Η στρατιωτική παρέλαση της 1ης Δεκεμβρίου στο Βουκουρέστι (Φωτογραφία: Jurnalul National)

Florin Poenaru

Στην Παρέλαση: Η Ρουμανία και ο δρόμος της προς τη στρατιωτικοποίηση

Την 1η Δεκεμβρίου η Ρουμανία γιόρτασε την εθνική της ημέρα: πριν από 99 χρόνια, τμήματα της Αυστροουγγρικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας συνενώθηκαν μαζί με την παλιά χώρα κάτω απ’ τη σημαία της Μεγάλης Ρουμανίας. Στην ουσία, το 1918 είναι ένα στρατιωτικό γεγονός. Χωρίς την αποφασιστική παρέμβαση του στρατού δεν θα υπήρχε Μεγάλη Ρουμανία. Ως εκ τούτου, μπορεί να φαίνεται φυσικό ότι η κορύφωση της εθνικής ημέρας είναι συνήθως η στρατιωτική παρέλαση. Η μεγαλύτερη γίνεται στο Βουκουρέστι, αλλά στις περισσότερες μεγάλες πόλεις γίνεται μία, με εκατοντάδες άτομα να παρευρίσκονται. Συνήθως, η εθνική τηλεόραση μεταδίδει ζωντανά την παρέλαση στο Βουκουρέστι: είναι ένα τηλεοπτικό γεγονός από μόνο του, με ειδικούς σχολιαστές να εξηγούν - με θαυμασμό και υπερηφάνεια - τα στοιχεία της παρέλασης (όπλα, ειδικές μονάδες κ.λπ.).

Σίγουρα, δεν υπάρχει τίποτα το μοναδικό σε αυτή την έκθεση στρατιωτικής υπερεθνικοφροσύνης κατά τη διάρκεια της εθνικής ημέρας.

Τα περισσότερα έθνη το κάνουν και συνηθιζόταν επίσης και κατά τη διάρκεια του κρατικού σοσιαλισμού, αν και γινόταν άλλη μέρα, στις 23 Αυγούστου. Αυτό που είναι σημαντικό στη ρουμανική περίπτωση είναι το πλαίσιο και οι ευρύτερες επιπτώσεις. Πρώτον, τον Νοέμβριο αυτού του χρόνου, το κοινοβούλιο της Ρουμανίας (με μόνο δύο ψήφους κατά) ενέκρινε την απόκτηση πυραύλων US Patriot αξίας 4 δισεκατομμυρίων. Η συμφωνία ήταν στο τραπέζι από τότε που ο Ρουμάνος πρόεδρος επισκέφθηκε τον Ντόναλντ Τραμπ νωρίτερα αυτή τη χρονιά. Η Ρουμανία ήταν μια από τις πρώτες χώρες που αύξησαν οικειοθελώς τον στρατιωτικό προϋπολογισμό τους στο 2% του ΑΕΠ, προτού ακόμα εκλεγεί ο Τραμπ. Αυτός ο αυξημένος προϋπολογισμός συνεπάγεται μια έκρηξη δαπανών με πολιτικές και διπλωματικές συνέπειες. Η επίσημη αφήγηση είναι ότι χρειαζόμαστε όλα αυτά τα όπλα λόγω της επιθετικότητας της Ρωσίας στην περιοχή. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, ένας πόλεμος με τη Ρωσία παρουσιάζεται από αξιωματούχους και τα φερέφωνά τους στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως επικείμενος. Ως εκ τούτου, πρέπει να είμαστε έτοιμοι.

Η άσκηση Swift Response, μέρος της επιχείρησης Saber Guardian (Inquam Photos / Octav Ganea)

