Μια ομάδα λευκών ρατσιστών γαιοκτημόνων της Νοτίου Αφρικής σε συγκέντρωση έξω από την πρεσβεία των ΗΠΑ, ευχαριστώντας τον Τραμπ για τη βοήθεια που τους υποσχέθηκε εναντίον του λαού της χώρας [φωτογραφία Nigel Sibanda /The Citizen]

Andile Zulu

Η φυλή, η εξουσία και η πολιτική της απόσπασης της προσοχής στη Νότια Αφρική

Ελλείψει αποτελεσματικών λύσεων απέναντι στην κλιμακούμενη οικονομική και κοινωνική κρίση της Νότιας Αφρικής, ανθίζουν επικίνδυνες αυταπάτες και καταστροφικές φαντασιώσεις. Έχοντας επιστρέψει στην εκτελεστική εξουσία, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έδωσε πρόσφατα νέα ζωτικότητα στην παράνοια των δεξιών λαϊκιστών, ενώ επικύρωσε τις διεστραμμένες ανησυχίες των λευκών εθνικιστών. Στις 3 Φεβρουαρίου, ο Τραμπ απείλησε να παγώσει τη χρηματοδότηση προς τη Νότια Αφρική, ισχυριζόμενος ότι η κυβέρνησή της «κατάσχει γη και μεταχειρίζεται ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων ΠΟΛΥ ΑΣΧΗΜΑ»^[1].

Δυστυχώς, αλλά όχι απροσδόκητα, ο Τραμπ αναφερόταν, φυσικά, στους λευκούς Νοτιοαφρικανούς, συγκεκριμένα στη λευκή κοινότητα των Αφρικάανς. Το tweet ακολουθήθηκε σύντομα από την υπογραφή και έκδοση εκτελεστικού διατάγματος από τον Λευκό Οίκο στις 7 Φεβρουαρίου^[2]. Τώρα η κυβέρνηση των ΗΠΑ στοχεύει να «προωθήσει την επανεγκατάσταση Αφρικάνερ προσφύγων που δραπετεύουν από τις φυλετικές διακρίσεις που προωθεί η κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης της κατάσχεσης περιουσιών λόγω φυλετικών διακρίσεων».

Οι ισχυρισμοί και το εκτελεστικό διάταγμα του προέδρου Τραμπ ήρθαν μετά τις (αδικαιολόγητα) αμφιλεγόμενες αντιδράσεις για την υιοθέτηση από τη νοτιοαφρικανική κυβέρνηση του Νόμου περί Απαλλοτριώσεων^[3]. Χωρίς να αποτελεί ριζική μεταρρύθμιση της πολιτικής γης ή απειλή για τα μέσα διαβίωσης των λευκών ιδιοκτητών ακινήτων, ο νόμος είναι ένα διαδικαστικό νομοθέτημα^[4] που καθορίζει το πλαίσιο και τα κριτήρια μέσω των οποίων η κυβέρνηση μπορεί να πάρει ιδιωτική ιδιοκτησία, είτε για λόγους δημοσίου συμφέροντος είτε για δημόσιο σκοπό. Λαμβάνοντας υπόψη τους παράγοντες που περιγράφονται για τον υπολογισμό της «δίκαιης και εύλογης αποζημίωσης», νομικοί σχολιαστές έχουν υποστηρίξει ότι «ενώ μπορεί να υπάρξει μηδενική αποζημίωση, μόνο σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις θα ήταν δυνατή η μηδενική αποζημίωση».

Αλλά η πεζή πραγματικότητα των τροποποιήσεων του νόμου περί απαλλοτριώσεων είναι άσχετη με τους πολιτικούς οπορτουνιστές. Η δήλωση του Τραμπ αντήχησε ως κραυγή συσπείρωσης, καλώντας δεξιούς ειδήμονες, ινφλουένσερ της εναλλακτικής δεξιάς και λευκές εθνικιστικές οργανώσεις να επαναλάβουν τους μύθους της συστηματικής δίωξης των λευκών από μια κυβέρνηση της μαύρης πλειοψηφίας. Όπως ήταν αναμενόμενο, η καταρριφθείσα συνωμοσία της γενοκτονίας των λευκών^[5] πήρε νέα ζωή, μολύνοντας και πάλι τον κυρίαρχο λόγο. Με αφορμή μια δήλωση του προέδρου της Νότιας Αφρικής Σιρίλ Ραμαφόσα, η οποία αποσκοπούσε στην αποσαφήνιση της λειτουργίας του νόμου περί απαλλοτριώσεων, ο δισεκατομμυριούχος της τεχνολογίας και επίδοξος Σιδερένιος Άνθρωπος Έλον Μασκ έγραψε στο Twitter: «Γιατί έχετε ανοιχτά ρατσιστικούς νόμους περί ιδιοκτησίας;».

