Ο Alex de Jong είναι εκδότης του Grenzeloos, του περιοδικού του ολλανδικού τμήματος της Τέταρτης Διεθνούς.

Alex de Jong

Η πολιορκία του Κομπάνι από το Ισλαμιικό Κράτος (ISIS) έστρεψε την παγκόσμια προσοχή στο συριακό κουρδικό PYD (Partiya Yekîtiya Demokrat, Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης), την ηγετική δύναμη στις περιοχές με κουρδική πλειοψηφία στο βόρειο τμήμα της Συρίας. Το PYD αποκαλεί αυτή την περιοχή Rojava - κυριολεκτικά σημαίνει «χώρα της δύσης», και μεταφράζεται ως «Δυτικό Κουρδιστάν».

Ο λόγος του PYD, που περιστρέφεται γύρω από όρους όπως δημοκρατία και ισότητα και δίνει έμφαση στα δικαιώματα των γυναικών, ασκεί ισχυρή έλξη στην παγκόσμια αριστερά. Αντίστοιχα, ο αγώνας των αγωνιστών/στριών του YPG/YPJ (Yekîneyên Parastina Gel, Μονάδες Λαϊκής Προστασίας / Yekîneyên Parastina Jinê, Μονάδες Προστασίας Γυναικών), που οργανώθηκε από το PYD εναντίον της ISIS, απολαμβάνει ευρεία συμπάθεια.

Διάφορες πρωτοβουλίες για την υποστήριξη της «επανάστασης της Rojava» έχουν ξεπηδήσει σε όλο τον κόσμο. Μια γερμανική εκστρατεία που ονομάζεται ευθαρσώς Waffen für Rojava (Όπλα για την Rojava) συγκέντρωσε πάνω από 135.000 δολάρια· άλλες πρωτοβουλίες επικεντρώνονται στην ανθρωπιστική βοήθεια και στην πολιτική στήριξη.

Στη Rojava, το PYD υποστηρίζει ότι υλοποιεί μια δημοκρατική κοινωνία με ίσα δικαιώματα για τις γυναίκες, στην οποία διαφορετικές εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες ζουν μαζί· η πολιτική εξουσία θεωρείται ότι πρέπει να οργανώνεται μέσω των δομών των αυτόνομων συμβουλίων. Το PYD υποστηρίζει ότι στη Rojava διεξάγεται μια μοναδική επανάσταση, εμπνευσμένη από τη σκέψη του Αμπντουλάχ Οτσαλάν, του φυλακισμένου ηγέτη του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (Partiya Karkeren Kurdistan, PKK). Ακόμη και μετά τη σύλληψή του το 1999, ο Οτσαλάν παρέμεινε ο πολιτικός ηγέτης και «φιλόσοφος» του κινήματος. Για να αρχίσουμε να κατανοούμε το πείραμα στη Rojava, και τη στάση της αριστεράς απέναντι σ' αυτό, πρέπει κανείς να εξετάσει την ιδεολογία του Οτσαλάν και να συγκρίνει τους ισχυρισμούς του του με τις εξελίξεις στην περιοχή.¹

Οι ρίζες του PKK

Ο Οτσαλάν γεννήθηκε το 1949 και ήταν γιος μιας κουρδικής οικογένειας αγροτών. Οι κουρδικές επαρχίες της Τουρκίας ήταν πάντα οι πιο φτωχές περιοχές της χώρας, εν μέρει λόγω των ρατσιστικών κρατικών πολιτικών που εφάρμοζαν διακρίσεις εναντίον των Κούρδων. Η χρήση της κουρδικής γλώσσας ήταν ένα έγκλημα, και η χρήση των γραμμάτων x, q και w -που υπάρχουν στο κουρδικό αλφάβητο, αλλά όχι στο τουρκικό- θα μπορούσε να προκαλέσει διώξεις· ακόμη και δημοσιεύσεις που ανέφεραν τη λέξη «Κούρδος» είχαν απαγορευτεί. Το κράτος προσπάθησε να αφομοιώσει την κουρδική μειονότητα στην τουρκική πλειονότητα.

Ο Οτσαλάν έθεσε τις βάσεις για το ΡΚΚ, όταν, στις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα, έχτισε τους «Κούρδους Επαναστάτες» (Soresgeren Kurdistan, SK). Αυτή η ομάδα υιοθέτησε την ιδέα του τούρκου κοινωνιολόγου İsmail Besikci, ότι το «Κουρδιστάν» ήταν μια διεθνής αποικία, που είχε καταληφθεί από την Τουρκία, το Ιράν, τη Συρία και το Ιράκ. Όταν το 1977 η ομάδα αναδιοργανώθηκε ως ΡΚΚ, είχε κερδίσει μέτρια υποστήριξη μεταξύ των Κούρδων εργατών που είχαν μετακινηθεί από την ύπαιθρο προς τις πόλεις για να κερδίσουν τα προς το ζην. Η SK ήταν ένα προϊόν της Νέας Αριστεράς στην Τουρκία, αλλά είχε κάποιες σημαντικές διαφορές. Σε αντίθεση με άλλες κουρδικές ομάδες, το PKK ήταν «η μόνη οργάνωση τα μέλη της οποίας προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις, τους ξεριζωμένους, την ημι-μορφωμένη νεολαία των χωριού και των μικρών πόλεων οι οποίοι αντιλαμβάνονταν αυτό που αισθάνονταν ως καταπίεση και οι οποίοι ήθελαν δράση και όχι ιδεολογική εκλέπτυνση».² Το PKK διέφερε επίσης στην προετοιμασία του ένοπλου αγώνα ως επιτακτικού καθήκοντος.

