φωτογραφία Ousmane Drabo/Norwegian Refugee Council
Αμπντουραμάν Ιντρίσα: «Η πολιτική του Τραορέ είναι συντηρητική»
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΕΠΟΧΗ
Ο 37χρονος Ιμπραήμ Τραορέ, ο μεταβατικός πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 2022 που ανέτρεψε τη χούντα του Πολ Ανρί Νταμιμπά, είναι χωρίς αμφιβολία ο πιο πολυσυζητημένος πολιτικός ηγέτης στην Αφρική. Οι οπαδοί του βλέπουν στο πρόσωπό του ένα σύμβολο αντίστασης απέναντι στον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία, και λένε ότι είναι η «φωνή των κολασμένων» της Μαύρης Ηπείρου. Από την άλλη, οι επικριτές του μιλούν για τις συντηρητικές του απόψεις, πατριαρχικές, θρησκευτικές και ομοφοβικές, και τον κατηγορούν για αυταρχισμό, καταστολή εναντίον των διαφωνούντων, λαϊκισμό και κενές μεγαλοστομίες. Με τον Αμπντουραμάν Ιντρίσα καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο Κέντρο Αφρικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Λάιντεν, μιλάμε για την πολιτική του Τραορέ, τις συμμαχίες του και την αδυναμία του να αντιμετωπίσει τους τζιχαντιστές.
Μέσα σε ποιο πλαίσιο μπορούμε να κατανοήσουμε το «φαινόμενο Τραορέ»; Ποιες συνθήκες έχουν συμβάλει ώστε να γίνεται τόσο μεγάλη συζήτηση για αυτόν;
Το βλέπω περισσότερο ως μια φούσκα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρά ως φαινόμενο, αν λέγοντας φαινόμενο εννοούμε ότι υπάρχει μια ενεργή πραγματικότητα που ταιριάζει με αυτήν την αντίληψη. Η άποψη που επικρατεί για τον Τραορέ από μεγάλο μέρος της Αριστεράς είναι ότι είναι διάδοχος του Τομά Σανκαρά, του επαναστάτη ηγέτη της δεκαετίας του ’80, και ότι ηγείται του ίδιου αγώνα για επαναστατική αλλαγή και απελευθέρωση από την νεοαποικιακή καταπίεση. Αυτή είναι μια αυταπάτη που τροφοδοτείται από μια καλά ενορχηστρωμένη προσπάθεια προπαγάνδας, ζωντανή κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μερικά από αυτά πολύ εξελιγμένα, πολλά από αυτά αρκετά ακατέργαστα και απλοϊκά, και διαχειριζόμενα από έναν ειδικό πυρήνα που εκπαιδεύτηκε εν μέρει από Ρώσους πράκτορες. Και είναι επιτυχημένη όχι λόγω αυτού που πραγματικά κάνει ο Τραορέ, αλλά επειδή ταιριάζει με τις φιλοδοξίες πολλών αριστερών και αφρικανών εθνικιστών για την άνοδο μιας φιγούρας ενός λαϊκού ήρωα, κατά προτίμηση νέου, με στολή και με τολμηρή γλώσσα. Όμως η πραγματικότητα πίσω από την εικόνα είναι αυτή της εγκαθίδρυσης της πιο βάναυσης στρατιωτικής δικτατορίας που έχει γνωρίσει ποτέ η Μπουρκίνα Φάσο, η οποία δεν υποστηρίζεται από τους προοδευτικούς ανθρώπους της χώρας αλλά από τους κοινωνικά συντηρητικούς και τους εθνικιστές, δηλαδή από αυτό που αποτελεί έναν δεξιό συνασπισμό. Η Μπουρκίνα Φάσο μόλις πριν λίγες ημέρες ψήφισε έναν εξαιρετικά συντηρητικό νόμο περί οικογενειακής κατάστασης, οι σχέσεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου είναι έγκλημα, η αποπολιτογράφηση γίνεται εύκολα, όπως και η πολυγαμία. Αυτό είναι έργο ενός μη εκλεγμένου νομοθετικού σώματος που υποστηρίζεται από τις συντηρητικές δυνάμεις της χώρας.
Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της διακυβέρνησης Τραορέ;
Πρόκειται για μια κλασική στρατιωτική δικτατορία του Σαχέλ. Οι στρατιωτικές δικτατορίες στο Σαχέλ, επειδή δεν μπορούν να βασίζονται σε μαζικά κόμματα αποκτούν υποστήριξη μέσω των λεγόμενων παραδοσιακών θεσμών, δηλαδή των παραδοσιακών αρχηγών, των μουσουλμάνων κληρικών και άλλων θρησκευτικών οργανώσεων. Ο Τραορέ κατάφερε να εξασφαλίσει ακόμα και την υποστήριξη της Καθολικής Εκκλησίας, τουλάχιστον των κορυφαίων εκπροσώπων της. Στο παρελθόν, για παράδειγμα στη διάρκεια της αυταρχικής διακυβέρνησης του Μπλεζ Κομπαορέ, που κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα και κυβέρνησε από το 1987 έως το 2014, η Καθολική Εκκλησία ήταν ένθερμος επικριτής του καθεστώτος και υπερασπιστής της δημοκρατίας. Σήμερα όχι. Ο Τραορέ οφείλει αυτήν την επιτυχία σε ένα χαρακτηριστικό της διακυβέρνησής του που δεν είχαν οι προηγούμενες στρατιωτικές δικτατορίες: την εξάρτηση από εθνικιστικά αισθήματα, τα οποία δημιουργούν πίεση σε όλους να ακολουθήσουν τη γραμμή του ή διαφορετικά να θεωρηθούν προδότες (σσ. ο όρος που χρησιμοποιείται είναι «άπατρις»). Υπάρχει επίσης μια τάση για αυστηρή πειθαρχία, κάτι που παρατηρείται συστηματικά στις πρώτες ημέρες των στρατιωτικών δικτατοριών στο Σαχέλ, η οποία δίνει την εσφαλμένη εντύπωση ότι η διαφθορά και η αταξία σύντομα θα τερματιστούν.
Με ποια πολιτική οικοδομεί ο Τραορέ τις κοινωνικές συμμαχίες του και τι προσδοκίες έχει ο κόσμος από αυτόν;
Η πολιτική του είναι συντηρητική, απορρίπτοντας όχι τόσο τα προοδευτικά ιδεώδη, τα οποία ούτως ή άλλως δεν έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική της Μπουρκίνα Φάσο, αλλά τα φιλελεύθερα (δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα), τα οποία περιφρονούνται ως «δυτικά». Νομίζω ότι οι συντηρητικοί κύκλοι είναι ευχαριστημένοι μαζί του. Υπάρχει επίσης μια εθνικιστική άποψη, σημαντική μεταξύ της σύγχρονης μορφωμένης ελίτ, που περιμένει από αυτόν μια νέα πορεία προς την ανάπτυξη. Δεν το υλοποιεί αυτό, αλλά έχει την ευφυΐα να τους προσφέρει τα «αξιοθέατα» που θέλουν να δουν: τρακτέρ, εργοστάσια, τα σημάδια μιας ανύπαρκτης βιομηχανικής οικονομίας. Οι εργαζόμενες μάζες τον βλέπουν ως τον ηγέτη με τον οποίο πρέπει να ζήσουν τώρα, και συνεχίζουν να αναζητούν τα προς το ζην έχοντας σχέση με τις παράκτιες χώρες, κυρίως την Ακτή Ελεφαντοστού, όπως και πριν.
Η Ρωσία είναι ένας από τους κύριους συμμάχους του Τραορέ. Πώς εκφράζεται αυτό στην πολιτική της Μπουρκίνα Φάσο και τι επιδιώκει η Ρωσία στην περιοχή;
Η Ρωσία προστατεύει τον Τραορέ. Οι λεπτομέρειες της ασφάλειάς του οργανώνονται από Ρώσους πράκτορες, καθώς ο ίδιος δεν εμπιστεύεται ανθρώπους στην Μπουρκίνα Φάσο, και έχει επανειλημμένα εκκαθαρίσει το σύστημα ασφαλείας της χώρας από άτομα που κατηγορεί ότι σχεδιάζουν πραξικοπήματα εναντίον του. Η Ρωσία παίζει τον ρόλο του διεθνούς προστάτη της Μπουρκίνα Φάσο και ο Πούτιν προσφέρει το μοντέλο της αυταρχικής διακυβέρνησης που μιμείται ο Τραορέ. Στα τέλη Αυγούστου μια γνωστή δικηγόρος με έδρα την Ουαγκαντουγκού, η Έστερ Ντόλι, έγραψε μια σαρκαστική ανοιχτή επιστολή στον Πούτιν ζητώντας τη συμβουλή του για το πώς να αντιμετωπίσει τις πολλές παραβάσεις του Τραορέ, καθώς, όπως έγραψε, είχε οδηγηθεί στο να πιστεύει ότι αυτός ήταν το πρότυπο του Τραορέ. Την 1η Σεπτεμβρίου, στη μία η ώρα το βράδυ, απήχθη και «εξαφανίστηκε». Η Ρωσία ανταμείβεται με συμβόλαια εξόρυξης χρυσού, αλλά αμφιβάλλω αν ο στόχος είναι να εκμεταλλευτεί τον «πλούτο» της Μπουρκίνα Φάσο. Η Ρωσία δεν έχει τις εταιρείες που χρειάζεται για να επενδύσει στην πολύ δύσκολη οικονομία της Μπουρκίνα Φάσο και δεν το χρειάζεται. Το σχέδιο της ήταν κυρίως να μειωθεί η επιρροή της Δύσης, που εδώ εκπροσωπείται από τη Γαλλία, και αυτό που έχει γίνει είναι μια εντυπωσιακή επιτυχία. Τα γεωπολιτικά οφέλη είναι τεράστια και το κόστος ελάχιστο.