Το εκτελεστικό διάταγμα του Ντόναλντ Τραμπ, η υπεράσπιση του λευκού εθνικισμού από τον Έλον Μασκ, η θριαμβευτική νίκη της παγκόσμιας δεξιάς και οι υστερικές εσωτερικές συζητήσεις που εκτυλίσσονται στη Νότια Αφρική γύρω από τη μεταρρύθμιση της γης, όλα δείχνουν την ισχυρή δύναμη και την ύπουλη λειτουργία της φυλής ως ιδεολογικής κατασκευής στον καπιταλισμό.

Στη Νότια Αφρική και σε όλο τον κόσμο, ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός βρίσκεται σε κατάσταση συντριβής και κρίσης^[6]. Όπως και οι ομόλογοί τους στο Δημοκρατικό Κόμμα των ΗΠΑ, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο δεν έχει την πολιτική βούληση, τον ιδεολογικό προσανατολισμό και το υλικό συμφέρον να απομακρυνθεί από το νεοφιλελεύθερο πλαίσιο. Σε αυτό το κενό μπορεί να ανθίσει ο φυλετικός και εθνοτικός σοβινισμός, συχνά σε συνδυασμό με τον εθνικιστικό λαϊκισμό.

Ο εθνικισμός των Αφρικάνερ από οργανώσεις όπως το AfriForum^[7] και ο δεξιός λαϊκισμός του Τραμπ ή του Μασκ λειτουργούν με συνοχή για να καλύψουν τις μη βιώσιμες και εκμεταλλευτικές σχέσεις ιδιοκτησίας που έχουν κάνει τη ζωή όλων μας χειρότερη^[8]. Προκειμένου να διατηρήσει τους καρπούς της αποικιακής λεηλασίας, να υπερασπιστεί την τυραννία της ατομικής ιδιοκτησίας, να προστατεύσει την εξουσία των καπιταλιστών επικυρίαρχών μας και να υπονομεύσει τη δυνατότητα μεταρρύθμισης ή εξέγερσης, η λευκή δεξιά πρέπει να εφεύρει μύθους που τροφοδοτούν το φόβο, τρέφουν τη δυσαρέσκεια, βαθαίνουν τις διαιρέσεις και υποκινούν τις συγκρούσεις.

Όσο μπερδεμένη και αν φαίνεται σε όσους ζουν στη Νότια Αφρική, η αφήγηση που ισχυρίζεται ότι οι λευκοί είναι αβοήθητα θύματα καταπιεστικών φυλετικών διακρίσεων από μια μαύρη κυβέρνηση που επιθυμεί εκδίκηση δεν είναι εντελώς περιθωριακή. Στο λύκειο, στο πανεπιστήμιο και ως ενήλικας, έχω συναντήσει περιστασιακά λευκούς ανθρώπους που ειλικρινά υποψιάζονται ότι προετοιμάζονται να γίνουν ή ότι τελικά θα γίνουν θύματα βίαιων, εγκεκριμένων από το κράτος διακρίσεων.

