Omar Coronel
Η Γενιά Z ανατρέπει την πρόεδρο του Περού Ντίνα Μπολουάρτε
Τελικά, η πιο αντιδημοφιλής πρόεδρος στον κόσμο έπεσε. Ο μέσος όρος της δημοτικότητας της Ντίνα Μπολουάρτε κατά τη διάρκεια της θητείας της ήταν 9%. Το 2025, ήταν μόλις 4%. Ανέλαβε την προεδρία το 2022 μετά την ανατροπή του Πέδρο Καστίγιο. Η θητεία της ξεκίνησε με σφαγές που άφησαν 50 διαδηλωτές νεκρούς και περισσότερους από 1.000 τραυματίες. Σε συνεργασία με την πλειοψηφία του Κογκρέσου, υπονόμευσε τη δημοκρατία και τις δυνατότητες του κράτους. Μία από τις συνέπειες ήταν η ανεξέλεγκτη αύξηση της εγκληματικότητας.
Δεδομένου αυτού του ιστορικού και της ευθραυστότητας της πολιτικής τάξης του Περού, προκύπτουν δύο ερωτήματα: γιατί παρέμεινε τόσο καιρό στη θέση της; Και γιατί το Κογκρέσο την απομάκρυνε τώρα, μόλις έξι μήνες πριν από τις γενικές εκλογές;
Τον Φεβρουάριο του 2024, έγραψα για τέσσερις παράγοντες που περιόριζαν τις διαμαρτυρίες: τη διαίρεση της αντιπολίτευσης, την αυξημένη καταστολή, την αίσθηση αναποτελεσματικότητας και τον πεσιμισμό[1]. Τι έχει αλλάξει από τότε; Η αφορμή ήταν μια επίθεση από εκβιαστές εναντίον του δημοφιλούς συγκροτήματος κούμπια Agua Marina. Ωστόσο, αυτό δεν θα είχε αντίκτυπο αν δεν συνυπήρχαν θεσμικοί παράγοντες και αν δεν είχαν ξεκινήσει διαμαρτυρίες στη Λίμα.
Η αυταρχική συμμαχία και ο νομοθετικός αυταρχισμός
Από τον Δεκέμβριο του 2022, το Περού κυβερνάται από μια αυταρχική συμμαχία. Σε αυτήν ηγούνται τα κύρια κόμματα που εκπροσωπούνται στο Κογκρέσο. Από τη μετάβαση στη δημοκρατία το 2000, η χώρα στερείται θεσμοθετημένου κομματικού συστήματος. Αυτό έχει οδηγήσει στη δημιουργία μιας εξαιρετικά ασταθούς πολιτικής τάξης, γεμάτης από αουτσάιντερ που εκμεταλλεύονται το κράτος όσο μπορούν, χωρίς προσδοκίες επανεκλογής.
Ωστόσο, η αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του Καστίγιο τον Δεκέμβριο του 2022 –και η επακόλουθη απομάκρυνσή του από το αξίωμα και η φυλάκισή του– άνοιξαν τον δρόμο για τη συγκέντρωση της εξουσίας στο Κοινοβούλιο. Μέχρι εκείνη τη χρονιά, η εκτελεστική εξουσία μπορούσε να μπλοκάρει νομοθετικές προτάσεις και να διευκολύνει τον έλεγχο. Η ακραία περίπτωση ήταν αυτή του Μαρτίν Βιζκάρρα, ο οποίος έκλεισε το Κοινοβούλιο το 2020 χρησιμοποιώντας συνταγματικούς μηχανισμούς. Αλλά αυτό άρχισε να αλλάζει.
Η εκλογή του Καστίγιο το 2021 συνέβαλε στην ενοποίηση της δεξιάς και στη διάσπαση της αριστεράς. Αυτό που εκπροσωπούσε –ένας αγροτικός δάσκαλος, ροντέρο[2], αουτσάιντερ, υποψήφιος ενός «μαρξιστικού-λενινιστικού» κόμματος– προκάλεσε φόβο. Αυτό διευκόλυνε τη συνεργασία μεταξύ των νεοφιλελεύθερων και των συντηρητικών λαϊκιστικών δυνάμεων της δεξιάς. Συγκεντρώθηκαν γύρω από την υποψηφιότητα της Κέικο Φουτζιμόρι[3], κατήγγειλαν μια ψευδή απάτη και στη συνέχεια αφιερώθηκαν στην προσπάθεια να καθαιρέσουν τον Καστίγιο από την αρχή της θητείας του.
