Η αποχώρηση του Κόκκινου Στρατού από το Αφγανιστάν μέσω της πόλης Τερμέζ του Ουζμπεκιστάν στις 15 Φεβρουαρίου 1989

Vyacheslav Bakhmin

Η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν και η καθημερινή ζωή στην ΕΣΣΔ

Posle / После: Συνέντευξη με τον ακτιβιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Βιάτσεσλαβ Μπάχμιν για την ατμόσφαιρα εκείνης της κρίσιμης στιγμής και τη σημασία των παραλληλισμών με τον σημερινό πόλεμο.

Οι συγκρίσεις του σημερινού πολέμου στην Ουκρανία με την είσοδο των σοβιετικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν πριν από σαράντα χρόνια είναι σήμερα πολύ διαδεδομένες. Και ενώ οι Ουκρανοί πολιτικοί προβλέπουν επανάληψη της ταπεινωτικής ήττας του ρωσικού στρατού,^[1] ο γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας Νικολάι Πατρούσεφ υποστηρίζει, αντιθέτως, ότι «η Αμερική δεν θα καταφέρει να βλάψει τη Ρωσία» μετατρέποντας «την Ουκρανία σε ένα ευρωπαϊκό Αφγανιστάν».^[2] Προφανώς, οι ιστορικές αναλογίες δεν έχουν προγνωστική δύναμη, αλλά μερικές φορές βοηθούν στην κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων της τρέχουσας στιγμής. Η απόφαση του Πολιτικού Γραφείου τον Δεκέμβριο του 1979 και η απόφαση του Ρώσου προέδρου τον Φεβρουάριο του 2022 έχουν τεράστιο αριθμό διαφορών: της ανάπτυξης στρατευμάτων στο Αφγανιστάν, παρά την ανεπαρκή προετοιμασία της, προηγήθηκε συλλογική συζήτηση στους στενούς κύκλους της κομματικής ηγεσίας (κατά τη διάρκεια της οποίας υπήρξαν κάποιες φωνές εναντίον της, για παράδειγμα αυτή του Αλεξέι Κοσίγκιν), και η ίδια η εισβολή έγινε, τουλάχιστον τυπικά, κατόπιν αιτήματος της νόμιμης κυβέρνησης του Αφγανιστάν, η οποία είχε την υποστήριξη μέρους του πληθυσμού. Τέλος, η ίδια η κλίμακα της σοβιετικής στρατιωτικής παρουσίας στο Αφγανιστάν ήταν πολύ μικρότερη από τη ρωσική παρουσία κατά τη διάρκεια της σημερινής ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Παρ’ όλα αυτά, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είχε επίσης τεράστιες απώλειες, η πραγματική του πορεία αποκρύφτηκε επίσης από την επίσημη σοβιετική προπαγάνδα και συνοδεύτηκε επίσης από αυξημένη πιθανότητα παγκόσμιας στρατιωτικής σύγκρουσης. Και όπως ακριβώς και κατά τη διάρκεια του σημερινού πολέμου, η είσοδος των σοβιετικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν οδήγησε σε απότομο «σφίξιμο των λουριών» στο εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Βιάτσεσλαβ Μπάχμιν, γνωστός ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και συμπρόεδρος της Ομάδας Ελσίνκι της Μόσχας, συνελήφθη τον Φεβρουάριο του 1980, δύο μήνες μετά την έναρξη του πολέμου στο Αφγανιστάν. Ο Μπάχμιν κατηγορήθηκε τότε για «σκόπιμη διασπορά ψευδών κατασκευασμάτων που δυσφημούσαν το σοβιετικό κράτος και τη δημόσια τάξη» και φυλακίστηκε για τα επόμενα τέσσερα χρόνια σε στρατόπεδο. Ο Βιατσεσλάβ μίλησε στον Posle για την αντίληψή του σχετικά με τον πόλεμο στο Αφγανιστάν και για το πόσο σχετικοί είναι οι ιστορικοί παραλληλισμοί με τον σημερινό πόλεμο.

