Daniel Johnson

Μια νέα εποχή στην Τουρκία;

Ταξιδεύοντας κάποιος οπουδήποτε στην Τουρκία τις τελευταίες εβδομάδες, συναντά παντού υπενθυμίσεις για τις εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τις 14 Μαΐου. Τα πρόσωπα των χαμογελαστών πολιτικών ηγετών κοσμούν παντού προεκλογικές αφίσες και πανό. Η πιο συνηθισμένη εικόνα, φυσικά, είναι αυτή του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, του οποίου το σύνθημα της προεκλογικής εκστρατείας είναι Doğru Zaman, Doğru Adam: «Σωστή στιγμή, σωστός άνθρωπος».

Αν και στις προεκλογικές αφίσες φαίνεται εξαιρετικά σίγουρος, ο Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP – Adalet ve Kalkınma Partisi) του αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη εκλογική τους πρόκληση από τότε που ανέβηκαν στην εξουσία το 2002. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το ΑΚΡ και ο ακροδεξιός εταίρος του, το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP – Milliyetçi Hareket Partisi) στη Συμμαχία του Λαού [Cumhur İttifakı], αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα. Ενώ το ΑΚΡ θα παραμείνει το μεγαλύτερο κόμμα στο κοινοβούλιο, η υποστήριξη προς αυτό –και ακόμη περισσότερο προς το MHP– έχει μειωθεί, ενώ η αντιπολιτευόμενη Συμμαχία του Έθνους [Millet İttifakı] έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Εάν δύο δευτερεύοντες ανταγωνιστές για την προεδρία εγκαταλείψουν την κούρσα, είναι πιθανό ο κύριος υποψήφιος της αντιπολίτευσης, ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος (CHP – Cumhuriyet Halk Partisi), να νικήσει τον Ερντογάν στον πρώτο γύρο^[1].

Σε αντίθεση με τα εκλογικά συστήματα «ο νικητής τα παίρνει όλα» και «πολλαπλής ψηφοφορίας»^[2] στις αγγλόφωνες χώρες, το σύστημα αναλογικής εκπροσώπησης της Τουρκίας –αν και απέχει πολύ από το δημοκρατικό ιδεώδες– σημαίνει ότι η Αριστερά θα μπορούσε να έχει παρουσία στο κοινοβούλιο μετά τις εκλογές. Δεν είναι λιγότερα από είκοσι έξι κόμματα που έχουν καταθέσει λίστες υποψηφίων, με τα μισά από αυτά να κατεβαίνουν σε πέντε συμμαχίες σε μια προσπάθεια να φτάσουν το όριο του επτά τοις εκατό για την είσοδο στο κοινοβούλιο. Με επικεφαλής το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP / Halkların Demokratik Partisi), η αριστερή Συμμαχία για την Εργασία και την Ελευθερία [Emek ve Özgürlük İttifakı] φαίνεται ότι θα συγκεντρώσει μεταξύ 11% και 14%  ψήφων^[3].

Η ήττα του Ερντογάν και της δεξιάς συμμαχίας του θα ήταν μια σημαντική νίκη για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Ωστόσο, ποιος ακριβώς αποτελεί την τουρκική αντιπολίτευση; Και πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια Τουρκία μετά τον Ερντογάν – κάτι που για καιρό ήταν αδιανόητο; Ακόμη και στο καλύτερο σενάριο, στο οποίο η Συμμαχία του Λαού θα υποστεί συντριβή (και θα παραδεχτεί ειρηνικά την ήττα της – ένα πολύ μεγάλο αν), ο Ερντογάν θα χάσει την προεδρία και η Αριστερά θα κάνει μια ισχυρή εμφάνιση, οποιοδήποτε αναγεννημένο σοσιαλιστικό κίνημα στην Τουρκία θα αντιμετωπίσει σημαντικά εμπόδια για να γίνει μια σοβαρή πολιτική παρουσία – και η ίδια η αντιπολιτευόμενη Συμμαχία του Έθνους δεν είναι το μικρότερο απ’ αυτά.

