Φωτογραφία του Κροπότκιν το 1917
V. D. Bonc-Brujevic
Μια συνάντηση μεταξύ του Λένιν και του Κροπότκιν
Τον Μάιο του 1919 ο Λένιν συνάντησε τον Κροπότκιν στο Κρεμλίνο. Ο Λένιν θαύμαζε τον Κροπότκιν, ιδιαίτερα για το βιβλίο του Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, αλλά η συζήτηση αποκάλυψε πως ο αναρχικός ηγέτης ενδιαφερόταν περισσότερο για τους διάφορους συνεταιρισμούς που δημιουργούνταν και είχε χάσει τη γενική εικόνα για το πού πήγαινε η επανάσταση.
Μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου, στις 12 Ιουνίου 1917, ο Π.Α. Κροπότκιν επέστρεψε στη Ρωσία από την Αγγλία, στην Πετρούπολη, όπου ήθελε να ζήσει. Σύντομα, όμως, άλλαξε γνώμη και μετακόμισε στη Μόσχα.
Μια μέρα –ήταν το έτος 1918– μια συγγενής του Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς Κροπότκιν –η κόρη του, αν θυμάμαι καλά, μαζί με τον σύζυγό της– απευθύνθηκε στο γραφείο μου στην Επιτροπή του Σοβιέτ των Λαϊκών Επιτρόπων (Σοβναρκόμ) και μου μίλησε για τα προβλήματα που αντιμετώπιζε στην αναζήτηση κατοικίας. Ήταν σαφές ότι αυτό ήταν το αποτέλεσμα μιας γιγαντιαίας παρεξήγησης, δεδομένου ότι ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, ως βετεράνος της επανάστασης, είχε προφανώς το δικαίωμα σε κατοικία, ακόμη και κατά τη διάρκεια αυτής της θυελλώδους επαναστατικής περιόδου. Έτσι ήρθα ξανά σε επαφή με τον Π.Α. Κροπότκιν, τον οποίο γνώριζα από παλιά. Ειδοποίησα αμέσως τον Βλαντιμίρ Ίλιτς και εκείνος με διέταξε αμέσως να εκδώσω άδεια κατοικίας στο όνομα του Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, κάτι που έκανα αμέσως. Λίγο αργότερα τον επισκέφθηκα για να μάθω πώς τα πήγαινε και η συνάντησή μας ήταν εξαιρετικά ευχάριστη και εγκάρδια. Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς ζούσε πολύ ταπεινά∙ στο δωμάτιό του υπήρχαν πολλά βιβλία και τα πάντα έδειχναν ότι ασχολούνταν επίμονα με το συγγραφικό έργο.
Αμέσως μετά τη συνάντησή μας ανέφερε τη στάση του απέναντι στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Η επανάσταση των Μπολσεβίκων τον εξέπληξε σε προχωρημένη ήδη ηλικία ο ίδιος και κατά τη γνώμη του μόνο άνθρωποι κάτω των σαράντα ετών μπορούσαν να συμμετάσχουν ενεργά σε μια επανάσταση. Όταν του έφερα αντίρρηση ότι όλο το παράνομο τμήμα του κόμματός μας που είχε επαναστατική εμπειρία ήταν ήδη πάνω από αυτή την ηλικία, μου απάντησε: «Αυτό συμβαίνει στη Ρωσία. Πράγματι, έχουμε εδώ εξαιρετικούς επαναστάτες πενήντα ετών και άνω. Αλλά όσον αφορά την ηλικία μου... αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα...». Τα γεγονότα της περίπλοκης ζωής μας εκείνη την εποχή, ωστόσο, τον κρατούσαν πολύ απασχολημένο, και όταν οι Λευκοί και οι εχθροί των Σοβιέτ περικύκλωσαν τη Σοβιετική Ρωσία, συμμεριζόταν απόλυτα τη μοίρα του μεγάλου προλεταριακού κινήματος.
