Προεκλογικό προπαγανδιστικό υλικό με τα πρόσωπα του Φερντινάντ «Μπονγκμπόνγκ» Μάρκος και της Σάρα Ντουτέρτε

Alex de Jong

Συνέχεια της βίας στις Φιλιππίνες

Το 1986, μαζικές διαδηλώσεις ανέτρεψαν τον δικτάτορα των Φιλιππίνων Φερντινάντ Μάρκος. Τριάντα έξι χρόνια αργότερα, ο γιος του εξελέγη πρόεδρος. Οι εκλογές του 2022 επισφράγισαν ένα σχέδιο δεκαετιών που είχε στόχο την επιστροφή της δυναστείας Μάρκος στην εξουσία και κατέδειξαν την υποστήριξη στον αυταρχισμό του Ροντρίγκο Ντουτέρτε.

Μια καθυστερημένη άνοδος στην εκστρατεία της κύριας αντιπάλου του Μάρκος, της φιλελεύθερης υποψήφιας Λένι Ρομπρέδο, δεν ήταν αρκετή για να ανατρέψει το κλίμα. Πάνω από 31 εκατομμύρια άνθρωποι έδωσαν την ψήφο τους στον Φερντινάντ «Μπονγκμπόνγκ» Μάρκος Τζούνιορ, διπλάσιοι από όσους ψήφισαν τη Ρομπρέδο. Είναι αλήθεια ότι η νοθεία επηρέασε τα αποτελέσματα των γενικών εκλογών, στις οποίες εξελέγησαν επίσης τα μέλη του Κογκρέσου και της Γερουσίας, αλλά οι παρατυπίες αυτές δεν μπορούν να εξηγήσουν τη διαφορά μεταξύ του Μάρκος και της Ρομπρέδο.

Η μαζική υποστήριξη για τον Μπονγκμπόνγκ είναι πραγματική – αυτό που χρειάζεται εξήγηση είναι το πώς ο γιος του δικτάτορα έγινε τόσο δημοφιλής. Μετά την ανατροπή του Μάρκος του πρεσβύτερου σχεδόν όλοι οι πρόεδροι των Φιλιππίνων ήρθαν στην εξουσία ως αντίπαλοι του εκάστοτε εν ενεργεία προέδρου. Αλλά ο Μπονγκμπόνγκ αντιπροσωπεύει ένα ασυνήθιστο επίπεδο συνέχειας. Όσοι επιθυμούσαν τη συνέχιση του κατεστημένου καθεστώτος έδωσαν την ψήφο τους στον Μπονγκμπόνγκ και στη συνυποψήφιά του, τη Σάρα Ντουτέρτε, κόρη του Ροντρίγκο.

Η φονική προεδρία του Ντουτέρτε

Κατά τη διάρκεια της εξαετούς θητείας του, ο Ντουτέρτε διατήρησε ένα υψηλό επίπεδο δημοτικότητας. Το αιματηρό χάος του «πολέμου του κατά των ναρκωτικών», η φαινομενικά απρόβλεπτη συμπεριφορά του προέδρου, ο βίαιος μισογυνισμός και η περιφρόνηση της αστικής αξιοπρέπειας δεν ήταν εκφράσεις πολιτικής ανικανότητας, όπως πίστευαν ορισμένοι φιλελεύθεροι επικριτές. Μάλλον το αντίθετο: Ο Ντουτέρτε αυτοχαρακτηρίστηκε ως αουτσάιντερ του κατεστημένου, καθώς ήρθε στην εξουσία εκμεταλλευόμενος τη δυσαρέσκεια για τριάντα χρόνια κατ’ όνομα φιλελεύθερης δημοκρατίας στις Φιλιππίνες και την ανικανότητά της να αντιμετωπίσει προβλήματα που κυμαίνονται από τη μαζική φτώχεια έως τις κακές υποδομές.

Ο Ντουτέρτε περιθωριοποίησε με επιτυχία τους αντιπάλους του, χαρακτηρίζοντάς τους εκπροσώπους ενός αποτυχημένου και υποκριτικού συστήματος που επί δεκαετίες δεν μπόρεσε να τηρήσει τις υποσχέσεις του. Σύμφωνα με τα λόγια τριών Φιλιππινέζων σοσιαλιστών, δεκαετίες νεοφιλελεύθερων πολιτικών άφησαν εκατομμύρια ανθρώπους «οικονομικά ταλαιπωρημένους και πολιτικά απογοητευμένους, προκαλώντας την απογοήτευση από την “Επανάσταση της Λαϊκής Εξουσίας” του 1986»:

«Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και μετά, ένα κύμα δυσαρέσκειας αναδύθηκε σιγά σιγά μεταξύ των κατώτερων τάξεων. Πολλοί έγιναν πιο δύσπιστοι απέναντι στην εκδοχή των γεγονότων που προωθούσαν οι φιλελεύθεροι, πριν τελικά τους γυρίσουν την πλάτη».¹

Μετά την ανάληψη της εξουσίας το 2016, ο Ντουτέρτε περιγράφηκε από ορισμένους ως μια «βοναπαρτιστική» μορφή – ένας πολιτικός ηγέτης κατά τη διάρκεια, σύμφωνα με τα λόγια του Φρίντριχ Ένγκελς, μιας «έκτακτης περιόδου», «όταν οι αντιμαχόμενες τάξεις είναι τόσο σχεδόν ίσες σε δύναμη, ώστε ο κρατικός μηχανισμός, ως φαινομενικός διαμεσολαβητής, αποκτά προς το παρόν μια ορισμένη ανεξαρτησία από τον άμεσο (ή, για την ακρίβεια, έμμεσο) έλεγχο αυτών των τάξεων».² Από νωρίς, θα μπορούσε να φανεί ότι ο Ντουτέρτε, ο οποίος επιδόθηκε σε λαϊκίστικη ρητορική για τα δικαιώματα των εργαζομένων και την υποστήριξη των «μαζών», δεν εκπροσωπούσε τους κατεστημένους καπιταλιστικούς κύκλους.

