Christine Schwöbel-Patel

Η επικείμενη μάχη για τη Γροιλανδία

Γιατί ο Ντόναλντ Τραμπ έχει τόση εμμονή με τη Γροιλανδία; Κατά τη διάρκεια της πρώτης προεδρίας του, ο Τραμπ εξέπληξε πολλούς εκφράζοντας την πρόθεσή του το 2019 να αγοράσει το νησί της Αρκτικής από τη Δανία στο πλαίσιο μιας συμφωνίας για ακίνητα.

Εκείνη την εποχή, αντιμετωπίστηκε ως επί το πλείστον με χλευασμό, γεγονός που προκλήθηκε εν πολλοίς από τον ίδιο τον Τραμπ που ανέβασε στο Twitter μια εικόνα του χυδαίου Πύργου Τραμπ φυτεμένου στο γαλήνιο σκηνικό της Γροιλανδίας: «Υπόσχομαι να μην το κάνω αυτό στη Γροιλανδία»^[1]. Εξάλλου, το 80% της επιφάνειας της χώρας καλύπτεται από πάγο και το ΑΕΠ της (3,24 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021)^[2] παράγεται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές αλιευμάτων και τις επιδοτήσεις της κυβέρνησης της Δανίας.

Μπορεί να φαινόταν ότι η μεγαλομανία του Τραμπ είχε βάλει στο στόχαστρο ένα παράξενο, ακόμη και εξωπραγματικό, αντικείμενο. Σίγουρα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ δεν έλαβε υπόψη του τις επιθυμίες του ιθαγενούς πληθυσμού των Ινουίτ, ενώ η Δανία, η οποία εξακολουθεί να διατηρεί ορισμένα προνόμια ενός αποικιοκράτη, παρέκαμψε τα σχόλιά του.

Αυξημένη επιμονή

Τις εβδομάδες πριν από την ορκωμοσία του, ωστόσο, ο Τραμπ επέμεινε στην επιθυμία του για έλεγχο της Γροιλανδίας από τις ΗΠΑ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται τη Γροιλανδία «για λόγους εθνικής ασφάλειας», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου^[3]. Αντί να το δει αυτό ως μια απλή συμφωνία για ακίνητα με τη Δανία, αυτή τη φορά, ο εκλεγμένος πρόεδρος αρνήθηκε να αποκλείσει το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει στρατιωτική ή οικονομική ισχύ για να αποκτήσει τον έλεγχο.

Από την άποψη της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, η Αρκτική έχει σημαντική στρατηγική στρατιωτική σημασία ως χώρος στάθμευσης πυρηνικών υποβρυχίων που μπορούν να κρύβονται κάτω από τους πάγους. Πράγματι, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μια μακρά και κάπως παράξενη ιστορία αποθήκευσης πυρηνικών πυραύλων στους πάγους της Γροιλανδίας, συμπεριλαμβανομένου ενός συγκεκριμένου στρατιωτικού σχεδίου του Ψυχρού Πολέμου που ονομάζεται Project Iceworm^[4] και του πολύ διαφημισμένου «σχεδίου κάλυψης» του, Camp Century^[5].

Από τη διαστημική βάση Πιτουφίκ στη βόρεια Γροιλανδία, την οποία ελέγχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το στρατιωτικό προσωπικό χειρίζεται συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης. Η βάση διευκολύνει επίσης τη διαστημική επιτήρηση και τη διαχείριση δορυφόρων. Φυσικά, οι αμερικανικοί πύραυλοι, αν εδρεύουν εδώ, θα βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με τη Ρωσία.

Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η Ουάσινγκτον είναι ήδη παρούσα χωρίς να χρειάζεται άμεση ιδιοκτησία της Γροιλανδίας, φαίνεται περίεργο το γεγονός ότι ο Τραμπ θα ήθελε τώρα, ακόμη και με φόντο την όξυνση των εντάσεων με τη Ρωσία και την Κίνα, να προχωρήσει ακόμη περισσότερο για να ελέγξει ολόκληρη τη χώρα.

