Harrison Stetler

Το συνταγματικό πραξικόπημα του Εμανουέλ Μακρόν βύθισε τη Γαλλία στην κρίση

Από την αρχή υπήρχε πάνω από τον αγώνα της Γαλλίας για τη μεταρρύθμιση της συνταξιοδότησης μια υπενθύμιση πως, ό,τι και να γίνει, ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν σκόπευε να κάνει το δικό του.

Την περασμένη Πέμπτη, η πρωθυπουργός Ελιζαμπέτ Μπορν ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση Μακρόν θα «αναλάβει την ευθύνη της» (η λακωνική διατύπωση για το διάταγμα στο άρθρο 49, παράγραφος 3 του γαλλικού συντάγματος) για να επιβάλει την θέσπιση μιας αύξησης του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης από τα εξήντα δύο στα εξήντα τέσσερα έτη. Κατατέθηκαν αμέσως την Παρασκευή, δύο προτάσεις μομφής ως απάντηση –ο μόνος τρόπος για να ανατραπεί το λεγόμενο 49.3– καταψηφίστηκαν στην Εθνοσυνέλευση στις 20 Μαρτίου. Αρκετοί βουλευτές από τους κεντροδεξιούς Ρεπουμπλικάνους, υποτίθεται κόμμα της αντιπολίτευσης, επέλεξαν να στηρίξουν την κυβέρνηση μειοψηφίας του Μακρόν.

Το συνταξιοδοτικό νομοσχέδιο του Μακρόν είναι πλέον έτοιμο να γίνει νόμος, εκτός από μερικά σενάρια, όπως η προσφυγή στο Συνταγματικό Συμβούλιο και μια πιθανή πρωτοβουλία δημοψηφίσματος για την ανάκληση του νομοθετικού πακέτου. Η μεταρρύθμιση της κυβέρνησης αποσκοπούσε επισήμως στην κάλυψη ενός δημοσιονομικού κενού και στον κατευνασμό των υποτιθέμενων επιφυλακτικών χρηματοπιστωτικών αγορών, όπως φέρεται να προειδοποίησε ο Μακρόν στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου την περασμένη Πέμπτη, όταν τελικά ελήφθη η απόφαση για την επιβολή της νομοθεσίας.

Ανεπίσημα, η πραγματοποίηση της μεταρρύθμισης της συνταξιοδότησης είχε μετατραπεί σε εμμονή για τον πρόεδρο, ο οποίος έφτασε να τη θεωρεί ως το μαγικό κλειδί για την επιβεβαίωση της εξουσίας του στην αρχή της δεύτερης θητείας του. Η ειρωνεία τώρα είναι ότι ο Μακρόν έριξε τον πρώτο πυροβολισμό σε μια πολιτική κρίση που τον έχει αφήσει όλο και πιο απομονωμένο.

Το άρθρο 49,3 είναι μια από τις πιο θρασύτατες πράξεις προνομίου της εκτελεστικής εξουσίας που επιτρέπει η Πέμπτη Δημοκρατία της Γαλλίας – το πολιτικό σύστημα που εγκαθίδρυσε ο Σαρλ ντε Γκωλ, αφού επανήλθε στην εξουσία μετά το πραξικόπημα της ακροδεξιάς το 1958. Ενώ στις βουλευτικές εκλογές του περασμένου Ιουνίου οι υποστηρικτές του Μακρόν παρέμειναν το μεγαλύτερο μπλοκ, έχασαν την πλειοψηφία των εδρών τους∙ ήδη πριν από την απόφαση της περασμένης εβδομάδας για τις συντάξεις, η Μπορν είχε χρησιμοποιήσει αυτή την εξουσία για να παρακάμψει το κοινοβούλιο δέκα φορές στο παρελθόν, σε μια σειρά από νομοσχέδια για τον προϋπολογισμό.

