Oliver Eagleton

Αυτοκρατορικά σχέδια – Για την «πράξη εξισορρόπησης» της κυβέρνησης Μπάιντεν στη Μέση Ανατολή

Μετά την Πλημμύρα του Αλ-Άκσα στις 7 Οκτωβρίου και την επακόλουθη επίθεση στη Γάζα, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει εφαρμόσει αυτό που κατ’ ευφημισμόν περιγράφεται ως «πράξη εξισορρόπησης». Από τη μία πλευρά εκθειάζει τη συλλογική τιμωρία των Παλαιστινίων∙ από την άλλη προειδοποιεί το Ισραήλ κατά των υπερβολών. Η υποστήριξή της στους αεροπορικούς βομβαρδισμούς και τις στοχευμένες επιδρομές είναι ακλόνητη, αλλά έχει θέσει «σκληρά ερωτήματα»^[1] σχετικά με την χερσαία εισβολή που ξεκίνησε στις αρχές της εβδομάδας: Υπάρχει ένας εφικτός στρατιωτικός στόχος; Ένας οδικός χάρτης για την απελευθέρωση των ομήρων; Ένας τρόπος για να αποφευχθεί η αφόρητη ισραηλινή διακυβέρνηση εάν η Χαμάς εξαλειφθεί; Η Ουάσινγκτον πιέζει τους Ισραηλινούς για τέτοια ζητήματα –και στέλνει τους δικούς της συμβούλους για να βοηθήσουν στην επίλυσή τους– ενώ παράλληλα δίνει το πράσινο φως για τη συνεχιζόμενη σφαγή. Η αντίδρασή της στην κρίση καθοδηγείται από μια συρροή παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της επιθυμίας να ξεπεράσει τους Ρεπουμπλικάνους και του αντιδραστικού ενστίκτου να «σταθεί στο πλευρό του Ισραήλ». Ωστόσο, μπορεί επίσης να τοποθετηθεί στο πλαίσιο του ευρύτερου οράματός της για τη Μέση Ανατολή, το οποίο αποκρυσταλλώθηκε υπό τον Τραμπ και παγιώθηκε από τον Μπάιντεν.

Έχοντας επίγνωση του χάους που προκάλεσαν οι προσπάθειές τους για αλλαγή καθεστώτος και επιθυμώντας να ολοκληρώσουν την «στροφή προς την Ασία» που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2010, οι ΗΠΑ προσπάθησαν να απεμπλακούν εν μέρει από την περιοχή. Στόχος τους είναι να καθιερώσουν ένα μοντέλο που θα αντικαταστήσει την άμεση παρέμβαση με την εποπτεία από απόσταση. Για να σκεφτούν, όμως, οποιονδήποτε πραγματικό περιορισμό της παρουσίας τους, χρειάζεται πρώτα μια διευθέτηση σε θέματα ασφάλειας που θα ενισχύει τα φιλικά καθεστώτα και θα περιορίζει την επιρροή των μη συμμορφούμενων. Οι Συμφωνίες Αβραάμ του 2020 προώθησαν αυτή την ατζέντα, καθώς το Μπαχρέιν και τα ΗΑΕ, συμφωνώντας να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, εντάχθηκαν σε έναν ευρύτερο «αντιδραστικό άξονα»^[2] που εκτείνεται από το Σαουδαραβικό Βασίλειο μέχρι την αιγυπτιακή απολυταρχία. Ο Τραμπ επέκτεινε τις πωλήσεις όπλων σε αυτά τα κράτη και καλλιέργησε τις μεταξύ τους διασυνδέσεις –στρατιωτικές, εμπορικές, διπλωματικές– με στόχο τη δημιουργία μιας αξιόπιστης φάλαγγας συμμάχων που θα έκλινε προς τις ΗΠΑ στον Νέο Ψυχρό Πόλεμο, ενώ θα λειτουργούσε ως προπύργιο κατά του Ιράν. Η πυρηνική συμφωνία του Ομπάμα απέτυχε να σταματήσει την Ισλαμική Δημοκρατία από το να επεκτείνει την επιρροή της. Μόνο η «μέγιστη πίεση» θα μπορούσε να το κάνει.