Ζωτικής σημασίας ορυκτά

Πιθανότατα, αυτό οφείλεται στα τεράστια ακατέργαστα ορυκτά που πιστεύεται ότι κρύβονται στους πάγους που λιώνουν και στην περιστασιακή απροθυμία της Γροιλανδίας να εκδώσει άδειες εξόρυξης για τα ορυκτά αυτά. Τα τελευταία σαράντα χρόνια, η Αρκτική έχει θερμανθεί τέσσερις φορές ταχύτερα από τον υπόλοιπο πλανήτη. Οι πάγοι της Γροιλανδίας επηρεάζονται ιδιαίτερα, γεγονός που αναγκάζει τους επιστήμονες να προειδοποιούν για τους κινδύνους της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, των ακραίων καιρικών φαινομένων και των αυξημένων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Ενώ ορισμένοι βλέπουν την αύξηση του πρασίνου στη Γροιλανδία ως αιτία ανησυχίας, άλλοι βλέπουν μια ευκαιρία. Το λιώσιμο των πάγων καθιστά προσβάσιμες τις ναυτιλιακές οδούς, τα εδάφη, τα ορυκτά και τα μέταλλα που ήταν απρόσιτα για χιλιάδες χρόνια, συμπεριλαμβανομένων των ορυκτών που χαρακτηρίζονται «κρίσιμα» για τη λεγόμενη πράσινη μετάβαση. Οι πιο σημαντικοί φυσικοί πόροι στην εποχή της κλιματικής καταστροφής είναι αυτοί που απαιτούνται για τα ηλεκτρικά οχήματα, τις ανεμογεννήτριες και τα ηλιακά πάνελ. Σε αυτούς περιλαμβάνονται τα στοιχεία σπάνιων γαιών.

Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ μια μάλλον τολμηρή ανακοίνωση μιας αυστραλιανής εταιρείας εξόρυξης, της Energy Transition Minerals (ETM)^[6], η οποία υποδηλώνει ότι η Γροιλανδία έχει τη δυνατότητα να γίνει ο σημαντικότερος δυτικός παραγωγός κρίσιμων σπάνιων γαιών. Επί του παρόντος, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σπάνιων γαιών^[7].

Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, η Κίνα κατέχει δεσπόζουσα θέση στην εξόρυξη μεταλλευμάτων σπάνιων γαιών (60% της αγοράς) και στη διύλιση (90% της αγοράς). Εκμεταλλεύεται αυτή την κυριαρχία στην αγορά, μεταξύ άλλων μέσω πρόσφατων απαγορεύσεων στην εξαγωγή τεχνολογιών για την εξόρυξη, τον διαχωρισμό και τη διύλιση σπάνιων γαιών. Το σπάσιμο αυτού του σχεδόν μονοπωλίου υπήρξε βασικός στόχος για τα δυτικά πράσινα βιομηχανικά σχέδια, τα οποία επικεντρώνονται στην εξασφάλιση παγκόσμιων αλυσίδων αξίας σε αυτό που η Thea Riofrancos έχει αποκαλέσει «σύνδεση ασφάλειας-βιωσιμότητας»^[8].

Η ETM είναι επί του παρόντος μπλεγμένη σε διαδικασία προσφυγής σε επενδυτική διαιτησία κατά της Γροιλανδίας^[9] για να επιβάλει είτε αποζημίωση ύψους 11,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων είτε άδεια εξόρυξης. Το 2021, μια νέα κυβέρνηση της Γροιλανδίας, με επικεφαλής το αριστερό κόμμα Inuit Ataqatigiit [Κοινότητα των Ινουίτ ή Κοινότητα του Λαού – Ινουίτ Ατακατσιγίτ]^[10] που τάσσεται κατά της εξόρυξης και υποστηρίζεται από τους ιθαγενείς Ινουίτ που επιδιώκουν την ανεξαρτησία, ακύρωσε τις άδειες που είχαν προηγουμένως χορηγηθεί στην ETM λόγω των κινδύνων ρύπανσης από ουράνιο.