Δεν χρειάζεται να σπαταλήσει κανείς πολύ χρόνο για να καταρρίψει τον μύθο των διώξεων εναντίον των λευκών στη Νότια Αφρική μετά το απαρτχάιντ. Τα εμπειρικά στοιχεία είναι άφθονα και ξεκάθαρα. Σε σχέση με τη συντριπτική πλειοψηφία του μαύρου πληθυσμού, οι περισσότεροι λευκοί πολίτες έχουν καλύτερες εκπαιδευτικές ευκαιρίες και επιδόσεις^[9], είναι πιο πιθανό να βρουν εργασία^[10] και να κερδίσουν υψηλότερους μισθούς^[11], είναι λιγότερο πιθανό να υποστούν φτώχεια ή επισιτιστική επισφάλεια^[12] και γενικά ζουν σε γειτονιές που απολαμβάνουν καλύτερη παροχή υπηρεσιών και ασφάλεια από την εγκληματικότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ζωή των λευκών πολιτών μένει ανεπηρέαστη από βάσανα και δυσκολίες∙ είτε πρόκειται για το αυξανόμενο κόστος ζωής, την οικονομική επισφάλεια, τις δυσλειτουργικές τοπικές κυβερνήσεις ή το βίαιο έγκλημα. Αλλά αυτά τα εμπόδια δεν πέφτουν στους λευκούς Νοτιοαφρικανούς ειδικά επειδή κατηγοριοποιούνται ως λευκοί∙ είναι συμπτώματα ενός ολοένα και πιο ανίκανου κράτους που διοικείται από κλεπτοκράτες οι οποίοι διαχειρίζονται μια εξοντωτική καπιταλιστική οικονομία.

Αν λοιπόν το μεγαλύτερο μέρος του λευκού πληθυσμού βιώνει ένα σημαντικά υψηλότερο επίπεδο κοινωνικοοικονομικής ευημερίας (σε σχέση με τη μαύρη πλειοψηφία, συμπεριλαμβανομένων των έγχρωμων και των Ινδών), γιατί τα μυαλά και οι καρδιές ορισμένων έχουν προσκολληθεί τόσο ακλόνητα στο μύθο της δίωξης των λευκών; Εδώ, μπορούμε να αντλήσουμε ιδέες από τον Γάλλο μαρξιστή φιλόσοφο Λουί Αλτουσέρ^[13], ο οποίος όρισε την ιδεολογία ως «την αναπαράσταση της φαντασιακής σχέσης των ατόμων με τις πραγματικές συνθήκες ύπαρξής τους». Με αυτόν τον ορισμό της ιδεολογίας, αναγκάζεται κανείς στη συνέχεια να αναρωτηθεί: «Ποιες είναι οι φαντασιακές σχέσεις και ποιες οι πραγματικές συνθήκες ύπαρξης;».

Όσο παράξενο κι αν φαίνεται, σε μια εποχή όπου η ιδέα της φυλής φαίνεται τόσο πραγματική και περιεκτική όσο ο αέρας που αναπνέουμε, πρέπει να θυμόμαστε ότι οι λευκοί Νοτιοαφρικανοί δεν ήταν πάντα λευκοί. Κάποτε ήταν Ολλανδοί ναυτικοί, Γερμανοί έμποροι, Σουηδοί ιερείς, ανειδίκευτοι Γάλλοι εργάτες και Βρετανοί στρατιώτες. Αλλά στην καταστροφική διαδικασία της πρωταρχικής συσσώρευσης (απαλλοτρίωση της γης και του ζωικού κεφαλαίου ή καταναγκαστική συγκέντρωση των Αφρικανών για εκμεταλλευτική μισθωτή ή δουλική εργασία^[14]), τόσο από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις της Ευρώπης όσο και από τους τιτάνες του εμπορικού καπιταλισμού (π.χ. την Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών), οι Ευρωπαίοι έποικοι θα έπρεπε να γίνουν λευκοί για να δικαιολογήσουν την απαλλοτρίωση, την υπερεκμετάλλευση και την πολιτική κυριαρχία του αυτόχθονα αφρικανικού πληθυσμού.

Ο ρατσισμός, ως πράξη διάκρισης με βάση τη θεωρούμενη κοινωνική διαφορά, προηγήθηκε της ιδεολογικής κατασκευής της φυλής στη Νότια Αφρική. Στη συνέχεια, η φυλή προκύπτει και μεταλλάσσεται ως ιδεολογία που λειτουργεί για να νομιμοποιήσει και να εκλογικεύσει τις αναδυόμενες σχέσεις ιδιοκτησίας του καπιταλισμού. Όπως μας υπενθυμίζει η ιστορικός Barbara Fields^[15], και αυτό το βλέπει κανείς να αντανακλάται στον εθνικισμό των Αφρικάνερ του καθεστώτος του απαρτχάιντ, η ιδεολογία της φυλής λειτουργεί για να εξηγήσει και να επιλύσει την αντίφαση μεταξύ της ελευθερίας ορισμένων και της υποταγής άλλων. Αν οι Αφρικανοί είναι πράγματι διανοητικά κατώτεροι, ηθικά ανώριμοι και πολιτισμικά καθυστερημένοι, τότε η οικονομική τους εκμετάλλευση και ο αποκλεισμός τους από τη λήψη πολιτικών αποφάσεων είναι όχι μόνο δικαιολογημένος αλλά και αναγκαίος.