Οι πτυχές του μαοϊσμού και του τριτοκοσμισμού ήταν ισχυρές μέσα στην τουρκική αριστερά εκείνη την περίοδο, και οι πρώτες ανακοινώσεις του PKK δείχνουν ξεκάθαρα τέτοιες επιρροές. Διακήρυσσαν ότι ο άμεσος στόχος ήταν μια «εθνική-δημοκρατική» επανάσταση για ένα «ανεξάρτητο και δημοκρατικό Κουρδιστάν». Ο αγώνας θα λάβει τη μορφή ενός βασισμένου στους αγρότες «λαϊκού πολέμου» υπό την ηγεσία ενός PKK που ισχυριζόταν ότι είναι ο εκπρόσωπος της εργατικής τάξης. Σύμμαχοι της επανάστασης ήταν «σοσιαλιστικές χώρες» -αν και τα κυβερνώντα κόμματα της Σοβιετικής Ένωσης και της Κίνας επικρίθηκαν ως «ρεβιζιονιστικά»- καθώς επίσης και «κόμματα της εργατικής τάξης των καπιταλιστικών χωρών» και «τα απελευθερωτικά κινήματα των καταπιεσμένων λαών του κόσμου». Μετά την «εθνική-δημοκρατική» επανάσταση, ο αγώνας θα εξελισσόταν σε μια σοσιαλιστική επανάσταση.³

Όταν το 1980 ο στρατός οργάνωσε πραξικόπημα, το ΡΚΚ είχε γίνει το ισχυρότερο κουρδικό κόμμα στην Τουρκία. Μετά το πραξικόπημα, η τουρκική αριστερά καταστάλθηκε, καθώς δεκάδες χιλιάδες συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και σκοτώθηκαν. Ο Οτσαλάν ξέφυγε από την καταστολή, γιατί λίγο πριν το πραξικόπημα είχε πάει στο Λίβανο και από εκεί στη Συρία. Το καθεστώς του Χάφεζ αλ Άσαντ του επέτρεψε να δημιουργήσει ένα ορμητήριο στη Συρία, και το PKK ξεκίνησε αντάρτικο πόλεμο εναντίον του τουρκικού κράτους, με μάχες που κορυφώθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ενενήντα.

Ένα στοιχείο που καθιστά το ΡΚΚ εξαίρεση σε σχέση με παρόμοιες οργανώσεις ήταν ότι ήταν ένα «κόμμα-ανταρτών».⁴ Στο ΡΚΚ, η ιδιότητα του αντάρτη και του μέλους του κόμματος επικαλύπτονταν· ακόμη και στελέχη που δεν έχουν στρατιωτικές αρμοδιότητες έπρεπε να είναι έτοιμα να ενταχθούν στους αντάρτες ανά πάσα στιγμή. Σύμφωνα με τον Ντουράν Καλκάν, αρχηγό του ΡΚΚ, «αυτό δεν είχε μόνο στρατιωτική αξία, αλλά το πιο σημαντικό ήταν η ιδεολογική και ηθική σημασία του». Αναφερόμενος στο συνέδριο του κόμματος το 1986, ο Καλκάν δήλωσε,

«Ένας τέτοιος αντάρτης πραγματοποιεί ιδεολογικά μια πλήρη ρήξη με την κυρίαρχη τάξη πραγμάτων· έρχεται σε ρήξη ως ένα βαθμό με το ιεραρχικό σύστημα του κράτους και της εξουσίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στο τρίτο συνέδριο υπήρξε μια σοβαρή ιδεολογική ανανέωση στη σύλληψη του πραγματικού υπαρκτού σοσιαλισμού· η πραγματική υπαρκτή σοσιαλιστική γραμμή των μικροαστικών ατομικών και οικογενειακών ίσων δικαιωμάτων και ελευθεριών, αντικαταστάθηκε. Ένα τέτοιο μέτρο έχει επίσης συνέπειες στο εσωτερικό της κοινωνίας, εφόσον καλεί προς αλλαγές που φέρνουν πιο κοντά την ελευθερία και την ισότητα. Καταστρέφει την ατομική οικογενειακή ζωή».

Επανάσταση στις προσωπικότητες

Ο Καλκάν έθιξε αυτό που έγινε ένα διακριτικό στοιχείο της ιδεολογίας του PKK και του Οτσαλάν: τη φιλοδοξία να δημιουργήσει ένα «νέο άνθρωπο», που χαρακτηρίζεται από έναν συγκεκριμένο τύπο προσωπικότητας ή νοοτροπίας. Σύμφωνα με τον Οτσαλάν υπάρχει μια μεταφυσική «Κουρδική νοοτροπία», μια συγκεκριμένη «σύνθεση της κουρδικής ψυχής». Ο Οτσαλάν υποστηρίζει ότι «Πολλές από τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στους Κούρδους και την κοινωνία τους σήμερα μπορούμε να τις δούμε ήδη στις Νεολιθικές κοινότητες των υπο-Καυκάσιων οροσειρών, της περιοχής που ονομάζουμε Κουρδιστάν».⁵ Ωστόσο, οι Κούρδοι έχουν αποξενωθεί από την «αληθινή» τους ταυτότητα από τις προσπάθειες του τουρκικού κράτους να αφομοιώσει τους Κούρδους και από παραδοσιακές κοινωνικές δομές, τις οποίες ο Οτσαλάν αποκαλεί «φεουδαρχία».

