Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος του Λιβάνου Τζοζέφ Αούν επιθεωρεί μια τιμητική φρουρά κατά την άφιξή του στο προεδρικό μέγαρο στην Baabda, ανατολικά της Βηρυτού, στις 9 Ιανουαρίου 2025. (Φωτογραφία: Fadel Itani/AFP via Getty Images)
Gilbert Achcar
Πού βαδίζει ο Λίβανος μετά τις πέντε μέρες που άλλαξαν τη φυσιογνωμία του;
Τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στο Λίβανο μεταξύ της εκλογής νέου προέδρου της Δημοκρατίας την Πέμπτη 9 Ιανουαρίου και του διορισμού νέου πρωθυπουργού τη Δευτέρα 13 Ιανουαρίου, συνιστούν μια σημαντική ανατροπή στην πολιτική κατάσταση της χώρας. Η αλήθεια είναι ότι τα ίδια αυτά τα γεγονότα είναι πρωτίστως το αποτέλεσμα μιας μεγάλης αναταραχής στον πραγματικό συσχετισμό δυνάμεων που καθορίζει την πολιτική κατάσταση του Λιβάνου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, σε καίρια στάδια της ιστορίας της χώρας από την ανεξαρτησία της το 1943, η κυβέρνηση του Λιβάνου υπόκειτο σε μια συμφωνία μεταξύ δύο αντίπαλων εξωτερικών δυνάμεων, και όποτε αυτή η συμφωνία και η ισορροπία που τη συνόδευε διαταράσσονταν, η κατάσταση γινόταν τεταμένη έως εκρηκτική, όταν η ένταση έφτανε στο αποκορύφωμά της.
Στην αρχή της πορείας του λιβανέζικου κράτους, δημιουργήθηκε μια ισορροπία μεταξύ των ανταγωνιστικών επιρροών της βρετανικής και της γαλλικής αποικιοκρατίας. Η ισορροπία διαταράχθηκε λόγω της εξασθένησης της επιρροής αυτών των δύο παλαιών αποικιοκρατιών και της ανόδου του αμερικανικού ιμπεριαλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο και του αραβικού εθνικιστικού κινήματος υπό την ηγεσία της Αιγύπτου του Νάσερ σε περιφερειακό επίπεδο. Η κατάσταση τότε οξύνθηκε μέχρις ότου επήλθε συμφωνία μεταξύ των δύο ανερχόμενων κομμάτων επί προεδρίας του τότε διοικητή του στρατού, στρατηγού Φουάντ Τσάχαμπ. Η ισορροπία αυτή ανατράπηκε και πάλι μετά το αποφασιστικό πλήγμα που δέχτηκε η νασερική Αίγυπτος από το Ισραήλ το 1967, μαζί με την αριστερή φράξια του κόμματος Μπάαθ που κυβερνούσε τη Συρία και την Ιορδανία. Ο Σουλεϊμάν Φραντζιέ έγινε πρόεδρος του Λιβάνου το 1970, σε μια εποχή υπεροχής των ΗΠΑ. Αυτό συνέπεσε με το μοιραίο πλήγμα που δέχθηκε η παλαιστινιακή αντίσταση στην Ιορδανία, τον θάνατο του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ και το πραξικόπημα του Χαφέζ αλ-Άσαντ κατά της αριστερής πτέρυγας του συριακού Μπάαθ. Με τη μεταφορά του κέντρου βάρους της Παλαιστινιακής Αντίστασης από την Ιορδανία στον Λίβανο, οι εντάσεις κλιμακώθηκαν εκ νέου μέχρι που ξέσπασε ο πόλεμος του Λιβάνου το 1975.
