Φώτης Μπενλισόι

«Η ευαισθησία των καταπιεσμένων» εναντίον του καθεστώτος

Στις 18 Απριλίου 1906, στις πέντε το πρωί τοπική ώρα, η πόλη του Σαν Φρανσίσκο καταστράφηκε από σεισμό μεγέθους 7,9 βαθμών. Ως αποτέλεσμα του σεισμού και των πυρκαγιών που ακολούθησαν επί τρεις ημέρες, σχεδόν τρεις χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, σχεδόν τριάντα χιλιάδες κτίρια καταστράφηκαν και σχεδόν η μισή πόλη έμεινε άστεγη.

Μετά τον σεισμό, ένα τεράστιο κύμα αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης έλαβε χώρα στην πόλη. Οργανώθηκαν επιχειρήσεις διάσωσης, στήθηκαν συλλογικές κουζίνες, δημιουργήθηκαν κοινόχρηστοι χώροι διαβίωσης και οι κάτοικοι της πόλης ξεκίνησαν να επουλώσουν τις πληγές αυτής της μεγάλης καταστροφής με απροσδόκητη αλληλεγγύη και δημιουργικότητα. Μια πρωτοφανής ατμόσφαιρα ενότητας και αδελφοποίησης επικράτησε μεταξύ των διαφόρων εθνοτικών ομάδων που ζούσαν στην πόλη.

Ωστόσο, οι κρατικές αρχές προσεγγίζουν αυτό το κύμα κοινωνικής εγρήγορσης και δημιουργικότητας που προέκυψε μετά τον σεισμό από μια εντελώς διαφορετική οπτική γωνία. Για όσους κατέχουν θέσεις εξουσίας, αυτό που διακυβεύεται είναι ένα χάος που πρέπει να περιοριστεί, ένας όχλος στα πρόθυρα της ανυπακοής που πρέπει να πειθαρχηθεί. Αμέσως μετά, οι προσπάθειες των σεισμοπαθών να αποκτήσουν πρόσβαση σε είδη πρώτης ανάγκης χαρακτηρίστηκαν ως «λεηλασία» και «κλοπή», και οι δυνάμεις επιβολής του νόμου διατάχθηκαν να πυροβολήσουν για το λόγο αυτό. Σύμφωνα με τη διαταγή αυτή, αμέσως μετά την καταστροφή που στοίχισε τη ζωή σε τρεις χιλιάδες ανθρώπους, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, περίπου 500 κάτοικοι της πόλης εκτελέστηκαν από αστυνομικούς.

Αυτό το είδος ευνοϊκής μεταχείρισης των σεισμοπαθών και των θυμάτων καταστροφών μπορεί να θεωρηθεί ως «ακραίο» παράδειγμα. Ωστόσο, ο σεισμός του Σαν Φρανσίσκο έχει στην πραγματικότητα το ίδιο μοτίβο με τις περισσότερες σύγχρονες καταστροφές: Μετά από μια μεγάλη καταστροφή, δεν αντιμετωπίζουμε μόνο ερείπια και δυστυχία. Ταυτόχρονα, οι μέχρι τότε περιθωριοποιημένες πρακτικές συλλογικής αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας του λαού αναδύονται από τα ερείπια. Όταν ο κυρίαρχος τρόπος ζωής αναστέλλεται, έστω και εν μέρει, για τον ένα ή τον άλλο λόγο, οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι μπορούν να παραβιάζουν κανόνες και πρακτικές που είναι θεμελιωμένες και ενθαρρύνουν τον ατομικισμό, την παθητικότητα και την ανταγωνιστικότητα. Σύμφωνα με τα λόγια του Rutger Bregman, «οι καταστροφές βγάζουν τον καλύτερο εαυτό μας. Είναι σαν να πατάμε ένα κουμπί επαναφοράς που μας φέρνει πίσω στον καλύτερο εαυτό μας»^[1].

Αυτές οι πρακτικές της κοινωνικής αλληλεγγύης, της αλληλοβοήθειας και των οργανωτικών πρωτοβουλιών προκαλούν πάντα ανησυχία στους κυβερνώντες. Υιοθετείται μια επιφυλακτική ή και εχθρική στάση απέναντι στην αλληλεγγύη που αναπτύσσεται από τα κάτω. Σε πολλές περιπτώσεις, προσπαθούν να καταπνίξουν τις πρωτοβουλίες κοινωνικής αλληλεγγύης, μερικές φορές ακόμη και να τις συντρίψουν με ανοιχτή βία, όπως στην περίπτωση του Σαν Φρανσίσκο.

