Η μη συμμετοχή των μεταναστών στις εκλογές συνιστά σοβαρό έλλειμμα δημοκρατίας

και εκπροσώπησής τους στο πολιτικό σύστημα.

Γράφει η Liliana Saliaj

Προϋπόθεση για να συμμετέχουν οι μετανάστες στις εκλογές είναι η ελληνική ιθαγένεια.

Ο νόμος Ραγκούση (3838/2010), παράλληλα με την ιθαγένεια της 2ης γενιάς, έδινε το δικαίωμα ψήφου σε μετανάστες με άδεια μακράς διάρκειας ή «επί μακρόν διαμένοντος» στις εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το δικαίωμα αυτό εφαρμόστηκε μόνο μία φορά, καθώς αυτός ο νόμος, όπως είναι γνωστό, καταργήθηκε από το ΣτΕ το 2013.

Ο αποκλεισμός των μεταναστών στην απόδοση της ιθαγένειας, και κατ’ επέκταση από το δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι, έχει δημιουργήσει δεκαετίες τώρα πολίτες «δεύτερης κατηγορίας» και, ακόμη χειρότερα, ανθρώπους χωρίς καμία νομική υπόσταση, από τη στιγμή που χάνουν άδειες παραμονής, ακόμα και μετά από 30 χρόνια, ή δεν τις αποκτούν ποτέ. Ο κοινωνικός αποκλεισμός και το χάσμα που δημιουργεί η μη συμμετοχή σε εκλογές όπου οι κυβερνώντες όχι απλώς παίρνουν αποφάσεις για την ζωή μας χωρίς εμάς, αλλά τους δίνει την δυνατότητα αυτές οι αποφάσεις να είναι όλο και πιο συντηρητικές και σκληρές και το αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών το βλέπουμε συσσωρευμένο σήμερα όπου μεγάλη μερίδα της 1ης γενιάς μεταναστών φτάνουν σε ηλικία συνταξιοδότησης είτε δε θα μπορέσουν να λάβουν καθόλου, είτε θα λάβουν ένα χαρτζιλίκι αντί σύνταξης, είτε, ακόμα χειρότερα, θα χάσουν τα νομιμοποιητικά τους έγγραφα και θα βρίσκονται ξαφνικά στον αέρα.

Στην Ελλάδα οι εκλογικές καμπάνιες ξεχειλίζουν από τον αντιμεταναστευτικό και ρατσιστικό λόγο. Τα δεξιά και τα συντηρητικά κόμματα στήνουν την καμπάνια τους σε ένα ξέφρενο ξενοφοβικό και ρατσιστικό λόγο, όπου μας θεωρούν «απειλή για το έθνος» εδώ και 30 χρόνια. Σήμερα επαναλαμβάνουν το ίδιο με τους πρόσφυγες, όπου όσοι δεν εξοντωθούν στα σύνορα και στις θάλασσες θα πρέπει να κλειδώνονται και να ελέγχονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης με φασιστικές διαδικασίες, όπως καταγγέλλουν οργανώσεις και μαρτυρούν οι εργαζόμενοι σε αυτές τις δομές. Αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα, η κυβέρνηση και ο «φιλελεύθερος» πρωθυπουργός την παρουσιάζει ως «κανονικότητα» και μάλιστα καμαρώνει για την πολιτική του ως επίτευγμα της τετραετίας του.

Δυστυχώς, αυτός ο λόγος παρασέρνει όλα τα κόμματα του πολιτικού φάσματος όλο και δεξιότερα χωρίς τα αριστερά κόμματα να είναι ικανά να αρθρώσουν αντίλογο, γιατί αυτό θα έχει πολιτικό κόστος, αλλά και λόγω της μη ύπαρξης εκλογικής δύναμης και μεταναστευτικού εκλογικού σώματος ικανού να ισορροπήσει και να αποτελέσει ανάχωμα στην ανάπτυξη αυτής της ρητορικής. Το αποτέλεσμα είναι ότι η προπαγάνδα της κυβέρνησης και των ακροδεξιών κομμάτων, ακριβώς επειδή οι μετανάστες έχουν στερηθεί κάθε δικαίωμα ψήφου, να είναι η μόνη που ακούγεται στην πολιτική αρένα, προκαλώντας με την ακραία ρατσιστική θέση τα πιο συντηρητικά αντανακλαστικά της κοινωνίας, η οποία με τη σειρά της εκλέγει και απαιτεί ακόμα πιο σκληρές αντιμεταναστευτικές πολιτικές, και ο αυτός ο φαύλος κύκλος δε σπάει.