Posle: Πώς αντέδρασαν οι άνθρωποι γύρω σας και εσείς προσωπικά στην είδηση της εισβολής των σοβιετικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν το 1979; Πώς επηρέασε ο πόλεμος την καθημερινή ζωή των περισσότερων ανθρώπων;

Β. Μπάχμιν: Ήταν, αν και περιορισμένα, η εισβολή στρατευμάτων σε μια άλλη χώρα. Και φυσικά, καταλαβαίναμε ότι θα υπήρχαν απώλειες, ότι επρόκειτο για σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου, παρόλο που τα στρατεύματα στάλθηκαν κατόπιν αιτήματος της αφγανικής ηγεσίας. Παρ’ όλα αυτά, φοβόμασταν σοβαρές συνέπειες τόσο για τη χώρα όσο και για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη χώρα, και γι’ αυτό όλοι οι συνάδελφοί μου τάχθηκαν κατά της αποστολής. Αλλά και πάλι, συναισθηματικά δεν ήμασταν τόσο εναντίον αυτού του πολέμου όσο ήμασταν εναντίον της ανάπτυξης στρατευμάτων στην Τσεχοσλοβακία. Στην τελευταία περίπτωση, επρόκειτο για μια επίθεση σε κάτι που μας ήταν πολύ αγαπητό, κάτι που θεωρούσαμε ως την τελευταία μας ευκαιρία ή μια μικρή ευκαιρία να αλλάξουμε την κατάσταση στη χώρα μας.

Posle: Η διαφορά μεταξύ της εισβολής στρατευμάτων στο Αφγανιστάν και της εισβολής στρατευμάτων στην Τσεχοσλοβακία ήταν, όπως γνωρίζουμε σήμερα, ότι η πρώτη κλιμακώθηκε σε έναν πόλεμο πλήρους κλίμακας με βαριές απώλειες, συμπεριλαμβανομένων και των σοβιετικών στρατευμάτων. Είχατε εσείς ή οι φίλοι σας την αίσθηση εκείνη την εποχή ότι αυτό θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε έναν μακρύ και αιματηρό πόλεμο;

Β. Μπάχμιν: Νομίζω ότι οι περισσότεροι δεν είχαν την αίσθηση στην αρχή ότι θα μπορούσε να είναι μακροχρόνιος. Η σκέψη μας επηρεάστηκε από τους ίδιους τους ορισμούς: «περιορισμένη αποστολή» και «είσοδος κατόπιν αιτήματος των αρχών». Κατάλαβα ότι πιθανότατα συνέβαινε με σκοπό να ανατρέψουν τον Χαφιζουλάχ Αμίν και να τοποθετήσουν τους δικούς τους ανθρώπους στην εξουσία και να τους παραδώσουν σταδιακά τον αγώνα για τη δημοκρατία. Αλλά στη συνέχεια μετατράπηκε σε κάτι εντελώς διαφορετικό – σε πεδίο μάχης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης με τη βοήθεια των μουτζαχεντίν που προμηθεύονταν όπλα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες. Η είσοδος των στρατευμάτων έγινε ένας μαζικός πόλεμος στον οποίο χάθηκαν περισσότεροι από 14.000 Σοβιετικοί στρατιώτες και περίπου ένα εκατομμύριο, όπως καταλαβαίνω, Αφγανοί. Αυτές ήταν τεράστιες απώλειες, αλλά οι περισσότεροι από εμάς δεν το είχαμε συνειδητοποιήσει αυτό. Ίσως υπήρχαν ειδικοί που μπορούσαν να το προβλέψουν, κατανοώντας ότι, γενικά, κάθε πόλεμος στο Αφγανιστάν ήταν καταδικασμένος να αποτύχει, με βάση τις ιστορικές τους γνώσεις. Αλλά οι περισσότεροι δεν πίστευαν ότι αυτή ήταν η παγίδα που θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει στην καταστροφή και στην αλλαγή της Σοβιετικής Ένωσης. Και, σε κάποιο βαθμό, αυτό συνέβη.

Posle: Όπως γνωρίζουμε, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είχε τεράστιο αντίκτυπο, καθώς επηρέασε τεράστιο αριθμό απλών οικογενειών με γιους που είχαν πεθάνει ή πολεμούσαν. Ήταν η σοβιετική κοινωνία ευαισθητοποιημένη σε αυτό το ζήτημα όταν ξεκίνησε ο πόλεμος ή ήταν όλα αυτά περισσότερο ένα ειδησεογραφικό σκηνικό για τους ανθρώπους, το οποίο εκείνη την εποχή δεν φαινόταν να αφορά κανέναν προσωπικά;

