτωχά προάστια είχαν ξεκινήσει ύστερα από τους θανάτους δύο Γάλλων εφήβων, από ηλεκτροπληξία καθώς αναζητούσαν καταφύγιο από την καταδίωξη της αστυνομίας σε ένα ηλεκτρικό υποσταθμό.

Τα πολεμικά σχόλια του υπουργού Εσωτερικών Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος καυχιόταν μήνες νωρίτερα ότι «θα καθαρίσει» την περιοχή με ένα πλυντήριο καταπίεσης και τώρα δυσφημούσε τους εξεγερμένους ως racaille (σκουπίδια), επιδείνωσαν ακόμα περισσότερο το θέμα. Ο ντε Βιλπέν αποφεύγοντας να μιλήσει για «κατάσταση εκτάκτου ανάγκης», αναφέρθηκε πλαγίως στον «loi de 1955».

Το σχετικό διάταγμα, που υπεβλήθη στο Συμβούλιο των υπουργών από τον πρόεδρο Ζακ Σιράκ, περιόρισε το πεδίο εφαρμογής των έκτακτων εξουσιών σε είκοσι πέντε νομούς, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών γύρω από την πρωτεύουσα. Εφαρμοζόμενο για να επιβάλει απαγόρευση κυκλοφορίας, μια εξουσία που ήδη είχε ανατεθεί στις δημοτικές αρχές, καθώς και για να απαγορεύσει τις δημόσιες συγκεντρώσεις στο Παρίσι και τη Λυών, η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης το 2005 εξυπηρέτησε μικρό πρακτικό σκοπό. Ο ίδιος ο ντε Βιλπέν μίλησε για την επιθυμία του να δημιουργήσει ένα αποτέλεσμα «σοκ», και οι προσπάθειές του επικεντρώθηκαν στην πολιτική του αντιπαλότητα με τον Σαρκοζί, εμφανιζόμενος με μια σκληρή γραμμή ως συνήγορος του νόμου και της τάξης.

Αν και οι αποικιακοί απόηχοι του νόμου προκάλεσαν την καταγγελία της Αριστεράς, δεν μείωσαν τη δημόσια έγκριση· περίπου τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων εξέφρασαν την υποστήριξή τους για το μέτρο. Αντιρρήσεις για τη νομιμότητα της απόφασης του Νοέμβριο υποστήριξαν ότι η απειλή για τη δημόσια τάξη - προϋπόθεση για την εφαρμογή του νόμου - είχε υπερεκτιμηθεί. Αυτές απορρίφθηκαν τον Δεκέμβριο από το Conseil d’État, το οποίο, ωστόσο, πρόβλεψε μία κοντινή λήξη της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης ενόψει των μεταβαλλόμενων συνθηκών.

Από το 1999, το γαλλικό κράτος αναγνώρισε επίσημα ότι οι στρατιωτικές του επιχειρήσεις στην Αλγερία συνιστούσαν έναν πόλεμο. Αλλά η ασάφεια αυτών των συγκρούσεων έχει αφήσει ένα μόνιμο αποτύπωμα στον κρατικό μηχανισμό. Στη δεκαετία που καλύπτει τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 στη Νέα Υόρκη, σημειώθηκε μια αναζωογόνηση της γαλλικής σκέψης σχετικά με την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την αντιεξέγερση.

Οι διαρκείς ταραχές στα banlieus,ο συνδυασμό της στρατιωτικής επέμβασης στη Μέση Ανατολή και των επιπτώσεωνπου είχε στο εσωτερικό της Γαλλίας ο αλγερινόςεμφύλιος πόλεμος [1991-2002],ενέπνευσεκαινούριες σκέψεις σχετικά με τον «εσωτερικό εχθρό». Δεν είναι πλέον ο κομουνιστήςαγωνιστής ή ο αντιαποικιακός επαναστάτης, αυτό το σχήμα πουπαίρνει μια ευδιάκριτα αποτοπικοποιημένη, φυλετικά σημαδεμένη μορφή: είναι ο μετανάστης και ο Ισλαμιστής τρομοκράτηςεπικρέμονται ως οι σοβαρότερες απειλές για την εθνική ασφάλεια.