Είναι ειρωνεία και υποκριτικό να ακούμε τα κόμματα να μιλάνε και να ανταγωνίζονται για την ψήφο των ομογενών, ενώ ταυτόχρονα να αγνοούν την ψήφο των μεταναστών. Ίσως τελευταία δεν ακούγεται, ωστόσο καταγράφεται αδιαφορία των απογόνων Ελλήνων μεταναστών για τις εκλογές στην Ελλάδα και μικρό ενδιαφέρον για τη συμμετοχή τους στις επερχόμενες. Από τη μεριά μας είναι απολύτως κατανοητό. Ο μετανάστης δεν έχει κίνητρο να συμμετέχει στην πολιτική διαδικασία στη χώρα από την οποία, ειδικά μιλώντας για 2η, 3η γενιά κ.ο.κ. έχει χαλαρούς δεσμούς. Για τους ανθρώπους αυτούς, η χώρα προέλευσης είναι συχνά μόνο μία αφηρημένη αφήγηση. Αντίθετα όμως, η κάθε πτυχή της ζωής των μεταναστών επηρεάζεται, ακόμα και δραματικά, από τα όσα συμβαίνουν στη χώρα όπου ζει, εργάζεται, και πληρώνει φόρους, από τις αποφάσεις αυτών που εκλέγονται.

Αυτό που στερούν από τους μετανάστες εδώ, όταν είδαν ότι δεν «βγήκαν τα κουκιά» από τους ομογενείς σε Αμερική, Αυστραλία, Καναδά ή Γερμανία, στράφηκαν στην ψήφο των ομογενών στην Αλβανία, δίνοντας απροκάλυπτα ψηφοθηρικά επίδομα σε υπερήλικες ομογενείς.

Είναι πρώτη φορά σε αυτές τις εκλογές αρκετά κόμματα έχουν υποψήφιους με μεταναστευτική καταγωγή. Για να είμαστε ακριβοδίκαιοι, το ΠΑΣΟΚ ήταν το πρώτο κόμμα που είχε, από τις προηγούμενες εκλογές, εθνικές και ευρωπαϊκές, υποψηφιότητες μεταναστών. Όπως, ας μη ξεχνάμε, ότι το ΠΑΣΟΚ επίσης από το 2004 επί Παπανδρέου είχε ανοίξει το κόμμα στους μετανάστες, καλώντας τους να συμμετέχουν στις εσωτερικές, δημοκρατικές διαδικασίες του, με δικαίωμα ψήφου, όπου υπήρξε μεγάλη συμμετοχή των μεταναστών στη διαδικασία, κάτι το οποίο ήταν πάρα πολύ σημαντικό.

Δυστυχώς οι μετανάστες δεν αξιοποίησαν με τον ίδιο τρόπο το νόμο «Ραγκούση» (3838/2010) που έφερε αυτό το κόμμα, που έδινε δικαίωμα ψήφου στην τοπική αυτοδιοίκηση σε περίπου 400.000 μετανάστες. Όπως σωστά είχε ειπωθεί, εάν όλοι είχαμε κάνει χρήση του δικαιώματος δε θα ήταν τόσο εύκολο για το ΣτΕ να ακυρώσει το νόμο το 2013, καθώς θα απονομιμοποιούσε τα αποτελέσματα των εκλογών.

Ωστόσο, δεν αρκεί να ορίσεις υποψηφίους με μεταναστευτικό background απλώς για να το κάνεις. Γνωρίζουν όμως καλά ότι δεν υπάρχει εκλογικό σώμα που θα μπορούσε να στηρίξει την εκλογή αυτών των υποψήφιων. Σε ποια εκλογική περιφέρεια υπάρχει τέτοιος μεγάλος αριθμός μεταναστών με δικαίωμα ψήφου ώστε να μπορεί να διεκδικηθεί ρεαλιστικά η εκλογή ενός από αυτούς;

Από την άλλη, όλοι αυτοί οι υποψήφιοι αντί να λειτουργούν ως οπαδοί των κομμάτων που τους επιλέγουν, θα ήταν προτιμότερο να σκύψουν πάνω στα σοβαρά προβλήματα των μεταναστών, να ασκήσουν κριτική στο κόμμα στο οποίο συμμετέχουν για τη μεταναστευτική πολιτική που προωθεί, και να μην περιορίζονται σε γενικότητες όπως «ορατότητα» και ιθαγένεια για τη 2η γενιά, ξεχνώντας την ιθαγένεια για την 1η γενιά, το δικαίωμά της σε συντάξεις, και μία μεταναστευτική πολιτική με διαδικασίες ανανέωσης της άδειας παραμονής τέτοιες, όπου να μην καταλήγουν να τις χάνουν μετά από 30 χρόνια εδώ. Άλλωστε όταν οι γονείς τους δε θα έχουν ούτε σύνταξη, ιατροφαρμακευτική κάλυψη, αλλά ούτε και τις δυνάμεις να εργαστούν για να ανταπεξέλθουν μόνοι τους, η δεύτερη γενιά θα είναι αυτή που θα κληθεί να επωμιστεί το φορτίο της συντήρησής τους, που αυτές οι πολιτικές οδηγούν.