Κάποια στιγμή μου είπε:
«Κατά τη διάρκεια όλων των δραστηριοτήτων των σημερινών επαναστατικών πολιτικών κομμάτων δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι το κίνημα του Οκτώβρη του προλεταριάτου, που κατέληξε σε επανάσταση, απέδειξε σε όλους ότι μια κοινωνική επανάσταση είναι μέσα στα όρια του εφικτού.
Και αυτός ο αγώνας, που λαμβάνει χώρα παγκοσμίως, πρέπει να υποστηριχθεί με όλα τα μέσα – όλα τα υπόλοιπα είναι δευτερεύοντα. Το κόμμα των Μπολσεβίκων είχε δίκιο που υιοθέτησε το παλιό, καθαρά προλεταριακό όνομα «Κομμουνιστικό Κόμμα». Ακόμα κι αν δεν πετύχει όλα όσα θα ήθελε, θα φωτίσει ωστόσο την πορεία των πολιτισμένων χωρών για τουλάχιστον έναν αιώνα. Οι ιδέες του θα υιοθετηθούν σιγά σιγά από τους λαούς με τον ίδιο τρόπο που τον 19ο αιώνα ο κόσμος υιοθέτησε τις ιδέες της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης. Αυτό είναι το κολοσσιαίο επίτευγμα της Οκτωβριανής Επανάστασης».
Δεν θα πρέπει να ξεχάσω να αναφέρω ότι το καλοκαίρι του 1920, όπως αναφέρει ο Λεμπέντεφ, τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς επισκέφθηκε μια αντιπροσωπεία Άγγλων εργατών.
Ο Κροπότκιν παρέδωσε στην αντιπροσωπεία μια μακροσκελή επιστολή που απευθυνόταν στους «εργάτες της Δυτικής Ευρώπης». Στην επιστολή αυτή έγραφε ότι «πρώτον, οι εργάτες του πολιτισμένου κόσμου και οι φίλοι τους σε άλλες τάξεις οφείλουν να πείσουν τις κυβερνήσεις τους να εγκαταλείψουν εντελώς την ιδέα της ένοπλης επέμβασης στη Ρωσία, είτε ανοιχτά είτε κρυφά, τόσο με τη μορφή ένοπλης βοήθειας όσο και με τη μορφή υποστήριξης σε διάφορες ομάδες, και είναι καιρός τα έθνη της Ευρώπης να συνάψουν άμεσες σχέσεις με το ρωσικό έθνος».
Φυσικά, όντας αφοσιωμένος αναρχικός, ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς δεν αναγνώριζε την κυβέρνηση του σοβιετικού μας κράτους. Ήταν εντελώς αντίθετος σε όλα τα κόμματα και σε κάποιο κράτος. Ωστόσο, όταν του μιλούσες για την πράξη και όχι για τις θεωρίες, καταλάβαινε ότι χωρίς κρατική εξουσία ήταν αδύνατο να εδραιωθούν οι κατακτήσεις της επανάστασης. Κατά την πρώτη μας συνάντηση ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς μου είπε:
«Μου είπαν ότι ο Βλαντιμίρ Ίλιτς έχει γράψει ένα θαυμάσιο βιβλίο για το κράτος, το οποίο δεν έχω δει ή διαβάσει ακόμα, και στο οποίο ορίζει ότι το κράτος και η κρατική εξουσία θα απονεκρωθούν στο τέλος. Με αυτή την τολμηρή αποκάλυψη της διδασκαλίας του Μαρξ και μόνο ο Βλαντιμίρ Ίλιτς έχει κερδίσει τον μεγαλύτερο σεβασμό και ενδιαφέρον και το παγκόσμιο προλεταριάτο δεν θα το ξεχάσει ποτέ αυτό. Βλέπω την Οκτωβριανή Επανάσταση ως μια προσπάθεια να φτάσει η προηγούμενη Φεβρουαριανή Επανάσταση στη λογική της κατάληξη με τη μετάβαση στον κομμουνισμό και τον φεντεραλισμό».
