Michael Pröbsting

Δεν πρέπει να καμουφλάρει κανείς την καπιταλιστική και ιμπεριαλιστική Κίνα ως «σοσιαλιστική»

Μια απάντηση στους Immanuel Ness και John Bellamy Foster

Κάθε ιστορική περίοδος έχει τα «μεγάλα της ζητήματα». Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα μεταξύ των μαρξιστών τα τελευταία χρόνια είναι το θέμα του ιμπεριαλισμού γενικά και του ταξικού χαρακτήρα της Κίνας ειδικότερα.

Πρόσφατα, ο Immanuel Ness και ο John Bellamy Foster, δύο ακαδημαϊκοί με έδρα τις ΗΠΑ, δημοσίευσαν ο καθένας από ένα μακροσκελές δοκίμιο στο οποίο προσπαθούν να εφαρμόσουν τη μαρξιστική θεωρία του ιμπεριαλισμού στις συνθήκες του 21ου αιώνα.^[1] Και οι δύο είναι προοδευτικοί συγγραφείς, ενώ ο Foster είναι επίσης εκδότης του γνωστού περιοδικού Monthly Review.

Στα αντίστοιχα δοκίμιά τους, οι δύο ακαδημαϊκοί ασκούν κριτική σε αυτό που αποκαλούν «δυτικό μαρξισμό». Κατηγορούν τους εκπροσώπους αυτής της τάσης ότι αδυνατούν να κατανοήσουν τη φύση του σύγχρονου ιμπεριαλισμού και, κατά συνέπεια, ότι προσαρμόζονται στις δυτικές δυνάμεις. Ο Ness καταγγέλλει αρκετούς συγγραφείς, ανάμεσά τους και εμένα, ως «νεοσυντηρητικούς μαρξιστές» και «θεωρητικούς του Νέου Ψυχρού Πολέμου», οι οποίοι υποτίθεται ότι «υποστηρίζουν την επέκταση της κυριαρχίας των ΗΠΑ στην Ανατολική Ευρώπη, την Ανατολική Ασία, τη Δυτική Ασία, την Αφρική και πέραν αυτής».

Ενώ οι Foster και Ness ασκούν μια σειρά από σε μεγάλο βαθμό σωστές κριτικές σε αρκετούς αριστερούς συγγραφείς που αγνοούν ή υποτιμούν τη σημασία της ιμπεριαλιστικής υπερεκμετάλλευσης των ημιαποικιακών χωρών (του λεγόμενου Παγκόσμιου Νότου), και οι δύο αποτυγχάνουν να κατανοήσουν την ουσία της μαρξιστικής θεωρίας του ιμπεριαλισμού. Ακόμη χειρότερα, υποστηρίζουν μια πολιτική υποστήριξης των νέων Ανατολικών Μεγάλων Δυνάμεων, επαινούν την Κίνα ως «σοσιαλιστική» χώρα και κάνουν λόγο για την ιδεολογία ενός «πολυπολικού παγκόσμιου συστήματος».

Τα δοκίμια των Ness και Foster πάσχουν από μια σειρά θεωρητικών αδυναμιών – ξεκινώντας από το δανεισμό της μηχανιστικής φιλοσοφικής έννοιας του σταλινισμού (η ιδέα μιας «κύριας αντίφασης» στην οποία υποτάσσονται άλλες «δευτερεύουσες αντιφάσεις») μέχρι τη λανθασμένη κατανόηση της θεωρίας του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό. Ωστόσο, σε αυτό το δοκίμιο, θα περιοριστώ στην κριτική της θέσης τους ότι η Κίνα είναι μια «σοσιαλιστική» χώρα.^[2]

Αποκατάσταση του καπιταλισμού στη δεκαετία του 1990

Οι Ness και Foster θεωρούν ότι ο ιμπεριαλισμός είναι ένα πολιτικό σύστημα υπό την ηγεσία των ΗΠΑ ή της Δύσης. Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς εξηγούν την πρόσφατη προσέγγιση Τραμπ-Πούτιν και την επακόλουθη διάσπαση μεταξύ του αμερικανικού και του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύουν ότι η Κίνα είναι ένα αντιιμπεριαλιστικό και «σοσιαλιστικό» κράτος. Όπως γράφει ο Φόστερ:

«Ακόμα πιο δύσκολο για όσους επιδιώκουν να χαρακτηρίσουν την Κίνα ως ιμπεριαλιστική με την κλασική έννοια είναι ότι αντί να επιδιώκει να ενταχθεί στην κυριαρχούμενη από τις ΗΠΑ ιμπεριαλιστική τάξη που βασίζεται σε κανόνες ή να την αντικαταστήσει με κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια νέα ιμπεριαλιστική τάξη, η κινεζική εξωτερική πολιτική έχει προσανατολιστεί στην προώθηση της αυτοδιάθεσης των εθνών, ενώ αντιτίθεται στη γεωπολιτική των μπλοκ και στις στρατιωτικές επεμβάσεις. Η τριπλή Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Ασφάλεια, η Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Ανάπτυξη και η Παγκόσμια Πρωτοβουλία για τον Πολιτισμό του Πεκίνου αποτελούν μαζί τις κορυφαίες προτάσεις για την παγκόσμια ειρήνη στην εποχή μας. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας διαθέτει ελάχιστες στρατιωτικές βάσεις στο εξωτερικό, δεν έχει πραγματοποιήσει στρατιωτικές επεμβάσεις στο εξωτερικό και δεν έχει εμπλακεί σε πολέμους παρά μόνο σε σχέση με την υπεράσπιση των δικών της συνόρων.»^[3]

Ο Ness χαρακτηρίζει ομοίως την ΕΣΣΔ πριν από το 1991 και την Κίνα (καθώς και τη Βόρεια Κορέα) σήμερα ως «υπαρκτό σοσιαλισμό».

Αυτά είναι απόλυτες ανοησίες. Στην πραγματικότητα, όπως έχουμε αναπτύξει σε άλλα έργα, η Κίνα έγινε ένα μετακαπιταλιστικό κράτος στο οποίο κυριαρχούσε η γραφειοκρατική δικτατορία μετά το 1949. Μετά τη βίαιη συντριβή των εργατών και των φοιτητών τον Μάιο-Ιούνιο του 1989 και το αδιέξοδο της προηγούμενης πολιτικής των περιορισμένων μεταρρυθμίσεων της αγοράς, η ηγεσία γύρω από τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ προχώρησε στην αποκατάσταση του καπιταλισμού τη δεκαετία του 1990.^[4]

Το αποτέλεσμα ήταν ένας ριζικός μετασχηματισμός των εργασιακών σχέσεων, η εμφάνιση τόσο μιας νέας αστικής τάξης όσο και ενός μεγάλου ιδιωτικού τομέα και η καπιταλιστική αναδιάρθρωση της κρατικής βιομηχανίας. Σήμερα, οι περισσότεροι μισθωτοί εργάζονται εκτός του κρατικού τομέα, το μερίδιο του οποίου στη συνολική αστική απασχόληση μειώθηκε από 61,0% το 1992 σε 22,7% το 2006. Μια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας που δημοσιεύθηκε το 2019 εκτιμά ότι οι κρατικές επιχειρήσεις αντιπροσώπευαν μεταξύ 5 και 16 τοις εκατό της απασχόλησης.^[5] Σύμφωνα με μια άλλη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι εξ ολοκλήρου ή κατά πλειοψηφία κρατικές επιχειρήσεις αντιπροσώπευαν το 40 τοις εκατό της πραγματικής προστιθέμενης αξίας στη μεταποίηση το 1998, αλλά λιγότερο από το 7 τοις εκατό το 2013.^[6]