Μόλις ανέλαβε καθήκοντα, ο Μπάιντεν υιοθέτησε τις ίδιες γενικές συντεταγμένες: χρησιμοποίησε τη Σύνοδο Κορυφής του Νεγκέβ^[3] για να εμβαθύνει τους δεσμούς μεταξύ των χωρών του Αβραάμ και επεδίωξε επισημοποίηση των σχέσεων μεταξύ των Σαουδαράβων και των Ισραηλινών. Το JCPOA^[4] παρέμεινε νεκρό γράμμα και οι προσπάθειες για τον περιορισμό της Τεχεράνης συνεχίστηκαν, μέσω ενός συνδυασμού κυρώσεων, διπλωματίας και στρατιωτικών ασκήσεων. Όπως το έθεσε ο Μπρετ ΜακΓκαρκ, ο συντονιστής του Λευκού Οίκου για τη Μέση Ανατολή, σε ομιλία του στο Atlantic Council^[5], οι προϋποθέσεις αυτής της πολιτικής είναι η «ολοκλήρωση» και η «αποτροπή»: η οικοδόμηση «πολιτικών, οικονομικών δεσμών και δεσμών ασφαλείας μεταξύ των εταίρων των ΗΠΑ», οι οποίοι θα αποκρούσουν «τις απειλές από το Ιράν και τους πληρεξουσίους του». Αφού ανέπτυξε αυτό το πρόγραμμα και επέβλεψε μια εμπορική άνθηση μεταξύ του Ισραήλ και των Αράβων εταίρων του, ο Μπάιντεν άρχισε να υλοποιεί την «απομάκρυνση» που είχε υποσχεθεί ο προκάτοχός του – εκτελώντας την αποχώρηση από το Αφγανιστάν και μειώνοντας παράλληλα τα στρατεύματα και τα στρατιωτικά συστήματα στο Ιράκ, το Κουβέιτ, την Ιορδανία και τη Σαουδική Αραβία.

Ο εν ενεργεία Πρόεδρος βελτίωσε επίσης την προσέγγιση των ΗΠΑ για την Παλαιστίνη. Ενώ ο Τραμπ είχε σταματήσει τη βοήθεια προς τα κατεχόμενα εδάφη και προσπαθούσε να κερδίσει τη συναίνεση για την απατηλή «ειρηνευτική συμφωνία» του^[6], ο Μπάιντεν απλώς αποδέχθηκε την ατελή πραγματικότητα – στην οποία το Ισραήλ, παρά το γεγονός ότι δεν είχε κανένα εφαρμόσιμο σχέδιο για τους Παλαιστίνιους, φαινόταν να απολαμβάνει σχετική ασφάλεια χάρη στις δωσιλογικές αρχές στη Δυτική Όχθη και τον ασφυκτικό στρατιωτικό αποκλεισμό της Γάζας. Αφηρημένα, μπορεί να ήθελε να αναβιώσει τη «λύση των δύο κρατών», ενός πυρηνικού κολοσσού που πλαισιώνει ένα ανυπεράσπιστο και αποκλεισμένο παλαιστινιακό έθνος. Επειδή όμως αυτό ήταν πολιτικά αδύνατο, έμαθε να ζει με την κατάσταση που ο Τάρεκ Μπακόνι περιγράφει ως «βίαιη ισορροπία»^[7]: μια επ’ αόριστον κατοχή, που διακόπτεται από περιοδικές συγκρούσεις με τη Χαμάς, οι οποίες είναι αρκετά μικρής κλίμακας ώστε να αγνοούνται από τον ισραηλινό πληθυσμό.

