Mario Unda

Έχει ανοίξει ένας νέος κύκλος λαϊκής αντίστασης στον νεοφιλελευθερισμό

Πριν λίγες ώρες [το άρθρο γράφτηκε στις 14 Οκτωβρίου], ο διάλογος μεταξύ κυβέρνησης και αυτοχθόνων κινημάτων ολοκληρώθηκε με την ανακοίνωση ότι το διάταγμα 883, που εκδόθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2019, δεν έχει ισχύ και θα αντικατασταθεί από ένα νέο διάταγμα, που θα συνταχθεί από εκπροσώπους του ιθαγενούς κινήματος και της κυβέρνησης. Συνεπώς, η απεργία έληξε. Ένας πρώτος, προσωρινός, σαφής ισολογισμός μπορεί να γίνει για τώρα.

Η λαϊκή αντίσταση επιστρέφει

Η λαϊκή αντίσταση, η οποία είχε υποστεί χρόνια καταστολής και διώξεων υπό τον Ραφαέλ Κορρέα, επέστρεψε. Στις έντεκα ημέρες που παρέλυσαν τα πάντα κινητοποιήθηκαν διάφοροι κοινωνικοί τομείς: αρχικά οι οδηγοί λεωφορείων και φορτηγών, οι αυτόχθονες και οι εργαζόμενοι. Οι εργαζόμενοι στον τομέα των μεταφορών ανακοίνωσαν απεργία που διήρκεσε δύο ημέρες και έληξε μετά τη διαπραγμάτευση αύξησης της τιμής των κομίστρων. Αλλά αυτό δεν σταμάτησε το κοινωνικό κύμα: το ιθαγενές κίνημα και το συνδικαλιστικό κίνημα, που προετοίμαζαν ήδη δράσεις εναντίον των κυβερνητικών πολιτικών, ήρθαν στο προσκήνιο και προσέλκυσαν την αλληλεγγύη φοιτητών από διάφορα πανεπιστήμια που διοργάνωσαν ταξιαρχίες υγειονομικής περίθαλψης, και καταβλησμούς για τις αυτόχθονες γυναίκες και τα παιδιά. Στη συνέχεια δραστηριοποιήθηκαν οι φεμινιστικές ομάδες και, τέλος, τις τελευταίες δύο μέρες, ευρείς τομείς των λαϊκών και μεσαίων τάξεων του αστικού πληθυσμού. Όπως είχε συμβεί και πριν, οι άνθρωποι διασταυρώθηκαν στον αγώνα, μερικοί με οργανωμένο τρόπο, μερικοί αυθόρμητα. Όπως και κάθε σύγκλιση αυτών των χαρακτηριστικών, το μέλλον τους δεν έχει ακόμη καθοριστεί και θα αποτελέσει κεντρικό στοιχείο της πραγματικότητας στο άμεσο μέλλον.

Συγκλίσεις και κατακερματισμός του λαϊκού κινήματος

Η σύγκλιση αυτή τη στιγμή παρουσιάζει ορισμένες διαφορές σε σχέση με τις προηγούμενες, οι οποίες είχαν διατυπωθεί γύρω από ένα κοινωνικό κίνημα: οι φοιτητές στη δεκαετία του 1970, το συνδικαλιστικό κίνημα κατά τα πρώτα χρόνια της επόμενης δεκαετίας·το κίνημα των ιθαγενών μεταξύ 1992 και 2002· ή η έκρηξη της μεσαίας τάξης των πόλεων το 2005. Τώρα, όμως, ο άξονας είναι μια δύσκολη και ανολοκλήρωτη σύγκλιση των αυτοχθόνων λαών και των εργαζομένων.

