Ο Ζαν Μαρί Λε Πεν, με στολή, δεξιά, αναχωρώντας για στρατιωτική θητεία τον Οκτώβριο του 1956 μαζί με τον συνάδελφό του βουλευτή Ζαν-Μωρίς Ντεμαρκέ. (Keystone-France\Gamma-Rapho via Getty Images)
Phineas Rueckert
Ο Ζαν-Μαρί Λε Πεν στον Πόλεμο της Αλγερίας
Στις 3 Αυγούστου 1957, μια αυτοκινητοπομπή στρατιωτικών φορτηγών σταμάτησε μπροστά από τον καθεδρικό ναό της Παναγίας των Παρισίων. Η παρέλαση των οχημάτων είχε ξεκινήσει από τη νότια Γαλλία προς την πρωτεύουσα, προχωρώντας παρά την αποπνικτική καλοκαιρινή ζέστη. Σε κάθε στάση κατά μήκος της διαδρομής, οι πρώην στρατιωτικοί που ηγούνταν της κίνησης πρόβαλαν μια ταινία μικρού μήκους για τους περίεργους θεατές. Οι εικόνες ήταν σκληρές για να τις παρακολουθήσει κανείς: Έδειχναν κοκκώδη πλάνα από βίαιες ενέργειες που διέπραξαν οι αντιαποικιακοί αντάρτες της Αλγερίας, το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (FLN), εναντίον Γάλλων στρατιωτών. Στα πλαϊνά των φορτηγών ήταν κρεμασμένα πανό. «Η Αλγερία είναι Γαλλία», έγραφε ένα από αυτά. Σε ένα άλλο: «Η εγκατάλειψη της Αλγερίας είναι εθνική αυτοκτονία».
Αφού η αυτοκινητοπομπή έφτασε στον προορισμό της μπροστά από τον διάσημο και εμβληματικό καθεδρικό ναό, ένας νεαρός άνδρας κατέβηκε από ένα από τα οχήματα μέσα στο πλήθος των συγκεντρωμένων δημοσιογράφων. Οι φωτογραφίες δείχνουν τον άνδρα, ο οποίος φορούσε ολόσωμη φόρμα αλεξιπτωτιστή, να περνά μπροστά από τις κάμερες με ένα απόμακρο, αποφασιστικό βλέμμα στο πρόσωπό του.
Ο Ζαν-Μαρί Λε Πεν, 29 ετών τότε, δεν ήταν ακόμη ένας πολιτικός με εθνική αναγνωρισιμότητα, η πορεία του οποίου θα άλλαζε ανεπανόρθωτα τη Γαλλία. Ήταν ένας σχετικά άγνωστος βουλευτής και ένας μαχητής που μόλις είχε επιστρέψει από την αποικιακή Αλγερία, όπου η χώρα του απέκρουσε το FLN σε αυτό που αργότερα θα ονομαζόταν Μάχη του Αλγερίου, μια φρικιαστική μάχη πολλών μηνών, που σημαδεύτηκε από βομβαρδισμούς ανταρτών του FLN και βάναυσα αντίποινα κατά του αλγερινού πληθυσμού από τα γαλλικά στρατεύματα.
Η αυτοκινητοπομπή του Λε Πεν είχε συγκεντρώσει πολλούς δημοσιογράφους καθώς διέσχιζε τη Γαλλία. Οργανωμένο από το Εθνικό Μέτωπο Μαχητών (FNC / Front national des combattants), μια ένωση βετεράνων που μόλις είχε ιδρύσει ο Λε Πεν, το κίνημα χρηματοδοτήθηκε από υπερεθνικιστικές ομάδες που τάσσονται υπέρ της Γαλλικής Αλγερίας. Κατά κάποιον τρόπο, ήταν αυτή η οδύσσεια που έφερε για πρώτη φορά στο εθνικό προσκήνιο τον φιλόδοξο Λε Πεν – έναν από τους νεότερους βουλευτές στην Εθνοσυνέλευση της Γαλλίας.