Ο Ντουτέρτε συμμάχησε ακόμη και με το κύριο ρεύμα της Φιλιππινέζικης Αριστεράς, το κίνημα των Εθνικο-Δημοκρατών (EΔ). Το κίνημα αυτό περιλαμβάνει το παράνομο, μαοϊκό Κομμουνιστικό Κόμμα των Φιλιππίνων (ΚΚΦ), καθώς και νόμιμες κοινωνικές οργανώσεις και πολιτικές ομάδες.

Πολύ πριν από το 2016, το κίνημα EΔ είχε ήδη συνεργαστεί με τον Ντουτέρτε όταν ήταν δήμαρχος της πόλης Νταβάο. Στα μέσα του 2016, ο Ρενάτο Ρέγιες, γενικός γραμματέας του Μπαγιάν (συνασπισμός μαζικών οργανώσεων των EΔ) αναφέρθηκε στον νεοεκλεγέντα Ντουτέρτε ως «σύμμαχο», με βάση «το ιστορικό του και τη μακροχρόνια σχέση του με τις επαναστατικές δυνάμεις».

«Είναι η πρώτη φορά που έχουμε αυτού του είδους τη συμμαχία με έναν εν ενεργεία πρόεδρο», πρόσθεσε ο Ρέγιες.³ Το ΚΚΦ χρησιμοποίησε παρόμοιους όρους, αναφερόμενο στον Ντουτέρτε ως «φίλο» του εθνικοδημοκρατικού κινήματος, με τον οποίο «σφυρηλατεί μια συμμαχία» με μεγάλες δυνατότητες.⁴ Σύμφωνα με τον Λουίς Χαλαντόνι, επικεφαλής διαπραγματευτή της διπλωματικής πτέρυγας του κινήματος, «η σχέση μεταξύ του επαναστατικού κινήματος και του προέδρου Ντουτέρτε» ήταν «εξαιρετική».⁵

Σε μια στιγμή που φαινόταν φορτισμένη με συμβολισμό, ο Ντουτέρτε προσκάλεσε τους ηγέτες του μπλοκ των ΕΔ στο προεδρικό μέγαρο, όπου, με υψωμένες τις γροθιές τους, πόζαραν μαζί για φωτογραφίες. Κατόπιν πρόσκλησης του Ντουτέρτε, αρκετοί εξέχοντες ηγέτες του κινήματος υπηρέτησαν ως μέλη του υπουργικού του συμβουλίου.

Αλλά αυτή δεν ήταν μια κατάσταση στην οποία οι «αντιμαχόμενες τάξεις» ήταν «σχεδόν ίσες σε δύναμη». Οι εργαζόμενοι δεν απειλούσαν το κεφάλαιο. Από την κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο αριθμός των εργαζομένων στις Φιλιππίνες που καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις εργασίας έχει μειωθεί πάνω από 50%. Τα ποσοστά συνδικαλισμού έχουν υποστεί παρόμοια πτώση.

Ψευδείς υποσχέσεις

Ο Ντουτέρτε εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια για την αυξανόμενη επισφάλεια υποσχόμενος (ψευδώς) ότι θα λάβει μέτρα κατά των βραχυπρόθεσμων συμβάσεων. Από τον απασχολούμενο πληθυσμό, σχεδόν το 40% εργάζεται στην ευάλωτη, δύσκολα οργανώσιμη «άτυπη» οικονομία.

Ο πιο δημοφιλής αριστερός υποψήφιος για τη Γερουσία το 2016, ο Εθνικο-Δημοκράτης Νέρι Κολμενάρες, κέρδισε σχεδόν 6,5 εκατομμύρια ψήφους – για να κερδίσει μια έδρα, θα χρειαζόταν υπερδιπλάσιο αριθμό ψήφων.

Το μαοϊκό αντάρτικο κίνημα στο μεταξύ απέχει πολύ από το να απειλεί την κρατική εξουσία. Μετά από μισό αιώνα, βρίσκεται, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, ακόμη στην πρώτη, «αμυντική» φάση.

Δεν άργησε να ξεφτίσει η συμμαχία του Ντουτέρτε με τους ΕΔ-αριστερούς. Προηγουμένως, ο Ντουτέρτε είχε επωφεληθεί από τη συμμαχία. Αλλά μόλις ανέλαβε την εξουσία, εγκατέλειψε τους πρώην συμμάχους του, προτιμώντας να δημιουργήσει καλές σχέσεις με μια ισχυρότερη δύναμη: τον διαβόητα αντικομμουνιστικό στρατό.