Ο συστηματικός ρατσισμός και οι διακρίσεις που θεσπίστηκαν μέσω της πολιτικής και της νομοθεσίας προηγήθηκαν του καθεστώτος του απαρτχάιντ κατά πολλές δεκαετίες. Ένα διαβόητο παράδειγμα είναι ο Νόμος περί Γης των Αυτοχθόνων του 1913, ο οποίος περιόριζε αυστηρά την ιδιοκτησία γης από τους μαύρους, επιφυλάσσοντας το 93% της γης για τη λευκή μειονότητα του πληθυσμού. Ταλανιζόμενοι από τα εξουθενωτικά κύματα της εκβιομηχάνισης, της αστικοποίησης, του παγκόσμιου πολέμου και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, σχηματίστηκε σταδιακά μια ταξική συμμαχία τη δεκαετία του 1930 ως μια προσπάθεια να «σωθεί το volk» με τη σφυρηλάτηση ενός μονοπωλιακού καπιταλισμού που θα ανύψωνε τους Αφρικάνερ σε μια νέα εποχή ευημερίας. Το απαρτχάιντ, και ο εθνικισμός των Αφρικάνερ, που ήταν ο κινητήριος μοχλός της ηθικής και πολιτικής δικαίωσής του, ήταν μια απάντηση στον εξελισσόμενο χαρακτήρα του καπιταλισμού στη Νότια Αφρική και στο εξωτερικό.

Ο εγκλωβισμός εκατομμυρίων Αφρικανών σε καθεστώς βάναυσης εκμετάλλευσης και πολιτικής περιθωριοποίησης αποδείχθηκε μη βιώσιμος. Οι οικονομικές εξελίξεις και οι πολιτικές δυνάμεις, εσωτερικές και διεθνείς, συγκρούστηκαν για να επιφέρουν το τέλος του κρατικά επιβαλλόμενου φυλετικού διαχωρισμού και της πολιτικής καταπίεσης. Ωστόσο, στο χωνευτήρι του θανάτου του απαρτχάιντ, σφυρηλατήθηκε η εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού της Νότιας Αφρικής και ο καπιταλισμός επέζησε.

Όπως σημειώνει ο συγγραφέας Dan O’Meara στο βιβλίο του Volkskapitalisme:

«Αν οι ιδεολογίες αναδύονται από την καθημερινή εμπειρία και αντικατοπτρίζουν και καθοδηγούν την εμπειρία αυτή με έναν μερικώς επαρκή αλλά και παραποιημένο τρόπο, δεν αντιπροσωπεύουν επαρκώς τις συνθήκες ύπαρξης αυτής της καθημερινής εμπειρίας. Εδώ βρίσκεται η πηγή του παραπλανητικού χαρακτήρα της ιδεολογίας.»^[16]

Η φυλή, και ο δεξιός λαϊκισμός που καλλιεργεί τον μύθο της δίωξης των λευκών, αντλούν ζωτικότητα από μια ρηχή ή ενίοτε εντελώς απούσα αντίληψη και κατανόηση των θεμελιωδών συνθηκών που συνθέτουν την καθημερινή εμπειρία στη Νότια Αφρική μετά το απαρτχάιντ, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν μας.

Ένας σημαντικός παράγοντας που καθορίζει τις πιθανότητες ενός ατόμου να απολαμβάνει κοινωνικοοικονομική ευημερία στον καπιταλισμό είναι οι πόροι που κληρονομεί, όπως η ιδιοκτησία, ο πλούτος και τα δίκτυα. Ένα εξέχον χαρακτηριστικό της δημοκρατικής κυβέρνησης της Νότιας Αφρικής ήταν η ακλόνητη προσήλωσή της στο ταξικό σχέδιο του νεοφιλελευθερισμού. Ο Βρετανοαμερικανός ακαδημαϊκός David Harvey περιέγραψε αυτό το σχέδιο ως προσπάθεια «αποκατάστασης των συνθηκών συσσώρευσης του κεφαλαίου και αποκατάστασης της εξουσίας των οικονομικών ελίτ». Για την κυβέρνηση μετά το απαρτχάιντ, ο νεοφιλελευθερισμός επιβάλλεται μέσω της διατήρησης των μέτρων λιτότητας, της χρηματοοικονομικής απορρύθμισης, της απελευθέρωσης του εμπορίου, της αναδρομικής φορολογίας, της εμπορευματοποίησης των δημόσιων υπηρεσιών, της ανάπτυξης με γνώμονα τις εξαγωγές και, πιο πρόσφατα, της σταδιακής ιδιωτικοποίησης των δημόσιων υπηρεσιών κοινής ωφέλειας^[17].