Οι συζητήσεις για το Vigipirate,¹³ την αντιτρομοκρατική πρωτοβουλία που σχεδιάσθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τέθηκε πολλές φορές σε ισχύ από τον Ιανουάριο του 1991, υπογράμμισαν τη σύνδεση μεταξύ της μετανάστευσης και της τρομοκρατίας. Η συγχώνευση των δύο φαινομένων εμφανίστηκε επίσης στο πλαίσιο των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων του γαλλικού νόμου για την ιθαγένεια, και στη διαμάχη γύρω από την υποτιθέμενη επικινδυνότητα της διπλής ιθαγένειας.

Εσωτερικοί Εχθροί

Σήμερα, οι υπενθυμίσεις της ιστορίας αυτής είναι πανταχού παρούσες. Ο Βαλς κατά την εμφάνισή του στο TF1 στις 14 Νοεμβρίου, δεν δίστασε να αποκαλέσει την απειλή ennemi intérieur.Αρνήθηκε επίσης να αποκλείσει το ενδεχόμενο της δημιουργίας στρατοπέδων εγκλεισμού για τους υπόπτους για τρομοκρατία. Αυτό το ενδεχόμενο, αν και απαγορεύεται ρητά βάσει του νόμου του 1955, έγινε πράξη με την βάρβαρη δράση¹⁴ στην Αλγερία.

Ο Λοράν Βοκιέ, ηγετική φυσιογνωμία της κοινοβουλευτικής δεξιάς, επανεξέτασε πρώτος την ιδέα, εισάγοντας μια ελαφρά παραλλαγή της γραμμής του Ντικλό από τον Σαν-Ζιστ. «Δεν υπάρχει ελευθερία», δήλωσε, «για τους εχθρούς της Γαλλίας και της Δημοκρατίας». Ο στρατηγός Βενσάν Ντεπόρτ, πρώην διευθυντής της École de guerre, υιοθέτησε έναν αμερικανικό ιδιωματισμό που διαδόθηκε από τον δυτικό τραγουδιστή Chris LeDoux: «Η ελευθερία δεν είναι δωρεάν». «Θα πρέπει να πληρωθεί με κάτι», πρόσθεσε ο Ντεπόρτ,¹⁵ «συγκεκριμένα με τον περιορισμό των ελευθεριών. Αυτή είναι η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης.»

Μέχρι στιγμής το Κοινοβούλιο έχει συμφωνήσει. Πολεμική ατμόσφαιρα επικράτησε στο Palais Bourbon την Πέμπτη, και μια ρητορική macho υπερβίας κυριάρχησε ακόμη και στις περιστερές βουλευτές του Σοσιαλιστικού κόμματος. «Χρειαζόμαστε τη δική μας Μάχη του Στάλινγκραντ!» Αναφώνησε ο Μαλέκ Μπουτί, αντιπρόσωπος του PS και πρώην πρόεδρος της οργάνωσης SOS Racisme, καθώς ο Βαλς μιλούσε και πάλι για πολέμο και υποστήριζε ότι «η ασφάλεια είναι η πρώτη από τις ελευθερίες μας», παπαγαλίζοντας ένα γνώριμο σύνθημα του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου.

Οι λεπτομέρειες του νόμου εκτάκτου ανάγκης, που προσδιορίζονται από τα δύο διατάγματα της 14ης Νοεμβρίου περιλαμβάνουν αυξημένα μέτρα ασφαλείας, ιδιαίτερα σε δημόσιους χώρους, σχολεία, και κόμβους μεταφορών, και όρια σχετικά με την κυκλοφορία των προσώπων και των οχημάτων. Στην περιοχή Île-de-France η αστυνομία έχει την εξουσία να διεξάγει έρευνες χωρίς ένταλμα, να θέτει υπόπτους σε κατ’ οίκον περιορισμό, και να απαγορεύει δημόσιες συγκεντρώσεις.