Αλλά το να καταφύγει στο 49,3 για ένα ευαίσθητο θέμα όπως η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος σημαίνει να βάλει φωτιά σε μια πολιτική πυριτιδαποθήκη. Η μονοσήμαντη προσπάθεια του προέδρου να επιβάλει την επιθυμητή μεταρρύθμιση –μια μεταρρύθμιση που απορρίφθηκε από μια συμμαχία συνδικάτων της χώρας^[1] και της οποίας η οικονομική αιτιολόγηση έχει επικριθεί από το ίδιο το συμβουλευτικό όργανο του κράτους για τις συντάξεις^[2]– επιβαρύνει επικίνδυνα τους κυβερνητικούς θεσμούς της Γαλλίας, προκαλώντας έκπληξη στην αντιπολίτευση, ακόμη και σε ορισμένους από τους συμμάχους του προέδρου.

Η λαϊκή βούληση

Μπλοκάροντας την κοινοβουλευτική εξουσία, η κυβέρνηση Μακρόν παρακάμπτει επίσης τις επιθυμίες της συντριπτικής πλειοψηφίας του γαλλικού λαού. Σύμφωνα με τις περισσότερες δημοσκοπήσεις, τα δύο τρίτα του πληθυσμού απορρίπτουν το πακέτο μέτρων της κυβέρνησης^[3]. Το ποσοστό αυτό δεν έχει μετακινηθεί σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια των δύο μηνών που το νομοσχέδιο βρίσκεται στη νομοπαρασκευαστική ατζέντα, με την κυβέρνηση να αρνείται να διαπραγματευτεί τα βασικά σημεία του σχεδίου της: κλείσιμο μιας τρύπας στον προϋπολογισμό αποκλειστικά με την παραμονή των εργαζομένων στα τέλη της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας, καμία σοβαρή εξαίρεση για τα πιο απαιτητικά επαγγέλματα ή για τους ανθρώπους της εργατικής τάξης που εντάσσονται στο εργατικό δυναμικό πολύ νωρίτερα από τους υπαλλήλους, και κατηγορηματική άρνηση να συγκεντρωθούν κεφάλαια μέσω αυξημένων εισφορών μισθοδοσίας από πλούσιους μισθωτούς ή εργοδότες.

Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν βγει στους δρόμους από τα μέσα Ιανουαρίου, όταν το νομοσχέδιο εισήχθη επίσημα και τέθηκε σε ταχεία διαδικασία για να εγκριθεί εσπευσμένα σε πενήντα ημέρες. Αν αυτό δεν ήταν αρκετό για να κάνει την κυβέρνηση να επανεξετάσει τη δέσμη μέτρων, το κύμα απεργιών και διαμαρτυριών ανάγκασε τουλάχιστον τον Μακρόν να βρεθεί στη δυσάρεστη θέση να πιέσει με το ζόρι τη μεταρρύθμιση που υπέγραψε^[4]. Θα μπορούσε τελικά να εξελιχθεί σε μια πύρρειο νίκη για τον πρόεδρο.

Προς το παρόν τουλάχιστον, η πίεση αυτή δεν δείχνει σημάδια ύφεσης. Κατά τη διάρκεια των πέντε νυχτών διαμαρτυρίας, απρογραμμάτιστες διαδηλώσεις εμφανίστηκαν σε όλη τη χώρα. Στο Παρίσι, 292 άτομα συνελήφθησαν μόνο το βράδυ της Πέμπτης [16 Μάρτη]^[5]. Το βράδυ της Δευτέρας [20 Μάρτη], μετά την αποτυχία των ψηφοφοριών μομφής, τουλάχιστον άλλοι 234 συνελήφθησαν στην πρωτεύουσα^[6]. Οι αριθμοί αυτοί ξεπερνούν κατά πολύ τον αριθμό των συλλήψεων στις προηγούμενες, προγραμματισμένες διαδηλώσεις. Δείχνουν επίσης προς μια πιο επιθετική καταστολή, με αστυνομικούς των ΜΑΤ να επιτίθενται σε διαδηλωτές που είχαν συγκεντρωθεί σε πλατείες και να τους κυνηγούν σε πολυσύχναστους δρόμους με καφετέριες^[7].