Η ζωή ήταν δύσκολη στη Μόσχα το 1918. Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς δέχτηκε την προσφορά του φίλου του Ολσούφιεφ να ζήσει στο σπίτι του στην πόλη Ντιμιτρόφ. Την άνοιξη του 1918 ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς μετακόμισε με την οικογένειά του στο Ντιμιτρόφ και εγκαταστάθηκε στον Ολσούφιεφ, ο οποίος είχε ένα μεγάλο σπίτι με τέσσερα δωμάτια. Από το Ντιμιτρόφ ερχόταν στη Μόσχα κάθε τόσο, και πάντα τον συναντούσα. Έγραφε επίσης επιστολές στον Βλαντιμίρ Ίλιτς και σε μένα για τα πιο διαφορετικά ζητήματα. Παρόλο που η υγεία του ήταν πάντα προβληματική, ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς εξακολουθούσε να προσπαθεί να συμμετέχει στην τοπική δημόσια ζωή. Μίλησε σε ένα συνέδριο δασκάλων, συμμετείχε στο συνέδριο των αγροτικών συνεταιρισμών και υποστήριξε σθεναρά την ιδέα της ίδρυσης ενός περιφερειακού μουσείου. Ενημέρωνα συνεχώς τον Βλαντιμίρ Ίλιτς για τις συνθήκες διαβίωσης του Κροπτόκιν, καθώς και για τις συζητήσεις μου μαζί του. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς είχε μεγάλο σεβασμό για τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς. Τον εκτιμούσε ιδιαίτερα ως συγγραφέα του βιβλίου για τη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση και συζητούσε εκτενώς τα προτερήματα αυτού του αξιόλογου βιβλίου. Μου επεσήμανε ότι ο Κροπότκιν ήταν ο πρώτος που εξέτασε τη Γαλλική Επανάσταση μέσα από τα μάτια ενός ερευνητή, εστίασε την προσοχή στις πληβείες μάζες και υπογράμμιζε συνεχώς το ρόλο και τη σημασία των τεχνιτών, των εργατών και άλλων εκπροσώπων του εργαζόμενου λαού κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Είδε το έργο αυτό του Κροπότκιν ως κλασικό έργο και συνέστησε την ανάγνωσή του και την κυκλοφορία του σε μεγάλη κλίμακα. Είπε ότι είναι ασφαλώς απαραίτητο να επανεκδοθεί το βιβλίο αυτό με ευρεία κυκλοφορία και να διανεμηθεί δωρεάν σε όλες τις βιβλιοθήκες της χώρας μας. Κατά τη διάρκεια όλων των συνομιλιών μας ο Βλαντιμίρ Ίλιτς εξέφρασε την επιθυμία να συναντήσει τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς και να συνομιλήσει μαζί του. Στα τέλη Απριλίου 1919 του έγραψα μια επιστολή, το πρωτότυπο της οποίας φυλάσσεται στο μουσείο Κροπότκιν στη Μόσχα.
«Αγαπητέ Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, άκουσα από τον Μίλερ ότι σκοπεύετε να έρθετε στη Μόσχα.
Αυτή είναι μια υπέροχη σκέψη! Ο Βλ[αντιμίρ] Ίλ[ιτς] στέλνει τους χαιρετισμούς του και μου είπε ότι θα ήθελε πολύ να σας γνωρίσει. Θα μπορούσατε να μου τηλεγραφήσετε πότε θα έρθετε στη Μόσχα, θα ήθελα κι εγώ να σας γνωρίσω. Με συντροφικούς χαιρετισμούς, δικός σου, Βλαντ. Μπόντς-Μπρούγεβιτς».
Λίγο αργότερα, όταν ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς ήρθε στη Μόσχα, με ενημέρωσε αμέσως. Τον αναζήτησα και μου είπε ότι είχε λάβει την επιστολή μου και ότι σαφώς θα ήθελε να κανονίσει μια συνάντηση με τον Βλαντιμίρ Ίλιτς. «Έχω πολλά να συζητήσω μαζί του», πρόσθεσε. Συμφωνήσαμε ότι θα του έλεγα τηλεφωνικά την ημέρα και την ώρα της συνάντησης∙ σκόπευα να την κανονίσω στο διαμέρισμά μου στο Κρεμλίνο.