Β. Μπάχμιν: Φαίνεται ότι ήταν το δεύτερο. Επειδή κατά τους πρώτους μήνες του πολέμου, δεν επηρέασε κανέναν, εκτός, υποθέτω, από τις οικογένειες που είχαν παιδιά στο Αφγανιστάν. Αυτό που συνέβαινε εκεί παρουσιάστηκε στις ειδήσεις σαν να μην ήταν τίποτα περισσότερο από έναν εύκολο περίπατο. Ούτε σοβαρές απώλειες, ούτε προβλήματα έφτασαν ποτέ στις ειδήσεις, αυτό αποκλείονταν – υπήρχε αυστηρή λογοκρισία. Μου φαίνεται ότι η κατάσταση ήταν παρόμοια με αυτό που συνέβη στην εποχή μας με την είσοδο των ρωσικών στρατευμάτων στη Συρία. Μέχρι που άρχισαν να έρχονται τα φέρετρα, μέχρι που οι Αφγανοί βετεράνοι άρχισαν να επιστρέφουν από τον πόλεμο και να φέρνουν μαζί τους στρατιωτικές αντιλήψεις στη χώρα· μέχρι τότε φαινόταν ότι δεν συνέβαινε τίποτα σοβαρό. Δεδομένου ότι δεν ήμουν στη Μόσχα εκείνη την εποχή και ήμουν φυλακισμένος, δεν είδα πολλά, τουλάχιστον όχι για τα πρώτα τέσσερα χρόνια. Μου φάνηκε ότι ο πληθυσμός ήταν αρκετά χαλαρός ως προς αυτό, επειδή κατανάλωνε αυτά που του έδιναν τα κυριότερα επίσημα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά κανάλια, όπου τα πάντα πλαισιώνονταν ως διεθνής βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης προς τους αδελφούς μας στο Αφγανιστάν. Η χώρα είχε ανταποκριθεί αρκετά συχνά σε μια τέτοια διεθνή βοήθεια – στην Κούβα και στην Αφρική. Ήμασταν πάντα έτοιμοι να έρθουμε να σώσουμε νεαρά κομμουνιστικά καθεστώτα, τα οποία εν μέρει δημιουργήσαμε εμείς οι ίδιοι. Έτσι, ήταν μια τυπική κατάσταση. Νομίζω ότι μόνο κατά τη διάρκεια της εποχής της Γκλάσνοστ άρχισε να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη το Αφγανιστάν ως τραγωδία για τη χώρα.

Posle: Η έναρξη του πολέμου στο Αφγανιστάν ήταν η στιγμή κατά την οποία η πολιτική της αποκλιμάκωσης έληξε, οι σχέσεις με τη Δύση επιδεινώθηκαν απότομα και επιβλήθηκαν στη Σοβιετική Ένωση διεθνείς κυρώσεις (που δεν συγκρίνονται, φυσικά, με τη σημερινή κλίμακα, αλλά ήταν ωστόσο αισθητές). Πώς άλλαξε αυτό την εσωτερική πολιτική ατμόσφαιρα στη χώρα;

Β. Μπάχμιν: Και πάλι, μου είναι δύσκολο να πω, επειδή η εσωτερική πολιτική ατμόσφαιρα έπρεπε να παρατηρηθεί ως προς τη δυναμική της με την πάροδο του χρόνου. Απ’ όσο γνωρίζω, ακόμη και αν υπήρχαν οικονομικές κυρώσεις, σχεδόν κανείς δεν τις ένιωσε, επειδή η Σοβιετική Ένωση ήταν μια αρκετά ισχυρή οικονομία με οικονομικές διεργασίες που δεν είχαν σχέση με την αγορά και λειτουργούσαν με τον δικό τους, πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Όσον αφορά όμως τις άλλες κυρώσεις (όπως το μποϊκοτάζ των Ολυμπιακών Αγώνων του 1980), ήταν αδύνατο να αποσιωπηθεί, μιλούσαν για μια εντελώς απαράδεκτη εμπλοκή του αθλητισμού στην πολιτική, καθώς αυτό συζητείται πάντα με τέτοιο τρόπο. Και αυτό έπαιξε έναν ρόλο. Εκείνες οι γιορτές, για τις οποίες προετοιμάζονταν η Μόσχα και η υπόλοιπη χώρα το 1980, και οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες που έγιναν στη χώρα μας, δεν πραγματοποιήθηκαν στην ατμόσφαιρα που είχε προγραμματιστεί εκ των προτέρων. Όσον αφορά τις υπόλοιπες κυρώσεις, μου είναι δύσκολο να κρίνω, αλλά δεν νομίζω ότι είχαν σοβαρό αντίκτυπο.