Μια νέα ημέρα πανεθνικής απεργίας που διοργανώνεται από τη συμμαχία συνδικάτων της Γαλλίας προγραμματίστηκε για την Πέμπτη 23 Μαρτίου. Τα κόμματα της αριστερής συμμαχίας που ηγήθηκαν του κοινοβουλευτικού αγώνα κατά του νομοσχεδίου τους τελευταίους δύο μήνες καλούν σε μαζική αύξηση των κινητοποιήσεων. Εν τω μεταξύ, το κίνημα της αντιπολίτευσης δείχνει σημάδια ριζοσπαστικοποίησης από την αρχή, με πολλούς σε βασικούς τομείς της συνδικαλιστικής βάσης να είναι πρόθυμοι να κινηθούν μπροστά από την ηγεσία τους και τον κόσμο να αναλαμβάνει πιο περιστασιακές και αντισυμβατικές δράσεις.

Η πίεση που θα χρειαζόταν για να κάνει τον Μακρόν να υποχωρήσει τώρα είναι τεράστια. Υπάρχει, ωστόσο, προηγούμενο για μια κυβέρνηση που υπαναχωρεί αφού επιβάλει έναν αντιλαϊκό νόμο μέσω του «49,3». Το 2006, η κυβέρνηση του προέδρου Ζακ Σιράκ χρησιμοποίησε την εξουσία αυτή για να θεσπίσει μια μεταρρύθμιση σχετικά με τις συμβάσεις για τους εργαζόμενους στην πρώτη εργασία τους, πριν αναγκαστεί να υποχωρήσει μπροστά στις μαζικές διαδηλώσεις.

Είναι πολύ πιο πιθανό ο Μακρόν να προχωρήσει σε ανασχηματισμό της κυβέρνησής του. Αλλά προς το παρόν, και παρά τις εκκλήσεις από όλη την αντιπολίτευση να αποσυρθεί η Μπορν, ο Μακρόν φαίνεται να έχει αποφασίσει να την κρατήσει στη θέση της. Υπολογίζουν ότι οι κινητοποιήσεις θα υποχωρήσουν ή θα διασπαστούν σε έναν ριζοσπαστικό πυρήνα που θα μπορεί να τροφοδοτήσει τα πρωτοσέλιδα με εικόνες μαύρων μπλοκ σε κατάσταση αμόκ. «Έχουμε το δικαίωμα να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη “νίκη”», δήλωσε η Μπορν σε συνάντηση με συμμάχους της την Τρίτη^[8]. Για τον πρόεδρο, η ίδια η αποτυχημένη ψήφος δυσπιστίας αποτελεί επιτυχία: «Η νίκη σε μια ψηφοφορία δεν μπορεί να παρουσιάζεται ως ήττα».

Διασπάσεις της Δεξιάς

«Σε μια ψηφοφρία όπου ο καθένας θα ψήφιζε σύμφωνα με τη συνείδησή του, επιτρέψτε μου να πω ότι είμαι σίγουρη ότι αυτά τα μέτρα θα είχαν πλειοψηφία, ίσως και μεγάλη πλειοψηφία», δήλωσε η Μπορν ενώπιον του κοινοβουλίου την περασμένη Πέμπτη, καθώς επικαλέστηκε το άρθρο 49,3. Εδώ, στηρίχθηκε σε μια φράση του πρωθυπουργού Μισέλ Ροκάρ την περίοδο 1988-91, ο οποίος υπό τον σοσιαλιστή πρόεδρο Φρανσουά Μιτεράν κατέχει το ρεκόρ χρησιμοποίησης του 49,3.^[9]

