Καμία ελπίδα για την απονομή δικαιοσύνης στη μεταβατική περίοδο

αν ο θρησκευτικός σεχταρισμός είναι το δόγμα του νέου συριακού κράτους

Joseph Daher

ΠΗΓΗ: https://www.newarab.com

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: elaliberta.gr

Ένα μήνα μετά την έκρηξη της θρησκευτικής βίας στις ακτές της Συρίας, το συριακό κράτος δεν έχει ακόμη αναγνωρίσει τη σημασία της απονομής δικαιοσύνης κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, λέει ο Joseph Daher.

Η ευφορία που ακολούθησε την πτώση του καθεστώτος Άσαντ τον Δεκέμβριο του 2024 διαλύθηκε σε μεγάλο βαθμό μετά τις μεγάλης κλίμακας σφαγές αλάουιτων αμάχων σε παράκτιες περιοχές, που πραγματοποιήθηκαν στις αρχές Μαρτίου 2025 από ένοπλες δυνάμεις του νεοσύστατου συριακού στρατού.

Στον απόηχο αυτών των τραγικών γεγονότων, πρόσθετες δολοφονίες και επιθέσεις κατά Αλαουιτών πολιτών διαπράχθηκαν από ένοπλες ομάδες που συνδέονται με τις νέες κυβερνητικές αρχές.  Μετά τη δημοσίευση έκθεσης της Διεθνούς Αμνηστίας σχετικά με τα πρόσφατα πολύνεκρα γεγονότα στις παράκτιες περιοχές ^[1], ο Γενικός Γραμματέας της οργάνωσης δήλωσε: «Η σκόπιμη δολοφονία αμάχων ή η σκόπιμη δολοφονία τραυματισμένων, παραδοθέντων ή αιχμαλωτισμένων μαχητών αποτελεί έγκλημα πολέμου».

Ενώ το αρχικό ξέσπασμα της βίας προκλήθηκε από υπολείμματα του καθεστώτος Άσαντ που συντόνιζαν επιθέσεις εναντίον μελών των υπηρεσιών ασφαλείας των νέων κυβερνητικών αρχών και αμάχων, η εκστρατεία καταστολής υπό την ηγεσία των διαφόρων παρατάξεων του συριακού στρατού επεκτάθηκε μαζικά και συμπεριέλαβε εκστρατείες δολοφονιών Αλαουιτών πολιτών και οικογενειών, με αποτέλεσμα τον θάνατο εκατοντάδων αμάχων ^[2].

Επιπλέον, σχεδόν 13.000 Σύριοι έχουν καταφύγει στο βόρειο Λίβανο λόγω των σφαγών στις συριακές ακτές ^[3] και δεκάδες χιλιάδες άλλοι στο εσωτερικό της χώρας.

Οι σφαγές, που δικαιολογήθηκαν με το πρόσχημα της καταπολέμησης των «υπολειμμάτων του καθεστώτος Άσαντ», έγιναν κυρίως με γνώμονα το θρησκευτικό μίσος και το αίσθημα της «εκδίκησης», εξισώνοντας άδικα ολόκληρη την κοινότητα των Αλαουιτών με το πρώην καθεστώς. Αυτό συνέβη παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των Αλαουιτών δεν υποστήριζε τις επιθέσεις που πραγματοποίησαν τα υπολείμματα του καθεστώτος εναντίον των δυνάμεων ασφαλείας. Επιπλέον, πολλοί από τους πολίτες που δολοφονήθηκαν είχαν πράγματι αντιταχθεί στην εξουσία του Άσαντ και είχαν πανηγυρίσει την πτώση του τον Δεκέμβριο του 2024.

Στον απόηχο αυτών των τραγικών γεγονότων, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν κατακλυστεί από σεχταριστική ρητορική και ρητορική μίσους, ενώ διακεκριμένοι ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως ο Φαντέλ Αμπντουλγκανί ^[4], διευθυντής του Συριακού Δικτύου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, έχουν δεχτεί απειλές και ύβρεις επειδή ανέφεραν και κατέγραψαν τις σφαγές.

Την ευθύνη για τις σφαγές κατά του αλαουιτικού πληθυσμού στις παράκτιες περιοχές φέρουν οι νέες κυβερνητικές αρχές της Συρίας.