Αυτό το περιφερειακό σχέδιο υπέφερε πάντα από σοβαρά προβλήματα. Πρώτον, αν ο λόγος ύπαρξής του ήταν η πολιτική της Μεγάλης Δύναμης –να απομακρυνθεί από τη Μέση Ανατολή για να επικεντρωθεί στην Κίνα– αποδείχθηκε εν μέρει αντιπαραγωγικό. Διότι, σηματοδοτώντας τη μειωμένη επιθυμία τους για ανάμειξη στην περιοχή, οι ΗΠΑ έδωσαν στους συμμάχους τους να καταλάβουν ότι δεν θα έπρεπε να κάνουν μια επιλογή μηδενικού αθροίσματος μεταξύ της αμερικανικής και της κινεζικής εταιρικής σχέσης· εξ ου και η όλο και πιο θερμή υποδοχή της ΛΔΚ στον αραβικό κόσμο: η κατασκευή στρατιωτικής βάσης στα ΗΑΕ, η μεσολάβηση για την προσέγγιση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας και το δίκτυο επενδύσεων σε τεχνολογία και υποδομές. Δεύτερον, στηρίζοντας την αυτοκρατορική τους στρατηγική στην ισραηλινή διαδικασία εξομάλυνσης, οι ΗΠΑ έγιναν ιδιαίτερα εξαρτημένες από αυτό το εποικιστικό-αποικιακό σχέδιο λίγο πριν αυτό καταληφθεί από τα πιο ακραία και ασταθή στοιχεία του: Σμότριτς, Μπεν-Γβιρ, Γκαλάντ. Αν η αμερικανική υποστήριξη προς το Ισραήλ ιστορικά υπερέβαινε κάθε λογικό πολιτικό υπολογισμό, υπό τον Τραμπ και τον Μπάιντεν απέκτησε μια συνεκτική λογική: να τοποθετήσει τον σύμμαχό της στο κέντρο ενός σταθερού πλαισίου ασφαλείας στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, το ισραηλινό υπουργικό συμβούλιο που ήρθε στην εξουσία το 2022 –εθισμένο σε εξολοθρευτικές φαντασιώσεις και αποφασισμένο να παρασύρει τις ΗΠΑ σε πόλεμο με το Ιράν– αποδείχθηκε λιγότερο ικανό να παίξει αυτόν τον ρόλο.

Τώρα, στον απόηχο της 7ης Οκτωβρίου, αυτή η ισορροπία έχει διαταραχθεί και οι φαντασιώσεις αυτές έχουν ενεργοποιηθεί. Η επίθεση της Χαμάς αποσκοπούσε στο να διαταράξει μια πολιτική συγκυρία στην οποία το καθεστώς του απαρτχάιντ είχε πεισθεί ότι μπορούσε να καταστείλει κάθε σοβαρή αντίσταση στην κυριαρχία του και στην οποία η Παλαιστίνη γινόταν ταχύτατα μη θέμα στο Ισραήλ και πέρα από αυτό. Αυτή η απαράδεκτη κατάσταση πραγμάτων ήταν ο πρωταρχικός της στόχος. Η ηγεσία στη Γάζα ανέμενε μια άγρια απάντηση, συμπεριλαμβανομένης μιας χερσαίας εισβολής. Περίμενε επίσης ότι αυτό θα προκαλούσε προβλήματα στη διευθέτηση του Αβραάμ, πυροδοτώντας την περιφερειακή αντίθεση, σε λαϊκό επίπεδο και στο επίπεδο των ελίτ, απέναντι στις ισραηλινές θηριωδίες. Όλα αυτά έχουν μέχρι στιγμής επαληθευτεί: η συμφωνία Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ καθυστερεί, η επόμενη Σύνοδος Κορυφής του Νεγκέβ παραμένει σε αναμονή, τα αραβικά έθνη συνταράσσονται από διαμαρτυρίες και οι ηγέτες τους έχουν αναγκαστεί να καταγγείλουν τον Νετανιάχου. Τι σημαίνει αυτό για τις γενικότερες πολιτικές φιλοδοξίες της Ουάσινγκτον; Η τελική απάντηση θα εξαρτηθεί από την πορεία της σύγκρουσης.