Η λαϊκιστική ρητορική του Ντουτέρτε, όπως η υπόσχεσή του να τερματίσει τη βραχυχρόνια συμβατική εργασία και η υποστήριξή του στις ειρηνευτικές συνομιλίες με τις δυνάμεις του μαοϊκού αντάρτικου, εξαφανίστηκαν.

Ως σχετικά άγνωστη μορφή σε εθνικό επίπεδο, ο Ντουτέρτε θα μπορούσε να φανεί ως «μεσολαβητής» με μια πιο περιορισμένη έννοια – όχι μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, αλλά μεταξύ διαφορετικών καπιταλιστικών φατριών. Ωστόσο, έγινε σαφές ότι ο υποτιθέμενος «αουτσάιντερ» είχε στην πραγματικότητα ισχυρές σχέσεις με ισχυρούς εκπροσώπους του πολιτικού κατεστημένου, όπως με την πρώην πρόεδρο (και νυν μέλος του Κογκρέσου) Γκλόρια Μακαπαγκάλ Αρρόγιο, καθώς και με τη δυναστεία Μάρκος.

Λίγες εβδομάδες μετά την εκλογή του Ντουτέρτε, οι κατηγορίες για απάτη κατά της Αρρόγιο αποσύρθηκαν και λίγους μήνες αργότερα ο Φερντινάντ Μάρκος ενταφιάστηκε στο εθνικό νεκροταφείο, εκπληρώνοντας μια μακρόχρονη επιθυμία της οικογένειάς του.

Το καθεστώς του Ντουτέρτε ήταν από πολλές απόψεις περισσότερο παρόμοιο με εκείνο των προηγούμενων προέδρων, παρά ένα «βοναπαρτιστικό» καθεστώς ή μια δικτατορία στα πρότυπα εκείνου του Φερντινάντ Μάρκος του πρεσβύτερου.

Ένας Φιλιππινέζος σοσιαλιστής παρατήρησε, ότι όχι μόνο οι ήδη εκτεταμένες εξουσίες που κατέχουν οι πρόεδροι των Φιλιππίνων, αλλά και τα συνεχιζόμενα υψηλά ποσοστά αποδοχής του Ντουτέρτε σήμαιναν ότι δεν είχε καμία χρησιμότητα να επιβάλει μια δικτατορία ή να αυξήσει την αυτονομία της εκτελεστικής εξουσίας σε πρωτοφανή νέα επίπεδα,.

Ένα πράγμα που διέκρινε τον δικτάτορα Φερντινάντ Μάρκος τον πρεσβύτερο από τον Ντουτέρτε, γράφει ο ιστορικός Βισέντ Λ. Ραφαέλ, «ήταν η τάση του πρώτου να φυλακίζει τους πολιτικούς του εχθρούς».⁶ Υπήρξαν περίπου 70.000 καταγεγραμμένες φυλακίσεις υπό τον Μάρκος τον πρεσβύτερο. Ο αριθμός των πολιτικών κρατουμένων υπό τον Ντουτέρτε ήταν πολύ μικρότερος.

Αντί για μαζικές συλλήψεις, ο Ντουτέρτε χρησιμοποίησε τον εκφοβισμό. Η σύλληψη ενός υψηλού επιπέδου επικριτή, όπως η γερουσιάστρια Λέιλα ντε Λίμα, ήταν μια εξαίρεση που πέτυχε τον εκφοβισμό άλλων. Και αντί να κλείσει τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, όπως είχε ο Μάρκος ο πρεσβύτερος, ο Ντουτέρτε χρησιμοποίησε στοχευμένη νομική παρενόχληση εναντίον μιας εξέχουσας δημοσιογράφου, όπως η Μαρία Ρέσα. Η σύλληψη του Γουόλντεν Μπέλο στις αρχές Αυγούστου δείχνει ότι το νέο καθεστώς Μάρκος θα χρησιμοποιήσει παρόμοιες μεθόδους.

Πολλές από τις τεχνικές που χρησιμοποίησε ο Ντουτέρτε για να ενισχύσει την εξουσία του ήταν παρόμοιες με εκείνες των προηγούμενων προέδρων. Η αριστερά, με προεξέχον το κίνημα των ΕΔ, αποτέλεσε στόχο καταστολής. Ο Ντουτέρτε κατήγγειλε τους νόμιμους ακτιβιστές ως μέλη του παράνομου ΚΚΦ και εκατοντάδες προοδευτικοί ακτιβιστές έχουν δολοφονηθεί.

Οι υποστηρικτές του τμήματος των Φιλιππίνων της Τέταρτης Διεθνούς έγιναν επίσης στόχοι και αρκετοί σύντροφοι δολοφονήθηκαν.⁷

Η χρήση της «κόκκινης ετικέτας»⁸ δεν έγινε μόνο από τον Ντουτέρτε ούτε η χρησιμοποίηση ομάδων θανάτου. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας της στις αρχές της δεκαετίας του 2010, η Γκλόρια Αρρόγιο χρησιμοποίησε τέτοια εργαλεία όταν η θέση της φαινόταν να απειλείται.

