Luiza Toscane
Η επανάσταση στο Σουδάν, ούτε ηττημένη ούτε νικηφόρα
Εδώ και τέσσερα χρόνια, η σουδανική επανάσταση αμφισβητεί την εξουσία. Βασίζεται στην αυτοοργάνωσή της και στις αδυναμίες μιας εξουσίας που δεν είναι σε θέση να τη συντρίψει.
Πριν από την επανάσταση που ξεκίνησε το 2018 στο Σουδάν είχαν προηγηθεί αρκετές εξεγέρσεις της νεολαίας τα προηγούμενα χρόνια, ως συνέπεια των διεργασιών που βρίσκονταν τότε σε εξέλιξη στην περιοχή.
Στις 13 Δεκεμβρίου 2018, ήταν οι μαθητές του Αλ-Νταμαζέιν (Πολιτεία Μπλε Νείλος) που βγήκαν στους δρόμους, ενώ στις 19 Δεκεμβρίου ακολούθησαν οι κάτοικοι της Ατμπάρα (Πολιτεία του Νείλου), ενάντια στην αύξηση της τιμής του ψωμιού που επιβλήθηκε στο πλαίσιο των μέτρων λιτότητας. Η εξέγερση εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα και ο στρατός εκδίωξε τον Ομάρ Ελ-Μπασίρ λίγους μήνες αργότερα και στη συνέχεια τον φυλάκισε. Το κίνημα οδήγησε σε πολιτική απεργία σε πολλούς τομείς στις 28 και 29 Μαΐου, με το σύνθημα «100% μαντανίγια» (100% πολιτικό κράτος). Τέσσερις ημέρες αργότερα οι δυνάμεις ασφαλείας επιτέθηκαν σε καθιστικές διαμαρτυρίες σε δεκατέσσερις πόλεις. Η σφαγή του Χαρτούμ στις 3 Ιουνίου 2019, ή καταστολή της μόνιμης καθιστικής διαμαρτυρίας μπροστά από τη γενική διοίκηση του στρατού στο Χαρτούμ, που άφησε πίσω της δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες, ήταν μια αφορμή για να διαπιστωθεί ότι ο στρατός δεν ήταν ομοιογενής και ότι οι Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (πολιτοφυλακές της πρώην Τζαντζαβίντ, υπεύθυνες για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν στο Νταρφούρ και υπό την ηγεσία του Μοχάμεντ Χαμντάν Ντόγκολο, γνωστού ως Χεμεντί, σημερινού αντιπροέδρου της στρατιωτικής χούντας), ήταν οι κύριοι δράστες της σφαγής.
Τη σφαγή αυτή ακολούθησε γενική απεργία και δράσεις πολιτικής ανυπακοής. Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν ενάντια στη στρατιωτική εξουσία, η οποία δοκίμασε διάφορες φόρμουλες διακυβέρνησης (ένα μεταβατικό στρατιωτικό συμβούλιο, στη συνέχεια ένα συμβούλιο κυριαρχίας που συγκρότησε μια πολιτική κυβέρνηση, η οποία ανατράπηκε η ίδια με στρατιωτικό πραξικόπημα το 2021, και στη συνέχεια μια «συμφωνία-πλαίσιο» τον Δεκέμβριο του 2022, υπό διεθνή εποπτεία) σε μια μάταιη προσπάθεια να εκτονώσει τη διαδικασία και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας και της Λέσχης των Παρισίων. Τέσσερα χρόνια αργότερα, οι διαδηλώσεις που απαιτούν την αποχώρηση του στρατού δεν έχουν σταματήσει, με το σύνθημα «Ούτε διαπραγματεύσεις, ούτε συνεργασία, ούτε νομιμοποίηση (του στρατού)», όπως επίσης και οι αγώνες των εργαζομένων.
