Ιράν: Το νέο «Διαχειριστικό Κέντρο για το Χιτζάμπ» και η αποτυχία του ελέγχου
Siyavash Shahabi
ΠΗΓΗ: firenexttime.net
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: elaliberta.gr
Την Παρασκευή, 17 Οκτωβρίου 2025, ο γραμματέας της έδρας «Enjoining Good & Forbidding Wrong» (Προώθηση του καλού και απαγόρευση του κακού) της επαρχίας Τεχεράνης ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός νέου «Κέντρου Ελέγχου για την Αγνότητα και το Χιτζάμπ», παράλληλα με την οργάνωση και ενεργοποίηση «περισσότερων από 80.000 εκπαιδευμένων εθελοντών» καθώς και 4.575 εκπαιδευτών και δικαστικών βοηθών («zabet-e qazaei»). Οι αξιωματούχοι το χαρακτήρισαν ως μια πολιτιστική-κοινωνική εκστρατεία που διεξάγεται με φορείς «πολιτισμού και ασφάλειας». Αυτό δεν είναι φήμη· πολλά ιρανικά μέσα ενημέρωσης μετέδωσαν τις δηλώσεις.
Πρόκειται για την αστυνομία ηθών με άλλο όνομα; Όχι ακριβώς, αλλά προορίζεται να κάνει παρόμοια δουλειά μέσω μιας διαφορετικής δομής. Το «Setad» είναι ένας φορέας πολιτικής/συντονισμού που λειτουργεί σε εθνικό επίπεδο βάσει του νόμου του 2015 «Περί υποστήριξης όσων επιβάλλουν το καλό και απαγορεύουν το κακό». Ο νόμος αυτός είναι πολύ σαφής: η λεκτική/γραπτή «επιβολή» αφορά όλους, αλλά η «πρακτική» επιβολή είναι αποκλειστικά αρμοδιότητα του κράτους. Με άλλα λόγια, οι εθελοντές δεν μπορούν να συλλάβουν, να θέσουν υπό κράτηση ή να χρησιμοποιήσουν βία. Ταυτόχρονα, ο νόμος επιτρέπει σε καθορισμένους βοηθούς —που συχνά εκπαιδεύονται μέσω της Basij και πιστοποιούνται ως «δικαστικοί λειτουργοί»— να καταγράφουν, να αναφέρουν και να ενεργοποιούν παραπομπές που συνδέονται απευθείας με την αστυνομία και τους εισαγγελείς. Το Setad δεν έχει αστυνομικές εξουσίες, αλλά δημιουργεί το δίκτυο. Αναμένεται συντονισμένη αναφορά, τεκμηρίωση και ταχύτερη παράδοση στις αρχές επιβολής του νόμου και όχι βανάκια που σέρνουν τους ανθρώπους από το πεζοδρόμιο.
Γιατί τώρα;
Επειδή το καθεστώς βρίσκεται σε αδιέξοδο ανάμεσα στον νόμο που υπάρχει στα χαρτιά και την κοινωνική πραγματικότητα που δεν μπορεί να αντιστρέψει. Μετά την εξέγερση «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», οι νόμοι για την υποχρεωτική χρήση του χιτζάμπ δεν καταργήθηκαν ποτέ, αλλά η εφαρμογή τους ήταν αποσπασματική και αμφισβητήσιμη. Στα τέλη του 2024, η κυβέρνηση ανέστειλε δημοσίως την έκδοση του νέου νομοσχεδίου «Αγνότητα & Χιτζάμπ» μετά από διακομματικές συνομιλίες. Ο αντιπρόεδρος Σαχράμ Νταμπίρι δήλωσε ότι το κοινοβούλιο δεν πρέπει να προωθήσει το νόμο «προς το παρόν», και τον Μάιο του 2025 ο πρόεδρος του κοινοβουλίου Μοχάμαντ-Μπαγκέρ Γκαλιμπάφ αποκάλυψε μια γραπτή οδηγία από το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας που ζητούσε από το κοινοβούλιο να μην το θεσπίσει. Μετάφραση: το κείμενο υπάρχει, αλλά η ενεργοποίησή του έχει παγώσει στο υψηλότερο επίπεδο ασφάλειας.
Αυτή η αναστολή έχει φανερώσει τις διαφωνίες. Ο συντηρητικός Μοχάμαντ-Ρεζά Μπαχονάρ υποστήριξε χωρίς περιστροφές ότι το νομοσχέδιο για την υποχρεωτική χρήση του χιτζάμπ «δεν είναι πλέον νομικά εκτελεστό» —μια αξιοσημείωτη παραδοχή από έναν πιστό υποστηρικτή του καθεστώτος—, ενώ εκπρόσωποι της Δικαιοσύνης επιμένουν ότι οι βασικοί κανόνες για το χιτζάμπ «παραμένουν σε ισχύ».