Η αξίωση της ETM για διαιτησία υποστηρίζεται από κεφάλαια ενός χρηματοδότη δικαστικών διαδικασιών με έδρα το Λονδίνο^[11]. Χωρίς αμφιβολία, η συγκεκριμένη διαδικασία προσφυγής σε διαιτησία είναι αυτή η νομική-οικονομική ισχύς στην οποία αναφερόταν ο Τραμπ. Το ενδεχόμενο της (εξαναγκαστικής) εκμετάλλευσης των σπάνιων γαιών είναι επίσης πιθανότατα ο λόγος για τον οποίο οι αντιδράσεις άλλων ηγεμονικών δυνάμεων της πράσινης μετάβασης ήταν πολύ πιο δυναμικές αυτή τη φορά. Η Γροιλανδία είναι ένα πολλά υποσχόμενο πεδίο ως το επόμενο όριο εξόρυξης.

Κυνήγι θησαυρού στην Αρκτική

Σε αυτόν τον δια-αυτοκρατορικό διαγωνισμό γύρω από τη Γροιλανδία, η Δανία παίζει τον κεντρικό ρόλο. «Η Γροιλανδία ανήκει στους Γροιλανδούς», δήλωσε η πρωθυπουργός της Δανίας Μέτε Φρέντερικσεν ως απάντηση στα σχόλια του Τραμπ^[12]. Ωστόσο, αυτό δεν είναι απολύτως αληθές.

Η Γροιλανδία δεν είναι στην πραγματικότητα ανεξάρτητο έθνος-κράτος, αλλά η λεγόμενη αυτόνομη επαρχία του Βασιλείου της Δανίας. Έχει κάποια μορφή αποκεντρωμένης εξουσίας από τη δεκαετία του 1950, αλλά η σχέση της με τη Δανία παραμένει τεταμένη. Υπάρχει ιστορικό αποικιοκρατίας από τους Δανούς, αναγκαστικός έλεγχος γεννήσεων για τις γυναίκες και τα κορίτσια των ιθαγενών^[13], καθώς και απαγωγή παιδιών ιθαγενών για να εκπαιδευτούν ως «υποδείγματα» στη Δανία^[14]. Τα δανικά και όχι τα γροιλανδικά παραμένουν η γλώσσα των πολιτικών, διοικητικών και πολιτιστικών ελίτ.

Ένας βασικός τομέας στον οποίο η Δανία διατηρεί αποικιοκρατικού τύπου εξουσία επί της Γροιλανδίας είναι ο τομέας της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφαλείας, γεγονός που εξηγεί την επιθυμία του Τραμπ να αγοράσει τη Γροιλανδία από τη Δανία. Οι διεθνείς νομικοί αποκαλούν αυτή τη διατήρηση της εξουσίας άρνηση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης.

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να αγοράσουν τη Γροιλανδία από τη Δανία∙ το δανικό κράτος απέρριψε μια προηγούμενη προσφορά το 1946. Σε μια συμβολική χειρονομία, ο Ντόναλντ Τραμπ Τζούνιορ δημοσίευσε μια φωτογραφία στο Χ, στην οποία στέκεται μπροστά από το άγαλμα του Χανς Έγκεντε κατά την πρόσφατη «ημερήσια εκδρομή» του στο Νουούκ, την πρωτεύουσα της Γροιλανδίας^[15]. Δείχνοντας να αναγνωρίζει μια ψυχική συγγένεια με την αυτοκρατορική βία, ο Τραμπ Τζούνιορ κατέγραψε ένα βίντεο δίπλα στο άγαλμα, αναφερόμενος στον Νορβηγό ιεραπόστολο και αποικιοκράτη ως «ιδρυτή» της Γροιλανδίας.