Τα ιστορικά προηγούμενα αφθονούν, αλλά το ίδιο και πάρα πολλά στοιχεία νεωτερισμού. Αρκετές τροποποιήσεις σηματοδοτούν την απομάκρυνση από το κείμενο του 1955. Συγκεκριμένα, οι περιορισμοί σχετικά με τις διαδικασίες για τον κατ’ οίκον περιορισμό έχουν ατονήσει: ενώ το Άρθρο 6 του νόμου αναφέρεται αρχικά στην detainment [κράτηση] εκείνων «των οποίων οι ενέργειες θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια και τη δημόσια τάξη», η πρόσφατη νομοθεσία¹⁶ αντίθετα αφορά τον οποιονδήποτε «για τον οποίο υπάρχουν σοβαροί λόγοι να θεωρείται ότι η συμπεριφορά του συνιστά απειλή για την ασφάλεια και τη δημόσια τάξη».

Οι κρατούμενοι μπορούν επίσης να σημανθούν με ηλεκτρονικές συσκευές παρακολούθησης, ένα χρόνιο αίτημα της δεξιάς, που εγκρίθηκε στο κοινοβούλιο το βράδυ της Τετάρτης από έναν αριθμό Σοσιαλιστών. Ο Φιλίπ Γκοσελέν,¹⁷ πρωτοπαλίκαρο της δεξιάς πτέρυγας της Les Républicains (LR) του Σαρκοζί, χαιρέτησε μια ένδειξη «ευφυούς προόδου» που είδε σε αυτή την διακομματική πρωτοβουλία. «Έχουμε κερδίσει τον πόλεμο πολιτισμού!» είπε με αγαλλίαση.

Ένα αποτέλεσμα της απόφαση, που υποστηρίχτηκε από αυτούς τους κύκλους, δίνει στους αστυνομικούς και στους χωροφύλακες το δικαίωμα να φέρουν όπλα, ακόμη και όταν είναι εκτός υπηρεσίας. Οι έρευνες δεν περιορίζονται πλέον μόνο στα σπίτια των υπόπτων, αλλά επεκτείνονται σε κάθε γνωστό μέρος στο οποίο συχνάζει - εστιατόρια, καφετέριες, χώρους λατρείας.

Πρόσθετες βελτιώσεις έχουν εκσυγχρονίσει τον νόμο προσαρμόζοντάς τον στην ψηφιακή εποχή, μεταξύ των οποίων και οι διευρυμένες αρμοδιότητες διερεύνησης των διαθέσιμων δεδομένων από τις προσωπικές συσκευές υπολογιστών. Η τιμωρία για τις παραβάσεις έχει ενισχυθεί σημαντικά, από μια ποινή μέχρι και δύο μήνες φυλάκιση και πρόστιμο 3.750 ευρώ μέχρι τρία χρόνια φυλάκιση και πρόστιμο ύψους 45.000 ευρώ.

Άλλες τροποποιήσεις του νόμου έχουν μετριάσει κάπως τα καταπιεστικά χαρακτηριστικά του. Η λογοκρισία του ραδιοφώνου και του τύπου, η οποία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Αλγερία, έχει αποκλειστεί,¹⁸ απ’ ό,τι φαίνεται για λόγους πρακτικούς - λόγω του πολλαπλασιασμού των νέων μέσων επικοινωνίας - και όχι για λόγους αρχής. Τα γραφεία των βουλευτών, των δικηγόρων, των δικαστών και των δημοσιογράφων εξαιρούνται από έρευνες της αστυνομίας, αν και μια πρόταση που θα μπορούσε να παρέχει παρόμοια προστασία στις ιδιωτικές κατοικίες τους απορρίφθηκε.

Εισάγεται επίσης ο αυξημένος δικαστικός έλεγχος, και απλοποιήθηκαν και ενισχύθηκαν οι διαδικασίες που θα επιτρέπουν στους πολίτες να αμφισβητήσουν την αντιμετώπισή τους σύμφωνα με το νόμο. Ποιο είναι το νόημα αυτών των αποφάσεων μένει να το δούμε.