Ο Καστίγιο τους διευκόλυνε με μια διεφθαρμένη και αναποτελεσματική κυβέρνηση. Αυτό κατέληξε να αποξενώσει τη μετριοπαθή αριστερά («καβιάρ»)[4] και να δημιουργήσει εχθρότητα με τη ριζοσπαστική αριστερά. Όταν ο Καστίγιο ανακοίνωσε το αυτοπραξικόπημα, οι διάφορες δεξιές ομάδες στο Κοινοβούλιο και μέρος της μετριοπαθούς αριστεράς ενώθηκαν για να ψηφίσουν την απομάκρυνσή του.
Η Μπολουάρτε, μια άλλη αουτσάιντερ, ανέλαβε τότε τα καθήκοντά της. Θα υποστηριζόταν στο Κογκρέσο από την δεξιά αντιπολίτευση και από μέρος της υποτιθέμενης ριζοσπαστικής αριστεράς – όπως το κόμμα Peru Libre, με ηγέτη τον Βλαντιμίρ Σερόν, το οποίο είχε υποστηρίξει τον Καστίγιο.
Η Μπολουάρτε έγινε το εκτελεστικό πρόσωπο μιας σειράς μειοψηφιών. Αυτές αποτελούσαν μια σύνθετη αλλά επαρκή πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο για να σχηματίσουν μια ανθεκτική αυταρχική συμμαχία. Αρχικά αντιστάθηκαν στο αίτημα της πλειοψηφίας (93%) για πρόωρες εκλογές, οι οποίες θα έθεταν τέλος στις δικές τους θητείες. Με αυτόν τον στόχο, υποστήριξαν ή αρνήθηκαν να διερευνήσουν τις σφαγές που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων μεταξύ 2022 και 2023.
Η αυταρχική συμμαχία περιλάμβανε ήδη τις ένοπλες δυνάμεις, το Συνταγματικό Δικαστήριο, την Εισαγγελία και ένα σημαντικό μέρος των μέσων μαζικής ενημέρωσης της Λίμα. Τους επόμενους μήνες προστέθηκαν η Γραμματεία του Διαμεσολαβητή και το Εθνικό Συμβούλιο Δικαιοσύνης, το όργανο που είναι αρμόδιο για τον διορισμό και την αξιολόγηση των δικαστών και των εισαγγελέων. Με αυτές τις θεσμικές κατακτήσεις, το Κοινοβούλιο διευκόλυνε μια διαδικασία συγκέντρωσης εξουσίας και παρεμπόδισης των δυνατοτήτων ελέγχου. Οι Πάολο Σόσα, Μοϊσές Άρκε και Χοσέ Ίνσιο ονόμασαν αυτή τη δυναμική «αυταρχικό νομοθετικό καθεστώς».
Η διαδικασία αυτή κατάφερε να προστατεύσει πολλά μέλη του Κογκρέσου από τις νομικές διαδικασίες. Επέτρεψε την προώθηση νόμων και μεταρρυθμίσεων που ευνοούν την άτυπη οικονομία και το οργανωμένο έγκλημα.
Ο κύκλος των διαδηλώσεων και τα εμπόδια που αντιμετώπισε
Από τον Μάρτιο του 2023, ο κύκλος των διαδηλώσεων κατά της αυταρχικής συμμαχίας σταδιακά διαλύθηκε. Υπήρξαν πολυάριθμες διαδηλώσεις σε σημαντικές ημερομηνίες, αλλά καμία δεν απέκτησε μαζικό χαρακτήρα. Όπως υποστήριξα το 2024, αυτό οφειλόταν σε τέσσερις παράγοντες.
Πρώτον, η διαίρεση της αντιπολίτευσης, ειδικά μεταξύ των τομέων που βρίσκονταν πιο κοντά και πιο μακριά από τον πρώην πρόεδρο Καστίγιο. Δεύτερον, το κατασταλτικό κλίμα, που αύξησε το κόστος των διαδηλώσεων. Τρίτον, η αντίληψη ότι οι διαδηλώσεις δεν ήταν αποτελεσματικές. Και τέλος, η απελπισία για το τι θα μπορούσε να συμβεί αν η Μπολουάρτε και η αυταρχική συμμαχία έπεφταν, ελλείψει μιας αξιόπιστης αντιπολίτευσης.
Τι άλλαξε τον Σεπτέμβριο του 2025;
Η απελπισία άρχισε να αντιστρέφεται εν μέρει τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους. Το ίδιο όμως συνέβη και με την υπομονή ή την απάθεια απέναντι στην αδράνεια του καθεστώτος έναντι της αυξανόμενης εγκληματικότητας. Το ποσοστό των ανθρωποκτονιών αυξήθηκε κατά 36% μεταξύ 2023 και 2024.