Ένα από τα αποτελέσματα της επίθεσης του Correísmo στα κοινωνικά κινήματα ήταν η αποδυνάμωση της μεταξύ τους εγγύτητας, η αύξηση των καχυποψιών και η κυριαρχία των ιδιαιτεροτήτων. Σε αυτές τις έντεκα ημέρες αγώνα, μπορεί να παρατηρηθεί μια τάση προσέγγισης, καθώς και τα όρια που αντιμετωπίζει. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση, αν και ηττήθηκε, κατόρθωσε να ελιχθεί, έστω και μόνο για να κερδίσει χρόνο. Η τακτική της ήταν πάντα να διαιρεί την κινητοποίηση, φροντίζοντας για συγκεκριμένα αιτήματα: η αύξηση των κομίστρων αποστράτευσε τους εργαζόμενους των μεταφορών. Στη συνέχεια προσπάθησε να δισπάσει τους αυτόχθονες λαούς από τους εργαζόμενους: σε μια στιγμή, η κυβέρνηση και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σταμάτησαν να αναφέρουν τα αιτήματα του συνδικαλιστικού κινήματος και επικεντρώθηκαν στην προσφορά αποζημίωσης για την ύπαιθρο. Αρχικά δεν κατάφεραν να επιτύχουν αποτελέσματα, αλλά τελικά κατάφεραν να διαχωρίσουν τους δύο κεντρικούς παράγοντες του λαϊκού κινήματος στον διάλογο: την Κυριακή συναντήθηκαν με τους αυτόχθονες για να συζητήσουν το διάταγμα 883 και ανέβαλαν μέχρι την Τρίτη έναν πιθανό διάλογο με το συνδικαλιστικό κίνημα, ο οποίος θα πραγματοποιηθεί σίγουρα χωρίς πια την έξαρση της μαζικής λαϊκής κινητοποίησης. Παράλληλα, επιδίωξε να διαχωρίσει τους εργαζόμενους του δημόσιου τομέα από το υπόλοιπο συνδικαλιστικό κίνημα, ανακοινώνοντας τη βούλησή της να επανεξετάσει τα μέτρα που τους αφορούν ιδιαίτερα: τις μειώσεις μισθών και τις αργίες.

Η κυβέρνηση έχει δείξει έτσι την προθυμία της να διαπραγματευτεί τμήματα του πακέτου προκειμένου να διατηρήσει τη δυνατότητα εφαρμογής των κεντρικών πυρήνων του νεοφιλελεύθερου μοντέλου: ιδιωτικοποίηση και υπερεκμετάλλευση της εργασίας και της φύσης. Ο χρόνος θα δείξει εάν θα πετύχει ή όχι την προσπάθειά της. Και ο χρόνος θα δείξει επίσης εάν τα λαϊκά κινήματα καταφέρουν, μετά από αυτή την έντονη μέρα, να επαναλάβουν τις απαραίτητες προσεγγίσεις και δεσμούς για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που θα προκύψουν. Η οικοδόμηση ενός σαφούς πολιτικού ορίζοντα και ενός προγράμματος δράσης είναι απαραίτητες για να προχωρήσουμε σε αυτήν την πορεία.

Μια πρώτη αντιπαράθεση με τις κατασταλτικές και αντιδημοκρατικές τάσεις της μπουρζουαζίας

Η κυβέρνηση Μορένο, μετά από μια αρχικά διστακτική προσέγγιση, έχει γίνει μια έκφραση της νεοφιλελεύθερης βούλησης των μονοπωλιακών ομάδων και του ΔΝΤ. Αυτό συνέβη στη μέση μιας διελκυστίνδας επεισοδίων, στα οποία η κυβέρνηση ενέδινε όλο και περισσότερο στις επιθυμίες των επιχειρηματικών συμφερόντων, αλλά χωρίς να εφαρμόζει πλήρως τα απαιτούμενα μέτρα, έτσι ώστε οι ενέργειές της να θεωρούνται πάντα ως ανεπαρκείς. Η υπογραφή της επιστολής στόχων με το ΔΝΤ σφράγισε τη μετατόπιση της κυβέρνησης προς τον νεοφιλελευθερισμό, αλλά καθυστέρησε την εφαρμογή των απαιτούμενων μέτρων. Η ίδια επιστολή στόχων προς το ΔΝΤ εξηγούσε τον λόγο: το Παράρτημα 3 αναφέρεται στους κινδύνους να ξεσπάσουν κοινωνικές διαμαρτυρίες για τα μέτρα που θα εφαρμοστούν.

Αυτό επέτρεψε την ανάπτυξη δύο τάσεων: η πρώτη, η γρήγορη σταθεροποίηση του μπλοκ εξουσίας, με έναν ενιαίο λόγο που χρησιμοποίησε η κυβέρνηση και το ΔΝΤ, οι επιχειρηματικές ενώσεις και οι οργανικοί διανοούμενοι τους, η αμερικανική κυβέρνηση και ο κυρίαρχος Τύπος, με όλους να δείχνουν μια ταχεία εφαρμογή των «επώδυνων αλλά αναγκαίων» μέτρων. Αυτό οδήγησε σε μια σφοδρή εκστρατεία μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το τελευταίο εξάμηνο.