Η καθημερινή στρατιωτικοποίηση

Η αγορά όπλων είναι η μία πλευρά μόνο του νομίσματος. Η άλλη είναι η αυξημένη δημόσια παρουσία του στρατού. Οι ασκήσεις στη Μαύρη Θάλασσα και σε άλλες περιοχές της χώρας αναφέρθηκαν δεόντως από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Τα νέα σχετικά με την καθημερινή ζωή στις δύο αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις που υπάρχουν στη Ρουμανία συχνά γίνονται κύριες ειδήσεις. Οι ΗΠΑ έχουν πάνω από 600 στρατιώτες μόνιμα σταθμευμένους στη χώρα και εκατοντάδες ακόμα έρχονται για τις ασκήσεις. Μέχρι σήμερα, η μεγαλύτερη άσκηση πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους. Αυτό δεν ήταν μια συνηθισμένη άσκηση, αλλά μια πραγματική επίδειξη δύναμης, όπως δείχνουν οι αριθμοί: 25.000 στρατιώτες από 22 χώρες και πάνω από 3.000 μονάδες τεχνικού εξοπλισμού κινητοποιήθηκαν για το Saber Guardian, όπως ήταν το επίσημο όνομα του γεγονότος. Η άσκηση διήρκεσε 10 ημέρες και αφορούσε όχι μόνο τη Ρουμανία, αλλά και την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία. Το σενάριο της άσκησης ήταν ενδεικτικό: προσομοίασε μια απάντηση σε περίπτωση που οι τρεις αυτές χώρες της περιοχής είχαν καταληφθεί από μια ξένη χώρα. Η ρωσική απειλή ήταν ρητή.

Περισσότεροι από 200 δημοσιογράφοι, Ρουμάνοι και ξένοι, κάλυψαν αυτή την άσκηση. Ένας σημαντικός αριθμός, ο οποίος έκανε αυτό όχι μόνο μια άσκηση, αλλά και μια εκδήλωση δημοσίων σχέσεων. Επιπλέον, αυτό που ήταν πραγματικά σημαντικό σε αυτή την περίπτωση ήταν ο τρόπος με τον οποίο ο στρατός αναμίχθηκε στην καθημερινή ζωή, ειδικά στις περιοχές όπου πραγματοποιήθηκαν οι ασκήσεις. Η μεταφορά στρατιωτικού εξοπλισμού με αμαξοστοιχίες, οδικώς και αεροπορικώς έδωσε την εντύπωση μιας χώρας σε πόλεμο. Η παρουσία τανκς και άλλων στρατιωτικών οχημάτων έδειχνε σαν να ήταν οι πόλεις υπό πολιορκία (βλ. φωτογραφία). Ένα από τα αποτελέσματα της άσκησης ήταν να γίνει κανονικότητα αυτή η στρατιωτική παρουσία στην καθημερινή ζωή ως κάτι απαραίτητο. Αφού περιορίστηκε στους στρατώνες, ο στρατός είναι πλέον νομιμοποιημένος στο δημόσιο χώρο ως παρουσία de rigueur [αναμενόμενη].

Όπως επεσήμανε η Weronika Grzebalska¹, οι κοινωνίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης βρίσκονται «σε παρέλαση». Το 2016, στην Πολωνία, η Anakonda-16 έγινε η μεγαλύτερη στρατιωτική άσκηση μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Νωρίτερα φέτος, οι στρατιωτικές ασκήσεις της Ρωσίας στα σύνορα με την Πολωνία συνοδεύτηκε με αυξημένη επίδειξη στρατιωτικού εξοπλισμού και προσωπικού. Αλλά αυτή η στρατιωτικοποίηση δεν περιορίζεται μόνο στη στρατιωτική σφαίρα. Ως έχει, δεν πρόκειται μόνο για αύξηση των δημοσιονομικών δαπανών και κινητοποίηση στρατευμάτων. Συνεπάγεται επιπλέον μια αυξημένη στρατιωτικοποίηση του συνόλου της δημόσιας ζωής. Και το πρώτο θύμα αυτής της στρατιωτικοποίησης είναι η πολιτική. Όπως καταδεικνύει η ρουμανική περίπτωση, το όνομα της πολιτικής χρησιμοποιείται τώρα μόνο σε σχέση με εσωκομματικές αντιπαραθέσεις. Για όλα τα άλλα, δηλαδή για τα πραγματικά σημαντικά θέματα, υπάρχει ένα νέο όνομα: γεωπολιτική. Αυτή είναι η πολιτική που βρίσκεται εκτός της κανονικής κατάστασης πραγμάτων και εκτός δημόσιου ελέγχου. Μόνο μερικοί ειδικοί, ιδιαίτερα οι μυστικές υπηρεσίες, μπορούν να ασχοληθούν με τη γεωπολιτική, αφού τα συμφέροντα της γεωπολιτικής είναι το εθνικό συμφέρον και η ίδια η χώρα. Επομένως, αυτό δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ελαφρότητα. Όπως συμβαίνει με κάθε πολιτική εξαίρεσης, η γεωπολιτική τείνει να δικαιολογεί όχι μόνο τον εαυτό της, αλλά και όλα τα άλλα, ειδικά επειδή φέρει στο όνομά της την απειλή της ρωσικής εγγύτητας. Εάν θέλετε να βγάλετε ένα θέμα εκτός της δημόσιας συζήτησης και της τυπικής πολιτικής, αρκεί να αποκαλέσετε το θέμα αυτό ως θέμα γεωπολιτικής ουσίας και η υπόθεση έχει κλείσει. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στην περίπτωση της κοινοβουλευτικής ψηφοφορίας που επισφράγισε την απόκτηση όπλων. Το Κοινοβούλιο δεν κλήθηκε να συζητήσει, να καταλήξει σε γνώμη και να αποφασίσει ανάλογα. Ο ίδιος ο θεσμός της λαϊκής κυριαρχίας σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία κλήθηκε να βάλει την υπογραφή του σε μια απόφαση που είχε ήδη πάρει ο εκτελεστικός κλάδος. Για να το θέσω διαφορετικά, οι Βουλευτές ψήφισαν για τη δική τους πολιτική ασημαντότητα και για την de facto αναστολή της φιλελεύθερης δημοκρατίας, παρόλο που η τελευταία εξακολουθεί να διατηρεί τις πλέον αναγνωρίσιμες μορφές της (το κοινοβούλιο, τα κόμματα, τις εκλογές κλπ.). Ως εκ τούτου, η αυξημένη στρατικοποίηση της κοινωνίας και η εγγραφή της στην πολιτική ως γεωπολιτική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με μια πραγματική αναστολή του φιλελεύθερου πλαισίου. Η φημισμένη θεωρία του Βίκτορ Όρμπαν για μια ανελεύθερη δημοκρατία δεν είναι ένα ουγγρικό χαρακτηριστικό, αλλά μια πραγματικότητα και σε άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