Όχι μόνο δεν εμπόδισαν την έξαρση της θρησκευτικής βίας και του μίσους, αλλά και συνέβαλαν ενεργά σε αυτήν - τόσο άμεσα όσο και με την προώθηση των πολιτικών συνθηκών που οδήγησαν σε αυτές τις σφαγές.

Πράγματι, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των ατόμων και των κοινοτήτων των Αλαουιτών, συμπεριλαμβανομένων των απαγωγών και των δολοφονιών, έχουν αυξηθεί τους τελευταίους μήνες, ορισμένες από τις οποίες - όπως η σφαγή του Φαχίλ στα τέλη Δεκεμβρίου 2024 ^[5] και η σφαγή της Αρζά στις αρχές Φεβρουαρίου 2025 ^[6] - έμοιαζαν με πρόβες τζενεράλε πριν από τις παράκτιες σφαγές.

Οι κυβερνητικές αρχές χαρακτήριζαν συνεχώς αυτές τις πράξεις ως μεμονωμένες, ενώ δεν έλαβαν κανένα σοβαρό μέτρο κατά των δραστών τους.

Επιπλέον, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS) και οι Σύριοι αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα δυσφημίσει την κοινότητα των Αλαουιτών ως εργαλείο του πρώην καθεστώτος κατά του συριακού λαού.

Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στην 9η έκδοση της διάσκεψης των δωρητών για τη Συρία στις Βρυξέλλες του Βελγίου, ο υπουργός Εξωτερικών της Συρίας Ασαάντ αλ Σιμπάνι δήλωσε: «54 χρόνια μειονοτικής κυριαρχίας οδήγησαν στον εκτοπισμό 15 εκατομμυρίων Σύρων...». - υπονοώντας εμμέσως ότι η κοινότητα των Αλαουιτών στο σύνολό της κυβέρνησε τη χώρα για δεκαετίες και όχι μια δικτατορία που ελεγχόταν από την οικογένεια Άσαντ.

Αν και είναι αναμφισβήτητο ότι οι Αλαουίτες κατέλαβαν θέσεις-κλειδιά στο πρώην καθεστώς, ιδίως στον στρατιωτικό μηχανισμό και στον μηχανισμό ασφαλείας, η αναγωγή της φύσης του κράτους και των κυρίαρχων θεσμών του σε μια «αλαουιτική ταυτότητα» ή η παρουσίαση του προηγούμενου καθεστώτος ως ευνοούντος τις θρησκευτικές μειονότητες, ενώ έκανε συστηματικές διακρίσεις εις βάρος της σουνιτικής αραβικής πλειοψηφίας, είναι παραπλανητική και απέχει πολύ από την πραγματικότητα ^[7].

Ο (θρησκευτικός) σεχταρισμός δεν ήταν ποτέ ο πρωταρχικός στόχος του προηγούμενου καθεστώτος, αλλά μάλλον ένα μέσο για τη διατήρηση της εξουσίας.

Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι αυτές οι σεχταριστικές εντάσεις και το μίσος δεν οφείλονται σε αρχαίες θρησκευτικές διαιρέσεις ή ως κάτι βασικό για τους ανθρώπους της περιοχής. Ο σεχταρισμός και οι σεχταριστικές εντάσεις είναι προϊόν της νεωτερικότητας και έχουν πολιτικές ρίζες ^[8]. Στην προκειμένη περίπτωση, είναι αποτέλεσμα των σεχταριστικών πολιτικών και πρακτικών του πρώην καθεστώτος Άσαντ, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλείο για να διχάσουν τους Σύριους, καθώς και των ενεργειών των νέων κυβερνώντων αρχών, συμπεριλαμβανομένων των HTS και άλλων ένοπλων ομάδων της αντιπολίτευσης. Αυτές οι ομάδες εργαλειοποίησαν ενεργά τον σεχταρισμό και συνεχίζουν να το κάνουν μέσω των πολιτικών, των ενεργειών και της ρητορικής τους.

Αν κάθε Σύριος δεν έχει δικαίωμα στη δικαιοσύνη, το χάος θα βαθύνει.