Μέσα από την κριτική και την αυτοκριτική και τη σκληρή δουλειά, τα μέλη του ΡΚΚ αναμένεται να απελευθερωθούν από τις απόψεις και τις συμπεριφορές που είχαν μάθει στην «παλιά ζωή» τους και να αναμορφώσουν τους εαυτούς τους σε «νέους ανθρώπους». Το κομματικό περιοδικό Serxwebûn έγραψε,

«Ο νέος άνθρωπος δεν πίνει, δεν παίζει τυχερά παιχνίδια, ποτέ δεν σκέφτεται τη δική του προσωπική ευχαρίστηση ή άνεση, και δεν υπάρχει τίποτα θηλυκό σ' αυτόν· όσοι [στο παρελθόν] επίδονταν σε τέτοιες δραστηριότητες θα κόψουν με το μαχαίρι όλες αυτές τις συνήθειες μόλις αυτός ή αυτή θα βρεθούν μεταξύ των νέων ανθρώπων. Η φιλοσοφία του νέου ανθρώπου και της ηθικής, ο τρόπος που κάθεται και στέκεται, το στυλ, το εγώ, η στάση του και οι αντιδράσεις [tepki] είναι δικές του και μόνο. Η βάση όλων αυτών των πραγμάτων είναι η αγάπη του για την επανάσταση, την ελευθερία, τη χώρα, και τον σοσιαλισμό, μια αγάπη που είναι τόσο στέρεη σαν βράχος. Η εφαρμογή του επιστημονικού σοσιαλισμού στην πραγματικότητα της χώρας μας δημιουργεί τον νέο άνθρωπο».⁶

Ήδη από το 1993, Οτσαλάν υποστήριξε ότι το PKK, όταν συζητούσε για τον «επιστημονικό σοσιαλισμό», δεν αναφερόταν στον μαρξισμό, αλλά στη δική του ιδιόμορφη ιδεολογία που «υπερβαίνει τα συμφέροντα των μελών, του έθνους και των τάξεων.»⁷ Καθώς η αναμόρφωση της ανθρώπινης νοοτροπίας έγινε κεντρικής σημασίας για τη σύλληψη του σοσιαλισμού για το ΡΚΚ, οι μαρξιστικές έννοιες των τάξεων και της επανάστασης είχαν αντικατασταθεί από όρους όπως «ανθρωποποίηση», «κοινωνικοποίηση» και «απελευθερωμένη προσωπικότητα».

Στενά συνδεδεμένη με το στόχο της αναμόρφωσης των ανθρώπων είναι η άποψη του ΡΚΚ για την γυναικεία απελευθέρωση. Η χαρακτηριστική πρακτική του ΡΚΚ για την απελευθέρωση των γυναικών αναπτύχθηκε κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ενενήντα, όταν η συμμετοχή των γυναικών στο Κουρδικό κίνημα, τόσο ως πολιτικών όσο και ως μαχητριών, αυξήθηκε.⁸ Οι ιδέες του ΡΚΚ για την απελευθέρωση των γυναικών επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από το μύθο ενός προϊστορικού μητριαρχικού παρελθόντος, όταν η «γυναίκα ήταν μια θεότητα της δημιουργίας».⁹ Με την άνοδο της ταξικής κοινωνίας, άρχισε η καταπίεση των γυναικών. Αυτές οι έννοιες αντιγράφονται σαφώς από το έργο του Φρίντριχ Ένγκελς, Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους.

Ωστόσο, μια σημαντική διαφορά μεταξύ της θεωρίας του ΡΚΚ για την καταπίεση των γυναικών και του Ένγκελς είναι η παράβλεψη από το ΡΚΚ των κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων. Ο Ένγκελς υποστήριξε ότι με την ανάπτυξη των κοινωνικών τάξεων επήλθε ένας καταμερισμός της εργασίας που υποβίβασε την εργασία των γυναικών, και ως εκ τούτου, την κοινωνική τους κατάσταση, σε μια δευτερεύουσα θέση. Ο Οτσαλάν αντίθετα δίνει έμφαση κατά κύριο λόγο σε θέματα όπως η «νοοτροπία» (μια λέξη κλειδί στο ιδεολογία του) και η «προσωπικότητα»· η καταπίεση των γυναικών λέγεται ότι παράγεται από τις συμπεριφορές που μεταφέρονται από την οικογένεια από γενιά σε γενιά και που εσωτερικεύονται από τις γυναίκες. Τέτοιες πατριαρχικές απόψεις καταπιέζουν τις γυναίκες με τον αποκλεισμό τους από την κοινωνική ζωή και με τον έλεγχο από τους άντρες του γυναικείου σώματος, των συμπεριφορών, και της σεξουαλικότητας. Αυτή η εξήγηση δεν λαμβάνει υπόψη τον ρόλο των κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων.¹⁰

Στον ανταρτοπόλεμο, είχαν σχηματιστεί ανεξάρτητες μονάδες γυναικών, που αργότερα έγιναν ένας ανεξάρτητος γυναικείος στρατός - μια πρακτική που υιοθετήθηκε από το συριακό κουρδικό κίνημα, όταν οργάνωσε τις YPJ. Το κίνητρο ήταν ότι αυτό απελευθέρωνε τις γυναίκες από το σεξισμό των αρσενικών συντρόφων και τους ανάγκαζε να σπάσουν από τις παραδοσιακές έννοιες της γυναικείας υπακοής και δουλοπρέπειας. Στα μικτά όργανα του PKK και του PYD, υπάρχει υποχρεωτική ποσόστωση των δύο φύλων. Οι ηγεσίες πρέπει να αποτελούνται τουλάχιστον κατά 40% από γυναίκες, και οι θέσεις στελεχών μοιράζονται από έναν άνδρα και μία γυναίκα.