Η οργάνωση των επαναστατών
Έχει περάσει από δύο διαδικασίες. Οι πρώτες στιγμές της επανάστασης καθοδηγήθηκαν από την Ένωση Σουδανών Επαγγελματιών (ΕΣΕ), μια συνδικαλιστική οργάνωση που οικοδομήθηκε μεταξύ 2010 και 2013 από γιατρούς, μηχανικούς, εκπαιδευτικούς, δημοσιογράφους και δικηγόρους, –μυστικά, καθώς τα υπάρχοντα συνδικάτα συνδέονταν με την κυβέρνηση– και η οποία έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο τους πρώτους μήνες της εξέγερσης.
Οι Επιτροπές Αντίστασης επρόκειτο να προκύψουν με πρωτοβουλία της ΕΣΕ, προκειμένου να πολλαπλασιαστούν οι πυρήνες της αντίστασης και των διαδηλώσεων στη βάση και να δυσκολέψουν την καταστολή, η οποία διευκολυνόταν από τη συγκέντρωση των πρωτοβουλιών. Ωστόσο, οι Επιτροπές Αντίστασης θα αντικαταστήσουν σταδιακά την ΕΣΕ ως ηγεσία της επανάστασης. Αποτελούν μια οριζόντια μορφή αυτοοργάνωσης, δομημένη σε τοπική βάση και σε πλήρη ανεξαρτησία. Οργάνωσαν αγώνες, κυρίως διαδηλώσεις, και στη συνέχεια τον αγώνα ενάντια στην καταστολή, με τις οικογένειες των θυμάτων να τις εμπιστεύονται. Οδηγήθηκαν στην οργάνωση της αντίστασης σε καθημερινή βάση, κυρίως μέσω της πολιτικής ανυπακοής. Στη συνέχεια, πολλές από τις επιτροπές διαχειρίστηκαν πτυχές της καθημερινής ζωής στις γειτονιές, ένας αξιοσημείωτος ρόλος κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid, όταν οι αρχές αποδείχθηκαν ανεπαρκείς. Αποτελούσαν σημείο αναφοράς στο βαθμό που τομείς που αγωνίζονταν υιοθέτησαν το σχήμα της Επιτροπής Αντίστασης για να καθοδηγήσουν τις κινητοποιήσεις τους, όπως οι αγρότες της Βόρειας Πολιτείας που συγκρότησαν επιτροπές για να οργανώσουν τα μπλόκα τους ενάντια στην αύξηση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος και οι οποίες μετατράπηκαν σε επιτροπές αντίστασης απέναντι στη στρατιωτική εξουσία. Υπό την ημι-πολιτική κυβέρνηση, ορισμένες από αυτές ήρθαν σε αντιπαράθεση με την κυβέρνηση, ιδίως με την ώθηση των περιβαλλοντικών αγώνων. Οι Επιτροπές Αντίστασης έπρεπε να δημιουργήσουν συντονισμούς προκειμένου να πραγματοποιήσουν πανεθνικές πρωτοβουλίες, συμπεριλαμβανομένων των αμέτρητων ημερών διαδηλώσεων.
Η σκέψη για το Σουδάν του μέλλοντος είναι στην ημερήσια διάταξη όλων των επιτροπών που έχουν αναπτύξει καταστατικούς χάρτες για τη μελλοντική εξουσία στο Σουδάν. Οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις που υπάρχουν στις επιτροπές, οι οποίες έχουν οικοδομηθεί σε γεωγραφική βάση, αποκαλύφθηκαν από τις διαφορές μεταξύ των σχεδίων των καταστατικών χαρτών, οι οποίες θα μπορούσαν να συνοψιστούν εν συντομία ως ο προσδιορισμός της εξουσίας «από τα κάτω» – και επομένως η πρόσβαση των ανθρώπων στην εξουσία ως προϋπόθεση για την κοινωνική δικαιοσύνη – έναντι του προσδιορισμού της εξουσίας «από τα πάνω».
