Leila Al Shami
Συρία: Ενότητα, όχι ομοιογένεια
Στις 19 Δεκεμβρίου, κυκλοφόρησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φωτογραφίες από μια διαδήλωση στην πλατεία Ουμαγιάντ στη Δαμασκό που απαιτούσε ένα κοσμικό, και δημοκρατικό κράτος πολιτών. Οι φωτογραφίες ξεχώρισαν αμέσως επειδή, σε αντίθεση με άλλες μαζικές συγκεντρώσεις στη Συρία τις τελευταίες ημέρες, στο πλήθος διακρίνονταν πολύ λίγες επαναστατικές σημαίες. Καθώς προχωρούσε η μέρα, αποκαλύφθηκε ότι πολλοί από όσους συμμετείχαν στη διαδήλωση ήταν στην πραγματικότητα υποστηρικτές του καθεστώτος, εκείνοι που είχαν προηγουμένως εκφράσει την υποστήριξή τους στις πολιτοφυλακές του Άσαντ, τις βόμβες-βαρέλια και τις επιθέσεις με χημικά. Οι Σύριοι επαναστάτες ήταν δικαιολογημένα εξοργισμένοι βλέποντας τέτοιους ανθρώπους να ασκούν τα δικαιώματα που επί μακρόν αρνούνταν σε άλλους.
Ωστόσο, άντλησα επίσης κάποια ελπίδα από αυτή τη διαμαρτυρία. Η διαδήλωση επετράπη από τη νέα μεταβατική κυβέρνηση, κανείς δεν συνελήφθη, κανείς δεν πυροβολήθηκε. Στη διαδήλωση μίλησε ένας ένοπλος μαχητής από τη Διοίκηση Στρατιωτικών Επιχειρήσεων της οποίας ηγείται η Χαγιάτ Ταχρίρ ασ-Σαμ. Ανάμεσα στα συνθήματα του πλήθους «κοσμικότητα, κοσμικότητα» –έναν στόχο που σαφώς δεν συμμεριζόταν– εξέφρασε εύγλωττα την ανάγκη να σταθούμε ενωμένοι ενάντια στον σεχταρισμό.
Παθιασμένες συζητήσεις ξέσπασαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις συριακές ομάδες συζήτησης μεταξύ των υποστηρικτών της κοσμικότητας και των υποστηρικτών ενός κράτους που θα χρησιμοποιήσει ένα ισλαμικό πλαίσιο. Ένα αίσθημα ανησυχίας με κυρίευσε καθώς οι επαναστάτες διαφωνούσαν μεταξύ τους. Είναι πολύ πιο εύκολο να είσαι ενωμένος όταν στέκεσαι ενάντια σε κάτι παρά όταν πρέπει να εκφράσεις τι υποστηρίζεις. Αλλά τότε συνειδητοποίησα ότι αυτή ακριβώς ήταν η Συρία για την οποία αγωνίζονταν οι επαναστάτες: μια χώρα όπου οι συζητήσεις θα μπορούσαν να γίνονται μαζί στη δημόσια σφαίρα, ανταλλάσσοντας διαφορετικές απόψεις και ακούγοντας ο ένας τον άλλον με σεβασμό. Η σκληρή δουλειά της πολιτικής συνδιαμόρφωσης μόλις άρχισε.
Οι συζητήσεις, ωστόσο, έχασαν σε μεγάλο βαθμό το νόημα. Η διαχωριστική γραμμή στη Συρία δεν ήταν ποτέ μεταξύ θρησκείας και κοσμικότητας, αλλά μεταξύ αυταρχισμού και δημοκρατίας.