Για να διατηρήσει την εξουσία, παρατήρησε ο ειδικός σε θέματα δικαίου Τόνι Λα Βίνια, ο Ντουτέρτε «χρησιμοποίησε ως όπλο τον νόμο και το Κογκρέσο, χρησιμοποιώντας νομικά μέσα για να δικαιολογήσει κινήσεις καταστολής των επικριτών. Ο Ντουτέρτε κατάφερε επίσης να γεμίσει τόσο τη Βουλή των Αντιπροσώπων όσο και την παραδοσιακά ανεξάρτητη Γερουσία με συμμάχους του, οι οποίοι ψήφιζαν νομοσχέδια και ψηφίσματα με βάση τις επιθυμίες του». Οι προκάτοχοί του χρησιμοποιούσαν παρόμοιες τεχνικές: «Ο Ντουτέρτε, προφανώς, τα κατάφερε καλύτερα όντας πιο αδίστακτος. Αυτή είναι πραγματικά η διαφορά».⁹

Από τις υποσχέσεις που έδωσε, ο Ντουτέρτε τήρησε πραγματικά μόνο μία: να οργανώσει δολοφονίες μεγάλης κλίμακας. Αυτή είναι η ουσιαστική διαφορά μεταξύ του Ντουτέρτε και των προκατόχων του. Υπήρξαν περίπου 3.257 εξωδικαστικές εκτελέσεις κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μάρκος. Ο αριθμός τέτοιων δολοφονιών υπό τον Ντουτέρτε είναι πολύ μεγαλύτερος – τα θύματα του «πολέμου κατά των ναρκωτικών» ανέρχονται σε δεκάδες χιλιάδες.

Τα πρώτα θύματα ήταν υποτίθεται χρήστες και έμποροι ναρκωτικών, αλλά δεν άργησαν να γίνουν στόχοι και ακτιβιστές και επικριτές της κυβέρνησης. Η απειλή ότι θα συμπεριληφθούν σε έναν από τους δημόσιους καταλόγους των λεγόμενων «προσωπικοτήτων των ναρκωτικών» έγινε ένα αποτελεσματικό εργαλείο εκφοβισμού.

Είναι σημάδι της κατάστασης της αστικής δημοκρατίας στις Φιλιππίνες το γεγονός ότι αυτά τα επίπεδα κρατικά εγκεκριμένης βίας δεν απαίτησαν από τον Ντουτέρτε να προβεί σε ριζικές θεσμικές αλλαγές, πόσο μάλλον να κηρύξει δικτατορία.

Μεταφορά ισχύος

Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε λίγο μετά τις εκλογές, ο Φιλιππινέζος ακαδημαϊκός και ακτιβιστής Γουόλντεν Μπέλο επισήμανε επίσης την απογοήτευση από τη φιλελεύθερη δημοκρατία ως κινητήρια δύναμη πίσω από την εκλογή του Ντουτέρτε και του Μάρκος.

«Αν και πιθανώς σε επίπεδο συνειδητών κινήτρων είναι ασαφές και διάχυτο, η ψήφος υπέρ του Ντουτέρτε και οι ακόμη περισσότερες ψήφοι υπέρ του Μάρκος προήλθαν από την ευρέως διαδεδομένη δυσαρέσκεια για την επιμονή της μεγάλης ανισότητας σε μια χώρα όπου λιγότερο από το 5% του πληθυσμού κατέχει πάνω από το 50% του πλούτου.

Ήταν μια διαμαρτυρία κατά της ακραίας φτώχειας που κατακλύζει το 25% του λαού και της φτώχειας, με ευρεία έννοια, που κρατάει στα νύχια της περίπου το 40% του λαού».¹⁰

Αυτή η δυσαρέσκεια είναι ένα σημαντικό μέρος της εξήγησης, αλλά εγείρει επίσης ιδιαίτερα το ερώτημα γιατί πολλοί από τους φτωχούς, οι οποίοι έχουν ελάχιστα να κερδίσουν από τη συνέχιση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, ψήφισαν ειδικά τον Ντουτέρτε και τον Μάρκος.

Η δομική, συνεχής φτώχεια και η έλλειψη μιας αξιόπιστης προοδευτικής εναλλακτικής λύσης μπορεί να οδηγήσει σε εκτεταμένα αισθήματα παραίτησης και στην αναζήτηση μιας εξωτερικής δύναμης, όπως ένας καλοπροαίρετος ηγέτης, που μπορεί να προσφέρει βοήθεια στους ανθρώπους που βρίσκονται με την πλάτη στον τοίχο. Οι ελπίδες για μια τέτοια βοήθεια συχνά συνδυάζονται με το φόβο της αστάθειας που θα διατάρασσε μια ήδη επισφαλή ισορροπία.

Για ένα υποαπασχολούμενο και άνεργο υποπρολεταριάτο, το οποίο δεν διαθέτει αποθέματα ή μέσα για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, και χωρίς εμπειρίες συλλογικής δύναμης, κάθε είδους αστάθεια εμφανίζεται πρώτα απ’ όλα ως απειλή. Ο Ντουτέρτε και ο Μάρκος έπαιξαν με αυτά τα αισθήματα απόγνωσης και τις μειωμένες προσδοκίες υποσχόμενοι μια πατερναλιστική, στοργική ηγεσία.