Ο ίδιος ο χαρακτήρας των κρατικών επιχειρήσεων της Κίνας είχε επίσης αλλάξει δραστικά στις δεκαετίες του 1990 και του 2000. Δεν λειτουργούν πλέον ως μέρος μιας γραφειοκρατικά σχεδιασμένης οικονομίας, όπως συνέβαινε πριν από την καπιταλιστική αποκατάσταση στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Έκτοτε, μέσω μιας σειράς μεταρρυθμίσεων, οι κρατικές επιχειρήσεις της Κίνας μετασχηματίστηκαν ριζικά και άρχισαν να λειτουργούν με βάση τον καπιταλιστικό νόμο της αξίας. Μέχρι το τέλος του 2001, το 86% όλων των κρατικών επιχειρήσεων είχε αναδιαρθρωθεί και περίπου το 70% είχε ιδιωτικοποιηθεί μερικώς ή πλήρως. Πολλές επιχειρήσεις είτε συγχωνεύθηκαν είτε έκλεισαν. Σύμφωνα με τον τότε αρμόδιο υπουργό για την Επιτροπή Εποπτείας και Διαχείρισης Κρατικών Περιουσιακών Στοιχείων, 3.080 κρατικές επιχειρήσεις –με μη εξυπηρετούμενα δάνεια ύψους 199,54 δισεκατομμυρίων γιουάν (24,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ) που διαγράφηκαν– έκλεισαν ή πτώχευσαν κατά τα έτη μεταξύ 1994 και 2002.^[7] Ο αριθμός των κρατικών επιχειρήσεων μειώθηκε από 64.737 το 1998 σε 27.477 το 2005. Από το 1998 έως το 2004, έξι στους δέκα εργαζομένους των κρατικών επιχειρήσεων απολύθηκαν.^[8] Για να το θέσουμε σε απόλυτους αριθμούς, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, περίπου 50 εκατομμύρια εργαζόμενοι απολύθηκαν μεταξύ 1993 και 2004.^[9]

Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, πολλές κρατικές επιχειρήσεις (SOE) έχουν μεταρρυθμιστεί σε μεικτής ιδιοκτησίας. Πάνω από τέσσερις χιλιάδες προγράμματα ιδιωτικοποίησης έχουν πραγματοποιηθεί από τις κεντρικές κρατικές επιχειρήσεις από το 2013 έως το 2020, με τις επενδύσεις ιδιωτικού κεφαλαίου να φτάνουν σωρευτικά το 1,5 τρισεκατομμύρια γιουάν. Μέχρι το 2020, πάνω από το 70% των κεντρικών κρατικών επιχειρήσεων έχουν υλοποιήσει την αναμόρφωση σε μεικτής ιδιοκτησίας, με αποτέλεσμα το μερίδιο του ιδιωτικού κεφαλαίου στις κεντρικές κρατικές επιχειρήσεις να αυξηθεί από 27% στο τέλος του 2012 σε 38%.^[10] Ως αποτέλεσμα, τα κέρδη αυξήθηκαν μαζικά στις κρατικές επιχειρήσεις. Ενώ η μέση απόδοση του ενεργητικού των εν λόγω επιχειρήσεων ήταν μόλις 0,7 τοις εκατό το 1998, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σε 6,3 τοις εκατό το 2006.^[11] Όπως εξηγεί η Παγκόσμια Τράπεζα: «Πολλές κρατικές επιχειρήσεις μετοχοποιήθηκαν, αναδιαρθρώθηκαν ριζικά (συμπεριλαμβανομένης της απομάκρυνσης εργατικού δυναμικού) και αναμενόταν να λειτουργούν με κέρδη.... Ως αποτέλεσμα, η κερδοφορία των κρατικών επιχειρήσεων της Κίνας αυξήθηκε»^[12] .

Μια διεθνής σύγκριση δείχνει ότι το ποσοστό κέρδους των μονοπωλίων της Κίνας δεν είναι σε κακή κατάσταση σε σχέση με τους δυτικούς ανταγωνιστές τους. Ενώ οι εταιρείες της Κίνας στον κατάλογο Fortune Global 500 –από τις οποίες τα δύο τρίτα είναι κρατικές– είχαν χαμηλότερη κερδοφορία από εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών ή του Ηνωμένου Βασιλείου το 2020, η κερδοφορία τους ήταν υψηλότερη από τους ιαπωνικούς και δυτικοευρωπαϊκούς αντιπάλους τους. (Βλέπε πίνακα 1)

Πίνακας 1. Περιθώριο κέρδους των εταιρειών Fortune Global 500, 2020^[13]

Ηνωμένες Πολιτείες      8,9%

Ηνωμένο Βασίλειο        5,9%

Κίνα                               4,5%

Γαλλία                           4,3%

Γερμανία                        3,3%

Νότια Κορέα                  2,8%

Ιαπωνία                         2,7%

Η ανάδυση μιας νέας αστικής τάξης

Καθώς η διαδικασία της καπιταλιστικής συσσώρευσης εξελισσόταν, μια νέα αστική τάξη αναδύθηκε τη δεκαετία του 1990. Μέχρι το τέλος του 2024, οι 55 εκατομμύρια εγγεγραμμένες ιδιωτικές επιχειρήσεις της χώρας αποτελούσαν πάνω από το 92% του συνόλου των επιχειρήσεων στην Κίνα.^[14] Ενώ ο κρατικός καπιταλιστικός τομέας εξακολουθεί να διαδραματίζει βασικό ρόλο στην οικονομία, το ιδιωτικό κεφάλαιο έχει επεκτείνει μαζικά τη θέση του μεταξύ των μεγαλύτερων επιχειρήσεων. Το μερίδιο των κρατικών επιχειρήσεων μεταξύ των εκατό μεγαλύτερων εισηγμένων εταιρειών της Κίνας μειώθηκε από 78,1 τοις εκατό το 2010 σε 51 τοις εκατό το 2024. (Λάβετε υπόψη ότι, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι εν λόγω κρατικές επιχειρήσεις έχουν συχνά μειοψηφικό ποσοστό ιδιωτών μετόχων). Το μερίδιο των εταιρειών με μεικτή ιδιοκτησία (πρόκειται για εταιρείες στις οποίες το κράτος κατέχει μερίδιο μεταξύ 10 και 50 τοις εκατό) παρέμεινε στάσιμο στο 14 τοις εκατό περίπου, ενώ το μερίδιο των ιδιωτικών εταιρειών αυξήθηκε στο 34,4 τοις εκατό.^[15]

Κατά συνέπεια, η κοινωνική ανισότητα αυξήθηκε δραματικά και το εισόδημα και ο πλούτος συγκεντρώθηκαν στα χέρια της άρχουσας τάξης και του ανώτερου μεσαίου στρώματος. Πριν από την έναρξη της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας το 1978, το μερίδιο του εθνικού εισοδήματος που πήγαινε στο ανώτερο 10 τοις εκατό του πληθυσμού ήταν 27 τοις εκατό, ίσο με το μερίδιο που πήγαινε στο κατώτερο 50 τοις εκατό. Αυτό άλλαξε μαζικά τις επόμενες δεκαετίες και μέχρι το 2015, το μερίδιο του εισοδήματος του κατώτερου μισού ήταν λίγο κάτω από το 15 τοις εκατό, ενώ το μερίδιο του ανώτερου δεκατημορίου είχε αυξηθεί στο 41 τοις εκατό.^[16] Το μερίδιο της ελίτ στον εθνικό πλούτο αυξήθηκε ακόμη περισσότερο. Το ανώτερο 10 τοις εκατό κατέχει το 67,8 τοις εκατό και το ανώτερο 1 τοις εκατό κατέχει το 30,5 τοις εκατό! (Βλέπε πίνακα 2)

Πίνακας 2. Κατανομή εισοδήματος και πλούτου στην Κίνα, 2021^[17]

Μια ερευνητική ομάδα γύρω από τον προοδευτικό οικονομολόγο Τόμας Πικετί απέδειξε σε ένα πρόσφατα δημοσιευμένο βιβλίο ότι το επίπεδο συγκέντρωσης του ιδιωτικού πλούτου στην Κίνα (30,5%) είναι σήμερα σχεδόν το ίδιο με αυτό της Ινδίας, κάπως χαμηλότερο από αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών και σαφώς υψηλότερο από αυτό της Δυτικής Ευρώπης. Στην Ινδία, το ανώτερο 1% κατέχει περίπου το 33% του ιδιωτικού πλούτου, στις Ηνωμένες Πολιτείες το ποσοστό αυτό είναι 35% και στη Δυτική Ευρώπη είναι περίπου 22%.^[18] Ομοίως, όπως σημειώνουν οι Πικετί, Γιανγκ και Ζούκμαν σε άλλο άρθρο τους, το ανώτερο δεκατημόριο της Κίνας έχει μερίδιο πλούτου (67% το 2015) που πλησιάζει αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών (72%) και είναι πολύ υψηλότερο από αυτό μιας χώρας όπως η Γαλλία (50%)^[19].

Με άλλα λόγια, ο «σοσιαλισμός» στην Κίνα υπάρχει μόνο στα επίσημα εγχειρίδια και στις ομιλίες του συνεδρίου του κόμματος. Η οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα καταδεικνύει ότι η χώρα είχε ήδη γίνει καπιταλιστική πριν από τρεις δεκαετίες.

