Σάββατο, 15 Ιουνίου 2019 10:40

«Όλα εξαρτώνται από το τι θα συμβεί στην Αλγερία και το Σουδάν» Κύριο

Μια συνέντευξη με τον Gilbert Achcar, που δημοσιεύθηκε αρχικά στις 22 Απριλίου 2019 στη μαροκινή έκδοση του Tel quell.

Gilbert Achcar

«Όλα εξαρτώνται από το τι θα συμβεί στην Αλγερία και το Σουδάν»

Στην Αλγερία και το Σουδάν, ο στρατός έχει γίνει διαιτητής στις συνεχιζόμενες επαναστάσεις. Για ποιους λόγους;

Αυτοί είναι στρατιωτικοί θεσμοί που όλοι γνωρίζουν πως είναι η πραγματική ραχοκοκαλιά των καθεστώτων σε χώρες όπως η Αλγερία, το Σουδάν ή η Αίγυπτος. Βλέποντας την έκταση της λαϊκής δυσαρέσκειας, αποφάσισαν να ενεργήσουν με ένα συντηρητικό πραξικόπημα, θυσιάζοντας τον επικεφαλής του καθεστώτος για να διαφυλάξουν το υπόλοιπο. Το είδαμε με τον Χόσνι Μουμπάρακ στην Αίγυπτο και παρακολουθούμε το ίδιο πράγμα με τον Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα και τον Ομάρ αλ-Μπασίρ. Και στις τρεις χώρες, ο στρατός βρίσκεται στην καρδιά του καθεστώτος. Εξαφανίζουν έναν πρόεδρο ο οποίος έχει γίνει περισσότερο εμπόδιο παρά όφελος για τη διατήρηση του καθεστώτος.

Παρόλο που ίσως υπήρξαν ψευδαισθήσεις σχετικά με το ρόλο του στρατού ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους στην Αίγυπτο το 2011, οι οποίες συντηρήθηκαν πολύ δραστήρια από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα εκείνη την εποχή, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι στην Αλγερία και στο Σουδάν οι άνθρωποι δεν παραπλανούνται και συνεχίζουν να απαιτούν μια πολιτική κυβέρνηση, κάτι το οποίο δεν έκανε το αιγυπτιακό κίνημα το 2011.

Πώς είναι δυνατόν ορισμένα στοιχεία του στρατού να ενταχθούν σε αυτά τα κινήματα;

Και στις δύο χώρες, οι ένοπλες δυνάμεις θυσίασαν τον έναν ηγέτη μετά τον άλλο, ρίχνοντας τους στον λαό για να τον κατευνάσουν. Αλλά αυτό δεν λειτουργεί επειδή οι διαδηλωτές καταλαβαίνουν τι συμβαίνει. Η διαφορά είναι ότι η ηγεσία του σουδανικού κινήματος είναι καλύτερα οργανωμένη και πολιτικά περισσότερο προχωρημένη σε σχέση με ό,τι είδαμε μετά το 2011 στον αραβικό κόσμο.

Ένα άλλο πλεονέκτημα των Σουδανών είναι η διαμάχη στο στρατό. Το γεγονός ότι οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί δήλωσαν ανοιχτά ότι είναι υπέρ των διαδηλωτών και προσχώρησαν σε αυτούς για να τους προστατεύσουν από τις δυνάμεις ασφαλείας, που είχε ως αποτέλεσμα τη φυλάκισή τους, δείχνει μια κατάσταση που περιορίζει τη δυνατότητα της στρατιωτικής ιεραρχίας να χρησιμοποιεί στρατεύματα ενάντια στο λαϊκό κίνημα. Οι στρατιώτες, καθώς και οι μεσαίοι και κατώτεροι αξιωματικοί, έχουν δείξει ότι είναι πρόθυμοι να αναμειχθούν με το λαϊκό κίνημα, οπότε κάθε προσπάθεια χρησιμοποίησης του στρατού για κατασταλτικούς σκοπούς κινδυνεύει να στραφεί ενάντια στην ιεραρχία.

Στον αραβικό κόσμο, ο στρατός φαίνεται να αποτελεί βασική άγκυρα εξουσίας. Πώς εκφράζεται αυτό;

Όλοι γνωρίζουν ότι ο θεσμός των στρατιωτικών και των υπηρεσιών ασφάλειας βρίσκεται στο επίκεντρο των καθεστώτων, αν και μπορεί να υπάρχει ένταση μεταξύ των δυνάμεων ασφαλείας και των στρατιωτικών. Τόσο στην Αλγερία όσο και στο Σουδάν, το σύμπλεγμα στρατιωτικών και υπηρεσιών ασφάλειας είναι ο στυλοβάτης του καθεστώτος. Η διαφορά μεταξύ αυτών των χωρών και των άλλων βρίσκεται στη θέση που κατέχει ο στρατός στο καθεστώς.