Η εκλογή του Μάρκος Τζούνιορ δεν ήταν καθόλου δικό του, προσωπικό επίτευγμα. Δεν ήταν η εκλογή ενός προσώπου «αλλά μιας φατρίας που ανέκτησε την εξουσία», όπως γράφει ο Πιερ Ρουσέ.¹¹ Η εκλογή ήταν το αποτέλεσμα ενός σχεδίου που διήρκεσε δεκαετίες.

Τα πρώτα βήματα της δυναστείας των Μάρκος πίσω προς το προεδρικό μέγαρο έγιναν τη δεκαετία του ’90, όταν η χήρα του πρώην δικτάτορα, Ιμέλντα Μάρκος, έθεσε υποψηφιότητα για πρόεδρος. Η Ιμέλντα, ικανή πολιτική μηχανοράφος, έχασε, αλλά οι εκστρατείες της εξασφάλισαν ότι το όνομα Μάρκος παρέμεινε ορατό.

Αξιοσέβαστοι αστοί πολιτικοί προσχώρησαν στις καλά χρηματοδοτούμενες εκστρατείες της Ιμέλντα, βοηθώντας τη δυναστεία Μάρκος να απαλλαγεί από το στίγμα που συνδεόταν με τη δικτατορία.

Με τη βοήθεια των δισεκατομμυρίων που λεηλατήθηκαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, η δυναστεία Μάρκος ανασυγκρότησε τις εξουσίες της, καθώς μέλη της οικογένειας εκλέγονταν σε περιφερειακές και εθνικές θέσεις.

Ακόμη και η αριστερά των ΕΔ έπαιξε ένα μικρό ρόλο στο να καταστεί δυνατή η πολιτική καριέρα του Μάρκος Τζούνιορ. Το 2010, ο Μάρκος Τζούνιορ έβαλε με επιτυχία υποψηφιότητα για τη Γερουσία ως μέλος ενός συνασπισμού που περιλάμβανε και το κίνημα των ΕΔ.¹² Η προεκλογική εκστρατεία έδωσε την εικόνα του Μάρκος Τζούνιορ να μοιράζεται ένα βήμα με ανθρώπους που είχαν υπάρξει πολιτικοί κρατούμενοι υπό τον πατέρα του.

Στο Facebook και το Twitter, bots, influencers και trolls παρενοχλούν τους επικριτές των Μάρκος και Ντουτέρτε, διαδίδουν απίστευτες ιστορίες για τα επιτεύγματά τους και παρουσιάζουν τη δικτατορία ως μια χρυσή εποχή των Φιλιππίνων. Η κλίμακα και η εμβέλεια αυτής της μηχανής παραπληροφόρησης δείχνει ότι υπάρχουν σημαντικά χρήματα και οργάνωση πίσω από αυτήν.

Σχετικός με τον ρόλο του πλούτου της δυναστείας Μάρκος είναι και ο ρόλος της πατρωνίας. Μια πρακτική που έχει τις ρίζες της στο αποικιοκρατικό παρελθόν, η πατρωνία «παρέχει ένα ιδίωμα για την άρθρωση αιτημάτων από τα κάτω» με «πελάτες οποιασδήποτε κοινωνικής τάξης να έχουν παραδοσιακά καλέσει αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους».

Αυτοί οι «δεσμοί πατρόνων-πελατών, που συνδέονται με αμοιβαίες υποχρεώσεις, αλλά είναι επίσης επιρρεπείς στη διάσπαση, ενισχύουν την κοινωνική ιεραρχία και τη συνεχιζόμενη ανισότητα μεταξύ των δύο κομμάτων, μειώνοντας τις πιθανότητες για λαϊκή δημοκρατία».¹³

Ως οι υψηλότερα ιστάμενοι προστάτες στη χώρα, οι πρόεδροι των Φιλιππίνων χρησιμοποιούν αυτούς τους δεσμούς για να διατηρήσουν την υποστήριξη των πολιτικών, μοιράζοντας θέσεις εργασίας, αξιώματα, χρήματα.

Συνήθως, οι δεσμοί αυτοί φθείρονται καθώς οι πρόεδροι πλησιάζουν στο τέλος της θητείας τους και οι πελάτες αναζητούν νέους προστάτες. Ο Ντουτέρτε δεν ξέφυγε από αυτή τη δυναμική, αλλά μεγάλο μέρος του δικτύου του μεταφέρθηκε στον νέο κορυφαίο προστάτη.

Όπως επεσήμαναν οι σοσιαλιστές των Φιλιππίνων, «οι τοπικοί ηγέτες δεν θα διακινδύνευαν τις δικές τους θέσεις αν δεν είχαν διαισθανθεί ότι το έδαφος είχε ήδη μετακινηθεί κάτω από τα πόδια τους και αν ο Μπονγκμπόνγκ βρισκόταν σε τροχιά κατολίσθησης».¹⁴ Ο Ντουτέρτε άνοιξε την πόρτα για τον Μάρκος Τζούνιορ. Η βία και ο εκφοβισμός του βοήθησαν στην περαιτέρω περιθωριοποίηση της αντιπολίτευσης. Η πατρωνία, η παραπληροφόρηση, η εκτεταμένη κοινωνική απόγνωση και η σύνδεσή του με τον Ντουτέρτε έφεραν τον Μπονγκμπόνγκ στην εξουσία.