Posle: Η είσοδος των στρατευμάτων στο Αφγανιστάν ακολουθήθηκε γρήγορα από μια τεράστια εκστρατεία καταστολής κατά των αντιφρονούντων και των ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Αντρέι Ζαχάροφ απελάθηκε από τη Μόσχα τον Ιανουάριο του 1980 και τον Φεβρουάριο συλληφθήκατε. Ήταν αυτό απροσδόκητο για εσάς και πόσο προφανής ήταν η σύνδεση μεταξύ των ενεργειών του σοβιετικού στρατού στο Αφγανιστάν και των ενεργειών της KGB κατά των αντιφρονούντων στο εσωτερικό της χώρας;

Β. Μπάχμιν: Φυσικά, δεν ήταν απροσδόκητο. Το κύμα καταστολής ήρθε ακόμη και πριν από την επίσημη ανάπτυξη των στρατευμάτων στις 25 Δεκεμβρίου. Στην πραγματικότητα, η απόφαση είχε ληφθεί πριν από αυτό, και η συζήτηση για τα ίδια τα μέτρα είχε λάβει χώρα ακόμη νωρίτερα. Και σε αυτό το πλαίσιο, οι καταστολές αυξάνονταν. Αρχικά, υπήρξαν μαζικές προειδοποιήσεις ότι οι ενέργειες που παραβιάζουν το νόμο είναι ανεπίτρεπτες, κάτι το οποίο αφορούσε μεγάλο αριθμό επιφανών αντιφρονούντων της εποχής, και μετά τις προειδοποιήσεις ήρθαν οι συλλήψεις. Οι ίδιες οι συλλήψεις άρχισαν πριν από την ανάπτυξη των στρατευμάτων στο Αφγανιστάν. Αυτό σημαίνει ότι είχε ήδη ληφθεί μια τελική απόφαση στην κορυφή για την εξάλειψη του κινήματος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το οποίο αποτελούσε ενόχληση για τις αρχές, επειδή δεν ήταν τόσο ισχυρό, αλλά ωστόσο ήταν οργανωμένο και ορατό στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ομάδας Ελσίνκι της Μόσχας, η οποία παρείχε τακτικά πληροφορίες για την κατάσταση στη χώρα. Και, φυσικά, η ανάπτυξη στρατευμάτων στο Αφγανιστάν ήταν ένας σοβαρός λόγος για να τερματιστεί το κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς δεν υπήρχε πλέον καμία συζήτηση για την αποκλιμάκωση ή τη φήμη της χώρας στον κόσμο∙ όλοι ήταν απασχολημένοι με τα προβλήματα του πολέμου στο Αφγανιστάν. Σε αυτό το πλαίσιο, ήταν αρκετά εύκολο να φυλακιστούν κάποιοι άνθρωποι και να εκδιωχθούν οι υπόλοιποι. Φυσικά, η αντίδραση στην απέλαση του Ζαχάροφ ήταν αρκετά σοβαρή στον κόσμο και στη χώρα, αλλά δεν υπήρχαν πολλοί άνθρωποι του διαμετρήματός του (ή μάλλον, δεν υπήρχαν καθόλου), και επομένως ήταν δυνατόν να αντιμετωπιστούν όλοι οι άλλοι αρκετά ανώδυνα. Αυτό ακριβώς συνέβη στη συνέχεια.

Posle: Η απέλαση του Ζαχάροφ συνδέθηκε άμεσα με τις αντιπολεμικές θέσεις του;

Β. Μπάχμιν: Νομίζω ότι αυτό ήταν ένα πρόσχημα, αλλά όχι ο κύριος λόγος. Κάτι έπρεπε να γίνει με τον Ζαχάροφ, όπως και με τον Σολζενίτσιν στην εποχή του. Το ζήτημα αυτό συζητήθηκε επειδή ο Ζαχάροφ δεν μπορούσε να σταλεί στο εξωτερικό αφού ήταν γνώστης σοβαρών μυστικών. Η ιδέα της αποστολής του σε κάποια (σοβιετική) κλειστή πόλη είχε συζητηθεί και στο παρελθόν, αλλά μόνο με φόντο τον πόλεμο στο Αφγανιστάν ελήφθη αυτή η απόφαση, για να απομονωθεί ο Ζαχάροφ από τις πληροφορίες, και οι άλλοι από τις ομιλίες του Ζαχάροφ. Αυτή η απόφαση ήταν η πιο σοβαρή από όλες, επειδή οι συνέπειές της ήταν σοβαρότερες από εκείνες της σύλληψης οποιουδήποτε άλλου αντιφρονούντα. Έτσι, το έκαναν, και εμείς το καταλάβαμε και ήμασταν έτοιμοι. Οι άνθρωποι της πρώτης γραμμής –εκείνοι που ασχολούνταν ενεργά με τη συλλογή πληροφοριών, την αλληλεπίδραση με τη Δύση, τους δυτικούς δημοσιογράφους και διπλωμάτες– ήταν στα πρόθυρα να πάνε στη φυλακή από το γεγονός και μόνο της δραστηριότητάς τους, και όλοι ήταν έτοιμοι για μια σύλληψη. Το μόνο ερώτημα ήταν, πότε; Και όταν μπήκαν τα στρατεύματα και άρχισε ένα κύμα προειδοποιήσεων, τότε όλοι κατάλαβαν ότι το καμπανάκι χτύπησε, θα μπορούσαν να συλληφθούν ανά πάσα στιγμή. Έτσι, υπήρχε ετοιμότητα.