Ο Λε Πεν είχε διακόψει τη νεανική πολιτική του καριέρα για να πολεμήσει κατά του αντιαποικιακού κινήματος στην Αλγερία σε εκείνη την κρίσιμη καμπή του πολέμου. Αν και πέρασε μόλις 10 εβδομάδες εκεί, η εμπειρία του στην καταπολέμηση των εξεγέρσεων –και το χαστούκι της γαλλικής ήττας αρκετά χρόνια αργότερα, το 1962– ήταν καίριας σημασίας για τη δημιουργία του πέντε φορές υποψήφιου προέδρου και του ακροδεξιού κόμματός του Εθνικό Μέτωπο (FN), στην ίδρυση του οποίου συνέβαλε το 1972. Το κόμμα αυτό, το οποίο έκτοτε μετονομάστηκε σε Εθνικό Συναγερμό ή RN, έχει σήμερα τον έλεγχο 124 εδρών στο Κοινοβούλιο της Γαλλίας των 577 εδρών και κέρδισε το 41,5% των ψήφων στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών του 2022.
«Αυτές είναι οι πραγματικές ρίζες του νέου φασισμού γαλλικού τύπου που εισήγαγε το Εθνικό Μέτωπο τη δεκαετία του ’70. Η υπεράσπιση της γαλλικής Αλγερίας», είπε στο New Lines ο Fabrice Riceputi, Γάλλος ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου Le Pen et la torture. Alger 1957, l’histoire contre l’oubli, [Ο Λε Πεν και τα βασανιστήρια. Αλγερία 1957, η ιστορία εναντίον της λήθης].
Στον πόλεμο της Αλγερίας –την τελευταία πνοή της αποικιακής αυτοκρατορίας της Γαλλίας– ο Λε Πεν είδε ένα πολιτικό άνοιγμα για τη γαλλική σκληρή δεξιά. Ο αγώνας για τη διατήρηση της αποικίας ενοποίησε αυτό που κάποτε ήταν ένας αστερισμός περιθωριακών ακροδεξιών ομάδων σε ένα ενιαίο πολιτικό κίνημα και προσέφερε στο Εθνικό Μέτωπο, το οποίο δανείστηκε το τρίχρωμο έμβλημά του σε σχήμα φλόγας από τον ιταλικό φασισμό, μια νέα πολιτιστική αποστολή: την αποτροπή της αραβικής εισβολής.
Σαράντα πέντε χρόνια μετά την πορεία του στο Παρίσι, ο Λε Πεν, επικεφαλής πλέον του Εθνικού Μετώπου, προκάλεσε σοκ στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της προεδρικής εκλογικής αναμέτρησης του 2002, όταν νίκησε τον πρώην πρωθυπουργό Λιονέλ Ζοσπέν στον πρώτο γύρο της ψηφοφορίας. Το επίτευγμα του Λε Πεν αμφισβήτησε τη μακροχρόνια άποψη ότι ήταν ένας περιθωριακός πολιτικός, και προκάλεσε μια μονομαχία με τον εν ενεργεία Ζακ Σιράκ στον δεύτερο γύρο των εκλογών.
Σε αυτό το ιδιότυπο πλαίσιο, η ιστορία της αποστολής του Λε Πεν στην Αλγερία το 1957 ζωντάνεψε ξανά. Το βράδυ πριν από τον δεύτερο γύρο, η γαλλική εφημερίδα Le Monde δημοσίευσε μια σειρά ερευνών με τίτλο «Αποκαλύψεις για τον Λε Πεν, τον βασανιστή της Αλγερίας».
Η δημοσιογράφος της Le Monde Florence Beauge ταξίδεψε στο Αλγέρι, όπου πήρε συνέντευξη από τον Μοχάμεντ Σερίφ Μουλάι, έναν Αλγερινό ηλεκτρολόγο, ο οποίος, σε ηλικία 12 ετών, είχε δει τον Λε Πεν και τους άνδρες του σε δράση. Μια νύχτα, οι αλεξιπτωτιστές εισέβαλαν από την πόρτα του σπιτιού της οικογένειάς του, αναζητώντας κάποιον συγγενή∙ αντί γι’ αυτόn, βρήκαν τον πατέρα του, τον οποίο ανάγκασαν να πιει βρώμικο νερό πριν του κάνουν ηλεκτροσόκ με ηλεκτρικό ρεύμα μέχρι που δεν άντεξε και πέθανε, μπροστά στα μάτια του παιδιού του.