Η άνοδος της Κίνας ως ιμπεριαλιστικής δύναμης

Η Κίνα δεν είναι μόνο ένα καπιταλιστικό κράτος. Στα χρόνια μετά τη Μεγάλη Ύφεση του 2008, έγινε επίσης μια ιμπεριαλιστική δύναμη. Σήμερα, κατέχει το 31,8% της παγκόσμιας μεταποίησης, ποσοστό υπερδιπλάσιο από το μερίδιο των Ηνωμένων Πολιτειών.^[20] Είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας αγαθών (17,5%) και είναι η δεύτερη μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες σε εξερχόμενες άμεσες ξένες επενδύσεις.^[21]

Οι επικριτές προσπαθούν να σχετικοποιήσουν το μεγάλο παγκόσμιο μερίδιο της Κίνας στη μεταποίηση αναφερόμενοι στο ρόλο των δυτικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην Κίνα. Αλλά μια τέτοια ένσταση είναι αβάσιμη. Οι ξένες πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται στην Κίνα αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα τέταρτο της αξίας παραγωγής και των κερδών των βιομηχανικών επιχειρήσεων. Με άλλα λόγια, ο μεγάλος όγκος της παραγωγής και των κερδών της κινεζικής μεταποίησης ελέγχεται από εγχώριες εταιρείες.^[22] Επιπλέον, οι ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην Κίνα δεν αποτελούν εξαίρεση και δεν είναι μοναδικές για την Κίνα, καθώς τέτοιες εταιρείες διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στις δυτικές οικονομίες.

Πολλές κινεζικές εταιρείες δραστηριοποιούνται με επιτυχία στην παγκόσμια αγορά. Οι μεγαλύτερες εξαγωγές κεφαλαίων από τις κινεζικές εταιρείες από το 2020 και μετά πραγματοποιούνται σε τρεις τομείς –τους κινητήρες αυτοκινήτων, τα βασικά υλικά και την ενέργεια– που συνολικά αντιπροσωπεύουν το μέγιστο 77% των συνολικών ΑΞΕ το 2024.^[23]

Σύμφωνα με έκθεση του ομίλου Rhodium Group, το 2024 η Ασία ήταν ο κορυφαίος προορισμός για τις κινεζικές εξερχόμενες επενδύσεις για έκτη συνεχή χρονιά. Οι νέες επενδύσεις στην Ευρώπη μειώθηκαν για δεύτερη συνεχή χρονιά και συνέχισαν να μετατοπίζονται από τη Δυτική Ευρώπη προς τη Νότια και Ανατολική Ευρώπη, με τη Σερβία και την Ισπανία ως κορυφαίους προορισμούς το 2024. Ο ρόλος της Βόρειας Αμερικής συνέχισε να συρρικνώνεται με μόλις 7,1 δισ. δολάρια ή 7,7% των συνολικών επενδύσεων που ανακοινώθηκαν. Οι συνδυασμένες κινεζικές ΑΞΕ στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη μειώθηκαν στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2010. Από την άλλη πλευρά, οι λεγόμενες αναδυόμενες αγορές του Παγκόσμιου Νότου είδαν μεγαλύτερο μερίδιο των συνολικών κινεζικών επενδύσεων. Η Αφρική και η Μέση Ανατολή κατέγραψαν αμφότερες τα υψηλότερα επίπεδα των ανακοινωθέντων κινεζικών ΑΞΕ το 2024. Οι κινεζικές ΑΞΕ στην υποσαχάρια Αφρική έφθασαν στο ιστορικά υψηλό επίπεδο των 15,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αντιπροσωπεύοντας το 16,5% των νεοαναγγελθεισών τοποθετήσεων το 2024.^[24]

Οι εταιρείες της Κίνας κατευθύνουν όλο και περισσότερο τις εξερχόμενες ΑΞΕ σε δημιουργία νέων παραγωγικών εγκαταστάσεων από τις δυτικές ιμπεριαλιστικές χώρες προς τον Παγκόσμιο Νότο.^[25] «Η Σαουδική Αραβία ήταν ο μεγαλύτερος αποδέκτης κινεζικών ΑΞΕ το 2023, με μερίδιο 10% των επενδύσεων κεφαλαίου. Στην Ασία, το 8,4% των εκροών κατευθύνθηκε προς τη Μαλαισία, το 7,5% στο Βιετνάμ, το 5,2% στο Καζακστάν και το 5% στην Ινδονησία. Στην Αφρική, το Μαρόκο και η Αίγυπτος προσέλκυσαν 6 τοις εκατό και 5,1 τοις εκατό αντίστοιχα. Στη Λατινική Αμερική, η Κίνα επένδυσε το 4,8% των παγκόσμιων εκροών της στην Αργεντινή και το 3,7% στο Μεξικό. Εν τω μεταξύ, στην Ευρώπη, η Σερβία ήταν ο κύριος δικαιούχος με μερίδιο αγοράς 4 τοις εκατό των εξερχόμενων κινεζικών ΑΞΕ».^[26]

Το 2019, οι εταιρείες στους τομείς των ημιαγωγών έλαβαν σχεδόν το ήμισυ των εσόδων τους από το εξωτερικό· εκείνες της τεχνολογίας πληροφορικής περίπου το 37%. Την ίδια χρονιά, η Κίνα είχε 9 μεταξύ των εκατό κορυφαίων μη χρηματοπιστωτικών πολυεθνικών εταιρειών παγκοσμίως με βάση το εξωτερικό ενεργητικό (Ηνωμένες Πολιτείες 19, Γαλλία 15, Ηνωμένο Βασίλειο 13, Γερμανία, 11 και Ιαπωνία 9).^[27]

Με βάση την απόρριψη του χαρακτηρισμού του ιμπεριαλισμού ως μονοπωλιακού καπιταλισμού από τον Λένιν, οι Ness και Foster πιστεύουν ότι μπορούν να υποβαθμίσουν την παγκόσμια άνοδο της οικονομίας της Κίνας ως κάτι δευτερεύον. Ωστόσο, η Κίνα δεν έγινε μόνο μια ηγετική δύναμη όσον αφορά τη βιομηχανική παραγωγή και το εμπόριο, αλλά και όσον αφορά τις εταιρείες και τους μεμονωμένους δισεκατομμυριούχους. Κατά συνέπεια, πλέον το Μέσο Βασίλειο είναι σε θέση να αμφισβητήσει την ηγεμονική θέση των αμερικανών αντιπάλων του. (Βλέπε πίνακες 3-5)^[28].

Πίνακας 3. Οι 10 πρώτες χώρες με την κατάταξη των εταιρειών Fortune Global 500 (2023)^[29]

Πίνακας 4. Οι 5 πρώτες χώρες της λίστας δισεκατομμυριούχων του Forbes 2023^[30]

Θέση Κατάταξης           Χώρα                                      Δισεκατομμυριούχοι

1                         Ηνωμένες Πολιτείες                           735

2                         Κίνα (μαζί με το Χονγκ Κονγκ)           561

3                         Ινδία                                                    169

4                         Γερμανία                                             126

5                         Ρωσία                                                  105

Πίνακας 5. Οι 10 πρώτες χώρες της παγκόσμιας λίστας πλουσίων της Hurun 2024^[31]

Θέση Κατάταξης           Χώρα                                      Δισεκατομμυριούχοι

1                                  Κίνα (μαζί με το Χονγκ Κονγκ)         814

2                                  Ηνωμένες Πολιτείες                           800

3                                  Ινδία                                                   271

4                                  Ηνωμένο Βασίλειο                             146

5                                  Γερμανία                                             140

6                                  Ελβετία                                               106

7                                  Ρωσία                                                  76

8                                  Ιταλία                                                   69

9                                  Γαλλία                                                  68

10                                Βραζιλία                                               64

Στο δοκίμιό του, ο Foster υποστηρίζει ότι η Κίνα εξακολουθεί να υφίσταται εκμετάλλευση από τις δυτικές ιμπεριαλιστικές εταιρείες κατά την τελευταία δεκαετία:

«Το χαμηλό μοναδιαίο κόστος εργασίας των αγαθών που παράγονται στον Παγκόσμιο Νότο έχει οδηγήσει σε διεύρυνση των μικτών περιθωρίων κέρδους για τις πολυεθνικές εταιρείες από το κέντρο του συστήματος, των οποίων τα εμπορεύματα παράγονται στην Κίνα και σε άλλες αναπτυσσόμενες χώρες και στη συνέχεια εξάγονται για να καταναλωθούν στον Παγκόσμιο Βορρά, όπου η τελική τιμή πώλησης των αγαθών είναι πολλές φορές [υψηλότερη]. Όπως έχει δείξει ο Minqi Li, η Κίνα το 2017 βίωσε μια καθαρή απώλεια εργασίας στο εξωτερικό εμπόριο..., η οποία ήταν ίση με σαράντα επτά εκατομμύρια εργατοέτη· ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες βίωσαν το ίδιο έτος ένα καθαρό κέρδος εργασίας εξήντα τριών εκατομμυρίων εργατοετών... Από αυτή τη θεμελιώδη άποψη, η Κίνα εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό μια αναπτυσσόμενη χώρα.»^[32]

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι δυτικές εταιρείες έχουν κερδίσει από τις ξένες επενδύσεις στην Κίνα στο παρελθόν. Ωστόσο, αν κάνει κανείς έναν συνολικό απολογισμό των τελευταίων τριών δεκαετιών, είναι προφανές ότι τα μονοπώλια της Κίνας έχουν επωφεληθεί πολλές φορές περισσότερο από την καπιταλιστική εκμετάλλευση των Κινέζων εργατών απ’ ό,τι οι Αμερικανοί ανταγωνιστές τους και ότι τα πρώτα έχουν βελτιώσει μαζικά τη θέση τους έναντι των δεύτερων. Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγήσει ο Φόστερ την πρόκληση που θέτουν οι εταιρείες και οι δισεκατομμυριούχοι της Κίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα σε αντίθεση με τον οριακό ρόλο αυτών των εταιρειών στη δεκαετία του 2000; Εάν υπήρχε καθαρό πλεόνασμα υπέρ των Ηνωμένων Πολιτειών, οι τελευταίες θα έπρεπε να είχαν μπορέσει να βελτιώσουν τη θέση τους έναντι της Κίνας. Όμως, όπως δείχνει το αυξανόμενο μερίδιο των κινεζικών εταιρειών μεταξύ των κορυφαίων μονοπωλίων παγκοσμίως, τα μονοπώλια αυτά έχουν κερδίσει πολύ περισσότερα από τη μαζική επέκταση της κινεζικής οικονομίας από ό,τι οι αμερικανικοί ανταγωνιστές τους. Μπορούμε επίσης να δούμε αυτή την εξέλιξη στην ίδια την Κίνα, όπου το μερίδιο των εσόδων των εταιρειών με ξένο επενδυτικό κεφάλαιο στα συνολικά έσοδα των βιομηχανικών επιχειρήσεων στην Κίνα μειώθηκε από σχεδόν 32% (2005) σε 20,4% (2023).^[33]

Σε αντίθεση με το υπαινιγμό του Foster, η υπεραξία από την εκμετάλλευση των εργατών της Κίνας –πολλοί από αυτούς υφίστανται υπερεκμετάλλευση ως εσωτερικοί μετανάστες εργάτες με ελάχιστη νομική προστασία ή πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες– πήγε κυρίως στις τσέπες των Κινέζων καπιταλιστών και όχι στους ανταγωνιστές τους στις ΗΠΑ.

Ναι, η οικονομία της Κίνας είναι λιγότερο ανεπτυγμένη από εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά...

Ο Foster έχει φυσικά δίκιο να επισημαίνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υψηλότερη παραγωγικότητα από την Κίνα. Αλλά αυτό δεν αποτελεί επιχείρημα κατά του ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα της τελευταίας. Πρώτον, η Κίνα έχει κλείσει γρήγορα το χάσμα μεταξύ της ίδιας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Όπως μπορεί κανείς να δει στον Πίνακα 6 και στον Πίνακα 7, το κατά κεφαλήν εισόδημα των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν 75 ή 24 φορές μεγαλύτερο από αυτό της Κίνας το 1990 (ανάλογα με τη μέθοδο υπολογισμού). Σήμερα είναι μόνο 6,5 ή 3,3 φορές μεγαλύτερο από εκείνο της Κίνας. Με άλλα λόγια, ενώ η Κίνα ήταν ένας οικονομικός «νάνος» όσον αφορά την παραγωγικότητα πριν από τριάντα πέντε χρόνια, αυτό σίγουρα δεν ισχύει πλέον.

Πίνακας 6. Κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ και της Κίνας το 1990 και το 2023 (σε ονομαστικά δολάρια ΗΠΑ και σε ΔΑΔ)^[34]

Πίνακας 7. Σύγκριση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας το 1990 και το 2023 (σε δολάρια ΗΠΑ σε ονομαστικές τιμές και PPP)^[35]

Δεύτερον, η άποψη που συμμερίζονται πολλοί μαρξιστές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι το υποδειγματικό ιμπεριαλιστικό κράτος –και η περαιτέρω παραδοχή ότι οποιοδήποτε λιγότερο ανεπτυγμένο κράτος δεν μπορεί να είναι ιμπεριαλιστικό– είναι κατάφωρα λανθασμένη. Όπως έχω υποστηρίξει αλλού, ο Λένιν και άλλοι μαρξιστές θεωρητικοί θεωρούσαν ιμπεριαλιστικές τόσο τις πιο προηγμένες δυνάμεις της εποχής τους (όπως η Βρετανία, η Γερμανία ή οι Ηνωμένες Πολιτείες) όσο και τις πιο «καθυστερημένες» (όπως η Ρωσία, η Ιαπωνία, η Ιταλία ή η Αυστροουγγαρία).^[36]

Τρίτον, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε την άνιση ανάπτυξη της οικονομίας της Κίνας.^[37] Οι κεντρικές και δυτικές επαρχίες της είναι πολύ λιγότερο ανεπτυγμένες οικονομικά. Από την άλλη πλευρά, αν λάβει κανείς υπόψη του κλάδους κλειδιά, η Κίνα είναι ανταγωνιστική σε σχέση με τους δυτικούς ανταγωνιστές της. Η τρέχουσα παγκόσμια κούρσα εξοπλισμών στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, του 5G, της παραγωγής τσιπ και άλλων βιομηχανιών υψηλής τεχνολογίας το δείχνει αυτό πολύ καθαρά. Αυτό γίνεται πιο εμφανές όταν εξετάζουμε την ισχυρή θέση της Κίνας στα βιομηχανικά ρομπότ. Σήμερα, κατέχει μόνη της το 31% όλων των βιομηχανικών ρομπότ· ο αριθμός των εγκατεστημένων ρομπότ της Κίνας ανά εργαζόμενο στη μεταποίηση είναι υψηλότερος από εκείνον της Γερμανίας, της Ιαπωνίας ή των Ηνωμένων Πολιτειών^[38] (βλ. Πίνακα 8).

Πίνακας 8. Πυκνότητα ρομπότ στη μεταποιητική βιομηχανία το 2023^[39]

Χώρα                             Εγκατεστημένα ρομπότ ανά 1.000 εργαζόμενους

Νότια Κορέα                                         1.012

Σιγκαπούρη                                            770

Κίνα                                                       470

Γερμανία                                                429

Ιαπωνία                                                  419

Σουηδία                                                  347

Ηνωμένες Πολιτείες                               295

Ο Foster υποστηρίζει ότι «σε πλήρη αντίθεση με την Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες στην ιστορία τους έχουν επέμβει στρατιωτικά σε 101 χώρες, σε μερικές από αυτές πολλές φορές».^[40] Είναι σίγουρα αλήθεια ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως ιμπεριαλιστικός ηγεμόνας για πολλές δεκαετίες, έχουν μια αιματηρή ιστορία στρατιωτικών επεμβάσεων στο εξωτερικό. Η Κίνα, ως νεοεισερχόμενη ιμπεριαλιστική χώρα, δεν έχει συγκρίσιμο ιστορικό. Ομοίως, είναι επίσης σωστό ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να διαθέτουν μεγαλύτερο στρατό από τον ανατολικό τους αντίπαλο (ή οποιονδήποτε άλλον).

Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός δεν είναι ο μόνος τύπος ιμπεριαλισμού και πολλά ιμπεριαλιστικά κράτη έχουν πραγματοποιήσει ελάχιστες στρατιωτικές επεμβάσεις μετά το 1945 (για παράδειγμα, η Γερμανία και η Ιαπωνία). Επιπλέον, η Κίνα έχει επίσης αρχίσει να απαιτεί τον πλήρη έλεγχο του mare nostrum της, διεκδικώντας ολόκληρη τη Νότια Σινική Θάλασσα (ο χαρακτηρισμός της Κίνας για αυτό που το Βιετνάμ αποκαλεί Ανατολική Θάλασσα) εις βάρος όλων των άλλων γειτονικών χωρών. Η θάλασσα αυτή είναι μία από τις σημαντικότερες οδούς του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου (το 60% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου και πάνω από το 22% του συνολικού παγκόσμιου εμπορίου περνάει από αυτήν) και διαθέτει τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Τέλος, η Κίνα καλύπτει τη διαφορά στον στρατιωτικό τομέα και έχει γίνει η δεύτερη σε δαπάνες για όπλα και η τρίτη μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη στον κόσμο.