Η Αριστερά και οι επιλογές της

Η πλειοψηφία των αριστερών δυνάμεων, από τους προοδευτικούς φιλελεύθερους έως τους σοσιαλιστές (συμπεριλαμβανομένου του μπλοκ των Εθνικο-Δημοκρατών), υποστήριξε την εκστρατεία της Ρομπρέδο. Η Ρομπρέδο, η οποία έχει παρελθόν ως δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της οποίας η προσωπική ακεραιότητα αναγνωρίζεται από πολλούς, θεωρήθηκε από ορισμένους ως κάποια που δεν θα μπορούσε απλώς να αποτελέσει το «μικρότερο κακό», αλλά να σπρωχτεί προς κάποιες προοδευτικές μεταρρυθμίσεις. Για άλλους αριστερούς ακτιβιστές, η υποστήριξη της φιλελεύθερης υποψήφιας ήταν μια αναγκαία αντίδραση έκτακτης ανάγκης στην προοπτική επιστροφής του Μάρκος στην εξουσία.

Για άλλους πάλι, με κυριότερο το κίνημα των ΕΔ, η υποστήριξη ενός αστού υποψηφίου εναντίον ενός άλλου είναι η συνήθης προσέγγισή τους. Οι ΕΔ και τα ακτιβιστικά τους δίκτυα είναι χρήσιμα για τους υποψηφίους που επιθυμούν να κινητοποιήσουν τον κόσμο στους δρόμους, και οι μαζικές συγκεντρώσεις της εκστρατείας της Ρομπρέδο πιθανόν να μην ήταν τόσο επιτυχημένες χωρίς αυτά.

Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι το φιλελεύθερο στρατόπεδο δεν τους είχε συγχωρήσει την προηγούμενη υποστήριξή τους στον Ντουτέρτε και οι υποψήφιοι των ΕΔ αντιμετωπίστηκαν μάλλον ψυχρά. Στις εκλογές του 2022, το μπλοκ των ΕΔ έχασε πάνω από τις μισές έδρες του.

Μόνο ένας υποψήφιος της αντιπολίτευσης εξελέγη στη Γερουσία: η Ρίσα Οντιβέρος του Ακμπαγιάν, μιας σοσιαλδημοκρατικής ομάδας που συνδέθηκε στενά με το Φιλελεύθερο Κόμμα της Ρομπρέδο.

Ένα μέρος της ριζοσπαστικής αριστεράς υιοθέτησε διαφορετική προσέγγιση. Στις εκλογές του 2022 έγινε η πρώτη ανοιχτά σοσιαλιστική προεδρική εκστρατεία στις Φιλιππίνες, αυτή του συνδικαλιστή ηγέτη Λέοντι ντε Γκουζμάν, με υποψήφιο σύντροφό του τον Γουόλντεν Μπέλο.¹⁵ Η εκστρατεία τους υποστήριξε επίσης έναν αριθμό υποψηφίων γερουσιαστών, συμπεριλαμβανομένων των Νέρι Κολμενάρες και Ρίσα Οντιβέρος.

Ο στόχος της εκστρατείας ήταν να φέρει «μια επαναστατική προοπτική στην κοινή γνώμη» και να οικοδομήσει «την πολιτική και οργανωτική υποδομή που θα χρειαστεί για να γίνουν τέτοιες πρωτοβουλίες βιώσιμες».

Λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει μια τέτοια πρωτοβουλία, υπήρχαν κάποια θετικά σημάδια. Το 2016, θέτοντας υποψηφιότητα για τη Γερουσία, ο Γουόλντεν Μπέλο συγκέντρωσε λίγο πάνω από ένα εκατομμύριο ψήφους (2,41%). Φέτος, ο σοσιαλιστής υποψήφιος γερουσιαστής Λούκε Εσπίριτου κέρδισε σχεδόν 3,5 εκατομμύρια ψήφους (6,21%), ενώ ο Νέρι Κολμενάρες διατήρησε το μεγαλύτερο μέρος της υποστήριξής του. Θα πρέπει ωστόσο να ληφθεί υπόψη ότι οι ψηφοφόροι μπορούν να επιλέξουν 12 διαφορετικούς υποψηφίους γερουσιαστές.

Η εκστρατεία έφερε όντως σοσιαλιστικές ιδέες και προτάσεις για διαρθρωτικές αλλαγές σε μια εθνική πλατφόρμα. Αλλά τα αποτελέσματα του 0,17 των ψήφων για τον Ντε Γκουζμάν και ένα παρόμοιο αποτέλεσμα για την υποψηφιότητα του Μπέλο ως αντιπροέδρου πρέπει να αποτέλεσαν απογοήτευση για πολλούς από τους υποστηρικτές τους.

Για να προχωρήσουμε μπροστά, πρέπει να γίνει μια ανοιχτή συζήτηση για το ποιον στρατηγικό προσανατολισμό πρέπει να ακολουθήσουν οι σοσιαλιστές. Σε κάθε περίπτωση, πολλές από τις δυνάμεις που βγήκαν μπροστά για να υποστηρίξουν τη Ρομπρέδο θα είναι απαραίτητες για την οικοδόμηση μιας αξιόπιστης αριστερής αντιπολίτευσης.