Η άσκηση Swift Response, μέρος της επιχείρησης Saber Guardian (Inquam Photos / Octav Ganea)

Η δημοκρατία σε αναστολή

Μια άλλη συνέπεια αυτής της αυξημένης στρατιωτικοποίησης είναι το γεγονός ότι η γραμμή μεταξύ άμυνας και επίθεσης γίνεται θολή. Εξάλλου, ο στρατός είναι μέρος των κρατικών μηχανισμών και οι μηχανισμοί αυτοί τείνουν να κερδίζουν αυτονομία, ειδικά σε περιπτώσεις όπου το απόρρητο και η έλλειψη της πρέπουσας πολιτικής εποπτείας γίνεται ο κανόνας. Ένα πρόσφατο ανακοινωθέν της Προεδρικής Διοίκησης με το ζόρι εμφανίστικε στις ειδήσεις. Αυτό ήταν πολύ περίεργο, καθώς οι συνέπειές του είναι σημαντικές. Ίσως ένας από τους λόγους αυτής της έλλειψης δημόσιας προσοχής ήταν ο γραφειοκρατικός χαρακτήρας του εγγράφου: ξεκίνησε με την ανακοίνωση ότι ο στρατιωτικός προϋπολογισμός για το 2018 θα παραμείνει στο 2% του ΑΕΠ - κάτι που όλοι ήξεραν και περίμεναν παρ’ όλα αυτά. Ωστόσο, θαμμένη στη μέση του κειμένου υπήρχε η απόφαση ότι η Ρουμανία θα αυξήσει τις υπερπόντιες δυνάμεις της, ιδίως στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Η συμμετοχή σε αυτές τις κατοχές δεν συζητήθηκε και η απόφαση για αύξηση των αριθμών έγινε εκτός κοινοβουλευτικής συζήτησης σε ένα φόρουμ που σαφώς σχεδιάστηκε ως ένα στοιχείο στρατιωτικής λειτουργίας. Το Ανώτατο Συμβούλιο για την Εθνική Άμυνα είναι ένα θεσμικό όργανο που δεν υπάρχει επίσημα, αλλά φαίνεται να είναι το σημαντικότερο στη Ρουμανία. Στο Ανώτατο Συμβούλιο προεδρεύει ο Πρόεδρος και αποτελείται από βασικούς υπουργούς της κυβέρνησης (κυρίως της αστυνομίας και του στρατού), στρατηγούς και αρχηγούς των μυστικών υπηρεσιών. Παρόλο που ένα τέτοιο Συμβούλιο έχει νόημα σε μια κατάσταση πολέμου, το ρουμανικό Συμβούλιο συναντάται τακτικά και ανεπίσημα - σε καιρό ειρήνης για να ληφθούν αποφάσεις όπως αυτές που προαναφέρθηκαν. Σε αυτή τη συγκεκριμένη συνάντηση, στις 28 Νοεμβρίου, πάρθηκε μια άλλη βασική απόφαση η οποία επίσης πέρασε απαρατήρητη. Το Ανώτατο Συμβούλιο επέκτεινε βασικά τις αρμοδιότητες των μυστικών υπηρεσιών - κάτι που μόνο το Κοινοβούλιο είναι σε θέση να κάνει. Από τώρα και στο εξής, οι μυστικές υπηρεσίες είναι επιφορτισμένες όχι μόνο με τη συλλογή πληροφοριών για την πρόληψη των απειλών κατά της εθνικής ασφάλειας της Ρουμανίας, αλλά και με την προώθηση των εθνικών της συμφερόντων. Το τι σημαίνει ή συνεπάγεται αυτό δεν είναι καθόλου σαφές, καθώς δεν αναφέρεται στο έγγραφο και κανείς δεν το ρώτησε.