Επαναστάτ/τρι/ες με εμπειρίες
Σε αντίθεση με τους επαναστάτες σε πολλές αραβικές χώρες, οι Σουδανοί/ές επαναστάτ/τρι/ες δεν είχαν να αντιμετωπίσουν δύσκολα προβλήματα συμμαχιών, καθώς η κυβέρνηση που πολεμούσαν ήταν σύμμαχος των ισλαμιστών. Επομένως, οι επαναστάτες είχαν μπροστά τους μια λεωφόρο. Είχαν αντλήσει τα διδάγματα από τις επαναστάσεις που είχαν προηγηθεί: την ανάγκη μιας συνδικαλιστικής οργάνωσης, όπως στην Τυνησία, αλλά και κυρίως την ανάγκη μιας οργάνωσης γενικά, η οποία έλειψε τόσο πολύ από το Χιράκ στην Αλγερία και αλλού. Γνώριζαν επίσης ότι δεν έχει νόημα να χτυπήσεις μόνο το κεφάλι, αλλά πρέπει να επιτεθείς σε ολόκληρο το καθεστώς.
Ωστόσο, πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα:
Οι κοινωνικές κινητοποιήσεις συνεχίζονται και εντείνονται από τις οικονομικές δυσκολίες που δημιουργεί ο πληθωρισμός. Μόνο τον Ιανουάριο του 2023, οι εκπαιδευτικοί σε περισσότερα από 16.000 δημόσια σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης απήργησαν για τρεις εβδομάδες και μόλις ανανέωσαν την απεργία τους∙ οι μετεωρολόγοι, ιδίως στα αεροδρόμια, απήργησαν για ένα δεκαπενθήμερο∙ οι καθηγητές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και οι υπάλληλοι ερευνητικών ινστιτούτων απήργησαν για τρεις εβδομάδες∙ και οι φοιτητές που δεν εγγράφηκαν λόγω της κατακόρυφης αύξησης των διδάκτρων απέκλεισαν δρόμους. Αυτοί οι αγώνες είναι σε μεγάλο βαθμό παράλληλοι με αυτούς των Επιτροπών Αντίστασης, αλλά τα αιτήματά τους δεν περιλαμβάνουν την αποχώρηση της στρατιωτικής χούντας. Επομένως, πρέπει να χτιστούν οι γέφυρες μεταξύ των δύο κινημάτων. Αυτό αναδεικνύει την αδύναμη παρουσία των Επιτροπών Αντίστασης στους χώρους εργασίας και την απουσία ενός επαναστατικού κόμματος.
Μια απομονωμένη επανάσταση
Η διαδικασία αυτή αναδύθηκε την ίδια περίοδο που άλλες αντίστοιχες διαδικασίες στην περιοχή υποχωρούσαν, ενώ και οι περισσότεροι επαναστάτες σε όλο τον κόσμο έκλειναν τα μάτια. Οι Σουδανοί επαναστάτες στάθηκαν μόνοι τους αλληλέγγυοι με τους Ουκρανούς ή τους Ιρανούς. Έχουν τον ίδιο κοινό εχθρό με τους πρώτους: τις πολιτοφυλακές της Βάγκνερ που, μέσω των εταιρειών βιτρίνας τους, λεηλάτησαν τους πόρους χρυσού στο Σουδάν, μόλυναν το έδαφος, επιτέθηκαν στους αγωνιστές που τους αντιτάχθηκαν και συνέβαλαν στην ενίσχυση των ταμείων της δικτατορίας του Πούτιν[1]. Οι Σουδανές, οι οποίες αγωνίζονται κατά του ποινικού κώδικα που προβλέπει μαστίγωμα για τη χρήση «άσεμνων ενδυμάτων» (χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις) και φοβούνται την επιστροφή των ισλαμιστών, έχουν μια προφανή συμπάθεια για το τρίπτυχο «γυναίκα-ζωή-ελευθερία.»[2]
Ούτε ηττημένοι ούτε νικητές!