Η δημιουργία του δεξιού συνασπισμού

Ενώ το ΑΚΡ ήταν πολιτικά αήττητο για περίπου μια δεκαετία μετά την ανάληψη της εξουσίας, από το 2013 και μετά μια σειρά κρίσεων έχουν μειώσει την υπεροχή του. Η εμφάνιση και η καταστολή του Κινήματος του Γκεζί του 2013, το οποίο αναπτύχθηκε μετά τη βίαιη καταστολή των διαδηλωτών για το περιβάλλον που κατέλαβαν το πάρκο Γκεζί στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης, αποκάλυψε ότι η επίκληση των δημοκρατικών κανόνων από το ΑΚΡ ήταν απλώς μια βιτρίνα.

Ήταν επίσης το 2013 όταν το ΑΚΡ επιχείρησε να ενσωματώσει τους Κούρδους –που προσεγγίζουν το είκοσι τοις εκατό του πληθυσμού της Τουρκίας των ογδόντα πέντε εκατομμυρίων– εν μέρει με την έναρξη μιας ειρηνευτικής διαδικασίας με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK). Ωστόσο, την επόμενη χρονιά ξέσπασαν εκτεταμένες διαδηλώσεις στα νοτιοανατολικά όπου πλειοψηφούν οι Κούρδοι, αφού το κράτος απέτυχε να προστατεύσει τους κατοίκους του Κομπάνι από τις επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας. Το 2015 η ειρηνευτική διαδικασία με το PKK κατέρρευσε και την ίδια χρονιά το φιλοκουρδικό και αριστερό HDP εισήλθε στο κοινοβούλιο με ποσοστό άνω του 12% των ψήφων, στερώντας έτσι από το ΑΚΡ την πλειοψηφία του.

Ο Ερντογάν δεν θέλησε να αποδεχτεί τα αποτελέσματα και πέντε μήνες αργότερα διεξήγαγε νέες εκλογές, υποστηρίζοντας ότι η επιλογή ήταν «εγώ ή το χάος»^[4]. Μέσα σε μια ατμόσφαιρα βίας και εκφοβισμού το ΑΚΡ πέτυχε το επιθυμητό αποτέλεσμα ανακτώντας την πλειοψηφία του – όπως ήθελε ο Θεός, αν όχι ο λαός. (Το κρίσιμο, ωστόσο, είναι ότι το HDP πήρε αρκετές ψήφους για να παραμείνει στο κοινοβούλιο).

Καθώς ξαφνικά το μίσος για τους Κούρδους ήταν και πάλι αποδεκτό, το ΑΚΡ προσέγγισε τους υπερεθνικιστές του MHP. Δημιουργημένο από τον πρώην συνταγματάρχη του στρατού Αλπαρσλάν Τουρκές το 1969, το MHP καθοδηγείται από έναν εθνοτικό-εθνικιστικό παντουρκισμό εχθρικό προς τις βασικές δημοκρατικές αρχές. Το κόμμα, με τη φασιστική πτέρυγα της νεολαίας του, τους Γκρίζους Λύκους, έχει ιστορικό βίας στους δρόμους, δολοφονιών και σφαγών κατά αριστερών, Κούρδων και Αλεβιτών. Ο σημερινός ηγέτης του, ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, δεν διστάζει να ποζάρει σε φωτογραφίες με αρχηγούς της μαφίας^[5],, και τον Δεκέμβριο του 2022 ο πρώην ηγέτης των Γκρίζων Λύκων Σινάν Ατές πυροβολήθηκε στην Άγκυρα για λόγους που δεν είναι σαφείς – αν και δεν φαίνεται να ήταν έξυπνο να αφήσει την ακροδεξιά για μια καριέρα στον ακαδημαϊκό χώρο^[6].