Posle: Γνωρίζουμε ότι ο Γιούρι Αντρόποφ, τότε πρόεδρος της KGB, ήταν ένας από τους κύριους υποστηρικτές της απόφασης για την αποστολή σοβιετικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν. Πιστεύετε ότι αυτή η απόφαση αποτέλεσε έναυσμα για τις υπηρεσίες ασφαλείας να εξαπολύσουν μια κατασταλτική επίθεση στο εσωτερικό της χώρας; Σε ποιο βαθμό χρειάζονταν τον πόλεμο για να λύσουν τυχόν εσωτερικά πολιτικά προβλήματα;

Β. Μπάχμιν: Είναι δύσκολο να πούμε, αλλά υπάρχει μια λογική που πρέπει να παρατηρηθεί εδώ: στο πλαίσιο του πολέμου οι ειδικές υπηρεσίες αποκτούν ελευθερία δράσης. Αυτό είναι που πάντα επιζητούσαν και ήθελαν. Κουράζονται να παίζουν παιχνίδια που θέτουν οι περιορισμοί του Πολιτικού Γραφείου, του νόμου και των δικαστηρίων, επειδή [αυτό] τους εμποδίζει να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά τον κατασταλτικό μηχανισμό, και με φόντο τον πόλεμο, πολλά επιτρέπονται. Επομένως, αυτή η υπόθεση φαίνεται αρκετά λογική, αν και δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα, διότι δεν γνωρίζω ποια ήταν τα κίνητρα του προέδρου της KGB για την υποστήριξη της εισόδου των στρατευμάτων. Είναι πιθανό να πίστευε ειλικρινά ότι θα μπορούσε να τακτοποιηθεί και να τελειώσει αρκετά γρήγορα.

Posle: Μιλήστε μας για τις συνθήκες της σύλληψής σας. Πότε συνέβη και με τι είχε να κάνει;

Β. Μπάχμιν: Από το 1977, ήμουν ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Επιτροπής Εργασίας για τη Διερεύνηση της Χρήσης της Ψυχιατρικής για Πολιτικούς Σκοπούς.^[3] Συλλέγαμε πληροφορίες για άτομα που είχαν τοποθετηθεί σε ψυχιατρικά νοσοκομεία για δικαστικούς ή διοικητικούς λόγους. Και συχνά αυτό γινόταν λόγω της συμπεριφοράς τους, όχι λόγω της ασθένειάς τους. Ποτέ δεν ισχυριστήκαμε ότι ένα άτομο δεν ήταν άρρωστο, αλλά πάντα υποπτευόμασταν ότι τα μέτρα που λαμβάνονταν εναντίον αυτού του ατόμου δεν υπαγορεύονταν τόσο από την ψυχική του κατάσταση όσο από τις δραστηριότητές του, τις οποίες οι αρχές θεωρούσαν επιβλαβείς. Υπήρχαν πολλές τέτοιες περιπτώσεις. Διατηρούσαμε ένα αρχείο∙ είχαμε τον δικό μας ψυχίατρο που διενεργούσε ανεξάρτητη πραγματογνωμοσύνη. Στη συνέχεια έπρεπε να μεταναστεύσει όταν το όνομά του (το οποίο δεν αποκαλύπταμε) είχε γίνει γνωστό. Δεν είχαμε πολύ κόσμο στην επιτροπή μας, αλλά βγάζαμε ένα μηνιαίο ενημερωτικό δελτίο για το τι κάναμε, με τις διευθύνσεις και τα τηλέφωνά μας στο εξώφυλλο. Αυτά τα Ενημερωτικά Δελτία διαβάζονταν από τη Φωνή της Αμερικής, και γι’ αυτό μας προσέγγισαν άνθρωποι που αντιμετώπιζαν αυτού του είδους την ψυχιατρική καταστολή. Ενεργήσαμε αρκετά ανοιχτά. Στα τρία χρόνια από το 1977 έως το 1980, κανείς δεν συνελήφθη για τις δραστηριότητες της Επιτροπής Εργασίας, πράγμα που ήταν, φυσικά, εκπληκτικό. Ποτέ (οι αρχές) δεν έκαναν ένα τέτοιο διάλειμμα. Για παράδειγμα, στην Ομάδα του Ελσίνκι είχαν συλληφθεί βασικοί εκπρόσωποι μέσα σε μόλις ένα χρόνο. Μετά από μια συζήτηση με τον [επικεφαλής της υπομονάδας της KGB που είναι υπεύθυνη για την καταστολή των διαφωνιών] Φιλίπ Μπομπκόφ τον Οκτώβριο του 1979, κατά την οποία με προειδοποίησε ότι δεν θα το ανεχτούν αυτό, άρχισαν να πραγματοποιούνται οι συλλήψεις μας ακριβώς για τη δουλειά μας στην Επιτροπή. Μέχρι το 1981, δεν είχε μείνει κανείς, όλοι είχαν συλληφθεί. Είτε φυλακίστηκαν είτε στάλθηκαν στην εξορία. Τότε ήταν που η οργάνωση έπαψε να υπάρχει.