Βασικότερα, ενώ οι Foster και Ness υποβαθμίζουν την οικονομική διάσταση του μαρξιστικού χαρακτηρισμού του ιμπεριαλισμού –με τα μονοπώλια στον πυρήνα του– δίνουν αυξημένη έμφαση στη στρατιωτική του διάσταση. Ως αποτέλεσμα, μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες (και οι σύμμαχοί τους) απομένουν ως ιμπεριαλιστική δύναμη.^[41] Αυτό αποκαλύπτει μια άλλη ομοιότητα μεταξύ της δικής τους κατανόησης του ιμπεριαλισμού και της κατανόησης του Κάουτσκι: και οι δύο ορίζουν τον ιμπεριαλισμό με βάση την εξωτερική πολιτική και όχι τα θεμελιώδη οικονομικά και πολιτικά χαρακτηριστικά του.

Όπως σημείωσε κάποτε ο Λένιν: «Ο Κάουτσκι διαχωρίζει την ιμπεριαλιστική πολιτική από την ιμπεριαλιστική οικονομία, διαχωρίζει το μονοπώλιο στην πολιτική από το μονοπώλιο στην οικονομία, προκειμένου να ανοίξει το δρόμο για τον χυδαίο αστικό ρεφορμισμό του, όπως ο “αφοπλισμός”, ο “υπεριμπεριαλισμός” και παρόμοιες ανοησίες. Όλος ο σκοπός και η σημασία αυτής της θεωρητικής ψευτιάς είναι να συσκοτίσει τις πιο βαθιές αντιφάσεις του ιμπεριαλισμού και να δικαιολογήσει έτσι τη θεωρία της “ενότητας” με τους απολογητές του ιμπεριαλισμού, τους απόλυτους σοσιαλ-σοβινιστές και οπορτουνιστές»^[42].

Εν κατακλείδι, χαρακτηρίζουμε την Κίνα ως μια ιμπεριαλιστική Μεγάλη Δύναμη επειδή είναι ένα καπιταλιστικό κράτος του οποίου η οικονομία, οι εταιρείες και οι δισεκατομμυριούχοι είναι από τους ισχυρότερους στον κόσμο και οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε όλες τις ηπείρους. Ομοίως, διαθέτει από τις μεγαλύτερες ένοπλες δυνάμεις και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην παγκόσμια πολιτική.

Αυτό μας φέρνει στο ερώτημα πώς οι μαρξιστές πρέπει να ορίσουν ένα ιμπεριαλιστικό κράτος. Η φόρμουλα, την οποία έχουμε αναπτύξει σε προηγούμενες εργασίες μας και η οποία μας φαίνεται η πιο ακριβής, είναι η ακόλουθη: Ένα ιμπεριαλιστικό κράτος είναι ένα καπιταλιστικό κράτος του οποίου τα μονοπώλια και ο κρατικός μηχανισμός έχουν μια θέση στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων όπου κυριαρχούν πρώτα και κύρια σε άλλα κράτη και έθνη. Ως αποτέλεσμα, αποκτούν επιπλέον κέρδη και άλλα οικονομικά, πολιτικά ή στρατιωτικά πλεονεκτήματα από μια τέτοια σχέση που βασίζεται στην υπερεκμετάλλευση και την καταπίεση.

Ένας τέτοιος ορισμός ενός ιμπεριαλιστικού κράτους είναι σύμφωνος με τον σύντομο ορισμό που έδωσε ο Λένιν σε ένα από τα γραπτά του για τον ιμπεριαλισμό το 1916: «...ιμπεριαλιστικές Μεγάλες Δυνάμεις (δηλ. δυνάμεις που καταπιέζουν έναν ολόκληρο αριθμό εθνών και τα εγκλωβίζουν στην εξάρτηση από το χρηματιστικό κεφάλαιο κ.λπ.)...»^[43]

Ο φιλοανατολικός σοσιαλιμπεριαλισμός ως οι πολιτικές συνέπειες μιας σαθρής θεωρίας

Οι πολιτικές συνέπειες της λανθασμένης θεωρίας των Ness και Foster είναι προφανείς: έστησαν τον κόσμο ανάποδα. Γι’ αυτούς, ο ιμπεριαλισμός είναι κατά βάση ένας πολιτικός συσχετισμός δύναμης που οδηγεί στην υπερεκμετάλλευση του Παγκόσμιου Νότου, και όχι η εποχή του θνησιγενούς καπιταλισμού που χαρακτηρίζεται από οικονομικό και πολιτικό μονοπώλιο που οδηγεί τόσο στην υπερεκμετάλλευση των (ημι)αποικιακών χωρών όσο και στον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό. Γι’ αυτούς, η Κίνα –μια ανερχόμενη Μεγάλη Δύναμη που αμφισβητεί την ηγεμονία των ΗΠΑ– δεν είναι ιμπεριαλιστική, ούτε καν καπιταλιστική, αλλά μάλλον ένα σοσιαλιστικό κράτος που διαδίδει το μήνυμα της ειρήνης και της ευημερίας!

Κατά συνέπεια, υποστηρίζουν τη δημιουργία μιας «πολυπολικής παγκόσμιας τάξης» ως προοδευτικό βήμα προς τα εμπρός. Στην πραγματικότητα, η μονοπολική και η πολυπολική παγκόσμια τάξη είναι απλώς δύο πολιτικές εκδοχές του ίδιου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού συστήματος· η μία κυριαρχείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και η άλλη χαρακτηρίζεται από την αντιπαλότητα μεταξύ πολλών Μεγάλων Δυνάμεων – όπως συνέβαινε ήδη στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Οι σοσιαλιστές δεν πρέπει να υποστηρίζουν ούτε το ένα ούτε το άλλο, αλλά πρέπει να στηρίζουν τους εργατικούς και λαϊκούς αγώνες ενάντια σε όλες τις Μεγάλες Δυνάμεις, προκειμένου να αντικατασταθεί το ιμπεριαλιστικό σύστημα με μια διεθνή σοσιαλιστική εναλλακτική λύση.^[44] Όμως οι Ness και Foster υποστηρίζουν την υποστήριξη της Κίνας και των συμμάχων της. Σύμφωνα με τον Ness, η Κίνα και οι σύμμαχοί της «επιδιώκουν έναν πολυπολικό κόσμο βασισμένο στις αρχές του αμοιβαίου σεβασμού που βρίσκονται στον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών». Σίγουρα, η Ρωσία –ο σημαντικότερος σύμμαχος της Κίνας– έχει επιδείξει τέτοιο «αμοιβαίο σεβασμό» στη στρατιωτική της επέμβαση στη Συρία το 2015-24 ή στον συνεχιζόμενο πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας! Και η καταστολή από την Κίνα των διαδηλώσεων των εργαζομένων και του μουσουλμανικού λαού των Ουιγούρων στο Σιντζιάνγκ –την οποία το Monthly Review του Foster δικαιολογεί επαίσχυντα– αποκαλύπτει επίσης την κενότητα του «υπαρκτού σοσιαλισμού».^[45]

Είναι επόμενο ότι ο Ness κατηγορεί ανθρώπους σαν εμένα, οι οποίοι έχουν ταχθεί στο πλευρό του συριακού και του ουκρανικού λαού ενάντια στον ρωσικό ιμπεριαλισμό, ως «νεοσυντηρητικούς μαρξιστές» και «θεωρητικούς του Νέου Ψυχρού Πολέμου» που υποτίθεται ότι «υποστηρίζουν την επέκταση της αμερικανικής κυριαρχίας στην Ανατολική Ευρώπη, την Ανατολική Ασία, τη Δυτική Ασία, την Αφρική και πέρα από αυτήν». Στο πεδίο της θεωρίας, οι Ness και Foster αντικρούουν την ανάλυση του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό, και στο πεδίο της πολιτικής είναι απολογητές της σταλινικής-καπιταλιστικής δικτατορίας της Κίνας.