Η Τυνησία είναι μια χώρα όπου ο κρατικός μηχανισμός, με μια έννοια ευρύτερη από τις ένοπλες δυνάμεις μόνο, μπορεί να διαχωριστεί από την οικογένεια του προέδρου. Και απαλλάχτηκε απ’ αυτόν το 2011. Σε αυτήν την κατηγορία χωρών, οι επικεφαλής του κράτους μπορούν να «καούν» όπως οι ηλεκτρικές ασφάλειες.

Υπάρχει μια άλλη κατηγορία χωρών στον αραβικό κόσμο, η οποία περιλαμβάνει όλες τις μοναρχίες και τις λεγόμενες δημοκρατίες, όπως η Λιβύη του Καντάφι, η Συρία του Άσαντ ή πιο πριν το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν, οι οποίες οργανώνονται ως μοναρχίες. Σε αυτές τις χώρες, οι κυβερνώσες οικογένειες έχουν στην κατοχή τους το κράτος και έχουν κατασκευάσει το σύμπλεγμα στρατιωτικών δυνάμεων και δυνάμεων ασφάλειας έτσι ώστε να είναι οργανικά συνδεδεμένο με αυτούς σαν μια ιδιωτική φρουρά που μπορεί να ονομαστεί βασιλική ή δημοκρατική ανάλογα με τη χώρα. Αυτές οι καταστάσεις έχουν πολλά κοινά με καθεστώτα τα οποία συνεχίζουν να υπάρχουν και μετά τον πρόεδρο και την οικογένειά του.

Αν κοιτάξουμε το καθεστώς υπό την ευρύτερη έννοια του, με το σύμπλεγμα στρατιωτικών-υπηρεσιών ασφάλειας ως τη ραχοκοκαλιά του κρατικού καθεστώτος, μπορούμε να δούμε ότι ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί ριζοσπαστική δημοκρατική αλλαγή χωρίς εμφύλιο πόλεμο είναι εάν το λαϊκό κίνημα κερδίσει τη συμπάθεια της συντριπτικής πλειοψηφίας των ενόπλων δυνάμεων, ιδίως των στρατιωτών. Αν δεν συμβεί αυτό, οι εμφύλιοι πόλεμοι γίνονται σχεδόν αναπόφευκτοι.

Στο Σουδάν, υπήρξαν ενδείξεις έντασης τα τελευταία χρόνια μεταξύ του τακτικού στρατού και της υπηρεσίας πληροφοριών, της NISS [National Intelligence and Security Service / Τζιχάαζ Αλ-Αμν Ουάλ Μουχαμπαράατ Αλ-Ουατάνι / Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών και Ασφάλειας]. Η τελευταία θέλησε να διεκδικήσει εξουσία περισσότερη από εκείνη του τακτικού στρατού. Αυτό ενοχλούσε τον τελευταίο, έτσι εξηγείται γιατί εντάχθηκε στις διαδηλώσεις.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι τακτικοί στρατιώτες του τακτικού στρατού είναι παιδιά του λαού. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα οι συγγενείς τους να είναι μεταξύ των διαδηλωτών σε ένα κίνημα τέτοιου μεγέθους. Ο βαθμός δυσαρέσκειας μεταξύ των στρατευμάτων εξαρτάται επίσης από τις υλικές συνθήκες και είναι πιθανώς πολύ υψηλός σε μια χώρα όπως το Σουδάν λόγω των οικονομικών δυσκολιών της. Το Σουδάν έχει χάσει τα μέσα να προσφέρει στις ένοπλες δυνάμεις του μια προνομιούχα θέση, όπως μπορεί να συμβαίνει στις χώρες παραγωγής πετρελαίου όπως η Αλγερία ή η Σαουδική Αραβία, τουλάχιστον για την κάστα των αξιωματικών. Η δυσαρέσκεια των στρατευμάτων μου φαίνεται ότι είναι ένας βασικός παράγοντας που έκανε τις στρατιωτικές ιεραρχίες να υποκύψουν στο κίνημα.

Η κατάσταση είναι πιθανώς καλύτερη στο Σουδάν απ’ ό,τι στην Αλγερία, επειδή το σουδανέζικο κίνημα έχει πολύ πιο ομοιογενή πολιτική ηγεσία, οργανωμένη από την αρχή του έτους. Αυτό δεν συμβαίνει στην Αλγερία, όπου δεν βλέπουμε μια νόμιμη ηγεσία της εξέγερσης, πέρα από τις συναντήσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης.