Υπάρχει ένας πυρήνας αλήθειας σε αυτό που λέει η Μπορν. Το κυβερνητικό νομοσχέδιο για τη μεταρρύθμιση της συνταξιοδότησης έγινε πεδίο βολής για έναν παραταξιακό αγώνα εξουσίας στο εσωτερικό των κεντροδεξιών Ρεπουμπλικάνων, οι οποίοι εδώ και καιρό υποστηρίζουν την αύξηση του κατώτατου ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης. Η ομάδα του κόμματος στη Γερουσία, όπου είναι η ελεγκτική δύναμη, τάχθηκε τελικά πίσω από τον νόμο, μια ψήφος που οι Μακρονιστές προσπαθούν να περάσουν ως τη σφραγίδα της κοινοβουλευτικής νομιμοποίησης του ψηφίσματος.

Στην Εθνοσυνέλευση, όπου συγκεντρώνεται η συρρικνούμενη νεαρή φρουρά του κόμματος, το κόμμα δυσκολεύτηκε. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να πιστέψουμε την προπαγάνδα των διαφωνούντων μεταξύ των Ρεπουμπλικάνων –η ηγεσία των οποίων τάχθηκε υπέρ του νόμου – υπέρ ενός συμπονετικού, κοινωνικού συντηρητισμού. Τελικά, η δύναμη επέτρεψε στον Μακρόν να πάρει τη χειροβομβίδα για την επιθετική επιδίωξη μιας από τις παλιές, βαθιά ριζωμένες προτεραιότητές του, παρά τη σθεναρή αντίδραση και σε ένα τεταμένο οικονομικό πλαίσιο. Το παιχνίδι των Ρεπουμπλικανών με τον καλό μπάτσο και τον κακό μπάτσο συνεχίστηκε τη Δευτέρα, με σαράντα δύο βουλευτές του κόμματος να απορρίπτουν την κορυφαία πρόταση δυσπιστίας και δεκαεννέα να ψηφίζουν υπέρ. Με το κόμμα διχασμένο μεταξύ μιας πτέρυγας που προτρέπει σε στενότερη συνεργασία με τον πρόεδρο και μιας άλλης που βλέπει τη σωτηρία του κόμματος στην πλήρη τοποθέτησή του στην αντιπολίτευση, τρεις από τους βουλευτές του ψήφισαν ακόμη και υπέρ μιας δεύτερης πρότασης δυσπιστίας που κατέθεσε η Μαρίν Λεπέν.

Επίσημα αντίθετη στο σχέδιο της κυβέρνησης, η απόρριψη της μεταρρύθμισης της συνταξιοδότησης από την ακροδεξιά Rassemblement National της Λεπέν ήταν εξαιρετικά συγκρατημένη και όχι λιγότερο καιροσκοπική, σύμπτωμα του στόχου του κόμματος να ενώσει την παραδοσιακή βάση της κεντροδεξιάς με τους λευκούς ψηφοφόρους της εργατικής τάξης. Με το 49,3, ο Μακρόν έδωσε στη Μαρίν Λεπέν άλλη μια ευκαιρία να τοποθετηθεί ως θεματοφύλακας των θεσμικών κανόνων^[10], την οποία εκμεταλλεύτηκε εισάγοντας τη δεύτερη πρόταση δυσπιστίας που απορρίφθηκε τη Δευτέρα. Αλλά αν ξύσουμε κάτω από την επιφάνεια, η ακροδεξιά δεν περίμενε και πολύ διακριτικά αυτή τη συμπλοκή για να μείνει πιο πίσω, και την ευκαιρία να αναγκάσει την πολιτική προσοχή να επιστρέψει στην ζώνη των ανέσεών της και να φύγει από τους δρόμους – όσο το δυνατόν πιο μακριά από απεργούς εργαζόμενους και κινητοποιημένους φοιτητές.