Η σκέψη του ΡΚΚ είναι έντονα ουσιοκρατική. Όχι μόνο οι γυναίκες και η φύση εξισώνονται συχνά, αλλά και οι γυναίκες ως τέτοιες θεωρούνται ότι έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά, όπως την ευαισθητοποίηση, την αποστροφή στη βίας, καθώς και την εγγύτητα προς τη φύση. Ο λόγος του ΡΚΚ για την γυναικεία απελευθέρωση βλέπει τις γυναίκες ως μια κατηγορία, που συχνά αντιμετωπίζεται ως ένα ομοιογενές σύνολο, καθώς αντικαθιστά τις πολιτικές διαφορές. Όπως δήλωσε η οργάνωση γυναικών του PKK, η «ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης είναι μια εναλλακτική λύση απέναντι σε όλες τις μέχρι σήμερα υπάρχουσες κοσμοθεωρίες, είτε της Αριστεράς είτε της Δεξιάς».¹¹ Σήμερα είναι οι γυναίκες ως τέτοιες, που θεωρούνται ότι είναι η εμπροσθοφυλακή του αγώνα για την απελευθέρωση.

Στη δεκαετία του ενενήντα, τα θέματα της ταξικής πάλης και του ταξικού σχηματισμού εξαφανίστηκαν σε μεγάλο βαθμό από την ιδεολογία του PKK. Καθώς κινήθηκε από την σταλινική άποψη ότι ο σοσιαλισμός σημαίνει ένα κόμμα-κράτος που κατέχει τα μέσα παραγωγής, στην άποψη της δημιουργίας ενός «νέου ανθρώπου», η αντίληψη του ΡΚΚ για τον σοσιαλισμό έγινε πιο αφηρημένη, απομακρυνόμενη όλο και περισσότερο στο μέλλον. Ο «δημοκρατικός πολιτισμός» αντικατέστησε το ανεξάρτητο, σοσιαλιστικό Κουρδιστάν, ως στόχο του κινήματος του ΡΚΚ. Ο Joost Jongerden που μελέτησε το PKK περιγράφει τον «δημοκρατικό πολιτισμό» ως τον όρο που καλύπτει τρεις αλληλένδετους στόχους: τη λαϊκή δημοκρατία, την δημοκρατική αυτονομία και την δημοκρατική συνομοσπονδία.¹² Η λαϊκή δημοκρατία συνεπάγεται μια μεταρρύθμιση του τουρκικού κράτους, για να αναγνωρίσει την ύπαρξη μειονοτήτων, κυρίως των Κούρδων, μεταξύ του πληθυσμού του και να διαχωρίσει την ιθαγένεια από την τουρκική εθνικότητα - αντίστοιχα, το PYD προτείνει ότι το συριακό κράτος θα πρέπει να εγκαταλείψει την παναραβική ιδεολογία του κόμματος Μπάαθ.

Η δημοκρατική αυτονομία είναι μια έννοια δανεισμένη από τον Murray Bookchin (1921-2006), τον ελευθεριακό σοσιαλιστή των ΗΠΑ, και αναφέρεται σε έναν συνδυασμό των κοινωνικών κινημάτων και των συνεταιρισμών που θα προδιαμορφώσουν μια μελλοντική εξισωτική κοινωνία. Ο Μπούκτσιν ήταν τροτσκιστής όταν έληξε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και, όπως πολλοί τροτσκιστές, περίμενε να δει ένα κύμα κοινωνικών επαναστάσεων της εργατικής τάξης. Όταν αυτό δεν συνέβη, και το τροτσκιστικό κίνημα παρέμεινε μικρό και απομονωμένο, ο Bookchin επανεξέτασε τις ιδέες του.

Ο Μπούκτσιν εγκατέλειψε το μαρξισμό, ο οποίος στα μάτια του είχε κάνει ένα θεμελιώδες λάθος θεωρώντας την εργατική τάξη ως επαναστατικό υποκείμενο. Αντίστοιχα, το ΡΚΚ δεν είδε ποτέ την αυτο-χειραφέτηση της εργατικής τάξης ως το δρόμο προς το σοσιαλισμό. Το πρώιμο ΡΚΚ ήταν μάλλον δύσπιστο απέναντι στην εργατική τάξη, την οποία θεώρησε προνομιούχα σε σχέση με την αγροτιά και πολύ στενά συνδεδεμένη με το τουρκικό κράτος στις πόλεις. Στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα, ο Οτσαλάν δήλωσε ότι δεν υπήρχαν έντονες ταξικές διαιρέσεις στην κουρδική κοινωνία.¹³ Η πραγματική διαχωριστική γραμμή ήταν μεταξύ των «συνεργατών» και «πατριωτών», όχι μεταξύ των καπιταλιστών και του εργαζόμενου λαού.