Το αντιπολιτευτικό κίνημα στο Σουδάν είναι εκείνο στο οποίο η Μουσουλμανική Αδελφότητα δεν συμμετείχε εξ αιτίας του γεγονότος ότι συνδέεται με το καθεστώς. Έχω περιγράψει τον Ομάρ αλ-Μπασίρ ως «Μορσίσι», δηλαδή ένα συνδυασμό του στρατηγού α-Σίσι και του Μόρσι, του προέδρου της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, τον οποίο ο Σίσι ανέτρεψε. Το καθεστώς του αλ-Μπασίρ ήταν μια στρατιωτική δικτατορία που συνδέονταν με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα1. Αυτή διαδραμάτισε έναν πολύ αρνητικό ρόλο στην ηγεσία των διαφόρων εξεγέρσεων στην περιοχή το 2011. Ακολούθησαν παντού τη μόδα, διότι δεν προκάλεσαν πουθενά τις εξεγέρσεις. Ακολουθώντας τη μόδα και έχοντας στη διάθεσή τους τα οργανωτικά, οικονομικά και άλλα μέσα, έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στον πολιτικό προσανατολισμό των γεγονότων.

Πώς εκδηλώθηκε ο ρόλος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην εξέγερση στην Αίγυπτο;

Στην περίπτωση της Αιγύπτου, διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στην εξάπλωση ψευδαισθήσεων για τον στρατό στην αρχή, πριν έρθουν σε ρήξη οι ίδιοι με τους στρατιωτικούς. Κατά την περίοδο αμέσως μετά την πτώση του Μουμπάρακ, ήταν σε ανοικτή συμμαχία με τους στρατιωτικούς. Το πρώτο συνταγματικό δημοψήφισμα ήταν μεταξύ του στρατού, σε συμμαχία με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τους Σαλαφιστές ενάντια στις προοδευτικές δυνάμεις που εκτεινόταν από την αριστερά μέχρι τις μετριοπαθείς κοσμικές ή μετριοπαθείς μουσουλμανικές δυνάμεις.

Τι γίνεται με την περίπτωση της Λιβύης, όπου βλέπουμε έναν αντάρτη στρατάρχη, τον Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος παρουσιάζεται ως ο μοναδικός εγγυητής της σταθερότητας, ιδίως μέσω της καταπολέμησης της τρομοκρατίας;

Αυτό που συμβαίνει στη Λιβύη είναι το ίδιο σενάριο όπως και αλλού, όπως επιβλήθηκε από το 2013. Από τότε μπήκαμε σε μια δεύτερη φάση της διαδικασίας που ξεκίνησε το 2011, μια αντιδραστική φάση κατά την οποία η κατάσταση κυριαρχείτο από την περιθωριοποίηση των προοδευτικών δυνάμεων που καθοδήγησαν τη λεγόμενη Αραβική Άνοιξη και από την αντιπαράθεση μεταξύ των δύο άλλων πόλων του τριγώνου: το παλιό καθεστώς και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αυτά τα δύο στρατόπεδα έχουν υποστήριξη στις χώρες του Κόλπου. Για το παλιό καθεστώς, πρόκειται για τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα, από την άλλη πλευρά, απολαμβάνει την υποστήριξη του Κατάρ.

Η Λιβύη είναι άλλη μια εικόνα αυτής της ίδιας κατάστασης. Ο Χαφτάρ υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο και τη Ρωσία. Και η Γαλλία του έδωσε επίσης στήριξη. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η κυβέρνηση που αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ, την οποία υποστηρίζει η Μουσουλμανική Αδελφότητα και το Κατάρ.

Πιστεύετε ότι αυτά τα γεγονότα θέτουν υπό αμφισβήτηση τη θέση του στρατού στην καρδιά των συστημάτων διακυβέρνησης της περιοχής;

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στη ρίζα αυτών των κινημάτων υπάρχει μια βαθιά κοινωνικοοικονομική κρίση η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη μαζική ανεργία και τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας στον κόσμο, ειδικά για τους νέους. Αυτός είναι ο βασικός λόγος για τις εκρήξεις που ξεκίνησαν από το 2011. Το κοινωνικοοικονομικό αδιέξοδο έχει οδηγήσει σε ρυθμούς ανάπτυξης που είναι πολύ βραδύτεροι από ό,τι θα χρειαζόταν για να βγουν οι χώρες της περιοχής από την υπο-ανάπτυξη. Αυτοί οι λόγοι πυροδότησαν μια ισχυρή πολιτική δυσαρέσκεια ενάντια στα υφιστάμενα καθεστώτα, τα οποία είναι όλα δεσποτικά ή τουλάχιστον αυταρχικά συστήματα χωρίς λαϊκή κυριαρχία. Η απαίτηση για αυτή την κυριαρχία βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο των εξεγέρσεων.