Αρχικά, οι νέοι centennials [σ.τ.μ. αυτοί/ές που γεννήθηκαν μεταξύ 2000 και 2010], η αυτοαποκαλούμενη Γενιά Z, άρχισαν να διαμαρτύρονται με πιο επιθετικές τακτικές: άμεση αντιπαράθεση με την αστυνομία και αποκλεισμοί των κύριων αρτηριών της Λίμα. Στη συνέχεια, προσχώρησαν και οι εργαζόμενοι στις μεταφορές. Στο πλαίσιο των ανακοινώσεων για ευρύτερες διαμαρτυρίες, έλαβε χώρα η επίθεση κατά του συγκροτήματος κούμπια Agua Marina. Τέσσερα μέλη του συγκροτήματος και ένας πωλητής ποτών τραυματίστηκαν από 27 πυροβολισμούς. Οι δράστες ήταν εκβιαστές που απαιτούσαν πληρωμή.
Αυτό το γεγονός έγινε καταλύτης για την αγανάκτηση. Πολλαπλασίασε τα μηνύματα υπέρ μιας πορείας κατά της κυβέρνησης και του Κογκρέσου. Η απειλή από μόνη της ανάγκασε τα περισσότερα μέλη του Κογκρέσου να απομακρύνουν την Μπολουάρτε σε λιγότερο από 24 ώρες.
Η ίδια πλειοψηφία του Κογκρέσου είχε ψηφίσει κατά της απομάκρυνσης σε επτά προηγούμενες περιπτώσεις. Γιατί το δέχτηκαν αυτή τη φορά; Τον Μάρτιο αυτού του έτους, υπήρξε επίσης αγανάκτηση για ένα ακόμη πιο τραγικό γεγονός: τη δολοφονία του δημοφιλούς τραγουδιστή του συγκροτήματος κούμπια Armonía 10, Πάουλ Φλόρες, επίσης από εκβιαστές. Και εκείνη τη φορά υπήρξαν διαμαρτυρίες, αλλά κατάφεραν μόνο την απομάκρυνση ενός υπουργού.
Τι άλλαξε αυτή τη φορά; Τι σημαίνει αυτή η αλλαγή για την επιβίωση της περουβιανής δημοκρατίας;
Ο εκλογικός κύκλος μεταβάλλει τη συμπεριφορά
Ο εκλογικός κύκλος εν όψει των γενικών εκλογών του Απριλίου 2026 μεταβάλλει τη συμπεριφορά των πολιτικών παραγόντων όσον αφορά τα αιτήματα των πολιτών. Τα μέλη του Κογκρέσου αναμόρφωσαν το Σύνταγμα για να μεταβούν από μια δομή ενός σώματος σε μια δομή δύο σωμάτων από τις επόμενες εκλογές και μετά. Αυτό άνοιξε τη δυνατότητα στους βουλευτές να επανεκλεγούν στη νέα Γερουσία (δεδομένου ότι δεν υπάρχει επανεκλογή για την ίδια θέση). Έτσι, παρέκαμψαν το δημοψήφισμα του 2018, όταν το 90% του εκλογικού σώματος ψήφισε κατά των δύο σωμάτων.
Σε αυτό το πλαίσιο εκλογών, επιδιώκουν να διατηρήσουν την εξουσία. Για τα μέλη του Κογκρέσου κοστίζει περισσότερο να αγνοήσουν τα αιτήματα και την αγανάκτηση των πολιτών. Αυτό είναι ένα σημάδι ότι, παρά την αυταρχική τάση, εξακολουθεί να υφίσταται ένα μικρό στοιχείο δημοκρατίας: οι εκλογικοί ανταγωνισμοί. Ως εκ τούτου, ήταν πιο δύσκολο να αγνοηθεί η αύξηση των διαδηλώσεων των νέων και των εργαζομένων στις μεταφορές, καθώς και η χιονοστιβάδα αγανάκτησης που προκάλεσε η επίθεση εναντίον της Agua Marina.
Σε αυτό πρέπει να προστεθεί ο αντίκτυπος της απόπειρας λιντσαρίσματος που υπέστη ο Φίλιπ Μπούτερς. Είναι υποψήφιος πρόεδρος του κόμματος Avanza País και εκπρόσωπος της πιο σκληρής πτέρυγας της αυταρχικής συμμαχίας. Ο Μπούτερς πήγε να κάνει εκστρατεία στο Πούνο, μια περιοχή των Άνδεων και επίκεντρο του κύκλου διαδηλώσεων του 2023. Εκεί, 23 πολίτες δολοφονήθηκαν από την αστυνομία στην αρχή της κυβέρνησης Μπολουάρτε.