Για τον Μπούκτσιν, το αδύνατο σημείο του καπιταλισμού δεν ήταν η αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας, αλλά η αντίθεση κεφαλαίου-οικολογίας. Το κεφάλαιο, συσσωρεύεται ασταμάτητα, καταστρέφοντας το περιβάλλον. Ο αγώνας για να σωθεί το οικοσύστημα παίρνει ένα αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα και μπορεί να ενώσει όλους όσους βλέπουν τη ζωή τους να απειλείται από την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και οι οποίοι επαναστατούν εναντίον της αποξένωση τους από αυτό. Αν και σήμερα το ΡΚΚ θεωρεί επίσης την οικολογία ένα σημαντικό ζήτημα, δεν είναι τόσο κεντρικό όσο ήταν για τον Μπούκτσιν.

Για τον Οτσαλάν, η αντίφαση που κινεί τους απελευθερωτικούς αγώνες είναι μεταξύ των καταπιεσμένων ταυτοτήτων και του κράτους. Η καταπίεση ορισμένων ταυτοτήτων ευθύνεται σύμφωνα με τον Οτσαλάν για τις κρατικές πολιτικές που καθυστερούν την ανάπτυξη του νέου πολιτισμού, μια εξέλιξη που είναι αναπόφευκτη, λόγω της τεχνολογικής προόδου.¹⁴ Ο στόχος είναι να αναγκάσει το κράτος να επιτρέψει την πραγματοποίηση της δημοκρατικής δυναμικής που υπάρχει ήδη. Για το σκοπό αυτό, οι δομές της «δημοκρατικής αυτονομίας» θεωρείται ότι πρέπει να κατασκευαστούν κατά μήκος των υφιστάμενων κρατικών συνόρων και εντός των υφιστάμενων εθνικών κρατών. Αυτές οι δομές έχουν ως βάση την αναγνώριση και την εκπροσώπηση διαφορετικών ταυτοτήτων, όπως των εθνοτικών ομάδων, των γυναικών, ή των εργατών. Στο τουρκικό Κουρδιστάν, οι δομές αυτές είναι συχνά αλληλένδετες με εκείνες των δήμων, όπου έχουν εκλεγεί νόμιμα κουρδικά κόμματα.

Οι δομές της δημοκρατικής αυτονομίας θα πρέπει να συνενώνονται από κάτω προς τα πάνω, σε ένα σύστημα της «δημοκρατικής συνομοσπονδίας». Ο Οτσαλάν το περιγράφει «ως ένα πυραμιδωτό μοντέλο οργάνωσης. Εδώ είναι οι κοινότητες που μιλούν, συζητούν και παίρνουν αποφάσεις. Από τη βάση προς την κορυφή, οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι θα αποτελούν ένα είδος χαλαρού συντονιστικού οργάνου. Αυτοί θα είναι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του λαού για ένα χρόνο».¹⁵

Η ιδεολογία του PKK σήμερα απορρίπτει τις προσπάθειες για τη δημιουργία νέων κρατών, θεωρώντας τα ως εγγενώς καταπιεστικά. Τα σπέρματα της σημερινής κριτικής του PKK για τα κράτη ως τέτοια, μπορούν να βρεθούν ήδη στην πρώιμη ιστορία του. Από το ξεκίνημά του, το ΡΚΚ επέκρινε τη Σοβιετική Ένωση και την Κομμουνιστική Διεθνή στις πρώτες της δεκαετίας για την κρίσιμη υποστήριξή τους στον κεμαλικό εθνικισμό. Πολύ περισσότερο, στα μάτια του ΡΚΚ, η σοβιετική ηγεσία έδινε προτεραιότητα στην εθνική ασφάλεια της Σοβιετικής Ένωσης έναντι των διεθνιστικών και αντιιμπεριαλιστικών αρχών. Η κριτική της κυριαρχίας του σοβιετικού raison d'état γενικεύτηκε στα έθνη-κράτη ως τέτοια. Μια άλλη ώθηση για να εγκαταλείψει το PKK το σχέδιό του για κουρδικό έθνος-κράτος ήταν ο πολύπλευρος χαρακτήρας του πληθυσμού που θεωρείται ότι είναι Κουρδοι. Για παράδειγμα, σε τμήματα του τουρκικού Κουρδιστάν, οι ταυτότητες έχουν εξελιχθεί κατά μήκος των θρησκευτικών γραμμών. Στην Ανατολική Ανατολία, το PKK ήρθε αντιμέτωπο με το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι θεωρούσαν τους εαυτούς τους Αλεβίτες, όχι Κούρδους.¹⁶ Η δημιουργία ενός ενιαίου έθνους-κράτους από αυτήν την ετερογένεια θα απαιτούσε πολιτισμική αφομοίωση, κάτι στο οποίο αντιτίθεται το PKK.