Το ίδιο άγαλμα βάφτηκε με κόκκινη μπογιά και σημαδεύτηκε με τη λέξη «αποαποικιοποίηση» το 2021 – τη χρονιά κατά την οποία ακυρώθηκαν στη συνέχεια οι εκδηλώσεις για τον εορτασμό των τριακοσίων χρόνων από την άφιξη του Έγκεντε στις ακτές της Γροιλανδίας^[16]. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, δεν θα ήταν νόμιμο για τη Δανία να «πουλήσει» τη Γροιλανδία. Όμως, όπως μας δείχνουν οι στυγνές ενέργειες κατοχής και προσάρτησης στον σύγχρονο κόσμο, από τη Γάζα μέχρι την Ουκρανία, η άρνηση του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση αποτελεί κοινή πρακτική των αυτοκρατορικών κρατών. Η άρνηση αυτή συμβαδίζει τακτικά με τη ρατσιστική μεταχείριση και την αποανθρωποποίηση του ιθαγενούς πληθυσμού.

Αν η Δανία είναι ο κύριος αυτοκρατορικός χορευτής, τότε η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η Ρωσία, η Κίνα και διάφοροι δισεκατομμυριούχοι είναι περαιτέρω σολίστες. Το 2024, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ταξίδεψε στο Νουούκ για να ανοίξει ένα γραφείο της ΕΕ, με σκοπό να σηματοδοτήσει τη «μεγαλύτερη συνεργασία» μεταξύ της Γροιλανδίας και της ΕΕ^[17]. Η συμφωνία συνεργασίας υπόσχεται επενδύσεις στην εκπαίδευση και τις δεξιότητες στο νησί με αντάλλαγμα την εξασφάλιση κρίσιμων πρώτων υλών για την ΕΕ. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί η Γερμανία και η Γαλλία έσπευσαν να προειδοποιήσουν τον Τραμπ για το απαραβίαστο των συνόρων^[18].

Για να καταδειχθεί περαιτέρω η διαμάχη για τη Γροιλανδία, μια έκθεση των δανικών μυστικών υπηρεσιών που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2024 ανέφερε ότι η Ρωσία κινείται πιο επιθετικά στην Αρκτική^[19]. Η έκθεση έδειξε επίσης ότι η Μόσχα είναι διατεθειμένη να παραχωρήσει στην Κίνα μεγαλύτερη πρόσβαση στην περιοχή, αν και διστακτικά. Πράγματι, η κατάσταση της κινεζορωσικής συνεργασίας σχετικά με μια πρωτοβουλία για τον Πολικό Δρόμο του Μεταξιού^[20], που προορίζεται να παράσχει επενδύσεις για υποδομές μεταφορών στην Αρκτική, παραμένει μια ανησυχία για τα δυτικά συμφέροντα στην περιοχή.

Και έπειτα υπάρχουν οι δισεκατομμυριούχοι. Το 2022, ο Τζεφ Μπέζος, ο Μάικλ Μπλούμπεργκ και ο Μπιλ Γκέιτς έγιναν πρωτοσέλιδο επενδύοντας σε ένα «τεράστιο κυνήγι θησαυρού της Αρκτικής»^[21] στη Γροιλανδία. Όλοι αυτοί οι παράγοντες παλεύουν για τον έλεγχο των πόρων, ενώ οι επιθυμίες των κατοίκων της Γροιλανδίας καταπνίγονται ή καταργούνται με νομικά μέσα.

Μια νέα ζώνη θυσιών

Εν τω μεταξύ, ο πρωθυπουργός της Γροιλανδίας εξέφρασε εκ νέου την επιθυμία να επιδιώξει την ανεξαρτησία^[22]. Υπάρχει τεράστια πίεση στους Γροιλανδούς να επιτύχουν μεγαλύτερη οικονομική ανεξαρτησία από τη Δανία. Το δανικό κράτος συνεχίζει να παρουσιάζεται ως φιλάνθρωπος ευεργέτης της Γροιλανδίας, όπως αποδεικνύεται από τις επιδοτήσεις του.