Η ιστορία του Μουλάι είχε ειπωθεί προηγουμένως στις σελίδες της εφημερίδας Liberation, αλλά, την παραμονή των εκλογών, η Beauge προχώρησε ένα βήμα παραπέρα. Εκτός από τις συνεντεύξεις με επιπλέον μάρτυρες, δημοσίευσε μια μεγάλη συνέντευξη του ίδιου του Μουλάι, ο οποίος μετά τη δολοφονία του πατέρα του από τον Λε Πεν είχε βρει ένα απομεινάρι από το μοιραίο πέρασμα του αλεξιπτωτιστή: ένα στιλέτο σαν εκείνα που χρησιμοποιούσε η Χιτλερική Νεολαία, με χαραγμένες στη λαβή τις λέξεις «J.M. Le Pen 1er REP» (Πρώτη Μεραρχία Ξένων Αλεξιπτωτιστών). Ο Λε Πεν, κατέληξε ο Μουλάι, είχε «αίμα στα χέρια του».
Για τον Riceputi, το στιλέτο παραμένει ένα βασικό φυσικό αποδεικτικό στοιχείο των βασανιστηρίων που έκανε ο Λε Πεν στην Αλγερία και συμβολίζει το σημάδι που άφησε και στις δύο χώρες. Ανέφερε στο New Lines ότι στη Γαλλία σήμερα η ίδρυση του Εθνικού Συναγερμού γίνεται συχνά κατανοητή μέσα από τους «δεσμούς του με τα νεοναζιστικά Waffen SS, τους δεσμούς του με τους δωσίλογους του καθεστώτος Βισύ, αλλά τείνουμε να ξεχνάμε αυτή την καθοριστική στιγμή» – τον πόλεμο της Αλγερίας.
Ο Riceputi υποστηρίζει ότι η περίπου τρίμηνη αποστολή του Λε Πεν στην Αλγερία και η συμμετοχή του στην ευρέως τεκμηριωμένη βαρβαρότητα που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της μάχης του Αλγερίου μπορεί να ήταν μια απλή «λεπτομέρεια» στην ευρύτερη σύγκρουση – ένας υπαινιγμό στην αναφορά του ίδιου του Λε Πεν στους ναζιστικούς θαλάμους αερίων ως «λεπτομέρεια» της ιστορίας. Αλλά για τον νεαρό Λε Πεν, προσθέτει, «δεν ήταν σίγουρα μια λεπτομέρεια στην πολιτική του βιογραφία».
Στο Αλγέρι, ο Λε Πεν συμμετείχε ενεργά στις γαλλικές επιχειρήσεις «συλλογής πληροφοριών» – τακτικές που έμοιαζαν πολύ με τις σύγχρονες επιχειρήσεις αντιμετώπισης εξεγέρσεων, συμπεριλαμβανομένων των λεγόμενων μεθόδων «ενισχυμένης ανάκρισης» που αποσκοπούσαν στην εξάλειψη των «τρομοκρατικών» δικτύων.
Ο Λε Πεν ήταν τακτικός επισκέπτης της Villa Sesini, ενός γαλλικού στρατιωτικού φυλακίου που βρισκόταν σε μια βίλα σε μαυριτανικό αναγεννησιακό στιλ, η οποία χρησίμευε ως κέντρο βασανιστηρίων για τους Αλγερινούς «ανατρεπτικούς». Εκεί οι Αλγερινοί που ήταν ύποπτοι για συμμετοχή σε «τρομοκρατικές» ενέργειες κρατούνταν για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε υπόγεια, απομονωμένα κελιά κράτησης, μια πρακτική που οι Γάλλοι αποκαλούσαν «la mise au tombeau» – ή «ενταφιασμό». Αυτή ήταν η περίπτωση του Αμπντεννούρ Γιαχιάουι, ο οποίος αναφέρει ότι βασανίστηκε σε ηλικία 17 ετών με ηλεκτρικό ρεύμα και «ενταφιάστηκε» από τον Λε Πεν.