Η επανάσταση είναι ήδη τεσσάρων ετών και μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί για το λόγο της μακροβιότητάς της σε σύγκριση με τις αντίστοιχες αραβικές επαναστάσεις. Αυτός σχετίζεται με την αυτοοργάνωσή της αλλά και με την απουσία μετωπικής καταστολής. Συλλήψεις, δολοφονίες, εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, βιασμοί και βασανιστήρια δεν κατάφεραν ποτέ να καταβάλουν τους διαδηλωτές και τη θέλησή τους να εκδιώξουν τη χούντα. Η τελευταία δεν επέλεξε να συντρίψει οριστικά το κίνημα, καθώς βρέθηκε παγιδευμένη αφενός ανάμεσα στις απαιτήσεις των πιστωτών και εκείνες των επαναστατών και, αφετέρου, ανάμεσα στις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης, που έχουν στην κατοχή τους τις ράβδους χρυσού, και στα ισλαμιστικά κόμματα, των οποίων τα πρόσφατα απελευθερωμένα στελέχη αρχίζουν να μιλάνε με δυνατότερη φωνή.
Η εξουσία γνωρίζει ότι ο στρατός είναι ετερογενής και ότι η βάση του συχνά συμπαθεί τα αιτήματα των επαναστατών. Οι τελευταίοι το γνωρίζουν επίσης αυτό και έχουν απευθυνθεί στους στρατιώτες, και ορισμένοι σκέφτηκαν να τους συμπεριλάβουν στα κοινωνικά τους προγράμματα ως μέλη αδικημένων κοινωνικών στρωμάτων.[3] Ωστόσο, «μέχρι στιγμής, δεν έγινε εφικτό να κινδυνεύσει η στρατιωτική ηγεσία να χάσει τον έλεγχο της βάσης της μέσω της ανυπακοής των μελών της, και η ηγεσία των μαζών δεν μπόρεσε μέχρι στιγμής να πείσει τα μέλη των ενόπλων δυνάμεων να επαναστατήσουν εναντίον των ηγετών τους και να συνταχθούν με την επανάσταση, προκειμένου να υλοποιηθεί το πρώτο της αίτημα, που είναι η παράδοση της εξουσίας σε μια δημοκρατική πολιτική αρχή και η επιστροφή των ενόπλων δυνάμεων στους στρατώνες τους.»[4]
30 Ιανουαρίου 2023
Μετάφραση: elaliberta.gr
Luiza Toscane, « La révolution au Soudan, ni vaincue ni victorieuse », Revue L’Anticapitaliste, τεύχος 143, Φεβρουάριος 2023, https://lanticapitaliste.org/actualite/international/la-revolution-au-soudan-ni-vaincue-ni-victorieuse. Αναδημοσίευση: Europe Solidaire Sans Frontières, 15 Φεβρουαρίου 2023, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article65732.
Σημειώσεις
[1] « Les Soudanais-e-s dénoncent la collaboration entre Hemetti et Poutine » [Οι Σουδανοί/ές καταγγέλουν τη συνεργασία μεταξύ Χεμεντί και Πούτιν], Mediapart, 1 Μαρτίου 2022, https://blogs.mediapart.fr/sudfa/blog/010322/les-soudanais-e-s-denoncent-la-collaboration-entre-hemetti-et-poutine.
[2] « Femmes Soudanaises solidaires des Iraniennes » [Σουδανές γυναίκες σε αλληλεγγύη με τις Ιρανές], International Labour Network of Solidarity and Struggle / Réseau Syndical International de Solidarité et de Luttes, 26 Σεπτεμβρίου 2022, https://laboursolidarity.org/fr/n/2341/femmes-soudanaises-solidaires-des-iraniennes.
[3] «خطوات أولى للتفكير في تحقيق سلطة الشعب: مجالس مناطق السكن», [Πρώτα βήματα για να σκεφτούμε την επίτευξη της λαϊκής εξουσίας: συμβούλια γειτονιών], Muzan كـتبـت, Νοέμβριος, 28, 2022, https://muzankatabat.wordpress.com/2022/11/28/%D8%AE%D8%B7%D9%88%D8%A7%D8%AA-%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%89-%D9%84%D9%84%D8%AA%D9%81%D9%83%D9%8A%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B9%D8%A8/.
[4] 6/7/2022, (ahewar.org), «عسكر السودان: أخلاق مسالمة أم خوف من الشعب؟ », لبير الأشقر
https://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=761356 [Gilbert Achcar, «Στρατός του Σουδάν: ειρηνικά ήθη ή φόβος για τους ανθρώπους;»].