Το κατά πόσον οι κάτοικοι της Γροιλανδίας θα πρέπει να εκμεταλλευτούν τα κοιτάσματα ορυκτών πρώτων υλών αποτελεί μείζον θέμα πολιτικής διαμάχης. Εδώ, αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι το «σπάνιο» στις σπάνιες γαίες είναι μια παρεξήγηση^[23]. Οι σπάνιες γαίες δεν είναι στην πραγματικότητα ασυνήθιστα σπάνιες.

Αυτό που είναι σπάνιο είναι η προθυμία των λαών και των κοινοτήτων να εκμεταλλευτούν τα κοιτάσματα σπάνιων γαιών, καθώς αυτό συνδέεται σχεδόν πάντα με τη ρύπανση από ουράνιο και τη δηλητηρίαση της ανθρώπινης και μη ανθρώπινης φύσης. Υπό αυτή την έννοια, η επιδίωξη για οικονομική ανεξαρτησία σε ένα αυτοκρατορικό και εθνικιστικό πλαίσιο μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει τη Γροιλανδία σε μια νέα ζώνη ενεργειακών θυσιών^[24] που αναδύεται στα όρια της εξόρυξης της πράσινης μετάβασης.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Christine Schwöbel-Patel, “The Coming Battle for Greenland”, Jacobin, 19 Ιανουαρίου 2025, https://jacobin.com/2025/01/greenland-trump-climate-imperialism-mining.

Η Christine Schwöbel-Patel είναι καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Γουόρικ και συγγραφέας του βιβλίου Green Frontiers: The Laws of Extraction in the Green Transition, το οποίο θα κυκλοφορήσει σύντομα από την Verso Books.

Σημειώσεις

^[1] Donald J. Trump, “I promise not to do this to Greenland!”, X, 20 Αυγούστου 2019, https://x.com/realDonaldTrump/status/1163603361423351808?lang=en-GB.

^[2] “GDP (current US$) - Greenland”, World Bank Group, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=GL.

^[3] Megan Messerly and Lisa Kashinsky, “Trump trades isolationism for expansionism – possibly with military force”, Politico, 7 Ιανουαρίου 2025, https://www.politico.com/news/2025/01/07/trump-greenland-panama-americafirst-001946.

^[4] Eric Niiler, “When the Pentagon Dug Secret Cold War Ice Tunnels to Hide Nukes”, History, 3 Απριλίου 2019, https://www.history.com/news/project-iceworm-cold-war-nuclear-weapons-greenland.

^[5] Bright Enlightenment, “The U.S. Army’s Top Secret Arctic City Under the Ice! ‘Camp Century’ Restored Classified Film”, YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=1Ujx_pND9wg#t=1201.

^[6] “Kvanefjeld Project”, Energy Transition Minerals, https://etransmin.com/kvanefjeld-project/.

^[7] “Rare earth elements”, IEA [International Energy Agency], Μάιος 2024, https://www.iea.org/reports/rare-earth-elements.

^[8] “The Security–Sustainability Nexus: Lithium Onshoring in the Global North”, MIT [Massachusetts Institute of Technology], 1 Φεβρουαρίου 2023, https://direct.mit.edu/glep/article/23/1/20/111308/The-Security-Sustainability-Nexus-Lithium.

^[9] “GMAS v. Greenland and Denmark”, Jus Mundi, https://jusmundi.com/en/document/other/en-greenland-minerals-a-s-gmas-v-government-of-greenland-and-the-government-of-the-kingdom-of-denmark-press-release-of-energy-transition-minerals-ltd-on-update-on-arbitration-brought-by-etms-subsidiary-gmas-against-the-governments-of-greenland-and-denmark-wednesday-10th-january-2024.