Το καθεστώς Άσαντ επενέβη στον Λίβανο τον επόμενο χρόνο με την έγκριση των ΗΠΑ και του Ισραήλ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εκλογή ενός προέδρου που βρισκόταν στη διασταύρωση των δύο επιρροών, του Ελίας Σαρκίς. Ωστόσο, η συναίνεση σύντομα κατέρρευσε μετά την άνοδο του Λικούντ στην εξουσία στο Ισραήλ και ξεκίνησε η διαδικασία που οδήγησε στις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ μεταξύ του Αιγύπτιου Ανουάρ Σαντάτ και του Ισραηλινού Μεναχέμ Μπέγκιν. Οι εντάσεις αναζωπυρώθηκαν μέχρι που το σιωνιστικό κράτος εισέβαλε στον Λίβανο το 1982. Προσπάθησε να επιβάλει ως πρόεδρο τον Μπασίρ Τζεμαγιέλ, τον ηγέτη της λιβανέζικης χριστιανικής ακροδεξιάς, αλλά η προσπάθεια απέτυχε πριν από την ορκωμοσία του Τζεμαγιέλ λόγω της δολοφονίας του, η οποία αποδόθηκε στη Δαμασκό. Τον διαδέχθηκε ο αδελφός του, ο οποίος προσπάθησε να σύρει τον Λίβανο στην οδό της εξομάλυνσης με το Ισραήλ, ακολουθώντας την Αίγυπτο, αλλά μια εξέγερση των λιβανέζικων δυνάμεων που υποστηρίζονταν από τη Δαμασκό ματαίωσε το σχέδιό του. Μετά από μια περίοδο ένοπλου χάους, μια νέα συναίνεση μεταξύ του καθεστώτος του Χαφέζ αλ-Άσαντ και του βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας οδήγησε στον τερματισμό του λιβανέζικου εμφυλίου πολέμου, δεκαπέντε χρόνια μετά το ξέσπασμά του. Η συρο-σαουδαραβική συναίνεση ευλογήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τη συμμετοχή του συριακού καθεστώτος στον συνασπισμό που επρόκειτο να εξαπολύσει πόλεμο κατά του Ιράκ το 1991 υπό αμερικανο-σαουδαραβική διοίκηση.
Ο Λίβανος εισήλθε τότε σε μια φάση «ανασυγκρότησης» υπό σαουδαραβική-συριακή εποπτεία, την οποία ενσάρκωσαν ο πρωθυπουργός Ραφίκ Χαρίρι και ο Σύριος Ύπατος Αρμοστής στο Λίβανο, Γκαζί Κανάαν. Η συναίνεση αυτή διήρκεσε έως ότου επιδεινώθηκαν οι σχέσεις μεταξύ Δαμασκού και Ουάσινγκτον λόγω της απόφασης της τελευταίας να εισβάλει στο Ιράκ και να ανατρέψει το καθεστώς του κόμματος Μπάαθ εκεί. Η ένταση επέστρεψε, με ένα από τα πιο εμφανή σημάδια της να είναι οι δολοφονίες που ενορχήστρωσε το συριακό καθεστώς, με αποκορύφωμα εκείνη του Ραφίκ Χαρίρι το 2005. Αυτό οδήγησε σε λαϊκή αναταραχή που σε συνδυασμό με τη διεθνή πίεση ανάγκασε τη Δαμασκό να αποσύρει τις δυνάμεις της από τον Λίβανο. Ωστόσο, η ισορροπία παρέμεινε εύθραυστη, ιδίως μετά την πλήρη μετάλλαξη του Μισέλ Αούν από αυτοανακηρυγμένο πρωταγωνιστή της αντιπολίτευσης ενάντια στο συριακό καθεστώς στο Λίβανο σε σύμμαχο των λιβανέζικων δυνάμεων που βρίσκονται υπό συριακή και ιρανική επιρροή.
