Σπάικ Λι - Η παρείσφρηση - BlacKkKlansman
Δήμητρα Κυρίλλου
Η τελευταία ταινία του Σπάικ Λι είναι η πιο επίκαιρη και προκλητική ταινία για τον ρατσισμό και τη φασιστική απειλή στην Αμερική του Τραμπ. Είναι επίσης καλογυρισμένη, με σαρκαστική διάθεση και πολύ καλές ερμηνείες.
Το σενάριο βασίστηκε στην αληθινή ιστορία του Ρον Στάλγουορθ, πρώτου στην ιστορία μαύρου μπάτσου στο αστυνομικό τμήμα του Κολοράντο Σπρινγκς τη δεκαετία του ’70, ο οποίος κατάφερε να παρεισφρήσει με επιτυχία στην τοπική συμμορία της Κου Κλουξ Κλαν. Αυτό που προκαλεί ωστόσο περισσότερο δεν είναι η αστυνομική ιστορία, αλλά ο εύστοχος ιστορικός παραλληλισμός με το σήμερα. Με ατού το χιούμορ και την υπερβολή, ο Σπάικ Λι φτιάχνει ένα εκρηκτικό αντιρατσιστικό μείγμα που ταρακουνάει όχι μόνο τους ακτιβιστές του κινήματος αλλά και κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο.
Η ταινία ξεκινά με τον νεαρό Στάλγουορθ να αντιμετωπίζει τον καθημερινό ρατσισμό στο αστυνομικό τμήμα μέσα από τον ανοιχτό χλευασμό των συναδέλφων του και τον κυνισμό των ανώτερων αξιωματούχων, («αυτή είναι η αστυνομία, και άμα σας αρέσει...»). Το αίτημά του να περάσει στη μυστική αστυνομία αρχικά απορρίπτεται, αλλά η ευκαιρία θα του δοθεί όταν καλείται να κατασκοπεύσει την εκδήλωση της τοπικής φοιτητικής οργάνωσης των Μαύρων Πανθήρων που έχει ομιλητή τον Κουάμε Τουρέ, δηλαδή τον Στόουκλι Καρμάικλ, ηγετικό στέλεχος και θεωρητικό της Μαύρης Απελευθέρωσης. Για την αστυνομία ο Καρμάικλ και οι Πάνθηρες αποτελούν απειλή αυτού που θεωρούν αμερικανικό τρόπο ζωής. Έτσι ο Ρον κάνει το undercover ντεμπούτο του καλωδιωμένος με μικρόφωνα στο κλαμπ- στέκι των Πανθήρων. Παίρνει μια γεύση της «άλλης» Αμερικής, αυτής που αντιστέκεται στις διακρίσεις, στο σύστημα, στον πόλεμο στο Βιετνάμ, ωστόσο δεν εντυπωσιάζεται από τα λόγια του Καρμάικλ, αλλά από την φοβερή και τρομερή ηγέτιδα των φοιτητών, την Πατρίς, την οποία φλερτάρει.
Ο Ρον δεν είναι επαναστάτης, είναι ένας τίμιος και δημοκράτης Αμερικανός πολίτης που πιστεύει ότι ο κίνδυνος για την ασφάλεια της χώρας του δεν βρίσκεται στους Μαύρους Πάνθηρες -τους οποίους θεωρεί μαχητικούς αλλά με μια ρητορική που μένει στα λόγια-, αλλά στην ακροδεξιά. Με αφορμή μια αγγελία στον τοπικό τύπο, επικοινωνεί με το παράρτημα της Κου Κλουξ Κλαν και ανοίγει μια σχέση που τον φέρνει στην καρδιά της ρατσιστικής συμμορίας. Για να παρεισφρήσει όμως, χρειάζεται ένα λευκό προσωπείο, το οποίο βρίσκει στον συνάδελφό του, Εβραϊκής καταγωγής Φλιπ.
Έτσι περνάμε στο πιο ενδιαφέρον μέρος της ταινίας, στην κατάδυση στον βόρβορο της ρατσιστικής οργάνωσης, που τα έχει όλα: Από δεξιούς ρατσιστές της διπλανής πόρτας, γραφικά λούμπεν στοιχεία, πολεμοχαρείς κομάντο, αλλά και φασίστες πολιτικούς με γραβάτα, όπως ο αρχι-μάγιστρος Ντέιβιντ Ντιούκ, ο οποίος προσβλέπει στις εκλογές και προσπαθεί να συγκεράσει τα γελοία θρησκευτικο-ιδεολογικά κηρύγματα της ΚΚΚ με ένα καθωσπρέπει πρόσωπο που θα μαζέψει ψήφους.