Όπως έχουν επισημάνει πολλοί παρατηρητές^[8], ο διακηρυγμένος στόχος του Ισραήλ να «καταστρέψει τη Χαμάς» ενέχει τον κίνδυνο συνεχούς και παρατεταμένης κλιμάκωσης. Σχεδιάζοντας έναν αστικό πόλεμο εναντίον ενός ενσωματωμένου σε αυτό το περιβάλλον αντάρτικου στρατού, η κυβέρνηση εθνικής ενότητας έχει μελετήσει διάφορα τελικά σχέδια, συμπεριλαμβανομένης της ερήμωσης της βόρειας Λωρίδας και των μαζικών απελάσεων στο Σινά. Οποιαδήποτε τέτοια στρατηγική ενδέχεται να υπερβεί τα ασαφή όρια που θα μπορούσαν να προκαλέσουν σημαντικά αντίποινα από τη Χεζμπολάχ και –ενδεχομένως– από το Σώμα Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης^[9]. (Οι Χούτι της Υεμένης έχουν ήδη εκτοξεύσει πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο Ισραήλ και είναι έτοιμοι να στείλουν κι άλλα τις επόμενες εβδομάδες). Η ανάπτυξη πολεμικών πλοίων από τον Μπάιντεν στη Μεσόγειο και την Ερυθρά Θάλασσα, καθώς και η διπλωματία του Μπλίνκεν, έχουν ως στόχο να αποτρέψουν αυτό το αποτέλεσμα. Είναι πολύ νωρίς για να εκτιμηθεί ο αντίκτυπος των προσπαθειών τους, αλλά η αποτυχία θα οδηγήσει τον ηγεμόνα βαθύτερα σε αυτό το αιματηρό τέλμα^[10]. Το αποτέλεσμα θα ήταν να διευρυνθούν τα ρήγματα στον αραβοϊσραηλινό άξονα και να αποσπαστεί η προσοχή της Αμερικής από τις προτεραιότητές της στην Άπω Ανατολή.

Σε περίπτωση που ο στρατός εισβολής καταφέρει να διαλύσει πολιτικά και στρατιωτικά τη Χαμάς, οι ΗΠΑ θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της διαδοχής. Προς το παρόν ελπίζουν να συσπειρώσουν τα αραβικά κράτη για να παράσχουν μια δύναμη που θα κυβερνήσει την περιοχή, ώστε να απαλλάξουν το Ισραήλ από το βάρος αυτό. Αμερικανοί αξιωματούχοι αναφέρουν ότι Αμερικανοί, Γάλλοι, Βρετανοί και Γερμανοί στρατιώτες θα μπορούσαν να σταλούν για να υπερασπιστούν αυτή την υποθετική δικτατορία^[11]. Αλλά αν οι περιφερειακές δυνάμεις αρνηθούν να συνεργαστούν, όπως φαίνεται πιθανό, οι εναλλακτικές προτάσεις περιλαμβάνουν έναν «ειρηνευτικό» συνασπισμό κατά το πρότυπο της Πολυεθνικής Δύναμης και των Παρατηρητών του Σινά –στην οποία το Πεντάγωνο συνεισφέρει σήμερα σχεδόν 500 στρατιώτες– ή μια διοίκηση υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Τέτοια σχέδια θα επαναφέρουν ουσιαστικά τις ΗΠΑ στο καθεστώς της νεοαποικιακής εξουσίας στη Μέση Ανατολή, παρά τις πολυετείς προσπάθειές τους να καλύψουν το ρόλο αυτό με τοπικούς υφισταμένους. Θα μετέτρεπαν τις αμερικανικές δυνάμεις σε ορατό στόχο για την οργή και τη δυσαρέσκεια που δημιούργησε ο σιωνιστικός πόλεμος – μια αξιοζήλευτη κληρονομιά που θα αφήσει πίσω του ο Μπάιντεν.

Αλλά μπορεί να μην φτάσουμε σε αυτό το σημείο. Υπάρχουν άλλα προβλέψιμα σενάρια που θα ήταν πιο ευνοϊκά για τον Λευκό Οίκο. Δεδομένης της άρνησης της Αιγύπτου να διευκολύνει την εθνοκάθαρση των Παλαιστινίων, η εξορία των 2,2 εκατομμυρίων κατοίκων της Γάζας φαίνεται απίθανη βραχυπρόθεσμα. Αυτό, σε συνδυασμό με την αμερικανική διπλωματική πίεση, έχει προφανώς αναγκάσει το Ισραήλ να τροποποιήσει το σχέδιο του για την εισβολή^[12], επιλέγοντας μια σταδιακή προσέγγιση αντί για μια ταχεία σάρωση. Το αν αυτό θα μειώσει τις πιθανότητες παρέμβασης της Χεζμπολάχ ή του Ιράν παραμένει ασαφές. Αλλά η πρώτη έχει επίγνωση της επισφαλούς θέσης της στο Λίβανο, η οποία θα μπορούσε να πληγεί περαιτέρω από μια στρατιωτική ανάφλεξη, ενώ η δεύτερη αγωνιά να αποφύγει τους κινδύνους της άμεσης εμπλοκής. Οι Σαουδάραβες, αν και επικρίνουν δημόσια τη θέση των ΗΠΑ^[13], δεν είναι λιγότερο πρόθυμοι να αποτρέψουν μια σύγκρουση που θα παρασύρει ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και θα εκτροχιάσει το δικό τους «Όραμά 2030». Σε κάθε περίπτωση, μια σειρά από εσωτερικές πολιτικές αναγκαιότητες έρχονται σε αντίθεση με την περιφερειοποίηση του πολέμου. Μια αχτίδα ελπίδας για την παρακμάζουσα αυτοκρατορία;