Ο Οτσαλάν υποστηρίζει ότι ο αγώνας του ΡΚΚ δεν είναι παρά η τελευταία κουρδική εξέγερση ενάντια στην κεντρική κρατική εξουσία. Σε ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα αυτο-οριενταλισμού, οι Κούρδοι παρουσιάζονται ως λαός χωρίς ιστορία που από την εποχή των Σουμερίων (τέταρτη χιλιετία π.Χ.) επαναστατούσε ενάντια στην κρατική εξουσία, παραμένοντας όλο αυτό το διάστημα «στην ουσία» ο ίδιος. Το «προπατορικό αμάρτημα» που προκάλεσε την καταπίεση των Κούρδων ήταν ο σχηματισμός του κράτους ως τέτοιου, εναντίον του οποίου προσπαθούσαν να διατηρήσουν τον «φυσικό», ελεύθερο πολιτισμό τους. Ο Οτσαλάν περιγράφει το στόχο του ως μια «αναγέννηση» μιας ιδεατής κοινωνίας που υποτίθεται ότι υπήρχε κατά τη Νεολιθική εποχή σε αυτό που είναι τώρα το Κουρδιστάν. Οι θετικές πτυχές αυτού του μυθικού παρελθόντος -ένας κεντρικός ρόλος για τις γυναίκες στην κοινωνία, μια «καθαρή» κουρδική ταυτότητα, κοινωνική ισότητα- πρόκειται να επιστρέψουν με μια σύγχρονη μορφή.

Ο Οτσαλάν δεν είναι υπέρ της ανατροπής των υφιστάμενων κρατών. Μάλλον, αυτά θα πρέπει να αντικατασταθούν κάποια στιγμή από τις δομές της δημοκρατικής συνομοσπονδίας. Η κριτική του Οτσαλάν για τα υφιστάμενα κράτη είναι μάλλον ασαφής εκεί όπου η δημοκρατία που επαινεί συχνά εξισώνεται με τα κοινοβουλευτικά, καπιταλιστικά κράτη της Δύσης. Για παράδειγμα, υποστηρίζει ότι στις ευρωπαϊκές χώρες αναπτύχθηκε μια «καθοριστική δημοκρατία» και ότι αυτό οδήγησε στην «υπεροχή της Δύσης.» Ο «Δυτικός πολιτισμός μπορεί, υπό την έννοια αυτή, να ονομαστεί δημοκρατικός πολιτισμός».¹⁷ Και το 2011: «Κατ' αρχήν, το Δυτικό δημοκρατικό σύστημα -το οποίο έχει εγκαθιδρυθεί με τεράστιες θυσίες- περιέχει όλα όσα χρειάζονται για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων.»¹⁸ «Η Ευρώπη, γενέτειρα [της δημοκρατίας], έχει αφήσει πολύ πίσω τον εθνικισμό λόγω των πολέμων της τον εικοστό αιώνα και δημιούργησε ένα πολιτικό σύστημα προσαρμοσμένο στα δημοκρατικά πρότυπα. Αυτό το δημοκρατικό σύστημα έχει ήδη δείξει τα πλεονεκτήματά του σε σχέση με άλλα συστήματα, συμπεριλαμβανομένου του υπαρκτού σοσιαλισμού, και τώρα είναι το μόνο αποδεκτό σύστημα σε όλο τον κόσμο.»¹⁹

Τάξη και Οικονομία στην Rojava

Η καπιταλιστική ανάπτυξη δεν έχει προχωρήσει πολύ στην Rojava. Είναι μια κυρίως αγροτική περιοχή με μόνο μια μικρή σύγχρονη εργατική τάξη. Αλλά η Rojava είναι πολύ παραγωγική, και στην Μπάαθική Συρία έμοιαζε με μια εσωτερική αποικία. Η περιοχή παραγωγής πρώτων υλών, όπως το σιτάρι και το πετρέλαιο που υποβλήθηκαν σε επεξεργασία κάπου αλλού.²⁰ Ο Οτσαλάν έχει περιγράψει την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση στην Rojava ως κάτι που από τη μία πλευρά υπήρχαν μικρές, οικογενειακές οικονομικές μονάδες και από την άλλη πλευρά η κρατική οικονομία.²¹

Το όραμα του Οτσαλάν για μια κοινωνικο-οικονομική εναλλακτική λύση σε αυτές τις συνθήκες μπορεί να περιγραφεί ως σοσιαλδημοκρατικό: «Στα μάτια μου, η δικαιοσύνη απαιτεί να ανταμείβεται η δημιουργική εργασία σύμφωνα με τη συμβολή της σε ολόκληρο το προϊόν. Η αμοιβή της δημιουργικής εργασίας, η οποία συμβάλλει στην παραγωγικότητα της κοινωνίας, πρέπει να είναι σε αναλογία με άλλες δημιουργικές δραστηριότητες. Η παροχή απασχόλησης για όλους θα είναι ένας κοινός στόχος. Όλοι θα είναι σε θέση να συμμετάσχουν στο σύστημα της υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης, του αθλητισμού και των τεχνών σύμφωνα με τις δυνατότητες και τις ανάγκες τους.»²²

Οι σχετικά ασαφείς οικονομικές προτάσεις του PYD για τη Rojava μπορούν επίσης να χαρακτηριστούν σοσιαλδημοκρατικές. Ο στόχος είναι μια μικτή οικονομία με ισχυρές κοινωνικές υπηρεσίες. Το «κοινωνικό συμβόλαιο» της Rojava διακηρύσσει ότι οι φυσικοί πόροι και το έδαφος θα είναι ιδιοκτησία του λαού και η εκμετάλλευσή τους θα ρυθμίζεται από το νόμο. Την ίδια στιγμή, το συμβόλαιο προστατεύει την ιδιωτική περιουσία και διακηρύσσει ότι τίποτα δεν θα απαλλοτριωθεί. Περίπου το 20% της γης στην Rojava βρίσκεται στα χέρια των γαιοκτημόνων, και η περιουσία τους προστατεύεται από το κοινωνικό συμβόλαιο. Παλαιότερα κρατικά αγροκτήματα έχουν διανεμηθεί μεταξύ των φτωχών οικογενειών. Ο σχηματισμός των συνεταιρισμών ενθαρρύνεται από το Tev-Dem (Tevgera Civaka Demokratik, ή Κίνημα για μια Δημοκρατική Κοινωνία), τη διοικητική δομή της Rojava. Πιο μακροπρόθεσμα, οι συνεταιρισμοί θεωρείται ότι θα γίνουν η κυρίαρχη μορφή της επιχείρησης.