Ο (θρησκευτικός) σεχταρισμός είναι βασικά ένα εργαλείο για την εδραίωση της εξουσίας και τη διαίρεση της κοινωνίας. Χρησιμεύει για την απόσπαση της προσοχής των λαϊκών τάξεων από κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά ζητήματα με την ανάδειξη μιας συγκεκριμένης ομάδας - που ορίζεται από τη θρησκευτική ή την εθνοτική της ταυτότητα - ως αποδιοπομπαίου τράγου, ως τη ρίζα των προβλημάτων της χώρας και ως απειλή για την ασφάλεια, δικαιολογώντας έτσι τις κατασταλτικές και διακριτικές πολιτικές εναντίον της.

Επιπλέον, ο θρησκευτικός σεχταρισμός λειτουργεί ως ένας ισχυρός μηχανισμός κοινωνικού ελέγχου, διαμορφώνοντας την πορεία της ταξικής πάλης με την ενίσχυση της εξάρτησης μεταξύ των λαϊκών τάξεων και της ελίτ ηγεσίας τους. Ως αποτέλεσμα, οι λαϊκές τάξεις στερούνται ανεξάρτητης πολιτικής δράσης και αντ' αυτού προσδιορίζονται -και εμπλέκονται πολιτικά- μέσω της σεχταριστικής τους ταυτότητας.

Από αυτή την άποψη, οι νέες κυβερνητικές αρχές ακολουθούν τα βήματα του πρώην καθεστώτος Άσαντ, συνεχίζοντας να χρησιμοποιούν τις σεχταριστικές πολιτικές και πρακτικές ως μέσο διακυβέρνησης και κοινωνικής διαίρεσης.

Εκτός από τη σεχταριστική δυναμική, τα πρόσφατα γεγονότα πηγάζουν επίσης από την αποτυχία και την απροθυμία των νέων κυβερνητικών αρχών να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο για μια ολοκληρωμένη, μακροπρόθεσμη μεταβατική δικαιοσύνη με στόχο την απόδοση ευθυνών σε όλα τα άτομα και τις ομάδες για εγκλήματα πολέμου.

Είναι κρίσιμο να αντιμετωπιστεί η κληρονομιά της συστημικής βαρβαρότητας του καθεστώτος Άσαντ ^[9] για να ανοίξει ο δρόμος προς ένα βιώσιμο και ειρηνικό μέλλον. Τέτοιες προσπάθειες θα μπορούσαν να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο στον περιορισμό των πράξεων εκδίκησης και στην άμβλυνση των αυξανόμενων θρησκευτικών εντάσεων.

Ο πρόεδρος Άχμεντ αλ Σαράα συνέστησε μια εξεταστική επιτροπή για τη διερεύνηση των γεγονότων στις ακτές της Συρίας και δημιούργησε μια ανώτερη επιτροπή για τη διατήρηση της πολιτικής ειρήνης. Ωστόσο, το πόρισμα εκκρεμεί ακόμη, με την επίσημη προθεσμία να έχει οριστεί για τις 9 Απριλίου. Εν τω μεταξύ, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των αμάχων αλαουιτών στις περιοχές αυτές συνεχίζονται.

Σε απάντηση στην έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για τα πρόσφατα γεγονότα στις παράκτιες περιοχές, καθώς και στις ευρύτερες επικρίσεις του ρόλου της κυβέρνησης, πηγή από το συριακό Υπουργείο Εσωτερικών δήλωσε στην αδελφή έκδοση της εφημερίδας The New Arab, Al-Araby al-Jadeed, ότι «η αγνόηση των δεδομένων και των γεγονότων και η συκοφάντηση του έργου της εξεταστικής επιτροπής είναι αντιεπαγγελματική και αντιβαίνει στα πιο βασικά πρότυπα αντικειμενικότητας. Αποτελεί μεροληπτική στάση υπέρ μιας πολιτικής ατζέντας από παράγοντες των οποίων η ιστορία είναι γνωστή και των οποίων είναι σαφής η συμμαχία με χώρες που εχθρεύονται τη Συρία, τόσο το έθνος όσο και το λαό της».

Ωστόσο, ο Άχμεντ αλ-Σάρα και οι σύμμαχοί του στην εξουσία ^[10] δεν ενδιαφέρονται να εφαρμόσουν έναν ολοκληρωμένο μηχανισμό μεταβατικής δικαιοσύνης, φοβούμενοι ότι αυτό θα τους εξέθετε επίσης σε λογοδοσία για τα δικά τους εγκλήματα και τις καταχρήσεις εναντίον αμάχων και διαφόρων κοινοτήτων.