Ωστόσο, είτε περιοριστεί η βία είτε όχι, η ισραηλινή επιτυχία δεν είναι καθόλου σίγουρη. Οι 40.000 σκληροτράχηλοι μαχητές της Χαμάς, έμπειροι στον υβριδικό πόλεμο και ικανοί να στήνουν ενέδρες στον εχθρό μέσω υπόγειων σηράγγων, έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τους ισραηλινούς εφέδρους που μόλις έλαβαν την επανεκπαίδευσή τους. Καθώς αρχίζει η μάχη στο δρόμο, οι αριθμητικές και τεχνολογικές ασυμμετρίες μεταξύ των δύο μπορεί να φαίνονται λιγότερο καθοριστικές. Επομένως, μπορεί κανείς να φανταστεί ένα χρονοδιάγραμμα στο οποίο οι μαχητές πολεμούν τον Νετανιάχου μέχρι αδιεξόδου, το ταμπού της κατάπαυσης του πυρός αίρεται και οι δύο πλευρές τελικά δηλώνουν νίκη^[14]: Η Χαμάς επειδή απέκρουσε μια υπαρξιακή απειλή από το Ισραήλ∙ το Ισραήλ επειδή μπορεί να ισχυριστεί (έστω και αν είναι ανειλικρινές) ότι προκάλεσε ανεπανόρθωτη ζημιά στη Χαμάς και απέκλεισε κάθε ενδεχόμενο επανάληψης της επίθεσής της.

Στη συνέχεια, η Γάζα θα αναδυόταν σιγά-σιγά από τα ερείπια και θα επέστρεφε σε κάτι που θα έμοιαζε με το status quo ante – αλλά με χειρότερες ανθρωπιστικές συνθήκες, καθώς και με έναν πληγωμένο γείτονα που έχει ακόμη μεγαλύτερη εμμονή με την καταστροφή της. Αν και οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι θέλουν να εξαλειφθεί η Χαμάς, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από αυτή την κατάσταση από πολλές σημαντικές απόψεις. Θα τις γλίτωνε από τον συντονισμό της μεταπολεμικής διακυβέρνησης της Λωρίδας, θα επέτρεπε την επανέναρξη της ισραηλινής εξομάλυνσης μετά από ένα απαραίτητο διάλειμμα και, στο καλύτερο σενάριο για τον Μπάιντεν, θα έθετε όρια στην περαιτέρω κλιμάκωση, ενώ θα υπονόμευε επίσης τις ρωσικές και κινεζικές προσπάθειες να ακροβατήσουν και στις δύο πλευρές της σύγκρουσης Ισραήλ-Παλαιστίνης. Το παράδειγμα του Αβραάμ θα μπορούσε έτσι να αποκατασταθεί, τουλάχιστον μέχρι την επόμενη μεγάλη ανάφλεξη. Αντί να μεταμορφώσει τη Μέση Ανατολή, λοιπόν, ο πόλεμος μπορεί να αφήσει άθικτη την «αρχιτεκτονική ασφαλείας» που έχτισαν ο Τραμπ και ο Μπάιντεν. Ωστόσο, η αστάθεια αυτού του οικοδομήματος έχει αποδειχθεί. Θα ήταν μόνο θέμα χρόνου να κλονιστεί και πάλι.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Oliver Eagleton, “Imperial Designs”, Sidecar. New Left Review, 3 Νοεμβρίου 2023, https://newleftreview.org/sidecar/posts/imperial-designs. Αναδημοσίευση: “Imperial Designs – On the ‘balancing act’ of the Biden administration in the Middle East”, Europe Solidaire Sans Frontières, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article68524.