Ο Λίβανος εισήλθε και πάλι σε μια φάση αναταραχής που προέκυψε από την ευθραυστότητα της πολιτικής ισορροπίας μεταξύ των δύο συνασπισμών, ιδίως από τη στιγμή που η αποτυχία της σιωνιστικής επίθεσης κατά της Χεζμπολάχ το 2006 είχε ενισχύσει την επιρροή της τελευταίας. Η περιοχή έγινε μάρτυρας της επέκτασης της επιρροής του Ιράν, το οποίο επωφελήθηκε αρχικά από την αμερικανική κατοχή του Ιράκ, η οποία του άνοιξε τον δρόμο για να επιβάλει την κηδεμονία του στη χώρα αυτή, και στη συνέχεια από τον συριακό εμφύλιο πόλεμο, ιδίως αφού το συριακό καθεστώς κατέφυγε σε ιρανική βοήθεια, η οποία εκπροσωπήθηκε κυρίως από την ίδια τη Χεζμπολάχ, ξεκινώντας από το 2013. Οι ισορροπίες αντιστράφηκαν έτσι και πάλι, καθώς η επιρροή του Ιράν έγινε συντριπτική σε περιφερειακό επίπεδο και η επιρροή της Χεζμπολάχ συντριπτική στον Λίβανο. Η τελευταία κατάφερε να επιβάλει τον σύμμαχό της Μισέλ Αούν ως πρόεδρο του Λιβάνου το 2016, μετά από μια δεκαετία συμμαχίας μεταξύ τους.
Το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας, δυσαρεστημένο με την εξέλιξη του Λιβάνου και την αυξανόμενη επιρροή του Ιράν στη χώρα, απέσυρε τη στήριξή του προς τον Λίβανο, γεγονός που οδήγησε στην κατάρρευση της οικονομίας του από το 2019. Η κατάσταση της χώρας παρέμεινε εξαιρετικά ταραγμένη λόγω της έλλειψης συμφωνίας μεταξύ των βασικών συνιστωσών της, μέχρι τον πόλεμο της Γάζας και την απόφαση του Ιράν να παρέμβει σε αυτόν με περιορισμένο τρόπο. Αυτό γύρισε μπούμερανγκ εναντίον της Χεζμπολάχ, όταν το Ισραήλ αποφάσισε να εξαπολύσει την επίθεσή του εναντίον της και κατάφερε να την αποκεφαλίσει και να καταστρέψει το μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής της ικανότητας. Αυτό επιδεινώθηκε από την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ πριν από λίγο περισσότερο από ένα μήνα και μαζί με αυτήν κατέρρευσε η κύρια γέφυρα ανεφοδιασμού μεταξύ του Ιράν και του λιβανέζου βοηθού του.
Στο πλαίσιο αυτής της νέας μετατόπισης της ισορροπίας δυνάμεων που έγειρε την πλάστιγγα υπέρ των Ηνωμένων Πολιτειών στον Λίβανο, εξελέγη ο άνθρωπος που η Ουάσινγκτον είχε υποστηρίξει για να γίνει πρόεδρος του Λιβάνου από το τέλος της θητείας του Μισέλ Αούν, δηλαδή ο διοικητής του στρατού Τζοζέφ Αούν (δεν είναι συγγενής του πρώτου). Η Ουάσινγκτον είχε ποντάρει εδώ και χρόνια στην ενίσχυση του λιβανικού στρατού, ώστε να μπορέσει να βάλει τέλος στη δυαδικότητα της εξουσίας στο Λίβανο, που αντιπροσωπεύει η ύπαρξη του κράτους της Χεζμπολάχ μέσα στο λιβανέζικο κράτος και κυρίως η συνύπαρξη των ενόπλων δυνάμεων του κόμματος με τον επίσημο στρατό της χώρας. Με την ισορροπία να γέρνει υπέρ της αμερικανικής επιρροής, το Σαουδαραβικό βασίλειο ανανέωσε το ενδιαφέρον του για την κατάσταση στο Λίβανο, υποστηρίζοντας τις προσπάθειες της Ουάσινγκτον.