Το PYD μιλά για τη Rojava ως μια νέα εμπειρία, ένα νέο είδος επανάστασης που βασίζεται στα διδάγματα από την αποτυχία των προηγούμενων κινημάτων. Το ίδιο ισχύει και για την επιλογή του να μην απαλλοτριώσει την ιδιοκτησία, που εξηγείται ως μέρος της άρνησης να χρησιμοποιήσει βία ώστε να αποφύγει τον αυταρχισμό που παραμόρφωσε προηγούμενες προσπάθειες να δημιουργηθεί σοσιαλισμός. Η άρνηση του PYD να διώξει τελείως τα συριακά κυβερνητικά στρατεύματα από την Rojava και να συμμετάσχει στην εξέγερση εναντίον του Άσαντ φέρεται να βασίζεται στην ίδια άρνηση της βίας. Ωστόσο, ήταν η εξέγερση εναντίον του συριακού κράτους που έδωσε στο κουρδικό κίνημα την ευκαιρία να δημιουργήσει τη Rojava καθώς το καθεστώς του Άσαντ αποφάσισε να επικεντρωθεί στην καταπολέμηση των ανταρτών.

Θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ώστε να μην προβάλουμε ευρωκεντρικές ιδέες για τη σοσιαλιστική επανάσταση στη Rojava. Αλλά καθώς δεν υπάρχει μια εργατική τάξη που στην πάλη της για την αυτο-χειραφέτησή της μπορεί να γίνει η κινητήρια δύναμη της κοινωνικής αλλαγής, είναι σαφές ότι είναι το ίδιο το PYD που παίζει τον καθοριστικό ρόλο. Πριν σαρωθεί από τους δύο πόλους της αντεπανάστασης, το καθεστώς του Άσαντ και τους σαλαφίτες τζιχαντιστές, η αυτόνομη οργάνωση ήταν ένα σημαντικό στοιχείο στη συριακή επανάσταση, όπως φαίνεται από τις δομές βάσης που ξεφύτρωσαν σε όλη τη Συρία στην προηγούμενη φάση της επανάσταση. Τα συμβούλια στη Rojava, ωστόσο, είναι η πρωτοβουλία μιας πολιτικής δύναμης, όχι αυτόνομων από τα κάτω προς τα πάνω πρωτοβουλιών. Το PYD είναι η κυρίαρχη δύναμη στο Tev-Dem. Οι ένοπλες δυνάμεις στη Rojava (YPG, YPJ, και οι δυνάμεις ασφαλείας, οι Asayiş) είναι εκπαιδευμένες στην ιδεολογία του PYD και ορκίζονται στον Οτσαλάν.

Η επιβίωση της Rojava ενάντια στις επιθέσεις από το ισλαμικό κράτος είναι αναμφισβήτητα μια νίκη για την αριστερά. Το κουρδικό κίνημα αξίζει την έμπρακτη αλληλεγγύη στον αγώνα του για αυτοδιάθεση, πολύ περισσότερο επειδή στη Rojava οι άνθρωποι προσπαθούν να δημιουργήσουν μια προοδευτική εναλλακτική λύση.

Δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο η αριστερά να μην μπορεί να συνδυάσει την αλληλεγγύη για το έργο της Rojava με μια κριτική ματιά σχετικά με τα όριά του. Ίσως η Rojava να θέτει το ερώτημα για το πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε τον καπιταλισμό, αλλά αυτό μπορεί να απαντηθεί μόνο σε ένα ευρύτερο πλαίσιο στην περιοχή, σε συνεργασία με άλλες δυνάμεις.

Λαμβάνοντας υπόψη τις εντάσεις μεταξύ του κουρδικού κινήματος και πολλών Αράβων στη Συρία και στο εξωτερικό, αυτή η προοπτική γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Ο καθοριστικός ρόλος του PYD στη Rojava και η άρνησή του να εκδιώξει τελείως τα συριακά κυβερνητικά στρατεύματα και να ενταχθεί στην εξέγερση εναντίον του Άσαντ έχει οδηγήσει σε κατηγορίες ότι «συνεργάζεται» με τη δικτατορία. Διαφορετικές αραβικές ομάδες ανταρτών, αλλά και κάποιες άλλες συριακές κουρδικές ομάδες, περιγράφουν τη Rojava ως «δικτατορία του PYD».