Η συζήτηση αυτή έγινε το 1919 – πρέπει να ήταν 8, 9 ή 10 Μαΐου. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς είχε αποφασίσει ότι η συνάντηση θα γινόταν μετά την εργάσιμη ημέρα του στο Σοβναρκόμ και μου είπε ότι θα ήταν στο σπίτι μου στις 5 το απόγευμα. Ενημέρωσα τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς γι’ αυτό από το τηλέφωνο και του έστειλα ένα αυτοκίνητο. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς ήταν εκεί νωρίτερα από τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς. Μιλούσαμε για τα έργα των επαναστατών παλαιότερων εποχών. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς είπε ότι χωρίς αμφιβολία θα έρθει η στιγμή που θα εκδώσουμε τα έργα των Ρώσων επαναστατών που είχαν ζήσει στο εξωτερικό. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς πήρε εναλλάξ τα βιβλία του Κροπότκιν και του Μπακούνιν από τη βιβλιοθήκη μου, τα οποία είχα στην κατοχή μου από το 1905, και τα ξεφύλλισε γρήγορα. Εκείνη τη στιγμή παρουσιάστηκε ο Κροπότκιν. Περπάτησα προς το μέρος του. Ανέβαινε αργά τις σχετικά απότομες σκάλες μας. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς τον πλησίασε γρήγορα μέσα από τον διάδρομο και χαιρέτησε τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς με ένα μεγάλο χαμόγελο. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς τον έπιασε από το χέρι και πολύ ευγενικά και πολύ προσεκτικά, σαν να τον οδηγούσε στο γραφείο του, τον οδήγησε σε μια καρέκλα και κάθισε ο ίδιος στην απέναντι πλευρά του τραπεζιού.
Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς έλαμπε ολοκληρος και είπε: «Πόσο χαίρομαι που σε βλέπω, Βλαντιμίρ Ίλιτς! Εσείς και εγώ έχουμε διαφορετικές απόψεις. Έχουμε διαφορετικές απόψεις για μια ολόκληρη σειρά προβλημάτων, τόσο όσον αφορά την εκτέλεση όσο και την οργάνωση, αλλά οι στόχοι μας είναι οι ίδιοι και αυτό που εσείς και οι σύντροφοί σας κάνετε στο όνομα του κομμουνισμού, με χαροποιεί πάρα πολύ και κάνει την ήδη γερασμένη καρδιά μου ευτυχισμένη. Αλλά τώρα κάνετε την κατάσταση δύσκολη για τους συνεταιρισμούς και εγώ είμαι υπέρ των συνεταιρισμών!».
«Μα κι εμείς είμαστε υπέρ τους!», αναφώνησε δυνατά ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «μόνο που είμαστε αντίθετοι στους συνεταιρισμούς πίσω από τους οποίους κρύβονται κουλάκοι, μεγαλογαιοκτήμονες, έμποροι και το ιδιωτικό κεφάλαιο. Θέλουμε μόνο να ξηλώσουμε τη μάσκα αυτών των ψευδο-συνεταιρισμών και να δώσουμε την ευκαιρία σε μεγάλα στρώματα του πληθυσμού να συμμετάσχουν σε έναν πραγματικό συνεταιρισμό!»