Διαρκές πραξικόπημα

«Νομίζω ότι ο Εμμανουέλ Μακρόν θα καταφέρει να περάσει τη μεταρρύθμισή του», δήλωσε ο βουλευτής του Rassemblement National και κορυφαίο μέλος του κόμματος Σεμπαστιάν Τσενύ στη Le Monde^[11] στις αρχές Μαρτίου. «Αλίμονο, νομίζω μάλιστα ότι η χώρα έχει συμβιβαστεί με αυτό». Λίγες ημέρες αργότερα, στις 7 Μαρτίου, πάνω από τρία εκατομμύρια άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους, σύμφωνα με το συνδικάτο της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργασίας (CGT) – 1,3 εκατομμύρια, σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών. Όπως και να έχει, ήταν το ρεκόρ από την έναρξη του κινήματος τον Ιανουάριο.

Βασικά, αυτή η λαϊκή πίεση ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας σε αυτή τη μάχη και απέτρεψε την συγκέντρωση των ψήφων στην Εθνοσυνέλευση. Σε αντίθεση με τους γερουσιαστές, οι οποίοι επιλέγονται από εκλεγμένους αξιωματούχους και επομένως βρίσκονται σε απόσταση ασφαλείας από την πίεση των ψηφοφόρων, οι βουλευτές της Εθνοσυνέλευσης εκλέγονται απευθείας από τους ψηφοφόρους, η αποδοκιμασία των οποίων για το πακέτο μέτρων κατέστησε αδύνατο για τους Μακρονιστές να διακινδυνεύσουν μια άμεση ψήφο υπέρ ή κατά την περασμένη Πέμπτη.

Αυτό που μοιάζει με την πικρή κατάληξη της μάχης για τη μεταρρύθμιση της συνταξιοδότησης στη Γαλλία αποκάλυψε ένα πολιτικό σύστημα που γονατίζει κάτω από τις εξουσίες της προεδρίας. Κερδίζοντας κάτι λιγότερο από δέκα εκατομμύρια ψήφους σε ένα εκλογικό σώμα σαράντα οκτώ εκατομμυρίων ανθρώπων στον πρώτο γύρο της προεδρικής εκστρατείας της περασμένης άνοιξης, ο Μακρόν δεν έχει την εντολή που διεκδικεί. Στην πραγματικότητα, επέστρεψε στο αξίωμα κυρίως χάρη στην επιθυμία να αποκλειστεί η ακροδεξιά από την εξουσία – αυτό ίναι ένα ζήτημα όπου εξακολουθεί να υπάρχει πλειοψηφία σε μια κατά τα άλλα βαθιά διχασμένη κοινωνία. Όσον αφορά τη μεταρρύθμιση της συνταξιοδότησης, υπάρχει επίσης μια σαφής πλειοψηφία – και απορρίπτει την προσπάθεια του Μακρόν να καταστρέψει ένα σύστημα που εγγυάται ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την επαγγελματική σταδιοδρομία για να απολαύσει κανείς ό,τι του απομένει από τη ζωή.

Αλλά μια φράξια της πολιτικής τάξης της Γαλλίας είχε την ευκαιρία να καταπατήσει αυτή την επιθυμία και την άρπαξε. Πρόκειται για το «διαρκές πραξικόπημα», όπως περιέγραψε ο νεότερος Μιτεράν την ισορροπία του γκωλικού συντάγματος μεταξύ του προνομίου της εκτελεστικής εξουσίας και της λαϊκής εκπροσώπησης. Δεν απαιτήθηκε εισβολή στο Καπιτώλιο – απλώς μια πειθήνια κλίκα, συνταγματικά οπλισμένη και υποκινούμενη από έναν ξεροκέφαλο πρόεδρο.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Harrison Stetler, “Emmanuel Macron’s Constitutional Coup Has Thrown France Into Crisis”, Jacobin, 22 Μαρτίου 2023, https://jacobin.com/2023/03/emmanuel-macron-pension-reform-no-confidence-vote-49-3-protest.