Στην ιστορία του εργατικού κινήματος, οι μαρξιστές είχαν επανειλημμένα να αντιμετωπίσουν «σοσιαλιστές» που τάχθηκαν με τη μία ή την άλλη Μεγάλη Δύναμη. Συνήθως, αυτές οι δυνάμεις υποστήριζαν τη δική τους αστική τάξη. Ωστόσο, υπήρξαν επίσης αρκετές περιπτώσεις όπου συντάχθηκαν με την άρχουσα τάξη του αντιπάλου της «δικής» τους χώρας. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ορισμένοι «σοσιαλιστές» στη Ρωσία συμπαθούσαν τη Γερμανία και ορισμένοι Γερμανοί σοσιαλιστές τη Γαλλία. Ομοίως, οι Γερμανοί και οι Αυστριακοί σοσιαλδημοκράτες υποστήριξαν τις δυτικές δυνάμεις εναντίον της «πατρίδας» τους από το 1933 έως το 1945. Τα σταλινικά κόμματα αυτών των δύο χωρών ακολούθησαν παρόμοια πολιτική τη δεκαετία μετά το 1935 – εκτός από τα δύο πρώτα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου στράφηκαν σε μια φιλογερμανική πορεία λόγω του συμφώνου Χίτλερ-Στάλιν.

Ενώ τα τυπικά επιχειρήματα διέφεραν, η ουσία τους ήταν ουσιαστικά η ίδια: ο ιμπεριαλιστικός αντίπαλος της δικής τους άρχουσας τάξης ήταν «προοδευτικός» ή απλώς το «μικρότερο κακό». Αυτό δικαιολογούνταν με τον ισχυρισμό ότι οι δυνάμεις αυτές ήταν «πιο δημοκρατικές», είχαν «λιγότερες αποικίες» ή ακολουθούσαν «λιγότερο επιθετική εξωτερική πολιτική». Για παράδειγμα, κατά την περίοδο του Συμφώνου Χίτλερ-Στάλιν, οι ηγέτες της Κομμουνιστικής Διεθνούς χαρακτήριζαν τον βρετανικό ιμπεριαλισμό το 1940 ως «την πιο αντιδραστική δύναμη στον κόσμο», ενώ ισχυρίζονταν ότι η Γερμανία θα ενδιαφερόταν για την ειρήνη.

Ο Λένιν και οι επαναστάτες μαρξιστές στις αρχές του εικοστού αιώνα κατήγγειλαν την υποστήριξη οποιασδήποτε ιμπεριαλιστικής δύναμης –ανεξάρτητα από το αν ήταν περισσότερο ή λιγότερο «δημοκρατική» ή αν είχε περισσότερες ή λιγότερες αποικίες– ως απολύτως αντιδραστική.

«Από την άποψη της αστικής δικαιοσύνης και της εθνικής ελευθερίας (ή του δικαιώματος ύπαρξης των εθνών) η Γερμανία θα είχε απόλυτα δίκιο απέναντι στην Αγγλία και τη Γαλλία, γιατί τη “γέλασαν στο μοίρασμα” των αποικιών, γιατί οι εχθροί της καταπιέζουν ασύγκριτα περισσότερα έθνη από την ίδια, ενώ στη σύμμαχο της, την Αυστρία, οι καταπιεζόμενοι σλάβοι απολαβαίνουν, αναμφισβήτητα, μεγαλύτερη ελευθερία απ’ ό,τι στην τσαρική Ρωσία, αυτή την πραγματική “φυλακή των λαών”. Η ίδια η Γερμανία όμως δεν πολεμάει για την απελευθέρωση, αλλά για την υποδούλωση των εθνών. Και δεν είναι δουλειά των σοσιαλιστών να βοηθάνε το νεότερο και ισχυρότερο ληστή (τη Γερμανία) να ληστεύει τους πιο παλιούς και πιο παραχορτασμένους ληστές. Οι σοσιαλιστές πρέπει να επωφεληθούν από τον αγώνα ανάμεσα στους ληστές, για να τους ανατρέψουν όλους».^[46]

Κατά συνέπεια, χαρακτήρισαν την «υπεράσπιση της ιδέας της “υπεράσπισης της πατρίδας”» ως «σοσιαλσωβινισμό» ή «σοσιαλιμπεριαλισμό». «Ο σοσιαλσωβινισμός, όντας στην πράξη υπερασπιστής των προνομίων, των πλεονεκτημάτων, των ληστειών και των βιαιοτήτων της “δικής του” (ή γενικά της κάθε) ιμπεριαλιστικής αστικής τάξης, αποτελεί πλήρη προδοσία όλων των σοσιαλιστικών πεποιθήσεων και της απόφασης του Διεθνούς σοσιαλιστικού συνεδρίου της Βασιλείας»^[47].

Αργότερα, οι επαναστάτες μαρξιστές αποκαλούσαν εκείνους τους «σοσιαλιστές» που τάσσονταν στο πλευρό του ιμπεριαλιστικού αντιπάλου της δικής τους άρχουσας τάξης «ανεστραμμένους σοσιαλιμπεριαλιστές».^[48] Δυστυχώς, οι καθηγητές Ness και Foster ανήκουν σε μια τέτοια κατηγορία. Είναι φιλοκινέζοι σοσιαλιμπεριαλιστές.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Michael Pröbsting, “One Should Not Camouflage Capitalist and Imperialist China as “Socialist”. A Reply to Immanuel Ness and John Bellamy Foster”, Spectre, 8 Απριλίου 2025, https://spectrejournal.com/one-should-not-camouflage-capitalist-and-imperialist-china-as-socialist/.

Ο Michael Pröbsting είναι μαρξιστής ακτιβιστής και συγγραφέας για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες και έχει καταδικαστεί δύο φορές για αντιιμπεριαλιστικές δραστηριότητες. Ως τακτικός ομιλητής σε διαδηλώσεις για τη Γάζα, δικάστηκε πρόσφατα για τη δημόσια υποστήριξή του στην ένοπλη αντίσταση του παλαιστινιακού λαού, και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης έξι μηνών με αναστολή. Είναι επίσης εκδότης της ιστοσελίδας www.thecommunists.net.

Σημειώσεις

^[1] Immanuel Ness, “Western Marxism, anti-communism and imperialism”, International Critical Thought 14, τεύχος 4 (2024): 493-518, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/21598282.2024.2431960, διαθέσιμο στο https://mronline.org/2024/12/28/western-marxism-anti-communism-and-imperialism/· John Bellamy Foster, “The New Denial of Imperialism on the Left”, Monthly Review 76, τεύχος 6 (2024): https://monthlyreview.org/2024/11/01/the-new-denial-of-imperialism-on-the-left/.

^[2] Michael Pröbsting, Anti-Imperialism in the Age of Great Power Rivalry: The Factors behind the Accelerating Rivalry between the U.S., China, Russia, EU and Japan. A Critique of the Left’s Analysis and an Outline of the Marxist Perspective (Βιέννη, RCIT Books, 2019), https://www.thecommunists.net/theory/anti-imperialism-in-the-age-of-great-power-rivalry/· Michael Pröbsting, The Great Robbery of the South. Continuity and Changes in the Super-Exploitation of the Semi-Colonial World by Monopoly Capital. Consequences for the Marxist Theory of Imperialism (Βιέννη: RCIT Books, 2013), https://www.thecommunists.net/theory/great-robbery-of-the-south/.

^[3] Foster, “The New Denial of Imperialism.”