Ο Λε Πεν υποβάθμισε τους ισχυρισμούς περί βασανιστηρίων, μηνύοντας σχεδόν κάθε δημοσιογράφο ή μέσο ενημέρωσης που ισχυριζόταν ότι συμμετείχε σε αυτά, συμπεριλαμβανομένης της Le Monde. Σε μια τηλεοπτική συνέντευξη το 1984, ο Λε Πεν απάντησε έμμεσα στις κατηγορίες για βασανιστήρια, χαρακτηρίζοντάς τες «αναγκαίες» βίαιες ενέργειες που «επιβλήθηκαν από τη στρατιωτική και πολιτική ιεραρχία» ως απάντηση στην «τρομοκρατία του FLN».
Αυτή η ρητορική εξισορρόπηση δεν ήταν τυχαία. Κατά τη διάρκεια εκείνων των μηνών, ο αλεξιπτωτιστής –ο οποίος είχε προηγουμένως υπηρετήσει στη γαλλική Ινδοκίνα και, στα 16 του, είχε επιχειρήσει ανεπιτυχώς να ενταχθεί στη γαλλική Αντίσταση– πιθανότατα θα έβλεπε τον εαυτό του όχι ως καταπιεστή αλλά ως «πατριώτη», δήλωσε ο John Veugelers, πολιτικός κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και συγγραφέας του βιβλίου Η κληρονομιά της αυτοκρατορίας: Οι ρίζες των ακροδεξιών συγγενειών στη σύγχρονη Γαλλία [Empire’s Legacy: Roots of a Far-Right Affinity in Contemporary France].
Για τον Λε Πεν, «αυτό ήταν μια άλλη εκδοχή του πολέμου κατά των παρείσακτων», είπε ο Veugelers στο New Lines. «Ήταν οι Γερμανοί στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη δεκαετία του ’50, ήταν το κίνημα ανεξαρτησίας της Αλγερίας, το οποίο ήθελε να αποκόψει ένα τμήμα της Γαλλίας από τη μητρόπολη».
Στα τέλη Μαρτίου του 1957, ο Λε Πεν αποστρατεύτηκε τιμητικά σε μια τελετή στη Villa Sesini. Ο Λε Πεν δεν έχει πει ποτέ δημοσίως γιατί δεν υπηρέτησε ολόκληρη την εξάμηνη άδεια που του είχε χορηγηθεί από την Εθνοσυνέλευση, αλλά ορισμένοι πιστεύουν ότι μπορεί να απολύθηκε για να αποφύγει το πολιτικό σκάνδαλο σε μια εποχή που τα γαλλικά βασανιστήρια στην Αλγερία βρίσκονταν κάτω από έντονο έλεγχο.
Ο Λε Πεν επέστρεψε στη Γαλλία ως ήρωας. Μετά την αυτοκινητοπομπή για τη Γαλλική Αλγερία το καλοκαίρι του 1957, ο Λε Πεν επέστρεψε στο κοινοβούλιο, όπου προσπάθησε αμέσως να περάσει μια τροπολογία στο γαλλικό Σύνταγμα που θα αφαιρούσε την ιθαγένεια από τους «τρομοκράτες». Τρία χρόνια αργότερα, τον Ιούνιο του 1960, το FNC του –η ένωση βετεράνων που είχε οργανώσει την αυτοκινητοπομπή– αντικαταστάθηκε από το Εθνικό Μέτωπο για τη Γαλλική Αλγερία. Ο Λε Πεν διέλυσε την ομάδα αυτή ένα χρόνο αργότερα, όταν μια παραστρατιωτική ομάδα υπέρ της Γαλλικής Αλγερίας που ονομαζόταν Οργάνωση Μυστικός Στρατός, η OAS (Organisation armée secrète), άρχισε να πραγματοποιεί τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον Αλγερινών στο γαλλικό έδαφος.
Μέχρι τότε, η κυριαρχία της Γαλλίας στην Αλγερία είχε ήδη εξασθενήσει. Για τον Λε Πεν και τους συγχρόνους του, που είχαν επενδύσει τόσα πολλά στο κίνημα για να παραμείνει η Αλγερία γαλλική, η υπογραφή των Συμφωνιών του Εβιάν το 1962, που τερμάτισε τον πόλεμο, έμοιαζε με ένα είδος ακρωτηριασμού.