Σημειώσεις

 ^[1] Cole Stangler, “France Won’t Accept Emmanuel Macron’s Attack on Pensions”, Jacobin, 2 φεβρουαρτίου 2023, https://jacobin.com/2023/02/france-emmanuel-macron-pension-reform-protest-strike-welfare. “Annie Ernaux Met Workers Striking to Defend Their Pensions”, Jacobin, 18 Μαρτίου 2023, https://jacobin.com/2023/03/annie-ernaux-emmanuel-macron-pension-reform-workers-protest-sncf.

^[2] Michaël Zemmour, “Emmanuel Macron’s Plan to Raise the Pension Age Is Class War”, Jacobin, 5 Φεβρουαρίου 2023, https://jacobin.com/2023/02/emmanuel-macron-pension-reform-labor-market-wage-supression-tax-cuts-protest.

^[3] Christine Ollivier, « SONDAGE. Réforme des retraites : 68 % des Français n’y sont toujours pas favorables », Le Journal du Dimanche, 28 Ιανουαρίου 2023, https://www.lejdd.fr/politique/sondage-reforme-des-retraites-68-des-francais-ny-sont-toujours-pas-favorables-132057.

^[4] Juliette Gache, Léontine Gallois, “Small-Town France Is in Revolt Against Emmanuel Macron’s Pension Reform”, Jacobin, 12 Μαρτίου 2023, https://jacobin.com/2023/03/france-pension-reform-protest-olivier-dussopt. “Annie Ernaux Met Workers Striking to Defend Their Pensions”, ό.π. Cole Stangler, “France Won’t...”, ό.π.

^[5] Alixan Lavorel, « Place de la Concorde: 9 personnes déférées sur les 292 interpellations lors de la manifestation jeudi », BFM, 18Μαρτίου 2023, https://www.bfmtv.com/paris/neuf-personnes-deferees-sur-les-292-interpellations-lors-de-la-manifestation-place-de-la-concorde-jeudi_AN-202303180343.html.

^[6] « Retraites : 287 interpellations en France, dont 234 à Paris, dans des rassemblements émaillés de violences », Le Parisien, 20 Μαρτίου 2023, https://www.leparisien.fr/economie/retraites/retraites-des-poubelles-incendiees-a-paris-plusieurs-rassemblements-en-regions-20-03-2023-SJTO2OGBTNEHBF5SQEDQAICBVE.php.

^[7] Antoine Léaument, « Des images dignes des pires régimes autoritaires », Twitter, 21 Μαρτίου 2023, https://twitter.com/ALeaument/status/1638006471144112129?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1638006471144112129%7Ctwgr%5E578a77eaa908bddf4c8636e5a6a01e5290122d83%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.leparisien.fr%2Feconomie%2Fretraites%2Fretraites-des-poubelles-incendiees-a-paris-plusieurs-rassemblements-en-regions-20-03-2023-SJTO2OGBTNEHBF5SQEDQAICBVE.php.

^[8] Ilyes Ramdani, « Borne en campagne, Darmanin en embuscade : Macron face au casse-tête de Matignon », Mediapart, 21 Μαρτίου 2023, https://www.mediapart.fr/journal/politique/210323/borne-en-campagne-darmanin-en-embuscade-macron-face-au-casse-tete-de-matignon.

^[9] Fabien Escalona, “François Mitterrand Gave French Socialists Power at the Price of Their Soul”, Jacobin, 21 Μαΐου 2021, https://jacobin.com/2021/05/francois-mitterrand-french-socialism-parti-socialiste-40th-anniversary.

^[10] Marlon Ettinger, “Marine Le Pen Isn’t on the Same Side as France’s Pension Protesters”, Jacobin, 7 Μαρτίου 2023, https://jacobin.com/2023/03/marine-le-pen-france-pension-retirement-reform-protest-strike.

^[11] Clément Guillou, « Réforme des retraites : le RN évolue “ sur un fil ” face au blocage du pays », Le Monde, 6 Μαρτίου 2023, https://www.lemonde.fr/politique/article/2023/03/06/reforme-des-retraites-face-au-blocage-du-pays-le-rn-evolue-sur-un-fil_6164329_823448.html.