Με συνέλαβαν τον Φεβρουάριο. Αρχικά, με επιβλήθηκαν τρία χρόνια σύμφωνα με το άρθρο 190.1 του Ποινικού Κώδικα της ΡΣΟΣΔ^[4]∙ κατηγορήθηκα για σκόπιμη κυκλοφορία ψευδών επινοήσεων και δυσφήμιση του σοβιετικού κράτους και του κοινωνικού συστήματος, με άλλα λόγια, πήρα τη μέγιστη ποινή. Στο δικαστήριο φώναζαν ότι δεν ήταν αρκετά μεγάλη ποινή για να εκτίσω για αυτό που είχα κάνει. Στη συνέχεια, όταν διαβάστηκε η κατηγορία στο δικαστήριο, αποδείχθηκε ότι αντιστοιχούσε ακριβώς στο άρθρο 70 [άρθρο 70 του Ποινικού Κώδικα της ΡΣΟΣΔ για υποκίνηση αντισοβιετικής δράσης και προπαγάνδα], αλλά αποφάσισαν να μου απαγγείλουν κατηγορίες όχι βάσει του άρθρου 70, αλλά βάσει του άρθρου 190. Παρ’ όλα αυτά, με κράτησαν στο Λεφόρτοβο καθ’ όλη τη διάρκεια της δίκης, γεγονός που έδειξε ότι στην υπόθεση εμπλεκόταν η KGB και όχι η εισαγγελία. Στη συνέχεια μου έριξαν τρία χρόνια, τα οποία εξέτισα στην περιοχή του Τομσκ, στο Ασίνο. Στο τέλος της ποινής μου, έφεραν άλλη μια υπόθεση εναντίον μου. Αυτή ήταν η μόδα τότε, επειδή δεν έδιναν περισσότερα από τρία χρόνια βάσει του άρθρου 190, αλλά βάσει του άρθρου 70 έδιναν μέχρι και επτά χρόνια. Αλλά το άρθρο 70 σήμαινε ότι ήσουν σε ειδικό στρατόπεδο για πολιτικούς κρατούμενους, το οποίο ήταν γεμάτο από ομοϊδεάτες∙ και το άρθρο 190 σήμαινε ότι ήσουν σε σωφρονιστικό στρατόπεδο όπου δεν υπήρχαν ομοϊδεάτες. Φυσικά, η δεύτερη επιλογή ήταν προτιμότερη, αλλά έδινε μικρότερη ποινή. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπήρχε μια τέτοια πρακτική να δίνεται η δεύτερη ποινή. Σε όσους συμπεριφέρονταν ανάρμοστα στο στρατόπεδο δινόταν δεύτερη ποινή. Ενώπιόν μου, ο Βαλέρι Αμπράμκιν έλαβε μια τέτοια δεύτερη ποινή, και μετά την τριετή ποινή, έλαβε μια δεύτερη τριετή ποινή. Αν και αντιμετώπιζα επίσης ποινή τριών ετών, για κάποιο λόγο, μου έδωσαν μόνο ένα χρόνο, κάτι που με εξέπληξε. Ακόμη και η προσφυγή στο Ανώτατο Δικαστήριο από το γραφείο του εισαγγελέα, το οποίο ήταν αγανακτισμένο με το γεγονός ότι το δικαστήριο δεν μου έδωσε τρία χρόνια, δεν μπόρεσε να αλλάξει τα πράγματα. Έτσι, μου έδωσαν ένα χρόνο και, το 1984, αποφυλακίστηκα. Όταν άρχισε η περεστρόικα, πήρα μια επιστολή από τον δικαστή, με την οποία ζητούσε συγγνώμη ότι δεν μπορούσε να κάνει τίποτα και δεν μπορούσε να με αποφυλακίσει, οπότε μου έδωσε ένα χρόνο. Αυτή η επιστολή περιείχε ένα πιστοποιητικό αποκατάστασης για όλη την υπόθεση. Πρόκειται για μια μοναδική περίπτωση∙ δεν γνωρίζω καμία άλλη περίπτωση στην οποία να συνέβη αυτό.

