Φώτης Μπενλισόι

Ο σεισμός και το «δόγμα του λαϊκού σοκ»

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1985, στις 07.17 τοπική ώρα, η Πόλη του Μεξικού συγκλονίστηκε από σεισμό μεγέθους 8 βαθμών με επίκεντρο 350 χλμ. από την πόλη. Ο αριθμός των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους λόγω του σεισμού, ο οποίος προκάλεσε σοβαρές ζημιές σε μεγάλο μέρος της πόλης, αποτελεί ακόμη θέμα συζήτησης. Ενώ τα επίσημα στοιχεία αναφέρουν ότι περισσότεροι από πέντε χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, διάφορες πρωτοβουλίες πολιτών ανεβάζουν τον αριθμό σε 30.000.

Ο λόγος για τον οποίο ο αριθμός των νεκρών είναι αμφιλεγόμενος σχετίζεται με τη στάση της μεξικανικής κυβέρνησης μετά τον σεισμό. Η κυβέρνηση επέβαλε απαγόρευση των ραδιοτηλεοπτικών μεταδόσεων στη χώρα αμέσως μετά το σεισμό. Μετά τον σεισμό, οι κυβερνητικές οργανώσεις διάσωσης και βοήθειας είχαν πολύ δύσκολη πρόσβαση στην περιοχή της καταστροφής. Επιπλέον, η κυβέρνηση εμπόδισε τη βοήθεια από το εξωτερικό. Η πλειονότητα των δραστηριοτήτων διάσωσης και ανακούφισης πραγματοποιείται μέσω πρωτοβουλιών και οργανώσεων που έχουν δημιουργηθεί από τους πολίτες.

Αμέσως μετά το σεισμό, το κεφάλαιο και το κράτος ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα αστικής ανάπλασης και μετασχηματισμού των παραγκουπόλεων, το οποίο τελικά θα σήμαινε τον εκτοπισμό των φτωχών. Ωστόσο, οι φτωχογειτονιές, ιδίως εκείνες με μια ορισμένη παράδοση αγώνα και αυτοοργάνωσης, όχι μόνο οργάνωσαν δραστηριότητες παροχής βοήθειας μετά το σεισμό αλλά και αντιστάθηκαν με επιτυχία στα σχέδια αυτά. Δόθηκε ένας μεγάλος αγώνας για να αποτελέσει ο λαός ενεργό συστατικό της δραστηριότητας ανασυγκρότησης και για να πραγματοποιηθεί μια δημοκρατική και λαϊκή διαδικασία ανασυγκρότησης.

Σύμφωνα με τα λόγια του Χάρι Κλίβερ, ο οποίος έχει μελετήσει αυτούς τους αγώνες: «Σε πολλές από τις φτωχότερες παραγκουπόλεις της Πόλης του Μεξικού, οι σεισμικές κινήσεις πυροδότησαν λαϊκά κινήματα που εκμεταλλεύτηκαν την καταστροφή των κτιρίων και τις ρωγμές στις πολιτικές δομές εξουσίας για να ξεφύγουν από τις καταπιεστικές κοινωνικές σχέσεις και να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσής τους (...) Οι κίνδυνοι που προέκυψαν από το σεισμό ήταν εξαιρετικά πολύπλοκοι, όπως και οι νέες δυνατότητες που αναδύθηκαν»^[1].

Στην πραγματικότητα, κάθε καταστροφή είναι ένα πεδίο αγώνα που προκαλεί ρήξη στις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις εξουσίας. Όπως το θέτει ο Ντιν Σπέιντ, «οι καταστροφές είναι κεντρικές στιγμές στον ανταγωνισμό μεταξύ πολιτικών προγραμμάτων, όπου πολλά μπορούν να χαθούν ή να κερδηθούν»^[2]. Οι καταστροφές προκαλούν έναν «αγώνα για ουτοπίες», όπως έγραψε η Ναόμι Κλάιν μετά τον τυφώνα «Μαρία» που έπληξε το Πουέρτο Ρίκο το φθινόπωρο του 2017. Μια από αυτές τις «ουτοπίες» ήταν στην πραγματικότητα μια δυστοπία που θα μετέτρεπε το Πουέρτο Ρίκο σε «Χονγκ Κονγκ της Καραϊβικής» μέσω της ιδιωτικοποίησης και της απορρύθμισης. Η άλλη ήταν μια ουτοπία βασισμένη στη διατροφική και ενεργειακή ανεξαρτησία, στο δικαίωμα στη δημόσια υγεία και εκπαίδευση και στην αντιμετώπιση της αμερικανικής αποικιοκρατίας. Ο αγώνας για τον «παράδεισο» θα διεξαχθεί στην κόλαση της οποίας η καταστροφή είναι η αιτία^[3].