Η αντίφαση δεν είναι επιφανειακή· αποκαλύπτει ένα αδιέξοδο, όπου το κράτος θεσπίζει κανόνες που δεν μπορεί να εφαρμόσει κοινωνικά, και τα διάφορα κέντρα εξουσίας αυτοσχεδιάζουν.
Η λειτουργία του νέου «Διαχειριστικού Κέντρου»
Το καθεστώς μετατοπίζεται από την αντιπαράθεση στο δρόμο (το κλασικό μοντέλο της αστυνομίας ηθών) σε ένα υβριδικό μοντέλο οργανωμένης επαγρύπνησης, διοικητικών ποινών και ψηφιακής αστυνόμευσης. Από το 2023-24, οι αρχές έχουν αναβιώσει τις περιπολίες και έχουν προσθέσει «έξυπνη» επιβολή: μαζική παρακολούθηση με κάμερες CCTV, παρακολούθηση πινακίδων κυκλοφορίας, αναγνώριση προσώπου στις πύλες των πανεπιστημίων και ένα app αναφοράς (NAZER) που επιτρέπει στους υπαλλήλους και στο κοινό να επισημαίνουν «παραβιάσεις» σε αυτοκίνητα και μέσα μαζικής μεταφοράς. Αυτοματοποιημένα μηνύματα προειδοποιούν τους ιδιοκτήτες και οδηγούν σε πρόστιμα ή κατάσχεση. Η έκθεση του ΟΗΕ για φέτος επιβεβαιώνει την αλλαγή: drones, εφαρμογές και ροές δεδομένων υποστηρίζουν πλέον την επιβολή του χιτζάμπ, ακόμη και όταν η φανερή συμμόρφωση του κοινού μειώνεται. Το «Σχέδιο Noor» του 2024 έδειξε πόσο γρήγορα μπορούν να ενεργοποιηθούν αυτά τα μέσα.
Αποκαθίσταται ο έλεγχος;
Όχι ακριβώς. Οι δρόμοι της Τεχεράνης εξακολουθούν να μοιάζουν με ένα συνεχές δημοψήφισμα, με εκτεταμένη μη συμμόρφωση παρά τις περιοδικές κατασταλτικές επιχειρήσεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αξιωματούχοι τείνουν προς ένα μοντέλο διακυβέρνησης που προσπαθεί να κάνει την πειθαρχία «περιρρέουσα»: εθελοντές που προειδοποιούν και καταγράφουν, βοηθοί που καταγράφουν και αναφέρουν, κάμερες και εφαρμογές που τιμωρούν χωρίς να υπάρχει το θέαμα των συλλήψεων. Πρόκειται για επιβολή μέσω γραφειοκρατίας και ψηφιακών μέσων, όχι μέσω πειθούς.
Ας εξετάσουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: οι γυναίκες και οι άδειες οδήγησης μοτοσικλέτας. Πριν από χρόνια, το Διοικητικό Δικαστήριο του Ιράν έκρινε ότι δεν υπήρχε νομική βάση για την άρνηση χορήγησης αδειών οδήγησης μοτοσικλέτας στις γυναίκες. Ωστόσο, η τροχαία συνέχιζε να λέει ότι «ο νόμος» το απαγορεύει. Μόλις τον περασμένο μήνα, ένας πρώην αναπληρωτής της τροχαίας παραδέχτηκε και πάλι ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη νομική απαγόρευση, αλλά μόνο πρακτική.
Αυτή είναι η μήτρα που λειτουργεί: ο νόμος σιωπά, η επιβολή του είναι αυστηρή, τα δικαιώματα είναι «πιθανά», η πρόσβαση παραμένει αποκλεισμένη. Το νέο « Επιχειρησιακό Κέντρο» ταιριάζει απόλυτα σε αυτήν την διοικητική ασφυξία.
Η δομική βία κατά των γυναικών
Η δομική βία κατά των γυναικών αποτελεί το ευρύτερο πλαίσιο. Μια ενημέρωση του Ιανουαρίου 2025 από το Κέντρο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Ιράν κατέγραψε μια αύξηση των γυναικοκτονιών και την απουσία ολοκληρωμένης νομοθεσίας για την προστασία των γυναικών — ελαφρές ποινές για δολοφονίες «τιμής», επιεικείς νόμοι που ενισχύουν την ανδρική κηδεμονία και ένα αδύναμο σύστημα καταφυγίων/βοήθειας. Παράλληλα, διεθνείς παρατηρητές ανέφεραν μια συνολική αύξηση των εκτελέσεων το 2024, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, ως μέρος ενός ευρύτερου κλίματος τιμωρητικής καταναγκαστικής επιβολής. Η επιβολή του χιτζάμπ εντάσσεται σε αυτό το σωφρονιστικό πλαίσιο, δεν είναι ξεχωριστό από αυτό.