Ως επακόλουθο της σταυροφορίας του νεοφιλελευθερισμού, τα οικονομικά πλεονεκτήματα που οι περισσότεροι λευκοί Νοτιοαφρικανοί είχαν αποκτήσει επί δεκαετίες επιδεινώθηκαν από μια κυβέρνηση που απέφυγε την αναδιανομή του πλούτου, τη μεταρρύθμιση της γης ή της αστικής στέγασης, την εκτεταμένη κοινωνική πρόνοια, την προοδευτική φορολόγηση των πλουσίων ή τις δημόσιες επενδύσεις στη βιομηχανική οικονομική ανάπτυξη. Τρομοκρατημένη από ένα νεοφιλελεύθερο κράτος και θυσιαζόμενη στην αδηφάγο διαδικασία συσσώρευσης κεφαλαίου, η μαύρη εργατική τάξη (και ακόμη και η αναδυόμενη, επισφαλής μαύρη μεσαία τάξη) προδόθηκε κατάφωρα. Και η δίκαιη αγανάκτησή τους γίνεται όλο και πιο δύσκολο να συγκρατηθεί ή να κατευναστεί.

Οι εκκλήσεις για ριζική μεταρρύθμιση της γης, εθνικοποίηση ή αναδιανομή του πλούτου και ο εναγκαλισμός λαϊκιστικών κομμάτων που επιδίδονται σε ανεύθυνη ρατσιστική και σοβινιστική ρητορική, εκφράζουν όχι μόνο μια βαθιά δυσαρέσκεια με τη μετα-απαρτχάιντ τάξη, αλλά και μια λαχτάρα για μια εναλλακτική λύση στην εξαθλίωση και την αδυναμία. Οι επικρίσεις της «λευκότητας» ή των λευκών προνομίων (όσο πολιτικά και αναλυτικά συγκεχυμένες κι αν είναι μερικές φορές) αποτελούν απόδειξη της ευρέως διαδεδομένης αίσθησης ότι η πλειοψηφία των μαύρων εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται (από το κράτος και την οικονομία) ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.

Οργανώσεις όπως το AfriForum, το Ινστιτούτο Φυλετικών Σχέσεων [Institute for Race Relations]^[18] και πολιτικά κόμματα όπως η Δημοκρατική Συμμαχία [Democratic Alliance]^[19] ή το Μέτωπο Ελευθερίας Συν [Freedom Front Plus]^[20], επιδίδονται σε πολιτικά μηνύματα που παρουσιάζουν την απελπισία των μαύρων ή τα αιτήματά τους για μετασχηματιστική αλλαγή είτε ως επίθεση στα μέσα διαβίωσης των λευκών είτε ως μια σειρά από αποσταθεροποιητικά, ουτοπικά αιτήματα που θα τρομάξουν τις ιδιωτικές επενδύσεις και θα διαταράξουν την ελεύθερη αγορά. Ή υπάρχει πλήρης άρνηση να αναγνωριστεί το αποτύπωμα της ιστορίας στο παρόν και οι δομές που μπλοκάρουν τη δυνατότητα οικονομικού μετασχηματισμού. Αυτές οι λευκές ομάδες πίεσης και τα πολιτικά κόμματα αρνούνται να δουν ότι δεν μπορεί κανείς να βελτιώσει τις συνθήκες ύπαρξής του χωρίς τα κατάλληλα μέσα. Και δεν είναι τυχαίο ότι προωθούν οικονομικά συντηρητικές πολιτικές.