«Δεν θέλω να το αμφισβητήσω αυτό», απάντησε ο Κροπότκιν, «και όπου αυτό συμβαίνει, προφανώς πρέπει να καταπολεμηθεί με κάθε μέσο, όπως ακριβώς πρέπει να καταπολεμηθούν παντού τα ψέματα και η σύγχυση. Δεν χρειαζόμαστε πέπλα, πρέπει να αποκαλύπτουμε κάθε ψέμα χωρίς έλεος, αλλά εκεί στο Ντιμιτρόφ έχω δει ότι περισσότερες από μία φορές διώκονται μέλη του συνεταιρισμού που δεν έχουν τίποτα κοινό με αυτούς για τους οποίους μιλούσατε πριν από ένα λεπτό, και αυτό συμβαίνει επειδή οι τοπικές αρχές –που ήταν ίσως οι επαναστάτες του χθες– όπως και όλες οι άλλες αρχές έχουν γραφειοκρατικοποιηθεί, έχουν μετατραπεί σε υπαλλήλους που επιθυμούν να κάνουν με τους υφισταμένους τους ό,τι θέλουν και που νομίζουν ότι όλος ο πληθυσμός είναι υποταγμένος σε αυτούς».
«Είμαστε πάντα και παντού ενάντια στη γραφειοκρατία των αξιωματούχων», είπε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς. «Είμαστε ενάντια στους γραφειοκράτες και ενάντια στη γραφειοκρατία, και πρέπει να εξαλείψουμε εντελώς αυτό το γερασμένο χάλι, αν μεγαλώσει στη νέα μας κοινωνία∙ αλλά σίγουρα καταλαβαίνετε, Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, ότι είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουμε τους ανθρώπους, αφού το πιο απρόσιτο φρούριο είναι σίγουρα –όπως έλεγε ο Μαρξ– το ανθρώπινο κρανίο! Λαμβάνουμε κάθε είδους μέτρα προκειμένου να είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε σε αυτόν τον αγώνα, και η ίδια η ζωή προφανώς μας διδάσκει πολλά. Η έλλειψη κουλτούρας, ο αναλφαβητισμός μας, η καθυστέρησή μας είναι βέβαια εμφανή, αλλά κανείς δεν μπορεί να μας κατηγορήσει, ως κόμμα, ως κρατική εξουσία, για όλα όσα πάνε στραβά στους θεσμούς της εξουσίας και πολύ περισσότερο για όσα συμβαίνουν μακριά, κάπου στην ύπαιθρο, σε μεγάλη απόσταση από το κέντρο της χώρας».
«Φυσικά, αυτό δεν είναι παρηγοριά για όλους εκείνους που είναι εκτεθειμένοι στην άσκηση εξουσίας από μια τέτοια οπισθοδρομική αρχή», αναφώνησε ο Π. Α. Κροπότκιν, «και αυτή η αρχή από μόνη της είναι ήδη ένα τρομερό δηλητήριο για όποιον την ασκεί».
«Αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι’ αυτό», πρόσθεσε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «δεν μπορείς να κάνεις επανάσταση με βελούδινα γάντια. Ξέρουμε πολύ καλά ότι έχουμε κάνει πολλά λάθη και ότι θα κάνουμε πολλά λάθη∙ ό,τι μπορεί να διορθωθεί το διορθώνουμε∙ παραδεχόμαστε τα λάθη μας και τις μεγαλύτερες βλακείες μας που συχνά κάνουμε. Παρ’ όλα τα λάθη, οδηγούμε τη σοσιαλιστική μας επανάσταση σε μια επιτυχή κατάληξη. Σας παρακαλούμε όμως να μας βοηθήσετε, να μοιραστείτε μαζί μας όλα τα λάθη που βλέπετε και να είστε σίγουρος ότι ο καθένας μας θα τα εξετάσει με τη μεγαλύτερη προσοχή».
«Ούτε εγώ, ούτε κανένας άλλος», είπε ο Κροπότκιν, «θα αρνηθούμε να βοηθήσουμε εσάς και τους συντρόφους σας όπου αυτό είναι δυνατό... Θα σας πούμε για όλα τα λάθη που συμβαίνουν, τα οποία προκαλούν δυνατούς στεναγμούς σε πολλά μέρη...».
«Όχι στεναγμούς, αλλά κραυγές από αντιστασιακούς αντεπαναστάτες, στους οποίους είμαστε και παραμένουμε απόλυτα αντίθετοι...»