Με τις εθνικιστικές και κοσμικές καταβολές του, το MHP ήταν για πολύ καιρό καχύποπτο απέναντι στη θρησκευτικότητα του ΑΚΡ και την φαινομενική αποδοχή του πολιτιστικού πλουραλισμού. Ωστόσο, η δεξιά διολίσθηση του ΑΚΡ έπεισε τους ηγέτες του κόμματος για τη θεμελιακή εχθρότητά του προς τους φιλελεύθερους και την Αριστερά, και η υποστήριξη του MHP ήταν ζωτικής σημασίας για ένα αμφισβητούμενο δημοψήφισμα του 2017 (που διεξήχθη κατά τη διάρκεια κατάστασης έκτακτης ανάγκης μετά από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα το προηγούμενο έτος), το οποίο κατέστησε την Τουρκία εκτελεστικό [executive] και όχι προεδρικό σύστημα και παρέχοντας στον Ερντογάν ευρείες δικτατορικές εξουσίες.

Αν και μετά την επίσημη ανακήρυξή της το 2018 η Συμμαχία του Λαού παρέμεινε ενωμένη, η δημόσια υποστήριξή της έχει επιδεινωθεί. Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2018 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, τα πολυάριθμα σκάνδαλα διαφθοράς, η άστοχη αντιμετώπιση της κρίσης του Κοβίντ-19 και η κακή διαχείριση ενός καταστροφικού σεισμού τον Φεβρουάριο του 2023 είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους πολλοί έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο ΑΚΡ και στον Μεγάλο Ηγέτη του.

Η αυξανόμενη απελπισία της Συμμαχίας τους τελευταίους μήνες ήταν σαφής στις προσπάθειές της να προσεγγίσει όλα τα μικρότερα κόμματα. Το πιο περίεργο ήταν ο εναγκαλισμός του HÜDA-PAR (Hür Dava Partisi / Κόμμα της Υπόθεσης της Ελευθερίας), ενός φονταμενταλιστικού κουρδικού κόμματος με δεσμούς με την κουρδική Χεζμπολλάχ – μια τρομοκρατική οργάνωση σύμφωνα με το τουρκικό κράτος. Είναι διασκεδαστικό να φανταστεί κανείς τις ιδεολογικές στρεβλώσεις που πρέπει να κάνουν τα μέλη του MHP για να δικαιολογήσουν τη συμπόρευση με μια ισλαμιστική κουρδική ομάδα. Ο Μπαχτσελί, από την πλευρά του, έχει υποστηρίξει με χαρακτηριστικά μετριοπαθή γλώσσα ότι εκείνοι που «κατασκευάζουν μια μαύρη εκστρατεία» εναντίον της μη τρομοκρατικής HÜDA-PAR είναι «ψεύτες και πολιτικά αποκλίνοντες που έχουν χάσει την ντροπή τους»^[7].

Αλλά αν η λεγόμενη Συμμαχία του Λαού κινδυνεύει πραγματικά, ποια είναι η εναλλακτική λύση;

Η κεντρώα αντιπολίτευση

Το μεγαλύτερο πολιτικό κόμμα στην Τουρκία μετά το ΑΚΡ είναι το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP), που ιδρύθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ και είναι το παλαιότερο κόμμα της χώρας. Αν και αρχικά ήταν ένα αυταρχικό κόμμα μαχητικού κοσμικού εθνικισμού, το CHP έκανε αριστερή στροφή στην ταραγμένη δεκαετία του 1960 και παραμένει τυπικά σοσιαλδημοκρατικό σήμερα. (Ένας βασικός λόγος για τη δημιουργία του MHP ήταν αυτή η αριστερή στροφή του κόμματος του Ατατούρκ). Ωστόσο, το CHP παραμένει διχασμένο μεταξύ των παραδοσιακών κεμαλιστών και των φιλελεύθερων – μια διαίρεση που μόνο το μίσος για τον Ερντογάν και το ΑΚΡ μπόρεσε να τη γεφυρώσει.