Εκτός από την τροποποίηση του νόμου του 1955, η κυβέρνηση έχει εκφράσει την πρόθεσή της να επιδιώξει μια συνταγματική αναθεώρηση για να καθαγιάσει επίσημα την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, που θα υπάρχει παράλληλα με την κατάσταση πολιορκίας, σύμφωνα με το Άρθρο 36. Προτεινόμενη ανάμεσα σε μια πληθώρα άλλων μεταρρυθμίσεων στην έκθεση της Επιτροπής Balladur το 2007, η τροποποίηση αυτή είναι ουσιαστικά τεχνικού χαρακτήρα.

Πιο αμφιλεγόμενη είναι η συζήτηση για την αναθεώρηση της γαλλικής νομοθεσίας που θα επιτρέπει την αφαίρεση της ιθαγένειας¹⁹ από υπηκόους διπλής εθνικής καταγωγής, κατά παράβαση του Άρθρου 25 του αστικού κώδικα. Όταν ο Σαρκοζί επανέφερε αυτή την μακροχρόνια καθήλωση της Δεξιάς στον απόηχο των επιθέσεων του Ιανουαρίου, ο υπουργός Εσωτερικών Μπερνάρ Καζνέβ αντέτεινε ότι αυτό θα συνιστούσε παραβίαση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Οι ανησυχίες τώρα μπαίνουν στην άκρη.

Εν τω μεταξύ, οι δυνάμεις της τάξης έχουν ήδη πραγματοποιήσει εκατοντάδες επιδρομές²⁰ και διοικητικές κρατήσεις, και οι απεργίες που είχαν προγραμματιστεί από τους εργαζόμενους της Air France και τους εργαζόμενους στα νοσοκομεία του Παρισιού ματαιώθηκαν. Η επίθεση που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη από την επίλεκτη αντιτρομοκρατική μονάδα της γαλλικής αστυνομίας (RAID) σε μια κατάληψη στη Λιλ, τροφοδότησε τους φόβους ότι η επέκταση των εξουσιών θα επηρεάσει στόχους άσχετους με την πιθανολογούμενη τρομοκρατική απειλή, μια προοπτική που επιβεβαιώθηκε μέρες αργότερα από ένα κύμα καταστολής στο Βόρειο Pas-de-Calais που είχε ως στόχο εμπόρους ναρκωτικών και μικρο-εγκληματίες.

Η επιχείρηση Sentinelle, που τέθηκε σε ισχύ μετά τις επιθέσεις του Ιανουαρίου αυτού του χρόνου, κινητοποίησε κάπου επτά χιλιάδες στρατιώτες, το ισοδύναμο δύο ταξιαρχιών του στρατού, επιφορτισμένων κυρίως με τη φύλαξη των δημόσιων χώρων μέσα και γύρω από την πρωτεύουσα. Για την εκστρατεία αυτή, ο δημοσιογράφος Ζαν Νομινίκ Μερσέ²¹ παρατήρησε, «Το Bataclan ήταν ένα άλλο Sedan».

Ο Ολάντ δηλώνει τώρα ότι προτίθεται να προσλάβει πέντε χιλιάδες περισσότερους αστυνομικούς και χωροφύλακες κατά τα επόμενα δύο χρόνια, ένας απίθανος στόχος αν λάβουμε υπ’ όψη τα όρια των διαθέσιμων πόρων και εγκαταστάσεων κατάρτισης. Τα σχέδια για τη μείωση του αριθμού των στρατιωτικών δυνάμεων έχουν τεθεί σε αναμονή μέχρι το 2019. Κατά την τελευταία εβδομάδα, αναφέρεται ότι έχουν τριπλασιαστεί οι αιτήσεις κατάταξης.

Παρά την ρητορική της εντατικοποίησης, η Γαλλία στην πραγματικότητα ήταν συνεχώς σε πόλεμο εδώ και αρκετό καιρό. Τέσσερις υπερπόντιες στρατιωτικές επιχειρήσεις (Opex) έχουν ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια: στη Λιβύη, στο Μάλι, στην Κεντρική Αφρική και στο Ιράκ. Έχοντας πληγεί με προσωπικούς εξευτελισμούς και καταστροφικά χαμηλές δημοσκοπήσεις, ο Ολάντ έχει αγκαλιάσει το ρόλο του ως αρχιστράτηγος, παίρνοντας τη σκυτάλη από τον προκάτοχό του.