Το 1984 αποφυλακίστηκα και πήγα στο Τβερ (τότε Καλίνιν), καθώς δεν μπορούσα να ζήσω στη Μόσχα έχοντας ποινικό μητρώο. Εκεί τελούσα υπό επιτήρηση για ένα χρόνο, η οποία παρατάθηκε αφού προκλήθηκα και κατηγορήθηκα για χουλιγκανισμό. Αυτό είχε να κάνει με ένα ξεχωριστό άρθρο και παραλίγο να με κλείσουν μέσα για άλλα τρία χρόνια. Αλλά μετά άρχισε η περεστρόικα και άλλαξαν το άρθρο και τη γλίτωσα με μια μικρή τρομάρα. Το 1989 επέστρεψα στη Μόσχα όταν η περεστρόικα βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη. Τότε η καταδίκη μου έληξε και μπόρεσα να ζήσω επίσημα στη Μόσχα. Από τότε ζω στη Μόσχα. Όλα αυτά είχαν σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή μου.

Posle: Πώς ήταν η ζωή σας στο Τβερ αμέσως μετά την αποφυλάκισή σας;

Β. Μπάχμιν: Ήμουν αρκετά τυχερός ώστε να βρω δουλειά ως προγραμματιστής, κάνοντας κάτι που ήξερα και μπορούσα να κάνω. Με έστειλαν κατευθείαν στο γραφείο ευρέσεως εργασίας, επειδή δεν υπήρχε καμία καταγραφή της σύλληψής μου στο βιβλίο εργασίας μου, και είχα πάσο εκεί για τέσσερα χρόνια. Απολύθηκα από την προηγούμενη δουλειά μου επειδή δεν πήγαινα στη δουλειά. Και όταν με ρώτησαν στο γραφείο ευρέσεως εργασίας πού ήμουν αυτά τα τέσσερα χρόνια, αναφέρθηκα σε οικογενειακές συνθήκες. Στο τέλος μου έδωσαν παραπεμπτικό για να δουλέψω ως προγραμματιστής στην Σπετσαβτομάτικα, και με χαρά με προσέλαβαν εκεί. Τους είπα όμως ότι είχα καταδικαστεί, γιατί δεν ήθελα να τους δημιουργήσω προβλήματα. Μου είπαν ότι αν με παρέπεμπαν σε αυτούς για δουλειά, αυτό σήμαινε ότι όλα ήταν εντάξει. Εκεί δούλεψα μέχρι που με συνέλαβαν για χουλιγκανισμό το 1985. Ήταν μια προβοκάτσια προκειμένου να παραταθεί η επιτήρησή μου, η οποία θα διαρκούσε το πολύ ένα χρόνο. Μετά την παράταση της επιτήρησής μου, ήθελαν να με βάλουν ξανά στη φυλακή και το δικαστήριο μου έριξε τρία χρόνια σε φυλακή υψίστης ασφαλείας, αλλά μετά από έφεση άλλαξαν την κατηγορία με το άρθρο 112 (άρθρο 112 του Ποινικού Κώδικα της ΡΣΟΣΔ – σκόπιμος ελαφρύς τραυματισμός ή ξυλοδαρμός). Αποφυλακίστηκα μετά από τρεις εβδομάδες φυλάκισης. Έτυχε κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου να πάρω άδεια από την εργασία μου, τρεις εβδομάδες από την οποία πέρασα στη φυλακή του Τβερ. Στη συνέχεια συνέχισα να εργάζομαι. Όμως ο χώρος εργασίας ήθελε να συζητήσει την «κακή μου συμπεριφορά» επειδή η υπόθεσή μου αναφέρθηκε από τη Φωνή της Αμερικής και το Radio Liberty. Αλλά δεν ήξεραν πώς να με καταδικάσουν. Έτσι, μου είπαν ότι αν συμβεί κάτι τέτοιο – να μην πάω κατευθείαν σε κάποια «Φωνή της Αμερικής». Τους απάντησα ότι δεν πήγα σε αυτούς, ότι η «Φωνή της Αμερικής» ήξερε ήδη τα πάντα η ίδια. Έτσι, υπήρχαν καλές σχέσεις στη δουλειά και εργάστηκα εκεί μέχρι που έφυγα από το Τβερ. Επιπλέον, με συνέστησαν στην επικεφαλής οργάνωση της Ένωσης Έρευνας και Παραγωγής Σπετσαβτομάτικα στη Μόσχα, όπου εργάστηκα μέχρι το 1991. Στη συνέχεια εργάστηκα στο Ινστιτούτο Μαθηματικών και στο Υπουργείο Εξωτερικών, κατόπιν σύστασης του Σ. Α. Κοβάλεφ.