Η οικονομία και η πολιτική ελέγχου του σώματος
Η οικονομία στηρίζει την πολιτική ελέγχου του σώματος (των γυναικών). Η συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό το 2024 ήταν μόλις 13,4% στο Ιράν, έναντι 66,3% για τους άνδρες, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας/ΔΟΕ — από τις χαμηλότερες παγκοσμίως. Αυτό δεν είναι «πολιτισμική προτίμηση», αλλά αποτέλεσμα πολιτικής επιλογής: το οικογενειακό δίκαιο, οι πρακτικές πρόσληψης και η επισφαλής εργασία που διατηρούν τις γυναίκες σε κατάσταση εξάρτησης. Ένα κράτος που κραυγάζει «σεμνότητα» ενώ αρνείται να εγγυηθεί την ίση πρόσβαση στην εργασία και την εργασιακή ασφάλεια απλώς αναπαράγει την ανισότητα που στη συνέχεια επιβάλλει μέσω των ενδυματολογικών κανόνων.
Τι συμβαίνει λοιπόν;
Οι αρχές προσπαθούν να λύσουν ένα πρόβλημα νομιμοποίησης με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Η αστυνομία ηθών εξακολουθεί να εμφανίζεται περιοδικά, αλλά έχει υψηλό πολιτικό κόστος και προκαλεί αντιδράσεις. Η αστυνομία ηθών (μια μονάδα της αστυνομίας) εξακολουθεί να εμφανίζεται κατά περιόδους, αλλά έχει υψηλό πολιτικό κόστος και προκαλεί αντιδράσεις. Το « Επιχειρησιακό Κέντρο» που δημιουργήθηκε από το Setad υπόσχεται κάτι άλλο: ένα γραφειοκρατικό-ψηφιακό δίκτυο που κατανέμει την ευθύνη προς τα έξω (στον «λαό»), τυποποιεί την τεκμηρίωση (μέσω βοηθών) και αυτοματοποιεί τις κυρώσεις (μέσω καμερών/εφαρμογών). Από νομική άποψη, οι εθελοντές δεν μπορούν να σας συλλάβουν. Πρακτικά, μπορούν να σας περικυκλώσουν με ένα σύστημα αναφορών που σας επιβάλλει πρόστιμο, σας επισημαίνει ή σας παραπέμπει σε εισαγγελέα – και αυτό είναι το ζητούμενο.
Δύο σκληρές αλήθειες
Πρώτον, το κράτος έχει χάσει την ηγεμονία του πάνω στην εμφάνιση των γυναικών στην καθημερινή ζωή. Η αναστολή της νέας νομοθεσίας αποτελεί σιωπηρή αναγνώριση αυτής της ήττας. Δεύτερον, το κράτος αντισταθμίζει αυτό το γεγονός όχι παραχωρώντας δικαιώματα, αλλά μειώνοντας την ορατότητα του εξαναγκασμού και αυξάνοντας την αποτελεσματικότητά του, περνώντας από τα γκλομπς στα τερματικά. Αν αναρωτιέστε αν πρόκειται για «επιστροφή της αστυνομίας ηθών», τότε δεν έχετε καταλάβει την αλλαγή. Τα παλιά βανάκια δεν έφυγαν ποτέ εντελώς. Το νέο μοντέλο μετατρέπει τα τηλέφωνα και τις κάμερες όλων σε περιπολικά. Και ένα «Διαχειριστικό Κέντρο» στην Τεχεράνη έχει ως στόχο να διατηρήσει αυτή τη μηχανή σε λειτουργία, ακόμη και ενώ το κοινοβούλιο και το συμβούλιο ασφαλείας διαφωνούν για το γράμμα του νόμου.
Εν ολίγοις: η Setad δεν είναι, στα χαρτιά, αστυνομική δύναμη. Αλλά δημιουργεί το επιχειρησιακό σύστημα που επιτρέπει στην αστυνόμευση να διαπερνά την κοινωνία, και αυτή τη στιγμή, αυτή είναι η κύρια προσπάθεια του καθεστώτος να ανακτήσει τον έλεγχο που δεν μπορεί να κερδίσει στους δρόμους.
https://firenexttime.net/irans-new-hijab-situation-room-and-the-failure-of-control