«Η ανεξαρτησία της Αλγερίας και η πολιτική νίκη του FLN [ήταν] μια ήττα τεράστιας σημασίας» γι’ αυτούς, είπε ο Riceputi. «Πολύ γρήγορα άλλαξαν τροχιά προς ένα νέο αποικιοκρατικό σημείο συζήτησης: το ζήτημα της “βύθισης” από τους αποικιοκρατούμενους».
Αυτή η ιδέα, ότι η Γαλλία θα δέχονταν εισβολή και θα πνιγόταν από τους πρώην αποικιοκρατούμενους πληθυσμούς της, ήταν και εξακολουθεί να είναι ένα αποτελεσματικό θέμα συζήτησης για τη γαλλική ακροδεξιά. (Η σημερινή θεωρία της «Μεγάλης Αντικατάστασης», που αναπτύχθηκε από τον Γάλλο διανοούμενο Ρενό Καμύ και χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για ισλαμοφοβικά εγκλήματα μίσους σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των πυροβολισμών στο Κράισττσερτς της Νέας Ζηλανδίας, οφείλει πολλά σε αυτή τη ρητορική). Με την απώλεια της Αλγερίας, η υπαρξιακή μάχη εναντίον του υποτιθέμενου αραβομουσουλμάνου «εισβολέα» στη γαλλική Αλγερία απλώς στράφηκε προς τα μέσα, στην ηπειρωτική Γαλλία, εξήγησε ο Riceputi.
«Σε αυτό το σημείο, η γαλλική ακροδεξιά, η οποία από το 1944 είχε αμαυρωθεί από το αίσχος του δωσιλογισμού, τον εμμονικό αντισημιτισμό και ούτω καθεξής, άρχισε να επανακάμπτει», δήλωσε ο Riceputi. «Έτσι κατάφερε να ανακτήσει την πολιτική της ευρωστία και να μεταλλαχθεί. Άρχισε να αντικαθιστά τον “απάτριδα Εβραίο” με τον μουσουλμάνο Άραβα».
«Είχαμε εναποθέσει τόσες πολλές ελπίδες στη γαλλική Αλγερία», είπε ο ίδιος ο Λε Πεν. «Θα κάναμε μια εθνική επανάσταση για να σφυρηλατήσουμε νέους και διαφορετικούς ανθρώπους. ... Η ήττα μας, αντίθετα, άφησε τις πόρτες ανοιχτές στους βαρβάρους που συρρέουν προς το μέρος μας».
Ο Λε Πεν μετέφερε στη Γαλλία την αποστολή που είχε αναλάβει στο Αλγέρι. Το 1972, συνίδρυσε το Εθνικό Μέτωπο για τη Γαλλική Ενότητα, ή εν συντομία Εθνικό Μέτωπο, ένα πολιτικό κόμμα που συγκέντρωσε διάφορες ακροδεξιές ομάδες και πολιτικά κινήματα, όπως τη νεοναζιστική Νέα Τάξη, σκληροπυρηνικούς εθνικιστές και βετεράνους του πολέμου της Αλγερίας.
Για τον Veugelers, «ο πόλεμος της Αλγερίας ήταν κρίσιμος [για τη δημιουργία του FN] επειδή έφερε σε επαφή έναν αστερισμό διαφορετικών πολιτικών τάσεων». Ο Λε Πεν, αν και δεν ήταν ο πιο ακραίος ιδεολογικά, ήταν ωστόσο μοναδικός στην ικανότητά του να ενώνει αυτές τις διαφορετικές ομάδες, επισήμανε ο Veugelers. «Αν κοιτάξετε την πορεία του κατά τη δεκαετία του 1960, μέχρι τη δεκαετία του 1970, είναι ένας τύπος που καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον είναι σε θέση να κρατήσει ενωμένες αυτές τις διαφορετικές τάσεις».
Το κόμμα αρχικά απέτυχε, συγκεντρώνοντας μόλις το 0,5% των ψήφων στις βουλευτικές εκλογές του 1973. Άρχισε όμως να κερδίζει έδαφος στα τέλη της δεκαετίας του 1970, καθώς η γαλλική οικονομία κλονιζόταν από την παγκόσμια ενεργειακή κρίση. Το 1978, το Εθνικό Μέτωπο διεξήγαγε την πρώτη του εκστρατεία ιδεολογικής επανάστασης, με πρωτεργάτη τον δεύτερο στην ιεραρχία του κόμματος, Φρανσουά Ντυπρά: «1 εκατομμύριο άνεργοι είναι 1 εκατομμύριο μετανάστες – πάρα πολλοί!» έγραφε ένα πανό σε πολλές συγκεντρώσεις του FN.