Δημοσιογράφοι από το Πούνο του υπενθύμισαν ότι είχε προτρέψει τις αρχές να πυροβολήσουν τους διαδηλωτές στο κεφάλι. Ο Μπούτερς αναγκάστηκε να φύγει συνοδευόμενος από την αστυνομία για να αποφύγει το λιντσάρισμα, κάτω από μια βροχή αντικειμένων που του πετούσαν από παντού. Αυτή η αποπομπή προβλήθηκε σε όλα τα μέσα ενημέρωσης. Έδειξε στους πολιτικούς ότι ο λαός δεν ξεχνά τις σφαγές της Μπολουάρτε ούτε όσους την υποστηρίζουν. Αυτό προστέθηκε στην επίθεση εναντίον της Agua Marina και τους ώθησε να αντιδράσουν παραδίδοντας το κεφάλι της προέδρου τους με στόχο να ηρεμήσουν τα πνεύματα.
Ένας άλλος θεσμικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι η Μπολουάρτε δεν μπορούσε πλέον να κλείσει το Κογκρέσο από τον Αύγουστο αυτού του έτους. Συνταγματικά, θα μπορούσε να το κάνει αν έθετε πρόταση μομφής ή άρνησης εμπιστοσύνης σε δύο Συμβούλια Υπουργών. Αυτή είναι η εξουσία που άσκησε ο Βιζκάρρα το 2020. Ωστόσο, το Σύνταγμα ορίζει επίσης ότι ο πρόεδρος δεν μπορεί να διαλύσει το Κογκρέσο κατά το τελευταίο έτος της θητείας του. Ήταν απίθανο η Μπολουάρτε να το επιχειρούσε ποτέ, λόγω της εξάρτησής της από το νομοθετικό σώμα. Αλλά ακόμα και έτσι, αυτή η κατάσταση την έκανε πιο ευάλωτη.
Η Γενιά Ζ και οι νέες διαμαρτυρίες
Το πολιτικό πλαίσιο επίσης άλλαζε. Σε αντίθεση με το 2022-2023, ο παράγοντας Καστίγιο δεν έπαιζε πλέον ρόλο σε αυτές τις κινητοποιήσεις ως παράγοντας διχασμού της αντιπολίτευσης. Αυτό ήταν εμφανές στην αρχή των διαμαρτυριών τον Σεπτέμβριο, με την εκπληκτική πορεία των νέων ενάντια στη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος.
Δίκτυα νέων centennials, απομακρυσμένων από τον συμβατικό ακτιβισμό, αυτοαποκαλούμενοι «Γενιά Ζ», βγήκαν στους δρόμους και αντιμετώπισαν την αστυνομία χωρίς δισταγμό. Η διαμαρτυρία δεν ήταν μαζική, αλλά το νεαρό της ηλικίας και η επιμονή των διαδηλωτών ήταν εκπληκτικά. Αυτό συγκέντρωσε αξιοσημείωτη συμπάθεια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το αίτημα ήταν οικονομικό, συγκεκριμένο και ενωτικό. Μέσα σε 48 ώρες, η πλειοψηφία του Κογκρέσου αναγκάστηκε να τροποποιήσει τα πιο ευάλωτα σημεία του νόμου. Ωστόσο, η διαμαρτυρία δεν σταμάτησε, αλλά μάλλον επεκτάθηκε.
Από τις 13 Σεπτεμβρίου, οι διαδηλώσεις των νέων επαναλαμβάνονται κάθε εβδομάδα. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην επιτυχία της πρώτης πορείας, η οποία ανάγκασε την πλειοψηφία του Κογκρέσου να υποχωρήσει. Τα αιτήματα επεκτάθηκαν στον αγώνα κατά του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς. Από εκεί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αλλαγή δεν είναι δυνατή με την αυταρχική συμμαχία στην εξουσία. Ζήτησαν την απομάκρυνση της Μπολουάρτε και τη διάλυση του Κογκρέσου. Το αίτημα στράφηκε εναντίον ολόκληρης της πολιτικής ελίτ, τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς.
Κάθε Σαββατοκύριακο οι διαδηλωτές επέστρεφαν για να αντιμετωπίσουν την αστυνομία. Η αστυνομία τους περικύκλωνε ή τους καταστέλε με δακρυγόνα και ξυλοδαρμούς – ακόμη και εναντίον δημοσιογράφων. Οι νέοι ανταποκρίθηκαν αρκετές φορές με βία. Φώναζαν το δημοφιλές «Ναι, μπορούμε» ενώ έτρεχαν εναντίον της αστυνομίας, μια πρωτόγνωρη αίσθηση μετά από σχεδόν τρία χρόνια παραίτησης.