Με φόντο την κρίση και τη συρρίκνωση της οικονομικής της δύναμης, η Γαλλία όλο και περισσότερο προσβλέπει στις ένοπλες δυνάμεις της ως εγγύηση διεθνούς κύρους. Σε αντίδραση στα πρόσφατα γεγονότα, η σοσιαλιστική κυβέρνηση τόλμησε για πρώτη φορά να δηλώσει την προθυμία της να παραβιάσει το ευρωπαϊκό καθεστώς λιτότητας, με τον πρόεδρο να διακηρύσσει ότι η ασφάλεια πρέπει να υπερισχύει της σταθερότητας. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και η ΕΕ συντάχθηκαν γρήγορα με τις γαλλικές απαιτήσεις για υποστήριξη στην εκστρατεία της κατά της ISIS.

Ο συνδυασμός των μέτρων για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στο εσωτερικό και του ανοικτού πολέμου στο εξωτερικό, έχουν προκαλέσει συγκρίσεις με την αντίδραση των ΗΠΑ²² στις επιθέσεις του Σεπτεμβρίου του 2001. Ένας αντιδημοφιλής πρόεδρος περιβάλλεται με δύναμη, ιδεολογικά υποκινούμενη ακολουθία συμβούλων, επιλέγοντας για το εσωτερικό την καταστολή και για το εξωτερικό τον τυχοδιωκτισμό, σε κάθε περίπτωση, υποκινούμενος από τις απαιτήσεις ενός «πολέμου κατά της τρομοκρατίας».

Μέχρι σήμερα η Γαλλία υπήρξε σχετικά επιφυλακτική²³ και στα δύο πεδία. Στις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, η «πρόσκληση» για να επέμβει στρατιωτικά, εξασφαλίστηκε από τις τοπικές αρχές. Η Συρία, όπου η Γαλλία άρχισε να διεξάγει αεροπορικές επιδρομές πριν από δύο μήνες, αποτελεί εξαίρεση: από νομική άποψη, η ISIS αναγνωρίζεται ως εδαφικό κράτος με σύνορα, που περιλαμβάνει τμήματα του Ιράκ και της Συρίας. Οι μαχητές που επιστρέφουν στη Γαλλία υπόκεινται κατ’ αρχήν στο εσωτερικό δίκαιο· σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα μια πλήρους κλίμακας εκπόνηση εναλλακτικού νομικού καθεστώτος για όσους κατηγορούνται για εγκλήματα που σχετίζονται με την τρομοκρατία.

Καθώς η χώρα εισέρχεται στη δεύτερη εβδομάδα εκτάκτου ανάγκης, η δημόσια στήριξη στην κυβέρνηση παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Οι δημοσκοπήσεις πριν από τις εκλογές δείχνουν ότι το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Ολάντ μπορεί κάλλιστα να επωφεληθεί από την καταστροφή, και ο ζελατένιος πρόεδρος, η δημοτικότητά του οποίου έχει φθάσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα τους μήνες πριν από τις 13 Νοεμβρίου, θα μπορούσε να εμφανιστεί αναζωογονημένος.

Αλλά έχουν εμφανιστεί επίσης και αντενδείξεις. Την Κυριακή ένα συλλαλητήριο για την υποστήριξη των δικαιωμάτων των μεταναστών, που είχε προγραμματιστεί πολύ πριν από τις επιθέσεις, πραγματοποιήθηκε παρά την επίσημη απαγόρευση των συγκεντρώσεων στην πρωτεύουσα (που έχει παραταθεί μέχρι το τέλος του μήνα). Περίπου πεντακόσιοι διαδηλωτές, βαδίζοντας από τη Bastille στη République, έδωσαν στη δράση τους²⁴ νέο περιεχόμενο, της διαμαρτυρίας για την ίδια την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, και επανέλαβαν το σύνθημα«état d’urgence, état policier!»σύμφωνα με αναφορές οι πενήντα οκτώ από τους συμμετέχοντες, που αναγνωρίστηκαν από την αστυνομία, έχουν πλέον να αντιμετωπίσουν ποινικές διώξεις.²⁵

Στο Παρίσι ανακοινώθηκε ότι οι διαμαρτυρίες που έχουν προγραμματιστεί να συμπέσουν με τις συνομιλίες του COP21 για το παγκόσμιο κλίμα, το Σαββατοκύριακο της 29ης Νοεμβρίου, επίσης θα απαγορευτούν.²⁶ Το πώς θα αντιδράσουν οι αρχές στην παραβίαση αυτής της απαγόρευσης, θα είναι ένας δείκτης για τη μελλοντική καταστολή.