Στα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, οι μοναρχίες ανατράπηκαν σε μια σειρά χωρών στον αραβικό κόσμο. Από τότε έχουν υπάρξει διδάγματα και τα κράτη έχουν αναδιαμορφωθεί με φρουρές Πραιτωριανών, εκπαιδευμένες για να διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα των καθεστώτων και τον έλεγχο της χώρας από συμπλέγματα στρατιωτικών και υπηρεσιών ασφαλείας. Κάποια καθεστώτα το έκαναν θέτοντας τα δικά τους, τα εκτεταμένα μέλη της οικογένειάς τους, την φατρία τους, τη φυλή τους, ακόμη και την επαρχία τους... όλα όσα μπορούσαν να εξασφαλίσουν μια κάστα στρατιωτικών και υπηρεσιών ασφάλειας με πλήρη αφοσίωση στο καθεστώς.

Μπορούμε να μιλήσουμε για μια νέα αραβική άνοιξη, η οποία λαμβάνει υπόψη τις αποτυχίες των πρώτων κινημάτων του 2011; Μπορούμε να προβλέψουμε νέες εξεγέρσεις;

Το 2011, ο όρος «Αραβική Άνοιξη» χρησιμοποιήθηκε με πολλές αυταπάτες. Έδειχνε την ελπίδα για γρήγορη, ειρηνική αλλαγή που θα περιοριζόταν στη συνταγματική αλλαγή και στις ελεύθερες εκλογές. Είδαμε αργότερα ότι η κρίση είναι πολύ βαθύτερη και απαιτεί πολύ περισσότερα από μια απλή πολιτική διόρθωση. Αυτό που διακυβεύεται πέρα από το δημοκρατικό ζήτημα είναι το κοινωνικοοικονομικό ζήτημα. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί στην Τυνησία, η οποία είναι η μόνη χώρα όπου υπήρξε διαρκής δημοκρατική αλλαγή, της οποίας τα επιτεύγματα διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.

Αυτή η χώρα αντιμετωπίζει επίσης ατέλειωτες περιφερειακές κοινωνικές εκρήξεις. Ακόμη και στη Συρία, βλέπουμε στις περιοχές που ελέγχονται από το καθεστώς μια επιστροφή της κοινωνικής διαμαρτυρίας. Υπάρχει αναβρασμός παντού.

Αυτό που ξεκίνησε το 2011 είναι αυτό που αποκάλεσα μια μακροχρόνια επαναστατική διαδικασία. Η περιοχή έχει εισέλθει σε μια μακρά φάση αναταραχών, που θα βιώσει φάσεις επαναστατικής ανόδου και άλλες αντεπαναστατικής παλινδρόμησης. Αν θέλουμε να μιλήσουμε για «άνοιξη», πρέπει να την κατανοήσουμε ως μια μεταβατική περίοδο σε μια διαδοχή εποχών. Από τη στροφή του 2013, έχουμε εισέλθει σε έναν ιδιαίτερα σκληρό χειμώνα.

Είμαστε σήμερα μάρτυρες μιας νέας άνοιξης; Ναι, εν μέρει, επειδή η κατάσταση είναι αντιφατική. Στη Συρία υπάρχει παγίωση του παλαιού καθεστώτος. Ένα άλλο παλαιό καθεστώς, στην Αίγυπτο, επιχειρεί να παραταθεί μέσω συνταγματικών αλλαγών. Υπάρχουν στην περιοχή μια σειρά στοιχείων που εξακολουθούν να ανήκουν στην αντεπαναστατική φάση.

Και ύστερα, έχουμε τις νέες εξεγέρσεις στην Αλγερία και το Σουδάν, της ίδιας έκτασης με εκείνες του 2011. Αυτό δεν είναι ακόμα μια νέα γενικευμένη άνοιξη στην περιοχή, αλλά μια στιγμή μετάβασης. Όλα εξαρτώνται από το τι θα συμβεί στην Αλγερία και το Σουδάν. Εάν αυτό τελειώσει άσχημα, τα καθεστώτα θα μπορούσαν να βγουν ενισχυμένα. Εάν, από την άλλη πλευρά, αυτά τα κινήματα οδηγήσουν σε ισχυρά κέρδη, θα δώσουν θάρρος στο λαϊκό κίνημα παντού.

Μετάφραση: e la libertà

Gilbert Achcar, «“Everything depends on what will happen in Algeria and Sudan”», International Viewpoint, 9 Μαΐου 2019 

Σημειώσεις

1 Gilbert Achcar, «The Fall of Sudan’s “Morsisi”», Jacobin, 12 Απριλίου 2019 και International Viewpoint, 14 Απριλίου 2019 [Gilbert Achcar, «Η πτώση του Μορσίσι του Σουδάν», e la libertà, 17 Απριλίου 2019].

Τελευταία τροποποίηση στις Παρασκευή, 22 Νοεμβρίου 2019 16:08

Προσθήκη σχολίου

Το e la libertà.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά σχόλια με υβριστικό, ρατσιστικό, σεξιστικό φασιστικό περιεχόμενο ή σχόλια μη σχετικά με το κείμενο.