^[4] Έχω δημοσιεύσει μια σειρά από έργα για τον καπιταλισμό στην Κίνα και την ανάδειξή της σε ιμπεριαλιστική δύναμη, μεταξύ των οποίων: Michael Pröbsting, “Chinese Imperialism and the World Economy”, στο The Palgrave Encyclopedia of Imperialism and Anti-Imperialism, επιμ. Immanuel Ness and Zak Cope (Τσαμ: Palgrave Macmillan) 2020,https://link.springer.com/referenceworkentry/10.1007%2F978-3-319-91206-6_179-1· Michael Pröbsting, “On the transformation of social property relations under China’s party-state regime”, Links, 28 Σεπτεμβρίου, 2024, https://links.org.au/transformation-social-property-relations-under-chinas-party-state-regime· Michael Pröbsting, “On the specific class character of China’s ruling bureaucracy and its transformation in the past decades”, Links, 15 Σεπτεμβρίου 2024, https://links.org.au/specific-class-character-chinas-ruling-bureaucracy-and-its-transformation-past-decades· Michael Pröbsting, “China: An Imperialist Power … Or Not Yet? A Theoretical Question with Very Practical Consequences! Continuing the Debate with Esteban Mercatante and the PTS/FT on China’s class character and consequences for the revolutionary strategy”, RCIT, 22 Ιανουαρίου 2022, https://www.thecommunists.net/theory/china-imperialist-power-or-not-yet/· Michael Pröbsting, “China‘s transformation into an imperialist power. A study of the economic, political and military aspects of China as a Great Power”, Revolutionary Communism, τεύχος 4 (2012):4, https://www.thecommunists.net/publications/revcom-1-10/#anker_4· Michael Pröbsting, “How is it possible that some Marxists still Doubt that China has Become Capitalist? An analysis of the capitalist character of China’s State-Owned Enterprises and its political consequences”, RCIT, 18 Σεπτεμβρίου 2020, https://www.thecommunists.net/theory/pts-ft-and-chinese-imperialism-2/· Michael Pröbsting, “Unable to See the Wood for the Trees. Eclectic empiricism and the failure of the PTS/FT to recognize the imperialist character of China”, RCIT, 13 Αυγούστου 2020, https://www.thecommunists.net/theory/pts-ft-and-chinese-imperialism/· Michael Pröbsting, “China’s Emergence as an Imperialist Power”, New Politics 15, τεύχος1 (2014): https://newpol.org/issue_post/chinas-emergence-imperialist-power/.

^[5] Chunlin Zhang, “How Much Do State-Owned Enterprises Contribute to China’s GDP and Employment? (English)”, (working paper, World Bank Group, Washington DC, 2019), 10, διαθέσιμο στο https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/449701565248091726/how-much-do-state-owned-enterprises-contribute-to-china-s-gdp-and-employment.

^[6] Loren Brandt et al, “China’s Productivity Slowdown and Future Growth Potential”, (Policy Research Working Paper 9298, World Bank Group, Washington DC, 2020), 11, διαθέσιμο στο https://hdl.handle.net/10986/33993.

^[7] “Over 2,500 Chinese SOEs yet to be closed: official”, People’s Daily Online, 19 Νοεμβρίου 2003, http://en.people.cn/200311/19/eng20031119_128566.shtml.

^[8] “Reform of State-owned enterprises in China”, China Labour Bulletin, 19 Δεκεμβρίου 2007, https://clb.org.hk/en/content/reform-state-owned-enterprises-china#part1_3.

^[9] Zhi Li, Congming Ding, and Zhenqiao Liang, “Growing Up in China’s SOEs Reform: The massive layoffs and public trust in government”, προεκτύπωση, υποβλήθηκε στις 21 Ιουνίου 2016, https://ssrn.com/abstract=2799076, 4-5.

^[10] Yufei Zhang and Deqiang Liu, “China’s mixed-ownership reform and SOE profitability”, Economic Analysis and Policy, 83 (2024): 499, https://ideas.repec.org/a/eee/ecanpo/v83y2024icp496-520.html.

^[11] Yunhua Liu, “A Comparison of China’s State-Owned Enterprises and Their Counterparts in the United States: Performance and Regulatory Policy”, in “Comparative Chinese/American Public Administration”, supplement, Public Administration Review, 69 (2009): S47, http://www.jstor.org/stable/40469071.

^[12] China 2030: Building a Modern, Harmonious, and Creative High-Income Society (Washington DC: The World Bank and the Development Research Center of the State Council, the People’s Republic of China), 111, https://documents1.worldbank.org/curated/en/781101468239669951/pdf/China-2030-building-a-modern-harmonious-and-creative-society.pdf.

^[13] China 2030, 111.

^[14] Xinhua, “China to cement legal protection for private sector”, Globalt Times, 26 Φεβρουαρίου 2025 https://www.globaltimes.cn/page/202502/1329086.shtml.

^[15] Tianlei Huang and Nicolas Véron, “China’s share of companies in private sector saw small uptick in second half of 2024 after years of decline”, Peterson Institute for International Economics, 8 Ιανουαρίου 2025, https://www.piie.com/research/piie-charts/2025/chinas-share-companies-private-sector-saw-small-uptick-second-half-2024.

^[16] Facundo Alvaredo et al., World Inequality Report 2018 (Παρίσι: World Inequality Lab, 2017), 107–08, https://wir2018.wid.world/files/download/wir2018-full-report-english.pdf.

^[17] Lucas Chancel et al., World Inequality Report 2022 (Παρίσι: World Inequality Lab), 191, https://wir2022.wid.world/www-site/uploads/2021/12/WorldInequalityReport2022_Full_Report.pdf. Σε γενικές γραμμές, οι οικονομολόγοι σήμερα χρησιμοποιούν δύο διαφορετικές μεθόδους για τον υπολογισμό μιας οικονομίας. Ένα κύριο νόμισμα (συνήθως δολάριο ΗΠΑ ή ευρώ) ή την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (PPP). Η τελευταία είναι η συναλλαγματική ισοτιμία με την οποία το νόμισμα ενός έθνους θα μετατρεπόταν σε ένα άλλο για να αγοραστεί η ίδια ποσότητα μιας μεγάλης ομάδας προϊόντων.

^[18] Chancel et al., World Inequality Report 2022, 93–94.

^[19] Thomas Piketty, Li Yang, and Gabriel Zucman, “Capital Accumulation, Private Property, and Rising Inequality in China, 1978–2015”, American Economic Review, 109, τεύχος 7 (2019): 2489, https://doi.org/10.1257/aer.20170973/.

^[20] APEC: Regional Trends Analysis, May 2021 (Σινγκαπούρη: Asia Pacific Economic Cooperation Policy Unit, 2021), 2, https://www.apec.org/docs/default-source/publications/2021/5/apec-regional-trends-analysis---may-2021/221_psu_arta_may_2021_final.pdf?sfvrsn=2d914ef5_1· Industrial Development Report 2011: Industrial energy efficiency for sustainable wealth creation. Capturing environmental, economic, and social dividends (Βιέννη: United Nations Industrial Development Organization, 2011), 194, https://www.unido.org/sites/default/files/2012-01/UNIDO_FULL_REPORT_EBOOK_0.pdf· International Yearbook of Industrial Statistics, Edition 2024 (Βιέννη: United Nationas Industrial Development Organization, 2024), 99, https://www.unido.org/sites/default/files/unido-publications/2024-11/YB-core-2024-yearbook-pdf.pdf.

^[21] Global Trade Outlook and Statistics, April 2024 (Γενέβη: World Trade Organization, 2024), 40, https://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/trade_outlook24_e.pdf· United Nations Conference on Trade and Development, World Investment Report 2024: Investment facilitation and digital government (Νέα Υόρκη: United Nations Publications, 2024), 160–61, https://unctad.org/system/files/official-document/wir2024_en.pdf.

^[22] “Foreign company share in industrial enterprise profits in China 2005-2023”, Statista, 18 Νοεμβρίου 2024, https://www.statista.com/statistics/1440184/profit-share-of-foreign-industrial-enterprises-in-china/· “How many Foreign Companies in China”, Registration China, 2 Νοεμβρίου 2021, https://www.registrationchina.com/articles/how-many-foreign-companies-in-china/.

^[23] Thilo Hanemann, Armand Meyer, and Danielle Goh “China’s Global Investment in 2024: Battery Bonanza Ends But Completed Investment Rebounds”, China Cross Border Monitor, 18 Φεβρουαρίου 2025, https://cbm.rhg.com/research-note/chinas-global-investment-2024.

^[24] Hanemann, Meyer, and Goh, “China’s Global Investment in 2024.”

^[25] Οι οικονομολόγοι διακρίνουν μεταξύ των ΑΞΕ που δαπανώνται για συγχωνεύσεις και εξαγορές (ισοδυναμούν με τη μεταβίβαση της κυριότητας υφιστάμενων περιουσιακών στοιχείων σε έναν ιδιοκτήτη στο εξωτερικό) και των επενδύσεων «πράσινου πεδίου» που αφορούν τη δημιουργία νέας εταιρείας ή την ίδρυση εγκαταστάσεων στο εξωτερικό.

^[26] Jonathan Wildsmith, “China shifts to capital exports”, fDi Intelligence, 3 Ιουνίου 2024, https://www.fdiintelligence.com/content/488cf9ff-cd32-5997-bde3-29bc7a4934ba.

^[27] Alicia García-Herrero. and Gary Ng, “China’s state-owned enterprises and competitive neutrality’’, Policy Contribution, τεύχος 5 (2021): 4–5, https://www.bruegel.org/sites/default/files/wp-content/uploads/2021/02/PC-05-2021.pdf.