Γιατί ο Τραορέ δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει με επιτυχία τους τζιχαντιστές, και πώς επηρεάζει η δράση τους την Μπουρκίνα Φάσο;
Ο Τραορέ δεν έχει κάποιο σχέδιο για την αντιμετώπιση του προβλήματος των τζιχαντιστών. Ο προκάτοχός του, o Νταμιμπά, είχε ένα σχέδιο το οποίο ήταν το ίδιο με αυτό που ακολούθησε στον γειτονικό Νίγηρα ο ανατραπείς πρόεδρος Μοχάμεντ Μπαζούμ. Το σχέδιο ήταν να διαιρέσουν τους τζιχαντιστές, να καθησυχάσουν τους τοπικούς πληθυσμούς ώστε να εξασφαλιστεί η συνεργασία τους, να δημιουργήσουν μια συνέργεια μεταξύ των διαφόρων τύπων δυνάμεων ασφαλείας, να χρησιμοποιήσουν τη γαλλική βοήθεια για δαπανηρές αποστολές επιτήρησης και αεροπορικές επιδρομές, και να χρησιμοποιηθεί η ευρωπαϊκή/δυτική βοήθεια για οικονομική υποστήριξη (πρόσφυγες, τοπικά αναπτυξιακά προγράμματα). Ο Τραορέ, όπως και οι συνάδελφοί του στο Μάλι και τον Νίγηρα, απέρριψε αυτό το σχέδιο και το αντικατέστησε μόνο με στρατιωτική δράση. Δεδομένου ότι ο στρατός της Μπουρκίνα Φάσο είναι πολύ αδύναμος, έχει στρατολογήσει χιλιάδες πολιτοφύλακες. Αποφάσισε επίσης να μην συνεργαστεί με γειτονικές χώρες της Δυτικής Αφρικής εκτός του Νίγηρα και του Μάλι. Αυτό είναι σημαντικό επειδή η οικονομία στην Μπουρκίνα Φάσο δεν είναι εθνική, είναι περιφερειακή, δηλαδή δυτικοαφρικανική. Χωρίς συνεργασία σε επίπεδο Δυτικής Αφρικής είναι σχεδόν αδύνατο να κοπούν οι γραμμές εφοδιασμού των τζιχαντιστικών ομάδων, όσον αφορά τα καύσιμα και τα τρόφιμα, για παράδειγμα. Η δράση των τζιχαντιστών έχει στερήσει από τους κατοίκους της Μπουρκίνα Φάσο περίπου τη μισή χώρα τους. Όχι ότι ελέγχουν την περιοχή, αλλά εμποδίζουν το κράτος να την ελέγξει, και στην πραγματικότητα επιβάλλουν τους κανόνες τους σε όλο το αγροτικό τμήμα αυτού του πλέον ακυβέρνητου τμήματος της Μπουρκίνα Φάσο. Μου φαίνεται περίεργο που λέγονται τόσα πολλά για τα επιτεύγματα του Τραορέ, πραγματικά ή μη, όταν στην πραγματικότητα αυτά δεν μπορούν να σημαίνουν πολλά σε μια χώρα που βασικά δεν είναι ολόκληρη.
* Ο Αμπντουραμάν Ιντρίσα είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και στο Ινστιτούτο Αφρικής του Πανεπιστημίου της Σάρτζα.
https://epohi.gr/articles/ampntoyraman-intrisa-i-politiki-toy-traore-einai-syntiritiki