Αυτός ο «στρατηγικός αναπροσανατολισμός» προς την εθνικιστική και αντιμεταναστευτική ρητορική ήταν εξαιρετικά επιτυχημένος, ανέφερε ο Ugo Palheta, μελετητής του φασισμού στο Πανεπιστήμιο της Λιλ στη βόρεια Γαλλία. «Ο Λε Πεν, στη συνέχεια, ανακύκλωσε αυτή την εκστρατεία και την επανεπένδυσε σε αποικιοκρατικές κατηγοριοποιήσεις από τη δική του εμπειρία, στην Αλγερία ειδικότερα».
Η επικέντρωση στον Αλγερινό σε αυτή την αφήγηση ήταν σχεδιασμένη. Μέσω της εικόνας ενός βίαιου, τεμπέλη Αλγερινού μετανάστη, ο Λε Πεν και οι συνιδρυτές του Εθνικού Μετώπου προσπάθησαν να «οικοδομήσουν σταδιακά τον θεμελιωδώς αλλότριο και εχθρικό χαρακτήρα των βορειοαφρικανών μεταναστών προς τον γαλλικό, τον ευρωπαϊκό και τον δυτικό πολιτισμό», πρόσθεσε ο Palheta.
Οι Αλγερινοί της Γαλλίας αισθάνθηκαν ιδιαίτερα στοχοποιημένοι από τις πρώτες εκδηλώσεις του Εθνικού Μετώπου. «Μιλούσαν πάντα για την Αλγερία», είπε στο New Lines η Νασσέρα Ντουτούρ, γαλλοαλγερινή ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Ήταν είτε για την Αλγερία, είτε για τη μετανάστευση γενικά, για τους Αλγερινούς που έδιωξαν [τους Γάλλους] και στη συνέχεια ακολούθησαν [τους Γάλλους] πίσω εδώ».
Η Ντουτούρ ήταν παιδί κατά τη διάρκεια του πολέμου της Αλγερίας, αλλά θυμάται καθαρά τη φρίκη του. Διηγήθηκε πώς σχεδόν δώδεκα από τα αδέλφια του πατέρα της συνελήφθησαν από τους τρομοκράτες της OAS και απαγχονίστηκαν δημοσίως στην πλατεία του χωριού τους κοντά στο Οράν. Τα πτώματα αφέθηκαν εκεί ως προειδοποίηση για τον πληθυσμό για αρκετές ημέρες, είπε.
Το 2024, η ρητορική του σύγχρονου RN μπορεί να έχει αμβλυνθεί, αλλά το αντιαραβικό και αντιαλγερινό συναίσθημα που βρίσκεται στη βάση του παραμένει, δήλωσε η Ντουτούρ. «Θα λένε: «Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η Γαλλία θα παραμείνει γαλλική» ή ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες προορίζονται για τους “πραγματικούς Γάλλους”. Εξακολουθούν να λένε τα ίδια».
Για τον Veugelers, τα μηνύματα του Λε Πεν –που διαμορφώθηκαν τη δεκαετία του ’50 και του ’60 στην Αλγερία και δοκιμάστηκαν τη δεκαετία του ’70 και του ’80 στη Γαλλία– εξακολουθούν να έχουν απήχηση σε πολλούς Γάλλους ψηφοφόρους σήμερα.
«Η υποτίμηση των Αράβων και των μουσουλμάνων δεν ήταν κάτι καινούργιο στη γαλλική κοινωνία», είπε. «Το καινούργιο ήταν, το να το κάνει στην πολιτική με τον τρόπο που το έκανε».
Μετάφραση: elaliberta.gr
Phineas Rueckert, “How the Battle of Algiers Made Jean-Marie Le Pen”, New Lines Magazine, 19 Δεκεμβρίου 2024, https://newlinesmag.com/reportage/how-the-battle-of-algiers-made-jean-marie-le-pen/.