Τι να περιμένουμε;

Είναι πολύ νωρίς για να προβλέψουμε λεπτομερώς πώς θα μοιάζει μια προεδρία Μάρκος, αλλά μπορούμε να περιμένουμε έναν «ντουτερτινισμό χωρίς τον Ντουτέρτε». Με βάση τις πρόσφατες δηλώσεις, ο «πόλεμος κατά των ναρκωτικών», αφού εκπλήρωσε τη λειτουργία του, θα περιοριστεί τουλάχιστον προς το παρόν. Κάθε ελπίδα για δικαιοσύνη για τα θύματα ή τιμωρία των δραστών θα είναι μάταιη και ο «πόλεμος» μπορεί να ξαναρχίσει όποτε ο πρόεδρος το κρίνει απαραίτητο. Μπορούμε να περιμένουμε ότι η καταστολή των προοδευτικών ακτιβιστών θα συνεχιστεί.

Ο οικονομικός αναπροσανατολισμός του καπιταλισμού των Φιλιππίνων προς την Κίνα, που ξεκίνησε πριν από τον Ντουτέρτε αλλά επιταχύνθηκε κατά τη διάρκεια της θητείας του, θα συνεχιστεί επίσης. Κατά τη διάρκεια της θητείας του Ντουτέρτε ενθαρρύνθηκαν οι κινεζικές επενδύσεις και η σημασία της Κίνας ως ξένης αγοράς καθώς και ως ξένου επενδυτή στις Φιλιππίνες αυξάνεται ραγδαία.¹⁶

Οι Φιλιππίνες παραμένουν μια περιφερειακή καπιταλιστική οικονομία, η οποία εξάγει πρώτες ύλες, γεωργικά προϊόντα και ορισμένα προϊόντα χαμηλής προστιθέμενης αξίας, ενώ πολλές ξένες επενδύσεις κατευθύνονται στην κερδοσκοπία της γης και σε τομείς με χαμηλούς μισθούς.

Οι αυξανόμενοι οικονομικοί δεσμοί με την Κίνα θα συνδυαστούν στο άμεσο μέλλον με στρατιωτικούς και πολιτικούς δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η διατήρηση αυτών των δεσμών αποτελεί προτεραιότητα για την Ουάσινγκτον, η οποία θα αγνοήσει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους προέδρους των Φιλιππίνων σε αντάλλαγμα για την υποταγή τους. Στο εσωτερικό των Φιλιππίνων, η υποστήριξη των ΗΠΑ εξακολουθεί επίσης να θεωρείται ως το μόνο αξιόπιστο αντίβαρο στις βαθιά αντιδημοφιλείς επεμβάσεις της Κίνας στα δικαιώματα των Φιλιππίνων στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Στο άρθρο που αναφέρθηκε, ο Μπέλο προσβλέπει στο ότι «εκατομμύρια άνθρωποι θα συνειδητοποιήσουν ότι δεν έχουν οδηγηθεί στη γη της επαγγελίας του γάλακτος και του μελιού», όταν δουν ότι ο Μάρκος δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις προσδοκίες τους. Αλλά το ότι ο Ντουτέρτε αθέτησε κατά παρόμοιο τρόπο τις υποσχέσεις του δεν του καταλογίστηκε. Ο Ντουτέρτε απέδωσε με επιτυχία τις αποτυχίες του στα γραφειοκρατικά εμπόδια και κυρίως στην παρεμπόδιση από τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Θα μπορέσει ο Μάρκος, όπως και ο Ντουτέρτε πριν από αυτόν, να μετατρέψει την απογοήτευση σε πλεονέκτημά του, στρέφοντάς την εναντίον των αντιπάλων του; Ο Μάρκος έχει το πλεονέκτημα ότι σε σύγκριση με τον Ντουτέρτε έδωσε αρχικά λίγες συγκεκριμένες υποσχέσεις.

Θα καταφέρει να κρατήσει ενωμένους τους καπιταλιστές συμμάχους του και να κυβερνήσει μέσω του ελέγχου των υφιστάμενων θεσμών ή θα καταργήσει τους θεσμούς της αστικής δημοκρατίας;

Με τόσο ευρεία υποστήριξη, μια αποδυναμωμένη αντιπολίτευση και ένα μεγάλο μέρος της καπιταλιστικής τάξης ενωμένο πίσω του, η τελευταία επιλογή δεν φαίνεται απαραίτητη για τον Μάρκος Τζούνιορ.

Με ένα απαξιωμένο πολιτικό κέντρο, μια αριστερά που δεν θεωρείται αξιόπιστη εναλλακτική λύση από πολλούς φτωχούς και καταπιεσμένους, και ευρεία υποστήριξη για αυταρχικές πολιτικές, οι Φιλιππίνες προσφέρουν ένα πολιτικό τοπίο που δεν είναι σχεδόν μοναδικό ούτε στον Παγκόσμιο Βορρά ούτε στον Νότο. Πιο ιδιαίτερη για τις Φιλιππίνες είναι η παράδοση της εκτεταμένης κοινωνικής αντίστασης και των εκτεταμένων δικτύων ακτιβιστών.