Για δεκαετίες η πλειοψηφία των λευκών Νοτιοαφρικανών γαλουχήθηκε με την πίστη στην αναλλοίωτη διαφορετικότητά τους και στην έμφυτη ανωτερότητά τους. Είτε κηρύχθηκε από τον άμβωνα, είτε διαδόθηκε από τα ελεγχόμενα από το κράτος μέσα ενημέρωσης, είτε ενσωματώθηκε στα σχολικά προγράμματα σπουδών, η ιδεολογία της φυλής ήταν ταυτόχρονα διάχυτη και ισχυρή.

Αλλά πέρα από την κρατική κατήχηση, η ιδεολογία της φυλής αντανακλούσε τις υλικές συνθήκες, την πολιτική διαμόρφωση και τις κοινωνικές σχέσεις του απαρτχάιντ. Στην καθημερινή εμπειρία του απαρτχάιντ, οι λευκοί Νοτιοαφρικανοί ήταν πολύ πιθανό να συναντήσουν και να αλληλεπιδράσουν με τους μαύρους μόνο ως όργανα για τη διατήρηση της υλικής τους άνεσης ή της οικιακής τους πολυτέλειας. Σε κάθε τομέα της καθημερινής ζωής, οι λευκοί Νοτιοαφρικανοί γίνονταν μάρτυρες της αποανθρωποποίησης των μαύρων, η οποία παρουσιαζόταν ως φυσιολογική και αναγκαία. Τα περισσότερα από όσα κατανοούσαν σχετικά με την εμπειρία του να είσαι μαύρος υπό καθεστώς απαρτχάιντ μεταφέρονταν και αφομοιώνονταν μέσω ρατσιστικών απόψεων που παρείχαν η οικογένεια, οι φίλοι, οι δάσκαλοι, οι εργοδότες ή το κράτος.

Ακριβώς επειδή η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής έχει κάνει ελάχιστα για να ξεκαθαρίσει τις εκμεταλλευτικές σχέσεις ιδιοκτησίας και τις διαδικασίες συσσώρευσης κεφαλαίου που παγιδεύουν τους περισσότερους μαύρους είτε στη φτώχεια, είτε στην ανεργία, είτε στην εργασιακή επισφάλεια, η ιδεολογική άποψη των λευκών πολιτών αντιμετωπίζει μικρή πρόκληση. Την κακοδαιμονία αυτή επιτείνει η αντίληψη ότι η εξάλειψη της φτώχειας, της ανεργίας και της ανισότητας είναι ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος^[21]. Αυτή η ψευδαίσθηση έχει κάποιες από τις ρίζες της στο δόγμα του Swart Gevaar (στα Αφρικάανς «μαύρος κίνδυνος»). Πρόκειται για έναν προπαγανδιστικό όρο με μακρά ιστορία, ο οποίος σχεδιάστηκε και χρησιμοποιήθηκε από τους εθνικιστές Αφρικάνερ ως προεκλογική στρατηγική για να πείσουν τους λευκούς Νοτιοαφρικανούς ότι η πολιτική ένταξη των μαύρων στη λήψη αποφάσεων θα σήμαινε το τέλος του λευκού πολιτισμού.

Δηλητηριασμένοι από την ιδεολογία της φυλής και κάποιοι ανίκανοι να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι δεν βρίσκονται πλέον σε ένα υψηλότερο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό καθεστώς, πολλοί λευκοί Νοτιοαφρικανοί, τόσο αντιδραστικοί όσο και φιλελεύθεροι, δεν θέλουν να αποδεχτούν ότι η οικοδόμηση μιας χώρας που θα είναι ασφαλής, κοινωνικά συνεκτική και ευημερούσα για όλους όσοι ζουν σε αυτήν, θα απαιτήσει μια βαθιά αλλαγή στη δομή της οικονομίας. Η διαδικασία αυτή θα συνεπάγεται εν μέρει την απώλεια των οικονομικών τους πλεονεκτημάτων, αλλά επίσης και των προνομίων και του κύρους της αναπτυσσόμενης μαύρης ελίτ.