Εγκλήματα
Ωστόσο δεν μπορεί να τιθασεύσει τον πυρήνα των φασιστών, ο συρφετός που έχει μαζέψει η ΚΚΚ τρέφεται με ρατσιστική ρητορεία και γραφικές ενέργειες όπως το κάψιμο σταυρών, αλλά χρειάζεται και τα ρατσιστικά εγκλήματα. Υπάρχει μια εκπληκτική σκηνή όπου οι κομάντο της ΚΚΚ εξασκούνται στη σκοποβολία και καθώς η κάμερα απομακρύνεται φαίνονται οι στόχοι τους, που είναι μαύρα κινούμενα ανθρωπάκια... Εύστοχη είναι επίσης η αναφορά στην κινηματογραφική κληρονομιά των ταινίων «Όσα Παίρνει Ο Άνεμος» (1939) και «Γέννηση ενός Έθνους» (1915), που ενώ θεωρούνται ορόσημα της Αμερικανικής κουλτούρας, αναπαράγουν τα ρατσιστικά κλισέ και εξυμνούν τα λυντσαρίσματα.
Στον αντίποδα, οι Μαύροι Πάνθηρες συμβολίζουν τη ριζοσπαστική Αμερική και την παράδοσή της, με τον σπουδαίο Χάρι Μπελαφόντε, ο οποίος επιστρατεύεται σαν παλαίμαχος αγωνιστής να αφηγηθεί στη νέα γενιά μια συγκινητική ιστορία ρατσιστικού μίσους. Όμως η ταινία συχνά πέφτει στο λάθος να τους περιγράφει με επιφανειακό τρόπο, με μια καλοσυνάτη γραφικότητα, γεγονός που πολιτικά αδικεί το κίνημα της Μαύρης Απελευθέρωσης και την οργάνωση των Μαύρων Πανθήρων.
Το δεύτερο αδύναμο σημείο της ταινίας είναι κατά τη γνώμη μας η ελαφρότητα με την οποία παρουσιάζει την αστυνομία, η οποία κάποιες στιγμές εμφανίζεται απλά να παρασύρεται σε ρατσιστικές πράξεις, ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί ακρογωνιαίο θεσμό της εφαρμογής των ρατσιστικών διακρίσεων και της καταστολής. Έτσι ο ήρωας δεν έχει να συγκρουστεί με ένα ολόκληρο οικοδόμημα και τα παρακλάδια του, αλλά να παλέψει μέσα από τους θεσμούς για να τους αλλάξει.
Παρά τις αδυναμίες της ωστόσο, η ταινία χτυπάει στην καρδιά των αντιρατσιστικών αγώνων. Πόσο πιο καθαρά να το πει από το ότι τελειώνει με σκηνές από τη δολοφονία της Χέδερ Χάιερ από τους ρατσιστές στη Σάρλοτσβιλ το 2017, και σ’αυτήν είναι αφιερωμένη; Αποτελεί αφορμή για συζήτηση και κάλεσμα σε δράση για να παλέψουμε τον ρατσισμό και τον φασισμό!
Η Παρείσφρηση: Mια σύγχρονη ανασκόπηση του ρατσιστικού πυρήνα της αμερικάνικης κοινωνίας
Έφη Καραχάλιου
Χωρίς να στερείται γέλιου, το σατιρικό δράμα του Σπάικ Λι «H Παρείσφρηση» (BlacKkKlansman) ξεχειλίζει black power και μετατρέπεται σε μια υψωμένη γροθιά ενάντια στους καταπιεστές και τους μισαλλόδοξους αυτού του κόσμου.
Ο Σπάικ Λι επανέρχεται θεματικά στο ζήτημα της καταπίεσης της μαύρης κοινότητας, όπως έκανε επιτυχώς και στο παλαιότερο «Malcolm X». Με μια πλοκή εμφανώς επηρεασμένη από πραγματικά γεγονότα, αφηγείται μια μυστική αποστολή τη δεκαετία του 1970, όταν ένας μαύρος και ένας Εβραίος αστυνομικός καταφέρνουν να εισέλθουν στα άδυτα της τοπικής οργάνωσης της Κου Κλουξ Κλαν. To αποτέλεσμα είναι ισόποσες δόσεις δράματος και (βιτριολικού) χιούμορ, ενώ παράλληλα σατιρίζονται με αμεσότητα και ειλικρίνεια οι αστυνομικές ταινίες της εποχής. Πολλές φορές μάλιστα, με αναχρονιστικές σκηνές που θέτουν σε ευθεία αντίστιξη τον προγραμματικό λόγο του Τραμπ, η ταινία αφήνει ένα διάχυτο πολιτικό σχόλιο για το ότι η λευκή υπεροχή (white supremacy) ήταν ανέκαθεν συγκροτητικό στοιχείο της προτεσταντικής, βαθιά συντηρητικής αμερικάνικης κοινωνίας.