^[28] Michael Pröbsting, “Great Power Rivalry in the Early Twenty-first Century”, New Politics, 18, τεύχος 3 (2019): https://newpol.org/issue_post/great-power-rivalry-in-the-early-twenty-first-century/.

^[29] Jonathan Wildsmith, “China shifts to capital exports”, fDi Intelligence, 3 Ιουνίου 2024, https://www.fdiintelligence.com/content/488cf9ff-cd32-5997-bde3-29bc7a4934ba.

^[30] Chase Peterson-Withorn, “Forbes Billionaires 2023”, Forbes, 4 Απριλίου 2023, https://www.forbes.com/sites/chasewithorn/2023/04/04/forbes-37th-annual-worlds-billionaires-list-facts-and-figures-2023/?sh=23927e7477d7.

^[31] Hurun Research, “Hurun Global Rich List 2024”, Hurun Report, 26 Μαρτίου 2024, https://www.hurun.net/en-US/Info/Detail?num=K851WM942LBU.

^[32] Foster, “The New Denial of Imperialism”.

^[33] “Foreign company share in industrial enterprise revenues in China 2005-2023”, Statista, 18 Νοεμβρίου 2024, https://www.statista.com/statistics/1440144/revenue-share-of-foreign-industrial-enterprises-in-china/.

^[34] “Comparing United States and China by Economy”, Statistics Times, 23 Νοεμβρίου 2024, προσβάσιμο στις 13 Φεβρουαρίου 2025, https://statisticstimes.com/economy/united-states-vs-china-economy.php.

^[35] “Comparing United States and China by Economy”, (υπολογισμός του συγγραφέα).

^[36] Michael Pröbsting, “Chapter VII: Imperialist Great Powers: Some Historical Comparisons”, in Anti-Imperialism in the Age of Great Power Rivalry· Michael Pröbsting, “Russia: An Imperialist Power or a “Non-Hegemonic Empire in Gestation”? A reply to the Argentinean economist Claudio Katz”, New Politics, August 11, 2022, https://newpol.org/russia-an-imperialist-power-or-a-non-hegemonic-empire-in-gestation-a-reply-to-the-argentinean-economist-claudio-katz-an-essay-with-8-tables/, και Michael Pröbsting, «Ρωσία: Μια ιμπεριαλιστική δύναμη ή μια “μη-ηγεμονική αυτοκρατορία εν τη γενέσει της”; Μια απάντηση στον Αργεντινό οικονομολόγο Κλαούντιο Κατς», e la libertà, 24 Σεπτεμβρίου 2022, https://www.elaliberta.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE/%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B7-%CE%B2%CE%B1%CE%BB%CE%BA%CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%B1/8456-%CF%81%CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1-%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%B9%CE%BC%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B4%CF%8D%CE%BD%CE%B1%CE%BC%CE%B7-%CE%AE-%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%C2%AB%CE%BC%CE%B7-%CE%B7%CE%B3%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%B5%CE%BD-%CF%84%CE%B7-%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%AD%CF%83%CE%B5%CE%B9-%CF%84%CE%B7%CF%82%C2%BB-%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CF%8C-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%BF-%CE%BA%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CF%82.

^[37] Σχετικά με την κρίσιμη σημασία του νόμου της άνισης και συνδυασμένης ανάπτυξης στη μαρξιστική θεωρία βλ.: Pröbsting, “Capitalism Today and the Law of Uneven Development”. Michael Pröbsting, “Capitalism Today and the Law of Uneven Development: The Marxist Tradition and its Application in the Present Historic Period”, Critique, 44, τεύχος 4 ( 2016): 381–418, https://doi.org/10.1080/03017605.2016.1236483.

^[38] Industrial Development Report 2022: The Future of Industrialization in a Post-Pandemic World (Βιέννη: United Nations Industrial Development Organization, 2021), 109, https://www.unido.org/sites/default/files/files/2021-11/IDR%202022%20-%20EBOOK.pdf.

^[39] IFR Press Room, “Global Robot Density in Factories Doubled in Seven Years”, International Federation of Robotics, 20 Νοεμβρίου 2024, https://ifr.org/ifr-press-releases/news/global-robot-density-in-factories-doubled-in-seven-years.

^[40] Foster, “The New Denial of Imperialism”.

^[41] Χρησιμοποιούμε την κατηγορία των μονοπωλίων με την έννοια που εφαρμόστηκε από τον Λένιν – δηλαδή, ως εταιρείες που παίζουν ηγετικό ρόλο στην οικονομία.

^[42] V. I. Lenin, “Imperialism and the Split in Socialism” στο LCW, τόμος 23, 107 [Β. Ι. Λένιν, «Ο ιμπεριαλισμός και η διάσπαση του σοσιαλισμού», Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμος 30, Σύγχρονη Εποχή, χ.χ.έ., σελ. 165 – σε διαφορετική μετάφραση].

^[43] V. I. Lenin, “A Caricature of Marxism and Imperialist Economism” στο LCW τόμος 23, 34 [Β. Ι. Λένιν, «Σχετικά με τη γελοιογραφία του μαρξισμού και τον “ιμπεριαλιστικό οικονομισμό”», Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, ό.π., σσ. 83-84].

^[44] Michael Pröbsting: “Multi-Polar World Order” = Multi-Imperialism: A Marxist Critique of a concept advocated by Putin, Xi, Stalinism and the “Progressive International” (Lula, Sanders, Varoufakis)”, RITC, 24 Φεβρουαρίου 2023, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/multi-polar-world-order-is-multi-imperialism/.

^[45] Qiao Collective, “Xinjiang: A report and resource compilation”, MROnline, October 10, 2020, https://mronline.org/2020/10/10/xinjiang-a-report-and-resource-compilation/. Για μια κριτική βλ. “Open Letter” στο Critical China Scholars και τη συζήτηση που ακολούθησε στο .coda και Spectre. “Open Letter to Monthly Review on Xinjiang and Qiao Collective”, Critical China Scholars, 19 Οκτωβρίου 2020 https://criticalchinascholars.org/interventions/· Isobel Cockerell, “Leftist defense of persecution of Uyghurs triggers a fierce response from professors”, .coda, 22 Οκτωβρίου 2020, https://www.codastory.com/stayonthestory/academics-confront-xinjiang-denialism/· Lausan Collective and Critical China Scholars, “Roundtable on China: A Dialogue between Lausan and Critical China Scholars”, Spectre, 10 Μαρτίου 2021, https://spectrejournal.com/roundtable-on-china/.

^[46] V. I. Lenin and G. Zinoviev, “Socialism and War” στο LCW, τόμος 21, 303 [Β. Ι. Λένιν, Γκ. Ζινόβιεφ, «Σοσιαλισμός και Πόλεμος», Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, ό.π. σελ. 321, 322. Στην έκδοση της ΣΕ παραλείπεται το όνομα του Ζγνόβιεφ. Βλ. και και e la libertà, 4 Απριλίου 2018, https://www.elaliberta.gr/lenin-100-years/4216-%CF%83%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82.

^[47] Lenin and Zinoviev, “Socialism and War”, 306–07 [Β. Ι. Λένιν, Γκ. Ζινόβιεφ, ό.π., σελ. 325].

^[48] Δες για παράδειγμα το «Ψήφισμα της Πρώτης Συνδιάσκεψης για την Τέταρτη Διεθνή». Παραθέτω ένα απόσπασμα: «Οι Γερμανοί σταλινικοί στη μετανάστευση έχουν μετατραπεί σε αντεστραμμένους σοσιαλπατριώτες, μετατρέποντας τους εαυτούς τους από εθνικιστές πρωταθλητές ενάντια στη Συνθήκη Ειρήνης των Βερσαλλιών σε υπερασπιστές του status quo που δημιουργήθηκε από την ίδια συνθήκη. Από τη σημερινή θέση των Γερμανών σταλινικών προκύπτει ότι θα μεταμορφωθούν σε πραγματικούς σοσιαλπατριώτες μόλις η φασιστική δικτατορία στη Γερμανία αντικατασταθεί από ένα άλλου τύπου αστικό καθεστώς». “The Evolution of the Comintern. Resolution of the First Conference for the Fourth International in July 1936”, στο Documents of the Fourth International: The Formative Years 1933–1940, επιμ. Will Reisner (Νέα Υόρκη: Pathfinder, 1973), 127. Βλ: Max Shachtman, “Old Garbage in New Pails”, New International, 5, τεύχος 6 (1939): 179-82, διαθέσιμο στη διεύθυνση https://www.marxists.org/archive/shachtma/1939/06/garbage.htm.