Η Χεζμπολάχ συμμετείχε στην υποστήριξη του Τζοζέφ Αούν στον δεύτερο γύρο των εκλογών στο κοινοβούλιο του Λιβάνου, αφού απείχε από την υποστήριξή του στον πρώτο γύρο για να καταγράψει την υποχρέωση του νέου προέδρου προς αυτήν. Αποδέχθηκε αυτόν τον συμβιβασμό υπό την πίεση του σεχταριστή συμμάχου της Ναμπίχ Μπέρρι, ο οποίος προηγουμένως εξαρτιόταν από το συριακό καθεστώς Άσαντ. Οι δύο σύμμαχοι σοκαρίστηκαν, ωστόσο, από τον διορισμό ως πρωθυπουργού του Ναουάφ Σαλάμ, έχοντας προηγουμένως αντιταχθεί στο να αναλάβει αυτή τη θέση, ιδίως η Χεζμπολάχ, όπως ακριβώς αντιτάχθηκαν στην ανάληψη της προεδρίας από τον Τζοζέφ Αούν.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι η συναίνεση που επισφράγισε τα χρόνια της σταθερότητας στο Λίβανο, τα οποία ήταν σχεδόν ίσα, αν όχι λιγότερα, από τα χρόνια της έντασης, δεν έχει ανανεωθεί. Αυτό προμηνύει ότι η χώρα θα εισέλθει σε μια νέα φάση έντασης και σκληρής σύγκρουσης, ιδίως αν η νέα κυβέρνηση προσπαθήσει να επιβάλει το μονοπώλιο του κράτους για τα όπλα στον Λίβανο, το οποίο υποσχέθηκε ο Αούν στην ομιλία νίκης του, αντί να ακολουθήσει τον συναινετικό δρόμο που επίσης υποσχέθηκε. Η τύχη της κατάστασης στο Λίβανο θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το τι θα συμβεί μεταξύ του Ισραήλ, που υποστηρίζεται από τον Ντόναλντ Τραμπ ως νέο πρόεδρο των ΗΠΑ, από τη μία πλευρά, και του Ιράν από την άλλη. Θα επηρεαστεί επίσης από τις εξελίξεις στη Συρία, όπου δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το Ιράν σκοπεύει να επεκτείνει εκ νέου την επιρροή του με κάποιο τρόπο, γεγονός που, αν συνοδευτεί από τη συνεχιζόμενη προσπάθεια της Χαγιάτ Ταχρίρ ασ-Σαμ (HTS) να μονοπωλήσει όλα τα ηνία της εξουσίας, θα μπορούσε να επαναφέρει τη Συρία σε κατάσταση εμφυλίου πολέμου.
Μετάφραση: elaliberta.gr
⹁14 Ιανουαρίου 2025 ⹁جلبير الأشقر⹁ « بعد خمسة أيام غيّرت وجهه… ما مصير لبنان؟ »⹁ القدس العربي
https://www.alquds.co.uk/%d8%a8%d8%b9%d8%af-%d8%ae%d9%85%d8%b3%d8%a9-%d8%a3%d9%8a%d8%a7%d9%85-%d8%ba%d9%8a%d9%91%d8%b1%d8%aa-%d9%88%d8%ac%d9%87%d9%87-%d9%85%d8%a7-%d9%85%d8%b5%d9%8a%d8%b1-%d9%84%d8%a8%d9%86%d8%a7%d9%86/.
Gilbert Achcar, “After five days that changed its face, where is Lebanon headed?”, جلبير الأشقر / Gilbert Achcar, 14 Ιανουαρίου 2025, https://gilbert-achcar.net/where-is-lebanon-headed. Αναδημοσίευση: Europe Solidaire Sans Frontières, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article73306.
Gilbert Achcar, « Après cinq jours qui ont changé son visage, où va le Liban ? », Europe Solidaire Sans Frontières, 14 Ιανουαρίου 2025, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article73307.