«Τώρα λέτε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς εξουσία», άρχισε να θεωρητικολογεί ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, «αλλά κατά τη γνώμη μου είναι δυνατόν... Θα πρέπει να δείτε πώς φουντώνει μια τέτοια αντιεξουσιαστική αρχή. Στην Αγγλία, για παράδειγμα –μόλις πληροφορήθηκα γι’ αυτό– οι λιμενεργάτες σε ένα από τα λιμάνια έχουν ιδρύσει έναν υπέροχο, εντελώς ελεύθερο συνεταιρισμό, όπου πηγαίνουν και έρχονται εργάτες όλων των άλλων εργοστασίων. Το συνεταιριστικό κίνημα είναι σημαντικό σε μεγάλο βαθμό, ναι, είναι από τα βασικά...».
Κοίταξα τον Βλαντιμίρ Ίλιτς. Το βλέμμα του περιείχε ένα στοιχείο ειρωνείας και διασκέδασης: ακούγοντας πολύ προσεκτικά τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, ήταν φανερά έκπληκτος που ενώ η επανάσταση του Οκτώβρη είχε επεκταθεί τόσο πολύ, ήταν ακόμα δυνατό να μιλάμε μόνο για συνεταιρισμούς και για ακόμα περισσότερους συνεταιρισμούς. Και ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς συνέχιζε να μιλάει και να μιλάει, μας έλεγε πώς κάπου αλλού στην Αγγλία είχε ιδρυθεί ένας άλλος συνεταιρισμός, και πώς κάπου αλλού, στην Ισπανία, είχε ιδρυθεί κάποια άλλη μικρή (συνεταιριστική) ομοσπονδία, και πώς αναπτυσσόταν το επαναστατικό συνδικαλιστικό κίνημα στη Γαλλία... «Αυτό είναι πολύ επιζήμιο», διέκοψε ο Λένιν, που δεν μπορούσε να συγκρατηθεί άλλο, «με το να μην αφιερώνει κανείς καμιά προσοχή στην πολιτική πλευρά της ζωής και με το να διασπά τις εργατικές μάζες, τις αποσπά από τον άμεσο αγώνα...».
«Αλλά το επαγγελματικό κίνημα ενώνει εκατομμύρια ανθρώπους, και αυτό από μόνο του είναι ήδη ένας κολοσσιαίος παράγοντας», είπε ενθουσιασμένος ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς. «Μαζί με το συνεταιριστικό κίνημα αυτό είναι ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός…»
«Όλα αυτά είναι πολύ ωραία», διέκοψε ο Λένιν. «Φυσικά, το συνεταιριστικό κίνημα είναι σημαντικό, αλλά αν έχει μόνο συνδικαλιστικό χαρακτήρα, είναι επιζήμιο∙ αλλά είναι όντως αυτή η ουσία; Μπορεί μόνο αυτό να οδηγήσει σε κάτι καινούργιο; Πιστεύετε πραγματικά ότι ο καπιταλιστικός κόσμος θα ανοίξει το δρόμο για το συνεταιριστικό κίνημα; Ο καπιταλισμός θα προσπαθήσει να αποκτήσει εξουσία πάνω στους συνεταιρισμούς με κάθε μέσο. Αυτή η «αντιεξουσιαστική» συνεταιριστική ομάδα Άγγλων εργατών θα συντριβεί με τον πιο αδίστακτο τρόπο και θα μετατραπεί σε υπηρέτη του κεφαλαίου. Θα εξαρτώνται από το κεφάλαιο μέσω χιλίων νημάτων, έτσι ώστε η νεοσύστατη τάση, την οποία τόσο πολύ συμπαθείτε, να πιαστεί όπως στον ιστό της αράχνης. Με συγχωρείτε, αλλά όλα αυτά είναι ασήμαντα! Όλα αυτά είναι λεπτομέρειες! Αυτό που χρειάζεται είναι η άμεση δράση των μαζών, και όσο αυτό δεν συμβαίνει, τίποτα δεν μπορεί να ειπωθεί για τον φεντεραλισμό, τον κομμουνισμό ή τις κοινωνικές επαναστάσεις. Όλα αυτά είναι παιδικά παιχνίδια, φλυαρίες χωρίς σταθερό έδαφος κάτω από τα πόδια μας, χωρίς εξουσία, χωρίς μέσα, και δεν μας φέρνουν ούτε ένα βήμα πιο κοντά στους κοινωνικούς μας στόχους».
Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς είχε σηκωθεί τώρα όρθιος και τα είπε όλα αυτά υψώνοντας τη φωνή του με σαφή και ζωηρό τρόπο. Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς έγειρε προς τα πίσω και άκουσε πολύ προσεκτικά τα φλογερά λόγια του Βλαντιμίρ Ίλιτς και μετά από αυτό δεν μίλησε πια για τους συνεταιρισμούς.
«Φυσικά, έχετε δίκιο», είπε, «χωρίς αγώνα δεν μπορείς να φτάσεις εκεί, σε καμία χώρα- χωρίς τον πιο απεγνωσμένο αγώνα...».
«Αλλά μόνο μαζικά», αναφώνησε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «ο αγώνας και οι απόπειρες δολοφονίας μεμονωμένων ανθρώπων δεν χρησιμεύουν σε τίποτα, και είναι καιρός να το καταλάβουν αυτό οι αναρχικοί. Μόνο μέσα στις μάζες, μόνο από τις μάζες και μόνο με τις μάζες... Όλες οι άλλες μέθοδοι, συμπεριλαμβανομένων και των αναρχικών, έχουν ήδη μπει στο αρχείο της ιστορίας. Είναι άχρηστες, δεν χρησιμεύουν σε τίποτα, δεν προσελκύουν κανέναν και είναι μόνο ένας αντιπερισπασμός για τους ανθρώπους που αναζητούν τη σωτηρία τους σε αυτό το μακρύ χιλιοπατημένο μονοπάτι...».
Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς σιώπησε ξαφνικά, χαμογέλασε πολύ ελκυστικά και είπε: «Αλλά εμείς οι Μπολσεβίκοι είμαστε όλοι το ίδιο, αυτό είναι το πρόβλημά μας, αυτό είναι το αγαπημένο μας θέμα, και είναι τόσο αγαπητό σε μας που δεν μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτό χωρίς να ενθουσιαστούμε.»
«Όχι, όχι», απάντησε ο Κροπότκιν, «αν εσείς και οι σύντροφοί σας σκέφτεστε με αυτόν τον τρόπο, αν η εξουσία δεν τους θολώσει τα μυαλά και αν αισθάνονται ότι δεν θα πάνε προς την κατεύθυνση της κρατικής καταπίεσης, τότε θα πετύχουν πολλά. Τότε η επανάσταση είναι πραγματικά σε καλά χέρια».
«Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε», απάντησε ο Λένιν καλόκαρδα. «Χρειαζόμαστε ανεπτυγμένες μάζες», συνέχισε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «και θα ήθελα τόσο πολύ να δω εκείνο το βιβλίο σας, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, τυπωμένο σε μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκδοση. Γιατί αυτό το βιβλίο είναι χρήσιμο για όλους».
«Αλλά πού θα μπορούσα να το τυπώσω; Δεν είναι δυνατόν να τυπωθεί στον κρατικό εκδοτικό οίκο...».
Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς έγνεψε επιδοκιμαστικά.
«Λοιπόν», είπε, φανερά ευχαριστημένος από αυτή την αναγνώριση και αυτή την πρόταση, «αν θεωρείτε το βιβλίο ενδιαφέρον και χρήσιμο, είμαι έτοιμος να το τυπώσω σε μια φτηνή έκδοση. Ίσως βρούμε έναν συνεταιριστικό εκδοτικό οίκο που θα το δεχτεί...».
«Αυτό δεν θα είναι πρόβλημα», είπε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «είμαι σίγουρος γι’ αυτό...».