Η αντίληψη «Ναι, μπορούμε» προήλθε επίσης από τις διαμαρτυρίες της Γενιάς Ζ στην Ινδονησία και το Νεπάλ. Αυτές έδειξαν πώς να ταρακουνήσουν τις παλιές ελίτ μέσω του συντονισμού στο διαδίκτυο και της αναταραχής εκτός διαδικτύου. Αυτές οι διαδηλώσεις έκαναν δημοφιλή τη πειρατική σημαία από το One Piece[5] ως σύμβολο κατά του αυταρχισμού. Αποδείχθηκε πιο αποτελεσματική για την ενοποίηση της ετερογενούς νεολαίας από οποιαδήποτε κομματική σημαία.
Ο εκλογικός κύκλος οδήγησε σε μια τροποποίηση της κατασταλτικής αντίδρασης του κράτους κατά τη διάρκεια αυτών των διαδηλώσεων. Μεταξύ Δεκεμβρίου 2022 και Φεβρουαρίου 2023, στο αποκορύφωμα της εξέγερσης, η συμμαχία δεν δίστασε να εξουσιοδοτήσει την αστυνομία και τον στρατό να πυροβολήσουν με σκοπό να σκοτώσουν τους διαδηλωτές. Αυτό συνέβη κυρίως στο νότο, σε περιοχές με τον μεγαλύτερο ιθαγενή πληθυσμό. Στη Λίμα, όμως, οι δυνάμεις ασφαλείας επιτέθηκαν στο Εθνικό Πανεπιστήμιο του Σαν Μάρκος, το παλαιότερο της Αμερικής, για να συλλάβουν αυθαίρετα αντιπροσωπείες από το νότο. Δύο διαδηλωτές δολοφονήθηκαν, ο ένας από οριζόντια βολή με δακρυγόνο και ο άλλος από βασανιστήρια.
Αντίθετα, τον Σεπτέμβριο του 2025, κοντά στον προεκλογικό κύκλο, το κόστος της καταστολής ήταν υψηλότερο. Λόγω αυτού του θεσμικού παράγοντα, η αστυνομία κατέφυγε στη χρήση δακρυγόνων, ξυλοδαρμών και ορισμένων αυθαίρετων συλλήψεων, αλλά δεν έφτασε στα επίπεδα βίας του 2023. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι νέοι συνέχισαν να διαμαρτύρονται.
Για πολλούς, οι εκλογές του 2026 και η νέα κυβέρνηση φαίνονται πολύ μακριά. Δέκα ακόμη μήνες με την ίδια αυταρχική συμμαχία αντιπροσωπεύουν κίνδυνο όχι μόνο όσον αφορά τη διαφθορά και τον αυταρχισμό, αλλά και την επέκταση της εγκληματικότητας. Το Κογκρέσο έχει θεσπίσει σχεδόν μια ντουζίνα νόμων που ευνοούν το οργανωμένο έγκλημα, όπως ο νόμος περί παραγραφής. Αυτό οδηγεί σε ατιμωρησία για σοβαρά εγκλήματα, καθώς μειώνει δραστικά τα χρονικά περιθώρια για τη διερεύνησή τους. Από την άλλη πλευρά, δεν υπήρχε εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση της Μπολουάρτε για την επίβλεψη των εκλογών.
Για όλους αυτούς τους λόγους, αναζωπυρώθηκε το αίτημα για την απομάκρυνση της προέδρου, μαζί με την κατάργηση των νόμων που ευνοούν το έγκλημα και για τη μεταρρύθμιση της αστυνομίας.
Η σύγκλιση των φορέων που κινητοποιήθηκαν
Αυτές οι τέσσερις αλλαγές έκαναν δυνατή την διαμαρτυρία της Γενιάς Ζ του Περού για τέσσερα συνεχόμενα Σαββατοκύριακα. Πρόκειται για δεκάδες συλλογικότητες σε εθνική κλίμακα που εμφανίστηκαν από τα μέσα Σεπτεμβρίου, συντονισμένες σε ομάδες WhatsApp. Σε αυτές προστέθηκαν και πιο έμπειροι centennials, κυρίως από το Πανεπιστημιακό Μπλοκ, που συμμετείχαν στις διαμαρτυρίες του 2022-2023. Υπάρχουν επίσης συλλογικότητες που συνδέονται με προηγούμενες πορείες και συμβάντα, όπως ο συντονιστής 14N, που προέκυψε από τις διαμαρτυρίες που ανέτρεψαν τον προσωρινό πρόεδρο Μανουέλ Μερίνο[6] το 2020.