Από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι το μπλοκ εξουσίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το πρόγραμμά του θα μπορούσε να επιβληθεί μόνο βίαια. Με την πάροδο του χρόνου, η επιθετικότητα, η έλλειψη ευελιξίας, οι απειλές και οι τακτικές εκφοβισμού κέρδισαν έδαφος στις δηλώσεις τους. Η αποκορύφωση αυτή ήρθε αυτές τις ημέρες των συγκρούσεων και η καθαρά κατασταλτική και αντιδημοκρατική φύση της μπουρζουαζίας και του νεοφιλελευθερισμού ήταν ξεκάθαρη. Όχι μόνο να κατηγόρησαν τους διαδηλωτές ότι είναι βανδαλιστές, εγκληματίες και τρομοκράτες, αλλά τους απείλησαν με την εφαρμογή του ποινικού κώδικα που επινοήθηκε από τον Ραφαέλ Κορρέα, ο οποίος προβλέπει ποινές φυλάκισης τριών ετών για συμμετοχή σε διαδηλώσεις. Ο υπουργός Άμυνας Οσβάλντο Χαρρίν εξαπέλυσε μια ανοιχτή απειλή με φασιστικούς συνειρμούς: μίλησε για τη χρήση θανατηφόρων όπλων εναντίον του κινητοποιημένου λαού και υπενθύμισε ότι ο στρατός είναι έτοιμος για πόλεμο. Μαζί μ’ αυτό, η Εθνική Ομοσπονδία Βιομηχανικών Επιμελητηρίων του Ισημερινού κυκλοφόρησε ένα μανιφέστο στο οποίο απαίτησε από την κυβέρνηση «άμεση δράση από τις Ένοπλες Δυνάμεις και την Εθνική Αστυνομία για την αποκατάσταση της τάξης και της κοινωνικής ειρήνης με την αυστηρή εφαρμογή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης» καθώς και «τη δίωξη των δραστών, των συνεργών και των υποκινητών, καθώς και των δραστών υλικών και πνευματικών εγκλημάτων που έχουν διαπραχθεί, υπό την προστασία του Περιεκτικού Οργανικού Ποινικού Κώδικα».

Οι κυβερνητικές ενέργειες προχώρησαν προς την ίδια κατεύθυνση: λίγες ώρες μετά την έναρξη των διαδηλώσεων, ανακοινώθηκε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για 60 ημέρες (μειώθηκε σε 30 από ένα εφησυχασμένο Συνταγματικό Δικαστήριο), ακολουθούμενη από στρατιωτικοποίηση και απαγόρευση της κυκλοφορίας. Δεν ήταν απλώς ψευτοπαληκαριά, όπως δείχνουν τα στοιχεία του συνηγόρου του πολίτη: μεταξύ της 3ης και 13ης Οκτωβρίου, η κυβερνητική καταστολή είχε σαν αποτέλεσμα τουλάχιστον επτά θανάτους, 1.340 τραυματισμούς και περισσότερους από 1.150 κρατουμένους. Αυτή είναι η μεγαλύτερη βία εναντίον της κοινωνικής διαμαρτυρίας τα τελευταία 30 χρόνια.

Ωστόσο, ούτε η καταστολή ούτε οι απειλές κατάφεραν να σταματήσουν τις κινητοποιήσεις. Το τελευταίο μέτρο απαγόρευσης της κυκλοφορίας, το οποίο έθεσαν οι ένοπλες δυνάμεις μεταξύ 3 μ.μ. το Σάββατο και 3 μ.μ. την Κυριακή, δεν μπορούσε καν να εφαρμοστεί: το cacerolazo, που μετατράπηκε σε μια αληθινά λαϊκή γιορτή στις γειτονιές του Κίτο, στην πραγματικότητα εμπόδισε την εφαρμογή του. Πρέπει να σημειώσουμε ωστόσο ότι η εφαρμογή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου θα καταφύγει στην εφαρμογή της πιο βάναυσης βίας και οι ομάδες που βρίσκονται στην εξουσία αποκάλυψαν τον βίαιο και εγκληματικό χαρακτήρα τους. Επιπλέον, αυτή η βίαιη νοοτροπία έχει αρχίσει να διαπερνά και ορισμένες ομάδες των μεσαίων στρωμάτων.