Μετά από αυτό η συζήτηση μεταξύ του Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς και του Βλαντιμίρ Ίλιτς ατόνησε κάπως. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς κοίταξε το ρολόι του, σηκώθηκε και είπε ότι έπρεπε να προετοιμαστεί για τη συνεδρίαση του Σοβναρκόμ. Αποχαιρέτησε τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς με τον πιο εγκάρδιο τρόπο και είπε ότι θα ήταν ευτυχής να λαμβάνει κάθε επιστολή του. Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς μας αποχαιρέτησε κι αυτός και βγήκε έξω. Τον οδηγήσαμε στην πόρτα μαζί.
«Πόσο έχει γεράσει», μου είπε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς. «Τώρα ζει σε μια χώρα που σφύζει από επανάσταση, όπου όλα έχουν ανατραπεί τελείως, και δεν μπορεί να σκεφτεί τίποτε άλλο από το να μιλάει για το συνεταιριστικό κίνημα. Εδώ έχουμε τη φτώχεια των ιδεών των αναρχικών και όλων των άλλων μικροαστών μεταρρυθμιστών και θεωρητικών, οι οποίοι σε μια στιγμή μαζικών δημιουργικών δραστηριοτήτων, την ώρα μιας επανάστασης, δεν είναι ποτέ σε θέση να καταλήξουν σε ένα καλό σχέδιο ή με καλές πρακτικές συμβουλές. Γιατί αν κάναμε αυτά που λέει για ένα λεπτό μόνο, τότε αύριο θα είχαμε πάλι την απολυταρχία στην εξουσία και όλοι, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου, θα κουβεντιάζαμε κάτω από κάποιο φανάρι του δρόμου, κι αυτός μόνο και μόνο επειδή αποκαλεί τον εαυτό του αναρχικό. Και πόσο καλά έγραφε, τι θαυμάσια βιβλία, πόσο αναζωογονητικά και με πόση ακρίβεια διατύπωνε και σκεφτόταν, και τώρα όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν και δεν έχει μείνει τίποτα... Αλλά φυσικά είναι πολύ μεγάλος και πρέπει να τον περιβάλλουμε με φροντίδα και να τον βοηθήσουμε με ό,τι χρειάζεται όσο το δυνατόν περισσότερο, αλλά αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί με πολύ λεπτότητα και πολύ προσεκτικά. Είναι πολύ χρήσιμος και πολύτιμος για εμάς εξαιτίας όλου του τρομερού παρελθόντος του και εξαιτίας όλων όσων έχει κάνει. Σας παρακαλώ να μην τον χάσετε από τα μάτια σας, να φροντίσετε αυτόν και την οικογένειά του και να με ενημερώνετε για όλα, τότε θα τα συζητήσουμε μαζί και θα τον βοηθήσουμε».
Ενώ συνεχίζαμε την κουβέντα μας για τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς και τους ανθρώπους της γενιάς του, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς και εγώ διασχίζαμε το Κρεμλίνο με κατεύθυνση το κτίριο του Σοβναρκόμ, όπου σε ένα τέταρτο θα άρχιζε η επόμενη συνεδρίαση της κυβέρνησής μας.
Ο Λένιν και ο (συγγραφέας αυτού του άρθρου) Μποντς-Μπρούγεβιτς στι Κρεμλίνο τον Οκτώβριο του 1918
Η κηδεία του Κροπότκιν στη Μόσχα, 13 Φεβρουαρίου 1921
https://www.youtube.com/watch?v=AWBoGRvqO6s
Μετάφραση: elaliberta.gr
V. D. Bonc-Brujevic, “A meeting between V.I. Lenin and P. A. Kropotkin”, V. D. Bonc-Brujevic, Collected Works in three parts, part 3: Reminiscences of Lenin 1917–24. Αναδημοσίευση: Marxists Internet Archive, 2001, https://www.marxists.org/reference/archive/kropotkin-peter/1917/a-meeting.html.