Τέλος, προσχώρησαν και έμπειροι millennials [σ.τ.μ., αυτοί που γεννήθηκαν τις δεκαετίες του 1980 και του 1990] άνω των 30 ετών. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται διάφορες συλλογικότητες που συνδέονται με τον αντι-φουτζιμορισμό, όπως η No a Keiko, η ομάδα που από το 2009 κινητοποιείται ενάντια στις υποψηφιότητες της Κέικο Φουτζιμόρι.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι απεργίες των εργαζομένων στις μεταφορές ξανάρχισαν λόγω νέων δολοφονιών οδηγών. Την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, οι εργαζόμενοι στις μεταφορές άρχισαν να χρησιμοποιούν τα λεωφορεία τους για να μπλοκάρουν αρκετές από τις κύριες αρτηρίες της Λίμα σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Τον Οκτώβριο οργάνωσαν «διακοπές λειτουργίας των κινητήρων». Οι συλλογικότητες που συνδέονται με τη Γενιά Ζ προσχώρησαν στα αιτήματά τους για ασφάλεια. Μαζί ανακοίνωσαν μια ευρύτερη απεργία και κινητοποίηση για τις 15 Οκτωβρίου.
Όταν συνέβη η επίθεση εναντίον της Agua Marina, η ένωση καλλιτεχνών ανακοίνωσε ότι θα συμμετάσχει στην κινητοποίηση. Ο φόβος για αυτή την πορεία –θυμόμαστε τις κινητοποιήσεις που ανέτρεψαν τον Μερίνο το 2020– και ο εκλογικός σχεδιασμός που επιβάλλει λογοδοσία ώθησαν διάφορα κοινοβουλευτικά μπλοκ να δράσουν. Ακόμη και οι Φουτζιμοριστές ψήφισαν υπέρ της απομάκρυνσης της Μπολουάρτε, παρά την αντίθεσή τους.
Η συνέχιση της αυταρχικής συμμαχίας
Η πτώση της προέδρου δεν σήμανε απώλεια εξουσίας για την αυταρχική συμμαχία. Αντιμέτωπη με την απειλή διαδηλώσεων και σταθμίζοντας το εκλογικό κόστος της συνέχισης της υποστήριξης προς την Μπολουάρτε, η πλειοψηφία του Κογκρέσου παρέδωσε το κεφάλι της. Ωστόσο, φοβούμενη ότι θα χάσει τον έλεγχο, διόρισε έναν από τους δικούς της, τον πρόεδρο του Κογκρέσου Χοσέ Χερί, έναν άλλο αουτσάιντερ, ως νέο πρόεδρο.
Ο Χερί είναι ένας 38χρονος δικηγόρος που μπήκε στο Κογκρέσο ως αντικαταστάτης του Μαρτίν Βιζκάρρα, μετά την απομάκρυνσή του. Έχει στο ενεργητικό του καταγγελίες για σεξουαλική κακοποίηση και διαφθορά. Η εκλογή του είναι ό,τι ορίζει το Σύνταγμα, αλλά υπήρχε η επιλογή να εκλεγεί ένα νέο Διοικητικό Συμβούλιο πριν από την απομάκρυνση της Μπολουάρτε, με πιο ανεξάρτητα μέλη και λιγότερο δυσφημισμένα.
Έτσι, τα προβλήματα που καταγγέλλει η Γενιά Ζ παραμένουν: η ανικανότητα να καταργηθούν οι νόμοι που ευνοούν το έγκλημα, να προωθηθεί η μεταρρύθμιση της αστυνομίας ή να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία της εκλογικής διαδικασίας. Το υπουργικό συμβούλιο στο οποίο ορκίστηκε ο Χερί πέντε ημέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του είναι το αποτέλεσμα μιας συμφωνίας κατανομής της εξουσίας μεταξύ των κομμάτων της αυταρχικής συμμαχίας.
Μπορεί η Γενιά Ζ να επαναλάβει τις μαζικές κινητοποιήσεις του 2020;
Μπορεί η Γενιά Ζ να επαναλάβει τις μαζικές κινητοποιήσεις που ανέτρεψαν τον Μερίνο το 2020; Η πανεθνική πορεία της 15ης Οκτωβρίου ήταν η μεγαλύτερη από την εξέγερση του 2022-2023. Αρχικά ήταν ειρηνική, αλλά μετατράπηκε σε βίαιη μετά από αδικαιολόγητη καταστολή από την αστυνομία. Η αποτελεσματικότητα της αποτροπής της κρατικής βίας σε αυτό το νέο προεκλογικό στάδιο παραμένει αμφίβολη.