Σημειώσεις

^[1] Yasmeen Abutaleb, John Hudson and Dan Lamothe, “U.S. urges Israel against Gaza ground invasion, pushes surgical campaign”, The Washington Post, 27 Οκτωβρίου 2023, https://www.washingtonpost.com/politics/2023/10/27/us-urging-israel-rethinkg-gaza-ground-invasion/.

^[2] Jamie Allinson, Aslı Bâli, Allison McManus, “US Empire Is Changing Its Strategies in the Middle East”, Jacobin, 15 Ιουνίου 2022, https://jacobin.com/2022/06/us-gulf-states-israel-empire-counterrevolution.

^[3] Lazar Berman, “Israel, Arab allies agree to tighten cooperation ahead of Biden visit”, The Times of Israel, 27 Ιουνίου 2022, https://www.timesofisrael.com/israel-arab-allies-agree-to-tighten-cooperation-ahead-of-biden-visit/.

^[4] [Σ.τ.Μ.:] Joint Comprehensive Plan of Action, Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης. Η συμφωνία για το πυρινικό πρόγραμμα του Ιράν.

^[5] “Brett McGurk sets out the ‘Biden doctrine’ for the Middle East”, Atlantic Council, 15 Φεβρουαρίου 2023, https://www.atlanticcouncil.org/commentary/transcript/brett-mcgurk-sets-out-the-biden-doctrine-for-the-middle-east/.

^[6] Oliver Holmes, Sufian Taha, Hazem Balousha in Gaza and Chris McGreal, “Trump unveils Middle East peace plan with no Palestinian support”, The Guardian, 28 Ιανουαρίου 2020, https://www.theguardian.com/world/2020/jan/28/donald-trump-middle-east-peace-plan-israel-netanyahu-palestinians.

^[7] Tareq Baconi, “Gaza Without Pretenses”, The New York Review of Books, 11 Οκτωβρίου 2023, https://www.nybooks.com/online/2023/10/11/gaza-without-pretenses/.

^[8] Shibley Telhami, “Biden’s dangerous stance on the war in Israel and Gaza”, Brookings, 27 Οκτωβρίου 2023, https://www.brookings.edu/articles/bidens-dangerous-stance-on-the-war-in-israel-and-gaza/.

^[9] Gideon Rachman, “America, Iran and the threat of a wider war in the Middle East”, Financial Times, 30 Οκτωβρίου 2023, https://www.ft.com/content/217c6229-dca0-4120-8d19-c51cd3fd252d.

^[10] Lolita C. Baldor, “US fighter jets strike Iran-linked sites in Syria in retaliation for attacks on US troops”, AP, 28 Οκτωβρίου 2023, https://apnews.com/article/syria-airstrikes-iran-revolutionary-guard-af3c7a0f069b8c8b08f6feaa0e165d6a.

^[11] Peter Martin and Jennifer Jacobs, “US and Israel Weigh Peacekeepers for the Gaza Strip After Hamas”, Bloomberg, 31 Οκτωβρίου 2023, https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-10-31/us-and-israel-weigh-peacekeepers-for-the-gaza-strip-after-hamas#xj4y7vzkg.

^[12] Patrick Kingsley and Ronen Bergman, “Under Shroud of Secrecy, Israel Invasion of Gaza Has Begun”, The New York Times, 30 Οκτωβρίου 2023, https://www.nytimes.com/2023/10/30/world/middleeast/israel-gaza-invasion-secrecy.html.

^[13] John Hudson and Claire Parker, “Blinken meets resistance in courtship of Egypt and Saudi Arabia on Gaza war”, The Washington Post, 15 Οκτωβρίου 2023, https://www.washingtonpost.com/national-security/2023/10/15/blinken-saudi-egypt-israel-gaza/

^[14] İyad el-Baghdadi / إياد البغدادي, “The most likely outcome…”, X, 23 Οκτωβρίου 2023, https://twitter.com/iyad_elbaghdadi/status/1716548522269429832.