Ο λαϊκισμός και η κρίση της δημοκρατίας

Δύο ακόμη θέματα θα πρέπει να ολοκληρώσουν αυτές τις πρώτες σκέψεις. Το πρώτο: φαίνεται ότι η επιστροφή στον νεοφιλελευθερισμό δεν θα είναι σε θέση να σταθεροποιήσει εύκολα τη βασιλεία της και τη «δομική κρίση» του κράτους, για την οποία μιλούσε ο Agustín Cueva στην εποχή του, την αντιμετωπίζουμε και πάλι ως αναπόφευκτο ορίζοντα¹. Αν η κρίση των 25 χρόνων από την προηγούμενη νεοφιλελεύθερη φάση μας έφερε τον Κορρεϊστικό λαϊκισμό, η κρίση του λαϊκισμού μας ρίχνει πίσω στο νεοφιλελευθερισμό. Αλλά αυτό το νέο νεοφιλελεύθερο κύμα έχει ήδη γεννηθεί σε κρίση: η ολοένα αυξανόμενη βία των κυβερνώντων τάξεων και των κυβερνήσεών τους είναι το πρώτο σημάδι. Η κοινωνική αντίσταση είναι η απάντηση που ήδη ζυμώνεται. Το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι άλλο από εύθραυστες και περιορισμένες δημοκρατίες.

Το δεύτερο: όπως μας έδειξε αυτή η ημέρα έντονης πάλης, η κατασκευή του λαού θα είναι επίσης ένα πεδίο σύγκρουσης. Εκεί θα υπάρξει ανταγωνισμός με τη δεξιά, η οποία θα συνδυάσει την βία που ανακάλυψε ξανά με τις προσπάθειες μαζικής κινητοποίησης. Θα υπάρξει επίσης ανταγωνισμός με τον Κορρεΐστικο λαϊκισμό, ο οποίος έχει αποδείξει αυτές τις μέρες ότι εξακολουθεί να έχει την ικανότητα να επηρεάζει τα λαϊκά στρώματα της πόλης, όπως φάνηκε πρόσφατα στις τοπικές εκλογές του Μαρτίου αυτής της χρονιάς. Και στο λαϊκό κίνημα θα υπάρξει ανταγωνισμός, δηλαδή στα αυτόνομα κοινωνικά κινήματα, πιθανόν γύρω από τους εργαζόμενους και τους αυτόχθονες λαούς, που θα τοποθετηθούν στο επίκεντρο της σύγκρουσης στις προσπάθειες εφαρμογής του νεοφιλελεύθερου μοντέλου. Το ποια τάση θα επικρατήσει θα σηματοδοτήσει τον τόνο και το χρώμα των εποχών που έρχονται.

Η δεξιά και ο νεοφιλελευθερισμός έχουν χάσει την πρώτη μάχη, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι θα σταματήσουν εκεί; Είναι απίθανο. Αμέσως μετά τον διάλογο, οι διαφωνίες εμφανίζονται για το περιεχόμενο του νέου διατάγματος που θα αντικαταστήσει το 883: αυτό θα μας πει κάτι. Θα πραγματοποιηθεί ο κυβερνητικός διάλογος με τους εργαζόμενους την Τρίτη; Ποιο αποτέλεσμα θα έχει; Ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις στο κυβερνών νεοφιλελεύθερο μπλοκ; Θα υποστηρίξουν τον Μορένο ή θα προτιμήσουν να απαλλαγούν απ’ αυτόν; Το λαϊκό κίνημα θα βρει και θα χτίσει δρόμους για προσεγγίσεις και συναρθρώσεις ή θα παρασυρθεί στα στενά πλαίσια των συμφερόντων των εταιρειών; Το μόνο συγκεκριμένο πράγμα φαίνεται να είναι ότι έχει ξεκινήσει ένας νέος κύκλος λαϊκής αντίστασης ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό. Έχει ξεκινήσει με μεγάλη δύναμη, αλλά θα έχει πολύ πιο δύσκολο έργο μπροστά του.

Κίτο 14 Οκτωβρίου 2019

Μετάφρση: e la libertà

Mario Unda, «A new cycle of popular resistance to neoliberalism has opened», International Viewpoint, 18 Οκτωβρίου 2019. 

Σημειώσεις