Η Συρία έχει μια μεγάλη σουνιτική πλειοψηφία, που αποτελεί περίπου το 70 τοις εκατό του πληθυσμού. Είναι κατανοητό ότι οι θρησκευόμενοι μουσουλμάνοι θέλουν να οργανώσουν τις κοινωνίες και την πολιτική τους σύμφωνα με τη δική τους κουλτούρα, τις αξίες και τις παραδόσεις τους. Στη Δύση, ο ισλαμισμός θεωρείται ως μονολιθική αντίδραση –που συνδέεται με τον επιβεβλημένο διαχωρισμό των φύλων και τις αυστηρές τιμωρίες για παραβάσεις– αλλά για τους περισσότερους μουσουλμάνους σημαίνει μια δίκαιη κυβέρνηση και έναν καθαρό κοινωνικό χώρο χωρίς διαφθορά. Ο ισλαμισμός μπορεί να έχει πολλά πρόσωπα: μπορεί να είναι θεολογία της απελευθέρωσης, αστική δημοκρατία, δικτατορία ή αποκαλυπτικός μηδενισμός. Δεν πρέπει να υποθέσουμε ότι η δημοκρατία στη Μέση Ανατολή θα μοιάζει με τη φιλελεύθερη δυτική δημοκρατία, η οποία –μετά την πλήρη υποστήριξη που έδωσαν πολλά δυτικά κράτη στη γενοκτονία του Ισραήλ στη Γάζα– έχει χάσει την ελάχιστη αξιοπιστία που είχε ακόμη.
Επειδή το προηγούμενο καθεστώς επέβαλε στον πληθυσμό το δικό του όραμα για την «κοσμικότητα» –ως μέσο κοινωνικού ελέγχου μέχρι και γενοκτονίας– πολλοί Σύριοι δεν μπορούν παρά να αισθάνονται αντιπάθεια προς την έννοια αυτή. Το καθεστώς έπαιξε με τις θρησκευτικές διαιρέσεις και έφερε τις κοινότητες αντιμέτωπες μεταξύ τους – διαιρέσεις τις οποίες οι επαναστάτες Σύριοι εργάστηκαν σκληρά για να ξεπεράσουν. Στο Twitter, μια νεαρή γυναίκα δημοσίευσε μια φωτογραφία της, με τα καταγάλανα μπλε μαλλιά της δεμένα σε αλογοουρά, φορώντας ένα δερμάτινο μπουφάν με τη σημαία της ελεύθερης Συρίας. «Είμαι μια νεαρή, ακάλυπτη, ελεύθερη Σύρια», έγραψε «και θα προτιμούσα να με κυβερνούν συντηρητικοί θεοφοβούμενοι μουσουλμάνοι παρά οι γενοκτονικές πολιτοφυλακές του Άσαντ». Κάποιος άλλος σχολίασε σε μια ομάδα συνομιλίας: «Σοβαρά, είτε η Συρία είναι μουσουλμανική είτε κοσμική, θέλω απλώς μια χώρα με ηλεκτρικό ρεύμα, φαγητό, λογικές τιμές, χωρίς διαφθορά, με ενότητα, ασφάλεια∙ μια χώρα για την οποία να μπορώ πραγματικά να είμαι περήφανος και να την αποκαλώ πατρίδα μου».
Σήμερα, ένα μεγάλο μέρος της κοσμικής, δημοκρατικής αντιπολίτευσης είτε βρίσκεται εκτός της χώρας είτε σφαγιάστηκε στα γκούλαγκ του Άσαντ, και η οργανωμένη αντιπολίτευση στην εξορία έχει περιορισμένη λαϊκή νομιμοποίηση στη χώρα. Το χάσμα έχει επίσης μια σαφή ταξική διάσταση: η σουνιτική πλειοψηφία ήταν μεταξύ εκείνων που υπέφεραν περισσότερο υπό την εξουσία τόσο του Χαφέζ όσο και του Μπασάρ Αλ-Άσαντ, καθώς οι μειονοτικές ομάδες ανέβηκαν σε θέσεις εξουσίας. Η συριακή επανάσταση ξεκίνησε από την περιφέρεια, ακόμη και μεταξύ των πιο κοινωνικά και θρησκευτικά συντηρητικών κοινοτήτων. Εκείνοι που πήραν τα όπλα και θυσίασαν τη ζωή τους έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην απελευθέρωση της Συρίας από έναν τύραννο και δικαίως θέλουν να συμμετέχουν στη μελλοντική πορεία της χώρας. Το ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό θα επιτρέψουν και σε άλλους να συμμετάσχουν, θα υποστηρίξουν τη μετάβαση σε πολιτική διακυβέρνηση και δεν θα μοιράσουν την εξουσία μεταξύ διαφόρων πολέμαρχων. Όποιος ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί τους Σύριους πρέπει να το αποδείξει στην κάλπη.