Η στροφή του MHP προς το ΑΚΡ αποξένωσε φυσικά τα μέλη που απεχθάνονται τον Ερντογάν. Με την υποστήριξη του MHP στο δημοψήφισμα του 2017 πολλά μέλη αποχώρησαν και ίδρυσαν το «Καλό» κόμμα (İyi Parti). Καθώς η κατάσταση του MHP χειροτέρευε, η κατάσταση του κόμματος İyi βελτιώθηκε, με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι η υποστήριξή του κυμαίνεται μεταξύ δέκα και δεκαπέντε τοις εκατό. Το μπλοκ CHP-İyi στην πρόσφατα συσταθείσα Συμμαχία του Έθνους ξεπερνάει το μπλοκ του AKP-MHP στις προεκλογικές προβλέψεις. Η Συμμαχία του Έθνους αποτελείται επίσης από έναν αριθμό μικρότερων κομμάτων, ορισμένα από τα οποία βρίσκονται υπό την ηγεσία νεοφιλελεύθερων πρώην μελών του ΑΚΡ που δεν αισθάνονται άνετα με την αυταρχική στροφή του Ερντογάν.

Στις αρχές του 2023 η Συμμαχία του Έθνους εξέδωσε ένα μανιφέστο με εβδομήντα πέντε σημεία και περισσότερες από 2.300 σελίδες. Τα κύρια χαρακτηριστικά του τόμου περιλαμβάνουν την επαναφορά του κοινοβουλευτικού συστήματος, μέτρα για την επαναφορά της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης (θύμα του δημοψηφίσματος του 2017), τη μείωση του ορίου για την είσοδο στο κοινοβούλιο στο 3%, τη διασφάλιση της ελευθερίας του Τύπου και την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Ενώ η υπόσχεση της Συμμαχίας να κατοχυρώσει στοιχειώδεις δημοκρατικούς κανόνες είναι αδιαμφισβήτητη, το μανιφέστο απέχει πολύ από το να προοδευτικό όσον αφορά τα δικαιώματα των καταπιεσμένων λαών. Ο Κιλιτσντάρογλου έχει υποταχθεί στη διάχυτη ξενοφοβία υποσχόμενος να απελάσει τους (κυρίως Σύριους) πρόσφυγες της Τουρκίας σε περίπτωση που Συμμαχία του Έθνους έρθει στην εξουσία^[8].. Το HDP αποκλείστηκε επιδεικτικά από κάθε συζήτηση καθώς σχηματιζόταν η Συμμαχία∙ δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι δεν είχε τίποτα σημαντικό να πει για τα κουρδικά δικαιώματα.

Από οικονομικής άποψης η κυρίαρχη αντιπολίτευση είναι νεοφιλελεύθερη. Έχει εκφράσει ανησυχίες για την κατακόρυφη πτώση της τουρκικής λίρας και τον πληθωρισμό, αλλά δεν έχει πει τίποτα για τροποποίηση του βαθιά αντεργατικού τουρκικού συντάγματος και τη συχνή πρακτική του ΑΚΡ να απαγορεύει τις απεργίες. Στα μέσα Απριλίου ο Κιλιτσντάρογλου ανακοίνωσε δεκαπέντε σχέδια οικονομικής ανάπτυξης που θα υλοποιήσει σε περίπτωση που εκλεγεί^[9]. Σε αυτά περιλαμβάνεται η δημιουργία «ειδικών οικονομικών ζωνών» για την παραγωγή, το εμπόριο και τη χρηματοδότηση, σε μια προσπάθεια να τονωθεί η ανάπτυξη και να καταστεί η Τουρκία παγκοσμίως ανταγωνιστική. Αν και ως επί το πλείστον ασαφείς, το κεντρικό μήνυμα είναι σαφές: η Τουρκία θα είναι ανοιχτή για επιχειρηματικές δραστηριότητες προς το συμφέρον του κεφαλαίου.