Η αρμοδιότητα των μυστικών υπηρεσιών να προωθήσουν τα εθνικά συμφέροντα της Ρουμανίας είναι μέρος μιας λογικής που θεωρεί ότι είμαστε ήδη σε πόλεμο (ειδικά με τη Ρωσία αλλά όχι μόνο) και είναι και πάλι ένα παράδειγμα ότι η γεωπολιτική έχει αντικαταστήσει την πολιτική ως τέτοια. Βρισκόμαστε σε πόλεμο, αλλά έχουμε πραγματικά έναν εχθρό; Αυτή η ερώτηση με φέρνει στο τελευταίο μου σημείο. Δεν είναι η απάντηση που είναι πραγματικά σημαντική εδώ, αλλά ο τρόπος με τον οποίο η ίδια η ερώτηση λειτουργεί ως ταξινομητικός μηχανισμός. Αν κάποιος τολμά να αμφισβητήσει το δόγμα και να αμφιβάλει για το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε πόλεμο και ότι η Ρωσία είναι ένας εχθρός που προσπαθεί ενεργά να μας κατακτήσει (όπως ο συγγραφέας του άρθρου και άλλοι, ειδικά στην αριστερά), τότε αυτός χαρακτηρίζεται ως Πουτινιστής (δηλαδή, υποστηρικτής του Πούτιν) και ως εκ τούτου εθνικός προδότης. Αυτό αρκεί για να αποβληθεί από την κοινότητα των σοβαρών ανθρώπων που μπορούν να μιλάνε - δηλαδή, που μιλούν μόνο τη γλώσσα της γεωπολιτικής.

Για να αποφευχθεί αυτή η ταμπέλα, μια από τις πιο κοινές στρατηγικές ένστασης κατά της αγοράς όπλων ήταν να ισχυριστεί κανείς ότι η Ρουμανία είναι πολύ φτωχή για να τα αγοράσει. Άλλες φωνές προτείνουν ότι τα χρήματα που δαπανώνται για όπλα θα έπρεπε να δαπανηθούν για σχολεία και νοσοκομεία. Αλλά αυτό είναι ένα κακό επιχείρημα: πρέπει να αντιταχθούμε στις συμφωνίες όπλων και τις στρατιωτικές δαπάνες ως ζήτημα αρχής. Ο πόλεμος πρέπει να απορριφθεί ipso facto. Από αυτή την άποψη, η πιο σημαντική πολιτική παρέμβαση στο σημερινό πλαίσιο πραγματοποιήθηκε στις 9 Ιουνίου του τρέχοντος έτους, όταν ο φιλόσοφος και καλλιτέχνης Ovidiu Tichindelanu διοργάνωσε έκθεση με τίτλο «Ειρήνη». Ξανάφερε στην επιφάνεια τη χαμένη παράδοση της σοσιαλιστικής κινητοποίησης για την ειρήνη και την ανασυνέθεσε για να προσφέρει ένα κριτικό σχόλιο για τη σημερινή πραγματικότητα. Ήταν μια σαφής άρνηση συμμετοχής στη γενικευμένη παρέλαση των κοινωνιών μας.

Μετάφραση: e la libertà

Florin Poenaru, «On the March: Romania and its Road to Militarization», LeftEast, 19 Δεκεμβρίου 2017.

Ο Florin Poenaru είναι ανθρωπολόγος και συνεκδότης του CriticAtac. Ασχολείται με ζητήματα της τάξης και του μετακομμουνισμού.

Σημειώσεις