Η Δύση, εν τω μεταξύ, κάνει επίδειξη της ισλαμοφοβίας της. Σε μια συνέντευξη του BBC του Άχμεντ αλ-Σαράα (αλ-Τζολάνι) μια από τις πρώτες ερωτήσεις του Τζέρεμι Μπόουεν ήταν αν η νέα Συρία διαθέτει «ανοχή για τους ανθρώπους που πίνουν αλκοόλ». Εν τω μεταξύ, μαζικοί τάφοι εξακολουθούν να αποκαλύπτονται σε όλη τη χώρα, οι Σύριες μητέρες εξακολουθούν να προσπαθούν εναγωνίως να μάθουν νέα για τους αγαπημένους τους που είχαν φυλακιστεί και το Ισραήλ καταλαμβάνει περισσότερα εδάφη στα νότια σύνορα της Συρίας. Επίσης, οι λευκές φεμινίστριες άρχισαν να εκφράζουν την ανησυχία τους για τα ρούχα των γυναικών – κάποιες απ’ αυτές δεν είχαν πει ποτέ λέξη για τις οργανωμένες εκστρατείες βιασμού του καθεστώτος που είχαν ως στόχο τις κοινότητες των αντιφρονούντων, ή για τις γυναίκες των οποίων τα σώματα κακοποιήθηκαν και κατασφάχτηκαν στη φυλακή. Οι υποστηρικτές του Άσαντ στη Δύση εξέφρασαν την ανησυχία τους για τις μειονότητες – οι ίδιοι άνθρωποι που παρέμειναν σιωπηλοί καθώς ο Άσαντ εξολόθρευε συστηματικά όσους αντιδρούσαν στην εξουσία του.
Υπάρχουν ξεκάθαρα δύο μέτρα και δύο σταθμά. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία (αν αυτό καταφέρνουν οι Σύριοι) αντιπροσωπεύει τις προσδοκίες της πλειοψηφίας και αποκλείει τις αντιφρονούντες μειονότητες. Οι Χριστιανοδημοκράτες στη Γερμανία δεν εκπροσωπούν τον σημαντικό μουσουλμανικό πληθυσμό της Γερμανίας, αλλά κανείς δεν προτείνει να μην παίζουν ρόλο στην πολιτική της χώρας. Από την άλλη πλευρά, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αυταρχισμό. Οι Σύριοι θα πρέπει να φροντίσουν να μην επαναλάβουν τα ίδια λάθη με την Αμερική του Τραμπ, όπου αυταρχικές, συντηρητικές, θρησκευτικές παρατάξεις κερδίζουν δύναμη και εδραιώνουν την εξουσία τους, παραβιάζοντας τα δικαιώματα των γυναικών, απειλώντας τα δικαιώματα των μειονοτήτων, διαβρώνοντας τον δημοκρατικό χώρο και αφήνοντας λιγότερα περιθώρια για την οργάνωση μιας εναλλακτικής λύσης.
Για λόγους σαφήνειας, η προσωπική μου πεποίθηση είναι ότι μια κοσμική κοινωνία μπορεί να αντιπροσωπεύσει καλύτερα τον ποικιλόμορφο κοινωνικό ιστό της Συρίας. Η κοσμικότητα είναι ο διαχωρισμός κράτους και θρησκείας. Δεν επιδιώκει να εμποδίσει τους ανθρώπους να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα∙ σέβεται την επιθυμία τους να ασκούν ή να μην ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα όπως οι ίδιοι κρίνουν σκόπιμο. Δεν επιβάλλει το όραμά της στην κοινωνία ούτε παραχωρεί προνόμια σε μια θρησκευτική ομάδα έναντι μιας άλλης. Οι μειονοτικές ομάδες δεν θέλουν να τους παραχωρηθούν πατερναλιστικά μερικά δικαιώματα, θέλουν ίσες ευκαιρίες συμμετοχής στην πολιτική, πολιτιστική και οικονομική ζωή της χώρας τους.
Οι κοσμικοί στη Συρία δεν είναι μια ομοιογενής ομάδα. Περιλαμβάνουν υποστηρικτές του καθεστώτος και μέλη της αντιπολίτευσης, και αυτή η κοσμική αντιπολίτευση χωρίζεται επίσης σε πολλές πολιτικές τάσεις: αριστερούς, φιλελεύθερους, συντηρητικούς και ανθρώπους διαφορετικών θρησκευτικών δογμάτων, συμπεριλαμβανομένων πολλών σουνιτών μουσουλμάνων. Από την άλλη πλευρά, πολλοί σουνίτες μουσουλμάνοι, στη Συρία και σε όλο τον κόσμο, υποστήριξαν το καθεστώς Άσαντ.