Η καταστολή στη Λίμα αυτή τη φορά ήταν πράγματι παρόμοια με εκείνη του 2023. Ένας διαδηλωτής σκοτώθηκε, ένας άλλος βρίσκεται σε κώμα και δεκάδες τραυματίστηκαν. Το ασυνήθιστο είναι ότι η αστυνομία αναγνώρισε για πρώτη φορά την ευθύνη της για τη δολοφονία. Ο διοικητής της αστυνομίας ζήτησε δημόσια συγγνώμη.
Οι νέοι που κινητοποιήθηκαν έχουν κηρύξει απεργία διαρκείας σε εθνικό επίπεδο, απαιτώντας την παραίτηση του Χερί. Ωστόσο, στο Κογκρέσο η πρόταση μομφής κατά της Διευθύνουσας Επιτροπής δεν προχώρησε. Αυτό είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή του προέδρου.
Ποια σενάρια μας περιμένουν;
Είναι δύσκολο να προβλέψουμε το σενάριο που θα ακολουθήσει. Δεν είναι σαφές αν θα επικρατήσει η εκλογική ή η αυταρχική λογική στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία που παραμένει στην εξουσία.
Στην πρώτη περίπτωση, θα περίμενε κανείς ότι η κυβέρνηση του Χερί ή όποιος τον διαδεχθεί θα συγκρατούσε την αστυνομική δράση κατά των διαδηλώσεων. Θα προωθούσε αλλαγές ή μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της ανασφάλειας και θα συνεργαζόταν για τη διατήρηση της ανεξαρτησίας των εκλογικών οργάνων.
Στη δεύτερη περίπτωση, το πιο πιθανό αποτέλεσμα θα ήταν η διατήρηση ή η αύξηση της καταστολής και λίγες πραγματικές αλλαγές. Ο στόχος θα ήταν η χειραγώγηση της εκλογικής διαδικασίας, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι πολιτικές ελίτ δεν θα χάσουν την εξουσία.
Σε κάθε περίπτωση, αρκετοί θεσμοί παραμένουν υπό έλεγχο. Η μεσοπρόθεσμη προτεραιότητα είναι η υπεράσπιση της ανεξαρτησίας της εκλογικής διαδικασίας. Αυτός είναι ο τελευταίος κρίκος στην αλυσίδα της δημοκρατικής διάβρωσης.
Υπάρχει η πιθανότητα ο Χερί να οργανώσει μια επίδειξη καταστολής εναντίον της έλλειψης ασφάλειας και του οργανωμένου εγκλήματος, η οποία θα του εξασφαλίσει αρκετή συμπάθεια ώστε να παραμείνει στην εξουσία μέχρι τον Ιούλιο του 2026. Τα διάφορα συνδικάτα των εργαζομένων στις μεταφορές δεν αντιτίθενται κατηγορηματικά στην κυβέρνηση ή στο Κογκρέσο. Επιδιώκουν αποτελεσματικότητα στην καταπολέμηση του εγκλήματος. Εάν διαπιστώσουν κάποια πρόοδο, ακόμη και αν τα βαθύτερα προβλήματα δεν αντιμετωπιστούν, θα μπορούσαν να αποστρατευθούν.
Πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι η Γενιά Ζ είναι ένας ευρύς και πολύ ετερογενής χώρος. Υπάρχουν νέοι που καταδίκασαν την Μπολουάρτε όχι επειδή ήταν αντιδημοκρατική, αλλά επειδή ήταν αναποτελεσματική στην καταπολέμηση του εγκλήματος. Είναι εκείνοι που θα ήθελαν να έχουν έναν Περουβιανό «Μπουκέλε»[7]. Αυτοί και οι καλλιτέχνες που εκβιάζονται θα μπορούσαν να αποστρατευθούν με έναν Χερί που θα είναι «σκληρός» με το έγκλημα, ακόμα και αν είναι αναποτελεσματικός.
Ένας βασικός στόχος της αντιπολίτευσης θα είναι η εποπτεία των κατάλληλων συνθηκών για μια ανεξάρτητη εκλογική διαδικασία. 37 πολιτικές οργανώσεις έχουν κατέβει στις εκλογές, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων υποψηφιοτήτων εκτός της αυταρχικής συμμαχίας. Ένας από τους πιο δημοφιλείς υποψηφίους, ο πρώην πρόεδρος Βιζκάρρα, αποκλείστηκε από το Κογκρέσο λόγω υποθέσεων διαφθοράς. Ωστόσο, ο αδελφός του, Μάριο Βιζκάρρα, παρά το γεγονός ότι είναι άγνωστος, βρίσκεται ήδη στη δεύτερη θέση στις προθέσεις ψήφου.