Είναι πολύ λυπηρό ότι οι μετανάστες τόσες δεκαετίες δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τη σημασία της ιθαγένειας και των πολικών δικαιωμάτων, του δικαιώματος ψήφου, δε μπορούσαν να κατανοήσουν ότι όταν δεν υπάρχει μία πεφωτισμένη εξουσία που να δίνει αυτά τα δικαιώματα στα πλαίσια μίας αστικής δημοκρατίας, είναι αποκλειστικά ζήτημα διεκδικήσεως. Τα «σπασμένα» αυτής της αδράνειας τα πλήρωσαν ακριβά στα 30 χρόνια παραμονής τους, και έρχονται τα πληρώσουν ακόμα δριμύτερα τώρα, όσο φτάνουν στα όρια της τρίτης ηλικίας. Για τους λόγους και τις καταβολές δε θα το αναλύσω εδώ, είναι θέμα μεγάλης ανάλυσης μόνο του. Όσοι από εμάς τους μετανάστες της 1ης γενιάς το κατανοούμε, και κυρίως η 2η γενιά, το να διεκδικούμε ιθαγένεια και δικαίωμα ψήφου, είναι όχι μόνο τεράστιας σημασίας γιατί θα μας προσφέρει ανεκτίμητα πολιτικά εργαλεία πολιτικής πίεσης και εκπροσώπησης, αλλά με το να διεκδικούμε αυτά θα συμβάλλουμε και στην ποιότητα της δημοκρατίας στην κοινωνία υποδοχής, στην οποία είμαστε κομμάτι της.

Όπως σωστά παρατηρεί ο γνωστός αυστριακός κοινωνιολόγος, πολιτικός επιστήμονας και ερευνητής της μετανάστευσης, Rainer Bauböck, η πολιτική ένταξη των μεταναστών μπορεί να εξηγηθεί σε τέσσερεις διαστάσεις, που είναι τα πολιτικά δικαιώματα, η ταύτιση με την κοινωνία υποδοχής, οι αρχές και οι αξίες της, και η συμμετοχή. Δηλαδή όσο περισσότερα πολιτικά δικαιώματα απολαμβάνουν, όσο περισσότερο ταυτίζονται με την κοινωνία υποδοχής, όσο περισσότερες αρχές και αξίες μοιράζονται με αυτή, και όσο περισσότερο συμμετέχουν και εκπροσωπούνται στο πολιτικό σύστημα, τόσο περισσότερο ενταγμένοι είναι. Συνεπώς, η μη παροχή πολιτικών δικαιωμάτων στους μετανάστες, πολύ περισσότερο η ανάκληση δικαιωμάτων που τους παραχωρήθηκαν, στερεί από τους μετανάστες βασικά εργαλεία πολιτικής συμμετοχής, πίεσης και εκπροσώπησης.

Ο αποκλεισμός του 10% του πληθυσμού (και μάλιστα πολύ ενεργού εργατικού δυναμικού) από την συμμετοχή σε εκλογές, είτε εθνικές, είτε ευρωπαϊκές, είτε περιφερειακές και δημοτικές, συνιστά σοβαρό και μεγάλο έλλειμμα αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς αριστερός, αρκεί κάποιος να έχει βασικές φιλελεύθερες αρχές για να κατανοήσει ότι όσο παρατείνεται η έλλειψη εκπροσώπησης των εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών από το πολιτικό σκηνικό της χώρας, τόσο μεγαλώνει το χάσμα μεταξύ αυτών που έχουν δικαίωμα ψήφου με όσους δεν το έχουν, με τεράστιες επιπτώσεις στην κοινωνική συνοχή. Αυτή η κατάσταση πρέπει να απασχολήσει πάρα πολύ σοβαρά κάθε δημοκράτη σε αυτή τη χώρα. Το ξενοφοβικό κράτος παράγει το θεσμικό ρατσισμό και κρατάει εγκλωβισμένη την ελληνική κοινωνία. Πιστεύω όμως ότι η ελληνική κοινωνία είναι πιο ανοικτή και δεκτική και η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης είναι θεμελιώδους σημασίας.