Ως συνασπισμός φιλελευθέρων και κοσμικών εθνικιστών με δεξιό πρόσημο, η Συμμαχία του Έθνους υπόσχεται την επιστροφή (ή τη δημιουργία) μιας «κανονικής» κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Οι προσπάθειές της να επανατοποθετήσει την Τουρκία ως μέρος μιας «πολιτισμένης» και κοσμικής Δύσης σε αντίθεση με τον ανατολίτικο δεσποτισμό του ΑΚΡ είναι, αν και συνήθως σιωπηρές, αναμφισβήτητες. Για την εργατική τάξη, τους φτωχούς και τους ανέργους, πρόκειται για ένα όραμα που δεν εμπνέει.

Μια αριστερή εναλλακτική λύση;

Τον Μάρτιο του 2021 ο εισαγγελέας του Ακυρωτικού Δικαστηρίου κατέθεσε μήνυση ενώπιον του τουρκικού Συνταγματικού Δικαστηρίου ζητώντας να αποκλειστεί το HDP για υποτιθέμενες σχέσεις με το PKK. Κανείς στην Τουρκία δεν αιφνιδιάστηκε: ο αποκλεισμός φιλοκουρδικών κομμάτων ήταν μια συνηθισμένη πρακτική του τουρκικού κράτους εδώ και δεκαετίες^[10]. . Πέρα από τον πιθανό αποκλεισμό του κόμματος, οι πρώην συμπρόεδροι του HDP Σελαχαττίν Ντεμίρτας και Φιγκέν Γιουκσεκντάγ είναι μεταξύ των τριάντα έξι μελών που βρίσκονται σήμερα στη φυλακή και απειλούνται με ισόβια κάθειρξη για τις διαδηλώσεις υπέρ του Κομπάνι το 2014.

Λειτουργώντας υπό συνεχή πίεση και περιφρονημένο από τη Συμμαχία του Έθνους, στις αρχές του 2022 το HDP κάλεσε σε συμμαχία αριστερών κομμάτων και το καλοκαίρι ανακοινώθηκε η Συμμαχία για την Εργασία και την Ελευθερία. Εκτός από το HDP, μέλη της συμμαχίας είναι το Εργατικό Κόμμα Τουρκίας (TİP / Türkiye İşçi Partisi), το Εργατικό Κόμμα [Emek Partisi / EMEP], το Κόμμα Εργατικού Κινήματος [Emekçi Hareket Partisi / EHP], το Κόμμα Κοινωνικής Ελευθερίας [Toplumsal Özgürlük Partisi / TÖP] και η Ομοσπονδία Σοσιαλιστικών Συνελεύσεων [Sosyalist Meclisler Federasyonu / SMF] [σ.τ.μ. – το HDP συμμετέχει μέσα από το YSGP (Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi / Κόμμα των Πρασίνων και του Αριστερού Μέλλοντος) ή YSP (Yeşil Sol Parti / Πράσινο Αριστερό Κόμμα]. Η ιδρυτική της διακήρυξη ζητά, εκτός από τα βασικά δημοκρατικά δικαιώματα και ελευθερίες, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας της πλειοψηφίας, την ειρηνική επίλυση του κουρδικού ζητήματος, ίσα δικαιώματα για τις καταπιεσμένες ομάδες (γυναίκες, νεολαία, LGBTQ+ κοινότητα και άτομα με αναπηρία) και την προστασία του περιβάλλοντος και των πολιτιστικών αγαθών του έθνους^[11].

Η αριστερή συμμαχία είχε αρνηθεί να κατεβάσει υποψήφιο για την προεδρία, δηλώνοντας την υποστήριξή της στον Κιλιτσντάρογλου μόλις στα τέλη Απριλίου. Σε μια πρόσθετη στρατηγική κίνηση, τον Μάρτιο το HDP ανακοίνωσε ότι θα συμμετείχε υπό τη σημαία του Κόμματος της Πράσινης Αριστεράς για να παρακάμψει τον κίνδυνο του προεκλογικού του αποκλεισμού. Προέκυψε μια μικρή διάσπαση στην αριστερή συμμαχία, η οποία αφορά την απόφαση του TİP να κατεβάσει ξεχωριστά υποψηφίους σε ορισμένες επαρχίες – αποτέλεσμα της αυξανόμενης δημοτικότητας του κόμματος^[12]. Οι ηγέτες του HDP προειδοποίησαν ότι η προσπάθεια του TİP να κατεβάσει υποψηφίους ανεξάρτητα από τη συμμαχία αποτελεί κίνδυνο που θα μπορούσε να καταλήξει ουσιαστικά σε χαμένες ψήφους.