Η θέση του Μάρκος Τζούνιορ φαίνεται ασφαλής – όπως και του πατέρα του στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα. Και όμως, μερικά χρόνια αργότερα, ο ίδιος και ο πατέρας του χρειάστηκε να απομακρυνθούν από τη χώρα από την αμερικανική πολεμική αεροπορία.

Τα ίδια διαρθρωτικά προβλήματα που έφεραν τον Ντουτέρτε και τον Μάρκος στην εξουσία θα μπορούσαν να γίνουν η καταστροφή τους. Αλλά για να σταματήσουν αυτά τα προβλήματα να παράγουν τέρατα όπως οι Μάρκος και Ντουτέρτε, θα χρειαστεί πολλή δουλειά για την πολιτική οργάνωση και την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής εναλλακτικής λύσης.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Alex de Jong, “Continuity of Violence in the Philippines”, Against the Current, τεύχος 220, Σεπτέμβριος/Οκτώβριος 2022, https://againstthecurrent.org/atc220/philippines-continuity-of-violence/. Αναδημοσίευση: International Viewpoint, 1 Σεπτεμβρίου 2022, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article7795.

Σημειώσεις

1 Herbert Docena, Maria Khristine Alvarez, Joshua Makalintal, “By Failing to Transform the Philippines, Liberals Paved the Way for the Reactionary Right”, 2 Αυγούστου 2022, Jacobin, https://jacobin.com/2022/08/philippines-reactionary-right-ferdinand-marcos-jr-liberals-reform.

2 Frederick Engels, Origins of the Family, Private Property, and the State, online [https://www.marxists.org/archive/marx/works/1884/origin-family/ch09.htm].

3 Renato Reyes Jr, “Left won’t fold flags despite alliance with Duterte”, Rappler, 3 Ιουλίου 2016, https://www.rappler.com/voices/imho/138512-philippines-left-duterte-alliance.

4 Ang Bayan, 7 Ιουλίου 2016, 1 και Ang Bayan, 7 Ιουνίου 2016, 1.

5 Παρατίθεται στο Ang Bayan, 21 Αυγούστου 2016, 3.

6 Vicente L. Rafael, The Sovereign Trickster. Death and Laughter in the Age of Duterte. Ντάραμ και Λονδίνο: Duke University Press, 2022, 98.

7 RPM-M, “Statement of Condemnation on the Murder of Comrade Ruben” (5 Μαρτίου 2017), online: [shorturat/djFIY], “Statement regarding the killing of Comrade Zandro/Tripon” (27 Δεκεμβρίου 2021), online: [shorturl.at/l.op023].

8 [Σ.τ.Μ.:] «Το “κόκκινο μαρκάρισμα” στις Φιλιππίνες είναι η μια μαύρη λίστα ατόμων ή οργανώσεων που ασκούν κριτική ή δεν υποστηρίζουν πλήρως τις ενέργειες μιας εν ενεργεία κυβερνητικής διοίκησης στη χώρα. Αυτά τα άτομα και οι οργανώσεις “μαρκάρονται” είτε ως κομμουνιστές είτε ως τρομοκράτες είτε και τα δύο, ανεξάρτητα από τις πραγματικές πολιτικές πεποιθήσεις ή τις σχέσεις τους. Η πρακτική αυτή αποτελεί κατάλοιπο του Ψυχρού Πολέμου.» “Red-tagging in the Philippines”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Red-tagging_in_the_Philippines.

9 Mara Cepeda, “Duterte crushes opposition, serves Marcos power on a silver platter”, Rappler, 19 Ιουνίου 2022, https://www.rappler.com/newsbreak/in-depth/duterte-crushes-opposition-serves-marcos-power-on-silver-platter/.

10 Walden Bello, “Why the son of a hated dictator won the Philippine elections”, FPIF, 18 Μαΐου 2022, https://fpif.org/why-the-son-of-a-hated-dictator-won-the-philippine-elections/.

11 Pierre Rousset, “Philippines: Ferdinand Marcos Jr. succeeds Rodrigo Duterte and his clan completes the reconquest of power”, International Viewpoint, 25 Ιουλίου 2022, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article7752.

12 Carmela Fonbuena, “Philippine left backs Villar, Legarda”, ABS-CBN News, 14 Δεκεμβρίου 2009, https://news.abs-cbn.com/nation/12/14/09/philippine-left-backs-villar-legarda?page=1.

13 Vicente L. Rafael, “The Return of the Marcoses”, New York Review Books, 21 Ιουλίου 2022, https://www.nybooks.com/daily/2022/07/21/the-return-of-the-marcoses/.

14 Herbert Docena, Maria Khristine Alvarez, “Pariah to President”, New Left Review Sidecar, 26 Μαΐου 2022, https://newleftreview.org/sidecar/posts/pariah-to-president.

15 Maria Khristine Alvarez, Joshua Makalintal, Herbert Docena, “The Philippine Left Has an Opportunity to Break the Country’s Political Mold”, Jacobin, 1 Μαρτίου 2022, https://jacobin.com/2022/03/philippines-social-democrats-communists-election-marcos-duterte-robredo.

16 Alvin Camba and Rongchen Jiang, “Beyond Infrastructure: Chinese Capital in the Philippines Under Duterte”, The Diplomat, 8 Απριλίου 2022, https://thediplomat.com/2022/04/beyond-infrastructure-chinese-capital-in-the-philippines-under-duterte/.