Σε συνέντευξη που ηχογράφησε το BBC^[22] πριν από την κράτησή του, ο ακτιβιστής κατά του απαρτχάιντ Στιβ Μπίκο μίλησε για το πώς οραματιζόταν τη Νότια Αφρική ύστερα από την κυριαρχία της λευκής υπεροχής, προτείνοντας ότι «στη χώρα μας δεν θα υπάρχει μειονότητα, δεν θα υπάρχει πλειονότητα, θα υπάρχουν μόνο άνθρωποι... θα είναι μια εντελώς μη φυλετική εξισωτική κοινωνία». Αυτός δεν είναι ο φιλελεύθερος ηθικιστικός μη-ρατσισμός που προσπαθεί να αποφύγει το ζήτημα των διακρίσεων επισημαίνοντας τη φυλή ως κοινωνική κατασκευή, αλλά ένας μη-ρατσισμός που θεμελιώνεται στην αναγνώριση της στενής, λειτουργικής σχέσης μεταξύ του ρατσισμού, της ιδεολογίας της φυλής και της οικονομικής εκμετάλλευσης.

Επεξηγώντας το αν το μέλλον της Νότιας Αφρικής είναι σοσιαλιστικό, ο Μπίκο σημείωσε προφητικά:

«Αυτό που είναι πιθανό να συμβεί είναι ότι οι μαύροι θα συνεχίσουν να είναι φτωχοί και θα έχουμε μερικούς μαύρους που θα διεισδύσουν στη λεγόμενη αστική τάξη και η κοινωνία μας θα διοικείται σχεδόν όπως χθες.»

Το να γίνει η Νότια Αφρική μια ευημερούσα, ειρηνική και ασφαλής χώρα για όλους όσοι ζουν σε αυτήν δεν έχει να κάνει με την επιδίωξη εκδίκησης κατά των λευκών. Οι καπιταλιστές, μαύροι ή λευκοί, θα επιδιώκουν αμείλικτα τα κέρδη και τη συσσώρευση εις βάρος του λαού, ανεξάρτητα από τη φυλετική τους κατάταξη.

Για να απελευθερωθούμε από την αρχαϊκή και διχαστική ιδεολογία της φυλής και για να καταπολεμήσουμε τον ρατσισμό, πρέπει να μετασχηματιστούν οι θεμελιώδεις υλικές συνθήκες που δίνουν ζωή σε αυτές τις μυστικοποιήσεις. Πρακτικά μιλώντας, πρέπει να δημιουργηθεί ένα πρόγραμμα, υποστηριζόμενο από μια μάζα εκατομμυρίων, για να αμφισβητηθεί η εξουσία του κεφαλαίου και των πολιτικών ελίτ που οργανώνουν την κυριαρχία του. Αν η Νότια Αφρική παραμείνει μπλεγμένη σε ένα νεοφιλελεύθερο σχέδιο, τότε αυτό που μας περιμένει είναι οι επικίνδυνες αυταπάτες και οι καταστροφικές φαντασιώσεις των αντιδραστικών που κατακλύζουν τον κόσμο.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Andile Zulu, “Race, power, and the politics of distraction”, Africa Is a Country, 14 Φεβρουαρίου 2025, https://africasacountry.com/2025/02/race-power-and-the-politics-of-distraction.

Σημειώσεις

^[1] Qaanitah Hunter, “Is South Africa ‘confiscating land’, targeting some groups as Trump claims?”, Al Jazeera, 5 Φεβρουαρίου 2025, https://www.aljazeera.com/news/2025/2/5/is-south-africa-confiscating-land-targeting-some-groups-as-trump-claims.

^[2] “Addressing Egregious Actions of The Republic of South Africa. EXECUTIVE ORDER”, The White House, 7 Φεβρουαρίου 2025, https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/2025/02/addressing-egregious-actions-of-the-republic-of-south-africa/.

^[3] “President Cyril Ramaphosa assents to Expropriation Bill”, South African Government, 23 Ιανουαρίου 2025, https://www.gov.za/news/media-statements/president-cyril-ramaphosa-assents-expropriation-bill-23-jan-2025.

^[4] Newzroom Afrika, “Some sections of Expropriation Act need clarity”, Youtube, https://www.youtube.com/watch?v=gnueXMqF0Ig.

^[5] Justin Ward, “The dangerous myth of ‘white genocide’ in South Africa”, SPLC, 23 Αυγούστου 2018, https://www.splcenter.org/resources/hate-watch/dangerous-myth-white-genocide-south-africa/.

^[6] Andile Zulu, “What do we mean by neoliberalism?”, Amandla!, 16 Μαΐου 2023, https://www.amandla.org.za/what-do-we-mean-by-neoliberalism/.

^[7] Michael Bueckert, “Flight of the Boers”, Africa Is a Country, 29 Μαΐου 2018, https://africasacountry.com/2018/05/flight-of-the-boers.