Αν και, όπως προαναφέρθηκε, η παρουσία της Αριστεράς στο κοινοβούλιο θα είναι μια θετική εξέλιξη, ο αντίκτυπος της Συμμαχίας Εργασίας και Ελευθερίας θα είναι περιορισμένος. Εκτός από το HDP και το TİP, κανένα μέλος της συμμαχίας δεν έχει εκπροσώπηση στο κοινοβούλιο. Και ενώ τα συνδικάτα έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους στη συμμαχία, το ίδιο το εργατικό κίνημα είναι αδύναμο, έχοντας υποστεί δεκαετίες νεοφιλελεύθερων επιθέσεων και μείωση της συνδικαλιστικής πυκνότητας. Το μεγαλύτερο μέρος της υποστήριξης για τη Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας θα προέλθει από το HDP και τους κυρίως Κούρδους ψηφοφόρους του.

Δεν υπάρχουν συντομότεροι δρόμοι προς το σοσιαλισμό

Με δεδομένο τον εκφοβισμό και τις μηχανορραφίες που μαστίζουν τις τουρκικές εκλογές τα τελευταία χρόνια, πολλοί αμφισβητούν το κατά πόσον οι εκλογές της 14ης Μαΐου θα είναι ελεύθερες και δίκαιες. Τα γραφεία των κομμάτων της αντιπολίτευσης δέχονται επιθέσεις με αυξανόμενη συχνότητα τους τελευταίους δύο μήνες, ενώ στις 25 Απριλίου η αστυνομία πραγματοποίησε επιδρομές σε 21 πόλεις της χώρας^[13], , συλλαμβάνοντας πάνω από 120 δημοσιογράφους, πολιτικούς, δικηγόρους και καλλιτέχνες που συνδέονται με τα κουρδικά δικαιώματα. Στις 27 Απριλίου, ο υπουργός Εσωτερικών και φανατικός ομοφοβικός Σουλεϊμάν Σοϊλού υποστήριξε ότι η Δύση επιχειρεί πραξικόπημα^[14] – ένας κακός οιωνός για όσους ελπίζουν σε ειρηνική μεταβίβαση της εξουσίας.

Εάν η Συμμαχία του Λαού πράγματι χάσει και προκύψει μια νέα κυβέρνηση με επικεφαλής την Συμμαχία του Έθνους, η Αριστερά δεν θα πρέπει να χάσει χρόνο με πανηγυρισμούς. Εάν ο συνασπισμός CHP-İyi είναι πραγματικά προσηλωμένος σε μια ελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία, θα χρειαστούν κινήματα για μεγάλες συνταγματικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που θα αναπτυχθούν εκτός των αιθουσών του κοινοβουλίου. Εκτός από το να τεθεί η Συμμαχία του Έθνους προ των ευθυνών της για τις προοδευτικές υποσχέσεις της προεκλογικής εκστρατείας, η νέα κυβέρνηση πρέπει να πιεστεί περαιτέρω. Ένας νεοφιλελεύθερος Τρίτος Δρόμος δεν θα είναι καλύτερος για την εργαζόμενη πλειοψηφία στην Τουρκία από ό,τι στις ΗΠΑ ή το Ηνωμένο Βασίλειο.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Daniel Johnson, “A New Era in Turkey?”, New Politics, 8 Μαΐου 2023,  https://newpol.org/a-new-era-in-turkey/.

Σημειώσεις

 ^[1] “Election trends and current polls for Turkey”, PolitPro, https://politpro.eu/en/turkey.

^[2] [Σ.τ.Μ.] “First-past-the-post voting”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/First-past-the-post_voting.

^[3] Ό.π.