Τα Μέσα του Πολέμου

Προς το παρόν, το πνεύμα του μιλιταριστικού εθνικισμού υπόσχεται να παραμείνει. Σύντομα, το μακελειό στο Παρίσι ακολούθησαν τα αντίποινα των αεροπορικών επιδρομών στη Ράκα, την πόλη την οποία η ISIS διεκδικεί ως πρωτεύουσά της. Τα μαχητικά αεροπλάνα Rafale και Mirage που πετούν έξω από τις βάσεις στην Ιορδανία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν ενωθεί με αυτά που έχουν ως βάση το αεροπλανοφόρο Charles de Gaulle. Τα πλοία που αναπτύσσονται τώρα στην ανατολική Μεσόγειο, ήταν προηγουμένως ο ακρογωνιαίος λίθος της γαλλικής συνεισφοράς στον πόλεμο του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν, θέτοντας τα Dassault Super-Étendards και Mirage 2000 στην υπηρεσία της Επιχείρησης Enduring Freedom.

Εξήντα χρόνια πριν, το γαλλικό κράτος εκτάκτου ανάγκης επινοήθηκε για να ξεκινήσει έναν guerre sans nom. Για όσους είχαν την εποπτεία, ο πόλεμος δεν ήταν αναγνωρισμένος. Σήμερα η πολιτική τάξη της χώρας δεν μιλάει πολύ διαφορετικά. Η καταδικασμένη, αιματηρή εξέγερση στην Αλγερία, ωστόσο, διέθετε ένα σαφώς διατυπωμένο στόχο και ακόμη και ένα ιστορικό όραμα: να υπερασπιστεί τη γαλλική κυριαρχία στην Αφρική, ανασυγκροτούμενη, έτσι ώστε να εξασφαλίσει ένα εθνικό ρόλο σε ένα μετα-αποικιακό κόσμο.

Εκείνη την εποχή, οι Γάλλοι θεωρητικοί του σύγχρονου πολέμου ευνοούσαν μια αντιστροφή του περίφημου ρητού του Καρλ φον Κλαούζεβιτς, που αποδίδεται στον Λένιν: η πολιτική ως η συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα. Συγκριτικά, οι πόλεμοι της Γαλλίας του εικοστού πρώτου αιώνα είναι αξιοσημείωτοι για τη στρατηγική ασυνέπεια τους, αρκετά εμφανή στη Μέση Ανατολή: συμμαχίες με αντιδραστικές μοναρχίες του Κόλπου, βοήθεια προς τη ρεβανσιστική δεξιά του Ισραήλ, ευκαιριακή υποστήριξη αυταρχικών καθεστώτων στο Ιράκ και τη Συρία, συνεργασία - υπάρχει σιωπηρή παραδοχή - με τις καταστροφικές αμερικανικές επιθέσεις στην περιοχή.

Κάτω από την ταμπέλα της εκτάκτου ανάγκης, ο σημερινός πόλεμο της Γαλλίας αναδεικνύει μια άλλη παραλλαγή του Κλάουζεβιτς, που επινοήθηκε όταν το γαλλικό τμήματα διέσχιζε το Ιράκ το 1991: όχι ο πόλεμος ως πολιτική ή η πολιτική ως πόλεμος, αλλά πόλεμος «ως η συνέχεια της απουσίας της πολιτικής με άλλα μέσα».

Μετάφραση: e la libertà

Πηγή: Grey Anderson «The French Emergency», Jacobin, 24 Νοεμβρίου 2015.

Σημειώσεις