Όταν υπάρχουν αναφορές για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το πρώτο αντανακλαστικό πρέπει να είναι σοβαρή ανησυχία. Η Διεθνής Αμνηστία έχει σημάνει συναγερμό για τις αναφορές ότι μονάδες YPG έχουν διώξει Άραβες αμάχους.²³ Ο Αντιπρόεδρος του PYD Σαλίχ Μουσλίμ παραδέχθηκε ότι οι μαχητές YPG έκαναν ένα «λάθος», όταν άνοιξαν πυρ εναντίον μιας ομάδας διαδηλωτών στην Αμούδα τον Ιούλιο του 2014.²⁴ Η Human Rights Watch αναφέρθηκε κριτικά στην καταστολή των διαδηλώσεων στην Rojava.²⁵ Οι υπαινιγμοί ότι η κριτική είναι κατά κάποιο τρόπο μέρος του σχεδίου του εχθρού -για παράδειγμα, η δήλωση του Hemo Γενικού Διοικητή του YPG ότι η χρονική στιγμή της έκθεσης της Διεθνούς Αμνηστίας ήταν «ύποπτη», «σε μια χρονική στιγμή που ... ετοιμαζόμαστε να ξεκινήσουμε έναν μεγάλο πόλεμο εναντίον της ISIS» -δεν είναι πολύ πειστικοί.²⁶

Κατηγορίες όπως αυτές, καθώς και η στάση του PYD απέναντι στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, δημιουργούν τον κίνδυνο να γίνει ακόμα μεγαλύτερη ζημιά στις σχέσεις μεταξύ Κούρδων και Αράβων. Η συνεργασία μεταξύ του YPG και των συμμαχικών δυνάμεων [υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ], και οι προτάσεις του να συνεργαστεί με τη Ρωσία, της οποίας οι περισσότεροι βομβαρδισμοί δεν στοχεύουν την ISIS, θα μπορούσε να γίνει κατανοητή σε έναν αγώνα για την επιβίωση, αλλά η αριστερά δεν πρέπει να κλείνει τα μάτια στις συνέπειες της συνεργασίας με ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.

Για την αριστερά στη δύση, η «αλληλεγγύη» συχνά σημαίνει την παροχή υποστήριξης και συμπάθειας προς τα κινήματα του Παγκόσμιου Νότου, κινήματα που περιγράφονταν συνήθως με ρομαντικό τρόπο, με τα όνειρα και τις ελπίδες των δυτικών αριστερών να προβάλλονται σε μακρινές εμπειρίες. Η απογοήτευση, και η διακοπή των σχέσεων, γίνεται σχεδόν αναπόφευκτη. Θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη κάτι που συχνά επαναλαμβάνεται και που λέει, ότι το να διδάσκεται η αριστερά από τις διεθνείς εμπειρίες σημαίνει ότι θα πρέπει να προσπαθήσει να κατανοήσει αυτές τις εξελίξεις στην πολυπλοκότητα και στις αντιφάσεις τους.

Βιβλιογραφία

Akkaya Ahmet Hamdi και Joost Jongerden, «Reassembling the political: the PKK and the project of radical democracy», European Journal of Turkish Studies, 2012.

Amnesty International, «We had nowhere to go»: Forced displacement and demolitions in Northern Syria, Λονδίνο 2015.

Aydin Aysegul και Cem Emrence, Zones of rebellion. Kurdish insurgents and the Turkish state, Ithaca 2015.

Çağlayan, Handan, «From Kawa the Blacksmith to Ishtar the Goddess: Gender Constructions in Ideological-Political Discourses of the Kurdish Movement in Post-1980 Turkey», European Journal of Turkish Studies, 14, 2012.

Brauns Nikolas και Brigitte Kiechle, PKK. Perspektiven des kurdischen Freiheitkampfes: Zwischen Selbsbestimmung, EU und Islam, Στουτγάρδη 2010.

Bruinessen Martin van, «Between guerrilla war and political murder: the Workers’ Party of Kurdistan», Middle East Report, νο. 153, Ιούλιος – Αύγουστος 1988, σσ. 40-42, 44-46 και 50.

Flach Anja, Ercan Ayboĝo, και Michael Knapp, Revolution in Rojava. Frauenbewegung und Kommunalismus zwischen Krieg und Embargo, Αμβούργο 2015.

Human Rights Watch, Under Kurdish Rule. Abuses in PYD-run Enclaves of Syria, 2014.

Grojean Olivier, «The production of the new man with in the PKK», European Journal of Turkish Studies, 2012.

Kimdir Mutlu Çiviroğlu, «YPG General Commander Hemo on Syrian Democratic Force», US Weapons & Amnesty Report.

Küpeli Ismail (επιμέλεια), Kampf um Kobanê. Kampf um die Zukunft des Nahen Ostens, Műnster 2015.

Öcalan Abdullah, The Declaration of Democratic Confederalism, 2005.

Öcalan Abdullah, Declaration on the Democratic Solution of the Kurdish Question, Λονδίνο 1999.

Öcalan Abdullah, The third domain. Reconstructing liberation. Extracts from the submissions to the ECHR, Λονδίνο 2003.

Öcalan Abdullah, Prison Writings. The PKK and the Kurdish question in the 21st century, Λονδίνο 2011.

PKK, Programm, Κολωνία 1984.

Schmidinger Thomas, Krieg und Revolution in Syrisch-Kurdistan. Analysen und Stimmen aus Rojava, Βιέννη 2014.

Μετάφραση: e la libertà

Πηγή: Alex de Jong, «A Commune in Rojava?», New Politics, Χειμώνας 2016, τόμος XV-4· αναδημοσίευση: International Viewpoint, 18 Απριλίου 2016.

Σημειώσεις