^[4] Jon Henley, Kareem Shaheen and Constanze Letsch, “Turkey election: Erdoğan and AKP return to power with outright majority”, The Guardian, 2 Νοεμβρίου 2015, https://www.theguardian.com/world/2015/nov/01/turkish-election-akp-set-for-majority-with-90-of-vote-counted.

^[5] “Bahçeli: Çakıcı’ya mafya bozuntusu demek rezilliktir”, Bianet, 18 Νοεμβρίου 2020, https://m.bianet.org/bianet/diger/234646-bahceli-cakici-ya-mafya-bozuntusu-demek-rezilliktir.

^[6] [Σ.τ.Μ.] «Ο Σινάν Ατές ήταν Τούρκος ιστορικός, ακαδημαϊκός και πολιτικός. Εργάστηκε ως λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Χατζέτεπε και διετέλεσε γενικός πρόεδρος των Γκρίζων Λύκων του MHP από το 2019 έως το 2020. […] Στις 30 Δεκεμβρίου 2022, ο Ατές δέχθηκε δολοφονική επίθεση από τον Εράι Οζιαγτσί... Το κίνητρο για τη δολοφονία του ήταν πολιτικό. Σε σχέση με τον θάνατο του Ατές συνελήφθησαν συνολικά 13 άτομα, μεταξύ των οποίων ένας επαρχιακός διευθυντής του MHP και δύο αξιωματικοί του PÖH [Polis Özel Harekât / Ειδικές Επιχειρήσεις της Αστυνομίας]. Ένας από τους υπόπτους, ο οποίος ήταν υψηλόβαθμο μέλος των Γκρίζων Λύκων, συνελήφθη στο σπίτι του Ολτζάι Κιλαβούζ, ο οποίος αντικατέστησε τον Σινάν Ατές ως αρχηγό των Γκρίζων Λύκων.» (“Sinan Ateş”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Sinan_Ate%C5%9F).

^[7] “Bahçeli’den son dakika HÜDA PAR açıklaması”, Cumhuriyet, 26 Μαρτίου 2023, https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/bahceliden-son-dakika-huda-par-aciklamasi-2065014.

^[8] “Kılıçdaroğlu visits Syrian border, once again vows to deport refugees in two years”, DuvaRenglish, 14 Μαρτίου 2023, https://www.duvarenglish.com/kilicdaroglu-visits-syrian-border-once-again-vows-to-deport-refugees-in-two-years-news-62022.

^[9] “Turkey’s presidential candidate Kılıçdaroğlu announces economic development projects”, DuvaRenglish, 16 Απριλίου 2023, https://www.duvarenglish.com/turkeys-presidential-candidate-kilicdaroglu-announces-economic-development-projects-news-62222.

^[10] “History repeats itself: Turkey seeks closure of a pro-Kurdish party – yet again”, Fondation Institut kurde de Paris, 18 Μαρτίου 2021, https://www.institutkurde.org/info/history-repeats-itself-turkey-seeks-closure-of-a-pro-kurdish-party-yet-agai-1232552003.

^[11] “Labour and Freedom Alliance announced election consensus declaration”, Evrensel Daily, 8 Απριλίου 2023, https://www.evrensel.net/daily/486978/labour-and-freedom-alliance-announced-election-consensus-declaration.

^[12] “How Turkey’s new electoral law will affect outcome of May 14 polls”, Bianet, https://m.bianet.org/english/print/277109-how-turkey-s-new-election-law-will-affect-outcome-of-may-14-polls.

^[13] “Crackdown on Kurdish-linked groups leads to detention of Green Left MP candidate”, Bianet, 26 Απριλίου 2023, https://m.bianet.org/english/politics/277805-crackdown-on-kurdish-linked-groups-leads-to-detention-of-green-left-mp-candidate.

^[14] “Interior Minister Soylu refers to upcoming elections as ‘West’s coup attempt’”, DuvaRenglish, 28 Απριλίου 2023, https://www.duvarenglish.com/interior-minister-soylu-refers-to-upcoming-elections-as-wests-coup-attempt-news-62297.