^[8] George Monbiot, “Neoliberalism – the ideology at the root of all our problems”, The Guardian, 15 Απριλίου 2016, https://www.theguardian.com/books/2016/apr/15/neoliberalism-ideology-problem-george-monbiot.

^[9] Godfrey Chitsauko Muyambi, Philip Kwashi Atiso Ahiaku, “Inequalities and education in South Africa: A scoping review”, International Journal of Educational Research Open, τόμος 8, Ιούνιος 2025. Διαθέσιμο στο ScienceDirect, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666374024000906#:~:text=Schools%20were%20managed%20by%20racially,et%20al.%2C%202003).

^[10] Nellie Peyton, “South Africa’s racial divide in numbers”, Reuters, 23 Σεπτεμβρίου 2024, https://www.reuters.com/world/africa/racial-divide-south-africas-economy-2024-09-23/.

^[11] “Racial inequality and demographic change in South Africa”, UNU-WIDER, τόμος 2019 (Σεπτέμβριος), τεύχος 5, https://www.wider.unu.edu/publication/racial-inequality-and-demographic-change-south-africa.

^[12] Kate Wilkinson, “FACTSHEET: South Africa’s official poverty numbers”, Africa Check, 15 Φεβρουαρίου 2018, https://africacheck.org/fact-checks/factsheets/factsheet-south-africas-official-poverty-numbers.

^[13] Theory & Philosophy, “What is Ideology? / Louis Althusser / Keyword”, Youtube, https://www.youtube.com/watch?v=3KsfBc5rcGY. [Σ.τ.Μ.: Στα ελληνικά Λουί Αλτουσέρ, «Ιδεολογία και Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους», στο Λουί Αλτουσέρ, Θέσεις, Θεμέλιο, Αθήνα 1999, σελ. 99].

^[14] “Aftermath of the Bhambatha Rebellion 1906”, South African History Online, 31 Μαρτίου 2011, https://www.sahistory.org.za/article/aftermath-bhambatha-rebellion-1906. “History of slavery and early colonisation in South Africa”, South African History Online, 2 Ιουνίου 2011, https://www.sahistory.org.za/article/history-slavery-and-early-colonisation-south-africa.

^[15] Barbara J. Fields, “Ideology and Race in American History”, in J. Morgan Kousser and James M. McPherson (επιμ.), Region, Race, and Reconstruction: Essays in Honor of C. Vann Woodward, Oxford University Press, Νέα Υόρκη 1982, σσ. 148-177. https://www.amherst.edu/system/files/media/1621/Barbara_Fields__Ideology_and_Race_in_American_Historypdf.pdf.

^[16] Dan O’Meara, Volkskapitalisme, Class, Capital and Ideology in the Development of Afrikaner Nationalism, 1934–1948, Cambridge University Press, Κέμπριτζ 2009.

^[17] Στο Patrick Bond, “Who really ‘state-captured’ South Africa? Revealing silences in poverty, inequality and structurally-corrupt capitalism”, CADTM, 2 Μαρτίου 2020, https://www.cadtm.org/Who-really-state-captured-South-Africa-Revealing-silences-in-poverty-inequality.

^[18] Phila Msimang, “What’s wrong with the South African Institute of Race Relations?”, Africa Is a Country, 4 Νοεμβρίου 2022, https://africasacountry.com/2022/11/whats-wrong-with-the-south-african-institute-of-race-relations.

^[19] Jared Sacks, “The story of a South African tribe”, Africa Is a Country, 29 Μαςιου 2014, https://africasacountry.com/2014/05/the-story-of-an-african-tribe.

^[20] Andisiwe Makinana, “Lennit Max cries racism as he resigns from Freedom Front Plus”, TimesLIVE, 30 Απριλίου 2024, https://www.timeslive.co.za/politics/2024-04-30-lennit-max-cries-racism-as-he-resigns-from-freedom-front-plus/.

^[21] William Shoki, “Elon Musk Is a Mouthpiece for South Africa’s White Far Right”, Jacobin, 10 Φεβρουαρίου 2025, https://jacobin.com/2025/02/musk-south-africa-white-far-right.

^[22] MotswedingFM, “Steve Biko speaks on The Black Consciousness Movement”, Youtube, https://www.youtube.com/watch?v=K5tMA3bkXmA&t=1267s.