Ενώ οι καταστροφές μπορούν να εδραιώσουν τη δύναμη της εξουσίας και του κεφαλαίου, μπορούν επίσης να δημιουργήσουν το έδαφος όπου μπορεί να αναδυθεί η δυνητική αντίσταση κατά της εξουσίας τους. Για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, το βραχυκύκλωμα της κανονικότητας από μια καταστροφή οδηγεί σε συνθήκες στις οποίες οι προηγουμένως καταπιεσμένες δυνατότητες αντίστασης απελευθερώνονται και το προηγουμένως αδιανόητο γίνεται εφικτό. Είναι ζωτικής σημασίας να αξιοποιήσουμε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα και να μην αφήσουμε την πρωτοβουλία στους κυβερνώντες. Επειδή το «δόγμα του σοκ» που θα μετατρέψει την καταστροφή σε ευκαιρία για την άρχουσα τάξη είναι έτοιμο, θα τεθεί σε εφαρμογή αμέσως μετά την πρώτη διστακτικότητα.

Το «δόγμα του σοκ», δηλαδή η μετατροπή του τραυματικού αντίκτυπου της καταστροφής σε ευκαιρία για την πραγματοποίηση αλλαγών που «κανονικά» δεν θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθούν, είναι ένα πεδίο στο οποίο το κράτος και το κεφάλαιο είναι αρκετά επιδέξιοι. Η κήρυξη της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και ίσως η αναβολή των εκλογών τις επόμενες ημέρες δείχνουν ότι το καθεστώς του παλατιού είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει την καταστροφή του σεισμού με ένα δόγμα σοκ. Το να μετατρέψει την καταστροφή σε ευκαιρία για να πάρει ριζοσπαστικά μέτρα για να αλλάξει τους πολιτικούς συσχετισμούς δύναμης προς όφελός της είναι κάτι στο οποίο η κυβέρνηση αυτή έχει ήδη εμπειρία.

Ωστόσο, αυτό το μονοπώλιο μπορεί να σπάσει, η καταστροφή μπορεί να μετατραπεί σε μια ευκαιρία όχι για την ενίσχυση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων ή για την αύξηση της δύναμης της εξουσίας, αλλά για την ενίσχυση της αλληλεγγύης, της ισότητας και της ελευθερίας, για την αλλαγή της ισορροπίας των δυνάμεων υπέρ των από κάτω. Αν το σοκ της καταστροφής καθιστά δυνατή τη σκέψη του προηγουμένως αδιανόητου, αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα ριζοσπαστικοποίηση προς τα δεξιά. Υποστηρίζοντας ότι η Αριστερά, όπως και η νεοφιλελεύθερη Δεξιά, θα πρέπει να έχει το δικό της «δόγμα σοκ», ο Γκράχαμ Τζόουνς γράφει ότι προκειμένου να ξεπεράσουμε τις αντιδραστικές κινητοποιήσεις, «μπορούμε να ευθυγραμμίσουμε την Αριστερά γύρω από την ετοιμότητα για σοκ και να επιφέρουμε γρήγορες, μη αναστρέψιμες αλλαγές σε τέτοιες στιγμές»^[4].

Η επαγρύπνηση του λαού μετά τον σεισμό, η τεράστια αλληλεγγύη και η κινητοποίηση της αλληλοβοήθειας δείχνουν ότι υπάρχουν πολύ σοβαρές δυνατότητες προς αυτή την κατεύθυνση. Η πολιτική εξουσία γνωρίζει ήδη ότι αυτή η κινητοποίηση της κοινωνικής αλληλεγγύης μετά τον σεισμό θα την συμπιέσει πολιτικά, θα περιορίσει το πεδίο δράσης της και θα την αναγκάσει να παραμείνει σε θέση άμυνας. Ως εκ τούτου, αναζητά τρόπους να περιορίσει αυτή την κινητοποίηση αλληλεγγύης.

Εν μέσω της καταστροφής διαμορφώνεται ένας αγώνας, είτε μας αρέσει είτε όχι. Η εξουσία θέλει να μας επαναφέρει στην παλιά κανονικότητα που ήταν η αιτία της ίδιας της καταστροφής, δεν θέλει να αλλάξει τίποτα τη στιγμή που όλα καταρρέουν. Γι’ αυτό σήμερα είναι καθήκον ζωτικής σημασίας για όλους μας να αντιτάξουμε στο δόγμα σοκ των κυβερνώντων το δόγμα σοκ του λαού.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Deprem ve “halkın şok doktrini”, fotibenlisoy, 13 Φεβρουαρίου 2023, https://fotibenlisoy.tumblr.com/.

Σημειώσεις

 ^[1] Harry Cleaver, “The uses of an earthquake”, libcom.org, 10 Αυγούστου 2005, https://libcom.org/library/uses-of-earthquake-cleaver.

^[2] Dean Spade, Mutual Aid Building Solidarity During This Crisis (and the Next), Verso, Λονδίνο, 2022, σελ. 30.

^[3] Naomi Klein, The Battle for Paradise Puerto Rico Takes on Disaster Capitalists, Haymarket Books, Σικάγο, 2018.

^[4] Graham Jones, The Shock Doctrine of the Left, Polity Press, Κέμπριτζ, 2018, σσ. 12-3.