Αλλά για να είναι αξιόπιστος, ο λόγος περί κοσμικότητας πρέπει να διεκδικηθεί από τους Ασαντιστές και να μην τον σφετεριστούν οι αντεπαναστατικές δυνάμεις. Οι κοσμικοί πρέπει να διδαχθούν τα μαθήματα της Αιγύπτου, όπου οι Αιγύπτιοι –αντιδρώντας σε κάθε μορφή ισλαμικής δημοκρατίας, όσο ατελής και αν είναι– επανέφεραν έναν «κοσμικό» φασισμό που είναι σήμερα χειρότερος από ό,τι επί Μουμπάρακ. Οι ισλαμιστές πρέπει επίσης να αναρωτηθούν αν το ισλαμικό κράτος που υποστηρίζουν είναι ένα κράτος που θα μπορούσε πραγματικά να εγγυηθεί τις αξίες της επανάστασης, να διαλύσει τις κατασταλτικές δομές του κράτους και να μην αναπαράγει τον αυταρχισμό με άλλο όνομα∙ ένα κράτος που θα μπορούσε πραγματικά να εκπροσωπήσει όλες τις διαφορετικές κοινότητες της Συρίας και να μην οδηγήσει σε αισθήματα αποκλεισμού, δημιουργώντας περαιτέρω πολιτική αστάθεια. Στην πραγματικότητα, τα φονταμενταλιστικά οράματα του Ισλάμ μπορεί να απειλήσουν κυρίως τους σουνίτες μουσουλμάνους: όσοι δεν συμμορφώνονται με τις ερμηνείες που εκφράζουν οι κυβερνώντες κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για αποστασία. Κάθε βήμα προς μεγαλύτερες ελευθερίες θα πρέπει να ενθαρρύνεται, κάθε βήμα προς τα πίσω θα πρέπει να συναντά σθεναρή αντίσταση.
Ορισμένοι διακηρύσσουν συγκαταβατικά ότι οι Σύριοι δεν είναι έτοιμοι για τη δημοκρατία. Ωστόσο, τα τελευταία 13 χρόνια διαμορφώθηκε μια πλούσια δημοκρατική κληρονομιά στη Συρία. Οι Τοπικές Συντονιστικές Επιτροπές που οργάνωσαν τις διαμαρτυρίες κατά του καθεστώτος ήταν οριζόντια οργανωμένοι φορείς στους οποίους συμμετείχαν γυναίκες και άνδρες από όλες τις διαφορετικές κοινότητες της Συρίας. Στις απελευθερωμένες περιοχές, οι κοινότητες αυτοοργανώθηκαν και δημιούργησαν Τοπικά Συμβούλια για τη διαχείριση των υπηρεσιών προς τον πληθυσμό, και σε πολλές περιπτώσεις διεξήγαγαν δημοκρατικές εκλογές για την ανάδειξη των εκπροσώπων τους. Αυτό ήταν ένα δημοκρατικό σύστημα που μπορούσε να περιλαμβάνει ανθρώπους πολλών διαφορετικών θρησκειών και ανθρώπους χωρίς πίστη: μια δημοκρατία από τα κάτω που επέτρεπε στις κοινότητες την αυτονομία να οργανώνονται σύμφωνα με τις δικές τους τοπικές αξίες και παραδόσεις. Αυτή η κοινοτική αυτονομία δεν ισοδυναμεί με εδαφικό διαχωρισμό, αλλά μπορεί στην πραγματικότητα να δημιουργήσει μια πιο οργανική ενότητα – ενότητα, αλλά όχι ομοιογένεια. Επιπλέον, οι επαναστάτες Σύριοι υπερασπίστηκαν αυτές τις σκληρά κερδισμένες κατακτήσεις από την αυταρχική εξουσία και δεν δίστασαν να διαμαρτυρηθούν εναντίον οποιουδήποτε έθιγε τις ελευθερίες του λαού, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων που σήμερα κατέχουν θέσεις εξουσίας.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Leila Al Shami, “United, Not Homogenous”, Leila’s blog, 5 Ιανουαρίου 2025, https://leilashami.wordpress.com/2025/01/05/united-not-homogenous/.