Όπως τονίζει η Rebecca Sollnit, μετά από μια μεγάλη καταστροφή, οι δυνατότητες αλληλεγγύης που η κυρίαρχη κοινωνική τάξη είχε καταπιέσει μέχρι τότε, έρχονται απροσδόκητα στο προσκήνιο. Η καταστροφή δημιουργεί ρωγμές στην παλιά τάξη και ανοίγει δυνατότητες για έναν διαφορετικό τρόπο οργάνωσης της ζωής. Οι κυβερνώντες ανησυχούν για αυτές τις δυνατότητες και προσπαθούν να τις ελέγξουν και να τις απορροφήσουν ή, αν αυτό αποτύχει, να τις συντρίψουν. Προσπαθούν να ελέγξουν και να εκφοβίσουν την κοινωνική επαγρύπνηση μετά από μια καταστροφή. Έτσι, στους κόλπους σχεδόν κάθε καταστροφής, ίσως αναπόφευκτα, διαμορφώνεται ένας αγώνας εξουσίας^[2].

Ακριβώς ένας τέτοιος αγώνας διακυβεύεται αμέσως μετά τους δύο σεισμούς στο Μαράς. Οι σεισμοί προκάλεσαν μια τεράστια κοινωνική κινητοποίηση στη χώρα, μια κινητοποίηση αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης. Η πολιτική εξουσία φοβάται ότι αυτή η κινητοποίηση μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχό της. Ανησυχεί για το ενδεχόμενο αυτό το κύμα να μετατραπεί σε μια δύναμη που θα εκθέσει τις ανεπάρκειες της κυβέρνησης και τις ευθύνες της για την εκδήλωση αυτής της καταστροφής. Ένας από τους σημαντικότερους λόγους για την κήρυξη της κατάστασης έκτακτης ανάγκης είναι να τεθούν η κοινωνική αλληλεγγύη και οι πρωτοβουλίες από τα κάτω υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης και να κατασταλούν.

Το αρχηγικό καθεστώς, που βασίζεται στην κοινωνική αδράνεια και την πολιτική απάθεια, φοβάται την κινητοποίηση του λαού, το μεγάλο κύμα κοινωνικής αλληλεγγύης που προκάλεσε ο σεισμός. Διότι, ενώ οι πρωτοβουλίες αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας προσπαθούν να καλύψουν τις ζωτικές ανάγκες των ανθρώπων, θέτουν επίσης το ερώτημα γιατί οι ανάγκες αυτές δεν ικανοποιούνται στο πλαίσιο των υφιστάμενων κοινωνικών σχέσεων. Ανησυχεί για το ενδεχόμενο η κοινωνική ενέργεια που απελευθερώθηκε από την καταστροφή να προκαλέσει απροσδόκητες αλλαγές στους πολιτικούς συσχετισμούς δύναμης. Οι απόπειρες αποκλεισμού της βοήθειας καθώς και η απαγόρευση της πρόσβασης στο διαδίκτυο αποτελούν σαφή έκφραση αυτού του φόβου.

Σε αυτές τις μαύρες μέρες, ας θυμηθούμε τα λόγια που αποδίδονται στον Τσε: «Η αλληλεγγύη είναι η ευαισθησία των καταπιεσμένων»^[3], γιατί η αλληλεγγύη είναι η πιο σημαντική δύναμη που έχουμε τόσο για να καθαρίσουμε αυτά τα συντρίμμια που έχουν καταρρεύσει πάνω σε όλους μας και για να λογοδοτήσουν όσοι ευθύνονται γι' αυτά τα συντρίμμια. Ας αγκαλιάσουμε αυτή τη δύναμη.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Foti Benlisoy, “‘Ezilenlerin inceliği’ rejime karşı’, Twitter, 9 Φεβρουαρίου 2023, https://twitter.com/fotibenlisoy?lang=el και Tumblr, https://www.tumblr.com/fotibenlisoy/708755544369922048/ezilenlerin-inceli%C4%9Fi-rejime-kar%C5%9F%C4%B1?source=share&_branch_match_id=1152204675695092717&_branch_referrer=H4sIAAAAAAAAAxXIMQ6DMAwF0NNkDBaCCpWxSNyDpI744CTImKE9fen29Faz4xyJFmvsykG0iTVTqobARXDWD%2FEXcpsVxaNEFripd88ZXnlDZr8v6qbHPf9%2FtfTuSt6gSYZdf2ysbSJgAAAA.

Σημειώσεις

 ^[1] Rutger Bregman, Humankind A Hopeful History, Bloomsbury Publishing, Λονδίνο, 2020, σελ. 241.

^[2] Rebecca Solnit, A Paradise Built in Hell The Extraordinary Communities That Arise in Disaster, Viking, Νέα Υόρκη, 2009.

^[3] Για την πιθανή προέλευση αυτής της έκφρασης, βλ. Barış Yıldırım, “Yanlış alıntıların izinde”, Yazılama, 16 Μαρτίου 2016, https://yazilamalar.wordpress.com/2016/03/16/yanlis-alintilarin-izinde/