Posle: Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 συνεχιζόταν ο πόλεμος στο Αφγανιστάν. Το αντικαθεστωτικό κίνημα είχε ηττηθεί, υπήρχε μια αυξανόμενη κοινωνική κρίση στη χώρα που οδήγησε στην περεστρόικα. Ποια ήταν η αίσθησή σας για τις αλληλεπιδράσεις σας με τους συναδέλφους σας, τους ανθρώπους γύρω σας και για την κατάσταση της κοινωνίας γενικότερα;

Β. Μπάχμιν: Δεν επικοινωνούσαμε πολύ για αυτά τα πράγματα, αν και, φυσικά, παρακολουθούσαμε τι συνέβαινε στη χώρα. Συνήθιζα να αλληλογραφώ με τους συναδέλφους μου στη Μόσχα, άνθρωποι ερχόντουσαν να με επισκεφθούν κ.λπ. Βλέπαμε ότι τα πράγματα άλλαζαν σταδιακά, γιατί ήδη το 1985 υπήρχαν τα πρώτα σημάδια ξεπαγώματος, και δύο χρόνια αργότερα, όταν απελευθερώθηκε ο Ζαχάροφ, πολλά πράγματα έγιναν δυνατά. Άρχισα μάλιστα να κάνω παράνομα ταξίδια στη Μόσχα. Παρόλο που τεχνικά δεν μου επιτρεπόταν ακόμα να ζήσω εκεί, μπορούσα να την επισκέπτομαι. Στη Μόσχα, συμμετείχα σε μια διάσκεψη για τα ανθρώπινα δικαιώματα το 1988. Ήταν η πρώτη φορά που μαζευτήκαμε σε διαμέρισμα και η KGB δεν ήξερε τι να κάνει σε μια τέτοια περίπτωση. Από τη μία πλευρά, θα έπρεπε να είχαν χτυπήσει αμέσως, αλλά από την άλλη, ήταν ήδη μια διαφορετική εποχή. Ως εκ τούτου, η κατάσταση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αβέβαιη. Παρόλο που παρακολουθούσαμε στενά τι συνέβαινε στη χώρα, οι ειδήσεις για τον πόλεμο στο Αφγανιστάν παρέμεναν στο παρασκήνιο και ενδιέφεραν μόνο ένα μέρος των ανθρώπων που είχαν κάποια σχέση με αυτόν.

Μετάφαρση: elaliberta.gr

Vyacheslav Bakhmin, “The Deployment of a ‘Limited Contingent’ to Afghanistan Had Practically No Impact on Everyday Life”, Posle / После, 6 Ιουλίου 2022, https://posle.media/language/en/the-deployment-of-a-limited-contingent-to-afghanistan-had-practically-no-impact-on-everyday-life/?lang=en. Αναδημοσίευση: Europe Solidaire Sans Frontières, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article63753.

Вячеслав Бахмин, «На повседневную жизнь ввод “ограниченного контингента” в Афганистан почти не повлиял», Posle / После, 6 Ιουλίου 2022, https://posle.media/na-povsednevnuyu-zhizn-vvod-ogranich/.

Σημειώσεις

^[1] Владимир Вятрович, «У путинской России есть все шансы повторить судьбу Советского Союза», Новини, 10 Απριλίου, https://nv.ua/opinion/istoriya-sssr-pochemu-voyna-v-ukraine-napominaet-voynu-v-afganistane-rossiya-poslednie-novosti-50232655.html.

^[2] «Николай Патрушев: США пытаются превратить Украину в новый Афганистан», Российская газета, 30 Μαΐου 2022, https://rg.ru/2022/05/30/nikolaj-patrushev-ssha-pytaiutsia-prevratit-ukrainu-v-novyj-afganistan.html.

^[3] «Рабочая комиссия по расследованию использования психиатрии в политических целях», Википедии, https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%87%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%BF%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%BF%D1%81%D0%B8%D1%85%D0%B8%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D1%86%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D1%85.

^[4] «Уголовный кодекс РСФСР 1960 года», Википедии, https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81_%D0%A0%D0%A1%D0%A4%D0%A1%D0%A0_1960_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.