Ήρωας της ταινίας είναι ένας φιλόδοξος μαύρος, ο Ρον Στο΄λγουορθ (Τζον Ντέιβιντ Ουάσιγκτον) που πηγαίνει στο αστυνομικό τμήμα της πόλης Κολοράντο Σπρινγκς προκειμένου να γίνει αστυνομικός. Από την πρώτη κιόλας στιγμή υπογραμμίζεται η αντιφατική συνείδηση του πρωταγωνιστή, που καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας μετεωρίζεται ανάμεσα στο επαγγελματικό του καθήκον και στην πολιτική υπεράσπιση των συμφερόντων της μαύρης κοινότητας στην οποία ανήκει. Ιδιαίτερα μετά από μια αποστολή όπου γνωρίζει και ερωτεύεται την πρόεδρο του συλλόγου μαύρων φοιτητών και ένθερμη υποστηρίκτρια των Μαύρων Πανθήρων Πατρίς Ντιούμας, φαίνεται να συνειδητοποιεί ακόμα περισσότερο την πολιτική του ταυτότητα. Αυτή η πόλωση συνεχίζεται και εντείνεται με την παρείσφρυση (όπως είναι και ο ελληνικός τίτλος) στην Κου Κλουξ Κλαν. Όμως ο Ρον δε θα μπορούσε εξαρχής να γίνει αποδεκτός στο Τάγμα, επομένως αναθέτει στον λευκό, Εβραίο συνάδελφό του Φλιπ Ζίμερμαν Zimmerman (Άνταμ Ντράιβερ) να παρουσιαστεί εκείνος ως Στόλγουορθ. Από εκεί και έπειτα, ο σκηνοθέτης εκμεταλλεύεται την καλυμμένη διπλή ταυτότητα του «Ρον» ως Εβραίο/Φλιπ στις συναντήσεις του Τάγματος και Αφροαμερικάνο/Ρον στις τηλεφωνικές επικοινωνίες, προκειμένου να εξαπολύσει μια σειρά ρατσιστικών λογύδριων, που οι δυο αστυνομικοί καλούνται να υποστούν αλλά και να εκφράσουν οι ίδιοι για το καλό της υπόθεσης.
Η ταινία δε χαρίζεται όσον αφορά τόσο τις σχέσεις της αστυνομίας με το παρακράτος της Κου Κλουξ Κλαν όσο και την καταπιεστική στάση αμφότερων απέναντι στη μαύρη κοινότητα, που εμφανίζει πια τα πρώτα σημάδια ριζοσπαστικοποίησης. Ίσως το ατού της ταινίας είναι η άριστη μεταφορά του πνεύματος των 80s τόσο στυλιστικά όσο και πολιτικά. Δεν λείπουν επομένως οι αναφορές σε δημόσια πρόσωπα των Μαύρων Πανθήρων όπως η Άντζελα Ντέιβις ή o Στόκλι Καρμάικλ και αφιερώνονται ολόκληρα κομμάτια της ταινίας στην εξιστόρηση ιστορικών περιστατικών καταπίεσης της μαύρης φυλής και την αντιιμπεριαλιστική τους θέση κατά του πολέμου του Βιετνάμ.
Οι χαρακτήρες μοιάζουν βγαλμένοι από κάθε κοινωνική τάξη και φυλετική ομάδα που θα μπορούσε να υπάρχει σε μια τυπική αμερικάνικη πόλη, αν και πολλές φορές οι λευκοί αστυνομικοί και συνάδελφοι του Ρον μοιάζουν υπερβολικά εξοικειωμένοι με την εικόνα ενός μαύρου αστυνομικού, που έρχεται σε αντίθεση με την απόρριψη που δέχεται από την Πατρίς για τον ίδιο λόγο. Γενικά, παρά τον έντονο πολιτικό χαρακτήρα, η ταινία μοιάζει να υπερβάλλει στο χαρακτήρα της τονίζοντας την τάση της να κρίνει αυστηρά όσους δεν πορεύονται μαζί της και να ασχολείται σε εμμονικό σημείο με το συνδικαλισμό και την πολιτική.
Παρά τις ελάχιστες αστοχίες, η ταινία δε χάνει λεπτό το ρυθμό της παρά τη μεγάλη διάρκεια. Το τέλος είναι ίσως το πιο ξεκάθαρο πολιτικό σχόλιο αφού η ταινία αφιερώνεται στον ένα χρόνο από τη θηριωδία του Σάρλοτσβιλ, όπου ο θεατής από την στυλιζαρισμένη εικόνα και το χάπι εντ ξαναβλέπει τα ερασιτεχνικά πλάνα από τις συμπλοκές στους δρόμους και τις δηλώσεις Τραμπ και αντιφασιστών, με τελευταίο πλάνο την εικόνα του αδικοχαμένου θύματος, της Χίδερ Χέγιερ.