Στην πρώτη θέση βρίσκεται ο Ραφαέλ Λόπεζ Αλιάγα, από την ακροδεξιά. Μόλις παραιτήθηκε από τη θέση του δημάρχου της Λίμα για να δοκιμάσει ξανά την τύχη του στις προεδρικές εκλογές. Οποιοσδήποτε από τους ανεξάρτητους υποψηφίους θα μπορούσε να έχει μια ευκαιρία, αν οι εκλογές είναι πραγματικά ελεύθερες και με ανταγωνισμό.
Σήμερα υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την περουβιανή κοινωνία των πολιτών να ανακτήσει το δικαίωμα βέτο της, τουλάχιστον για να αναχαιτίσει τις αυταρχικές τάσεις. Διαφορετικά, οι εκλογές του 2026 θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα πιο τεταμένο κλίμα προεκλογικών κινητοποιήσεων και σε ένα πιο αβέβαιο μέλλον.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Omar Coronel, «La caída de Dina Boluarte en Perú: ¿hacia una nueva crisis política?», Nueva Sociedad, Οκτώβριος 2025, https://nuso.org/articulo/Dina-Boluarte-crisis-Peru/.
Omar Coronel, “Generation Z brings down Peruvian President Dina Boluarte”, Europe Solidaire Sans Frontières, 19 Οκτωβρίου 2025, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article76688.
Ο Omar Coronel είναι πολιτικός επιστήμονας και ερευνητής με ειδίκευση στα κοινωνικά κινήματα και την περουβιανή πολιτική.
Σημειώσεις
[1] Omar Coronel, «La coalición autoritaria que gobierna Perú», Nueva Sociedad, Φεβρουάριος 2024, https://www.nuso.org/articulo/coalicion-autoritaria-peru-boluarte/.
[2] Οι Rondas campesinas (αγροτικές περιπολίες) δημιουργήθηκαν στην Καχαμάρκα τη δεκαετία του 1970 για την καταπολέμηση της κλοπής βοοειδών και αργότερα εξαπλώθηκαν σε όλη τη χώρα τη δεκαετία του 1980 για την αντιμετώπιση του αντάρτικου κινήματος Φωτεινό Μονοπάτι. Συχνά λειτουργούν ως δομή εξουσίας στις αγροτικές περιοχές.
[3] Κόρη του πρώην αυταρχικού προέδρου Αλμπέρτο Φουτζιμόρι (1990-2000), ο οποίος εκτίει ποινή φυλάκισης για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διαφθορά.
[4] Ένας υποτιμητικός όρος που χρησιμοποιείται στο Περού για να περιγράψει τη μεσαία τάξη της μετριοπαθούς αριστεράς της πόλης, υπονοώντας ότι είναι ελιτιστική ή αποκομμένη από τα προβλήματα της εργατικής τάξης.
[5] Μια δημοφιλής ιαπωνική σειρά μάνγκα και άνιμε, της οποίας η πειρατική σημαία έχει υιοθετηθεί από κινήματα διαμαρτυρίας νέων σε όλο τον κόσμο ως σύμβολο κατά του αυταρχισμού.
[6] Ο Μερίνο ανέλαβε την προεδρία για πέντε ημέρες τον Νοέμβριο του 2020, μετά την αποπομπή του Μαρτίν Βιζκάρρα από το Κογκρέσο. Μαζικές διαμαρτυρίες, κυρίως από νέους, τον ανάγκασαν να παραιτηθεί.
[7] Ο Ναΐμπ Μπουκέλε, πρόεδρος του Ελ Σαλβαδόρ από το 2019, είναι γνωστός για την αυταρχική καταστολή των συμμοριών, τις μαζικές φυλακίσεις και τη συγκέντρωση εξουσίας, διατηρώντας παράλληλα υψηλά ποσοστά δημοτικότητας [Daniel Sugasti, «Ελ Σαλβαδόρ: Ποιος είναι ο Ναγίμπ Μπουκέλε;», e la libertà, 28 Μαρτίου 2024, https://www.elaliberta.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE/%CE%BB%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE/9512-%CE%B5%CE%BB-%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%B2%CE%B1%CE%B4%CF%8C%CF%81-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%BF-%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%BC%CF%80-%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BA%CE%AD%CE%BB%CE%B5].