Επιπλέον, η μεταβατική δικαιοσύνη θα μπορούσε να συμπεριλάβει και μια κοινωνική διάσταση, ενσωματώνοντας τις προσπάθειες ανάκτησης (επανακρατικοποίησης) κρατικών περιουσιακών στοιχείων και απόδοσης ευθυνών στους υπεύθυνους για σοβαρά οικονομικά εγκλήματα, όπως η ιδιωτικοποίηση κρατικών και δημόσιων περιουσιακών στοιχείων ή η διανομή δημόσιας γης σε επιχειρηματίες που συνδέονται με το προηγούμενο καθεστώς, εις βάρος των λαϊκών τάξεων και του δημόσιου κράτους.

Για άλλη μια φορά, η οικονομική στάση των νέων κυβερνητικών αρχών, η οποίες επιδιώκουν συμφωνίες και συμφιλίωση με επιχειρηματίες που συνδέονται με το πρώην Προεδρικό Μέγαρο, μαζί με την έμφαση που δίνουν στην εμβάθυνση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και την ιδιωτικοποίηση των κρατικών περιουσιακών στοιχείων, έρχεται σε σύγκρουση με τις αρχές μιας ολοκληρωμένης διαδικασίας μεταβατικής δικαιοσύνης.

Τα πρόσφατα γεγονότα αναδεικνύουν τη σημασία της συνέχισης της καταγραφής των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Συρία για τη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων για μελλοντικές ποινικές διώξεις, διατηρώντας παράλληλα τη μνήμη και την ιστορία των θυμάτων.

Μόνο μια δημοκρατική και χωρίς αποκλεισμούς διαδικασία, με ευρεία συμμετοχή των λαϊκών τάξεων από όλες τις θρησκευτικές και εθνοτικές αφετηρίες, μπορεί να σπάσει τον κύκλο της θρησκευτικής σεχταριστικής βίας και να διασφαλίσει τη λογοδοσία για όλα τα θύματα των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Για να επιτευχθεί μια τέτοια διαδικασία, οι δημοκρατικοί και προοδευτικοί φορείς και ομάδες της Συρίας πρέπει να συγκροτήσουν μια αντίρροπη δύναμη στις νέες κυβερνητικές αρχές, πιέζοντας τις για να προβούν σε παραχωρήσεις σε αυτά τα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της δικαιοσύνης και της λογοδοσίας. Όπως λέει και το σύνθημα: Δεν υπάρχει Ειρήνη χωρίς Δικαιοσύνη.

Ο Joseph Daher διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης, Ελβετία, και στο Πανεπιστήμιο της Γάνδης, Βέλγιο. Είναι ο συγγραφέας των βιβλίων Syria after the Uprisings, The Political Economy of State Resilience.  Hezbollah: the Political Economy of Lebanon’s Party of God. Marxism and Palestine.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:  

^[1]  https://www.amnesty.org.uk/press-releases/syria-brutal-mass-killings-alawite-civilians-must-be-investigated-war-crimes-new

^[2]  https://www.hrw.org/news/2025/03/10/syria-end-coastal-killing-spree-protect-civilians

^[3]  https://today.lorientlejour.com/article/1452266/nearly-13000-syrians-fled-massacres-to-lebanon.html?_gl=1*g5gpbh*_gcl_au*MTk4OTAyNzc1MS4xNzM1ODQwNjgz

^[4]  https://www.newarab.com/author/73647/fadel-abdulghany

^[5]  https://www.alaraby.co.uk/opinion/مسؤوليّتنا-في-أحداث-الساحل-السوري?utm_source=alaraby.co.uk&utm_medium=edgs.co&fbclid=IwY2xjawJDg0ZleHRuA2FlbQIxMQABHRX4rR7FfFIQnALFSt751PrvjP2tNlLGMCD3P01mNz49TljNoUKLbf4HFw_aem_e9RBJg3406ko3xjNW04YWw

^[6]  https://www.alaraby.co.uk/opinion

^[7]  https://www.newarab.com/opinion/despite-coastal-massacres-there-still-hope-new-syria

^[8] ` https://www.newarab.com/opinion/syrian-rights-monitor-i-urge-independent-coast-investigation`

^[9]  https://www.newarab.com/opinion/why-do-some-leftists-support-brutality-syrian-regime

^[10]  https://www.newarab.com/opinion/dont-be-fooled-al-sharaas-charm-offensive-it-may-be-trap