^[10] [Σ.τ.Μ.:] “Inuit Ataqatigiit”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Inuit_Ataqatigiit

^[11] Katie Surma, Nicholas Kusnetz, “How to Buy a Piece of a Lawsuit and Impoverish a Country”, Inside Climate News, 8 Δεκεμβρίου 2024, https://insideclimatenews.org/news/08122024/investors-buying-claims-against-developing-nation-governments/.

^[12] “Mette Frederiksen: - Grønland er ikke til salg”, Nyheder.tv2., 7 Ιανουαρίου 2025, https://nyheder.tv2.dk/live/samfund/2025-01-06-kampen-om-groenlands-fremtid?entry=4b2880c9-b346-44e4-862d-420de86b42c6.

^[13] Miranda Bryant, “Greenlandic women sue Danish state for contraceptive ‘violation’”, The Guardian, 4 Μαρτίου 2024, https://www.theguardian.com/world/2024/mar/04/greenlandic-women-sue-danish-state-for-contraceptive-violation-coil.

^[14] Kevin McGwin, “Denmark apologizes for a ‘heartless’ social experiment that took Greenland children from their families”, Nunatsiaq News, 16 Δεκεμβρίου 2020, https://nunatsiaq.com/stories/article/denmark-apologizes-for-a-heartless-social-experiment-that-took-greenland-children-from-their-families/.

^[15] Donald Trump Jr., “Greenland is beautiful!!!”, X, 7 Ιανουαρίου 2025, https://x.com/DonaldJTrumpJr/status/1876631282635186587.

^[16] “Red paint instead of celebrations”, UNRIC, 6 Αυγούστου 2021, https://unric.org/en/red-paint-instead-of-celebrations/.

^[17] “President von der Leyen inaugurates the EU Office in Nuuk and signs cooperation agreements to strengthen the EU-Greenland Partnership”, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 15 Μαρτίου 2024, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1425.

^[18] Alex Therrien, “Germany and France warn Trump over threat to take over Greenland”, BBC News, 8 Ιανουαρίου 2025, https://www.bbc.com/news/articles/ckg9gvg3452o.

^[19] “Denmark warns of increased risk of Arctic military confrontation due to Russia’s aggression”, Reuters, 18 Δεκεμβρίου 2024, https://www.reuters.com/world/europe/denmark-warns-increased-risk-arctic-military-confrontation-due-russias-2024-12-18/.

^[20] Erdem Lamazhapov, Iselin Stensdal and Gørild Heggelund, “China’s Polar Silk Road: Long Game or Failed Strategy?”, The Arctic Institute, 14 Νοεμβρίου 2023, https://www.thearcticinstitute.org/china-polar-silk-road-long-game-failed-strategy/.

^[21] René Marsh, “Billionaires are funding a massive treasure hunt in Greenland as ice vanishes”, CNN, 8 Αυγούστου 2022, https://edition.cnn.com/2022/08/08/world/greenland-melting-mineral-mining-climate/index.html.

^[22] “Greenland’s leader steps up push for independence from Denmark”, Reuters, 3 Ιανουαρίου 2025, https://www.reuters.com/world/greenlands-leader-steps-up-push-independence-denmark-2025-01-03/.

^[23] Julie M. Klinger, Rare Earth Frontiers. From Terrestrial Subsoils to Lunar Landscapes, Cornell University Press, 2018.

^[24] Article by Dayna Nadine Scott and Adrian A. Smith, “‘Sacrifice Zones’ in the Green Energy Economy: Toward an Environmental Justice Framework”, McGill Law Journal, τόμος 62, τεύχος 3, Μάρτιος 2017, https://lawjournal.mcgill.ca/article/sacrifice-zones-in-the-green-energy-economy-toward-an-environmental-justice-framework/.