Τετάρτη, 5 Ιουλίου 2023. Ισραηλινοί έποικοι έβαλαν φωτιά σε δεκάδες ελαιόδεντρα που ανήκουν σε Παλαιστίνιους στην πόλη Μπουρίν, νότια της Ναμπλούς [museum of the palestinian people].

Carolina S. Pedrazzi

Στη Δυτική Όχθη, Ισραηλινοί έποικοι καίνε τα ελαιόδεντρα των Παλαιστινίων

Στις 30 Οκτωβρίου, ο αγρότης Ομάρ Γονέιμ πήγε από το αλ-Χάντερ στα χωράφια του στη νότια περιοχή της Βηθλεέμ. Καθ’ οδόν προς τα εκεί, έμαθε τα ασύλληπτα νέα: το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του (κυρίως ελαιόδεντρα) είχε ξεριζωθεί και καταστραφεί από τους εποίκους. Αυτό που είδε όταν έφτασε τον λύγισε. Όχι μόνο είχε χάσει όλη τη σοδειά του, αλλά ακόμη και το αιώνων παλιό νταρ (دار – παραδοσιακό αγροτικό σπίτι), που έβλεπε στο λόφο, είχε διαλυθεί πέτρα την πέτρα από τις ισραηλινές μπουλντόζες.

Ο Μαχμούντ Αμπντουλάχ, ένας άλλος αγρότης, έχει στρέμματα με αμπέλια ακριβώς δίπλα στα δέντρα του Ομάρ. Δεν του είχε επιτραπεί να μαζέψει τους καρπούς από τις 7 Οκτωβρίου. Αλλά το πρωί της 30ής Οκτωβρίου, δεν είχε μείνει τίποτα για να μαζέψει, επειδή τα αμπέλια του είχαν καταστραφεί. Οι έποικοι κατέστρεφαν τα πάντα στους παλαιστινιακούς λόφους γύρω από την αποικία τους, το Εφράτ.

Οι Παλαιστίνιοι αγρότες γνωρίζουν τη γη τους με ακρίβεια τετραγωνικού χιλιοστού. Γι’ αυτούς δεν υπάρχουν «άγρια φυτά»: κάθε βλαστάρι στη γη τους αποτελεί έκφραση της παλαιστινιακής ζωής, ω αυτόχθονης χλωρίδα. Συλλέγουν τις σοδειές, φροντίζουν τα δέντρα τους και περπατούν κατά μήκος των αμπελιών τους με την ίδια αγάπη και υπευθυνότητα με την οποία προστατεύουν τους αγαπημένους τους. Οι οικογένειές τους φροντίζουν αυτά τα δέντρα εδώ και γενιές∙ τα ελαιόδεντρα τρέφουν και προστατεύουν αυτούς που τα φροντίζουν για εξίσου πολύ καιρό.

Αυτός ο πόλεμος δεν λαμβάνει χώρα μόνο στη Γάζα. Μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, η Δυτική Όχθη βίωσε τις πιο θανατηφόρες εβδομάδες από την εποχή της Δεύτερης Ιντιφάντα. Από αυτή την Τρίτη, πάνω από 140 Παλαιστίνιοι στη Δυτική Όχθη έχουν σκοτωθεί, 2.040 άνθρωποι έχουν συλληφθεί και χωριά και πόλεις έχουν τεθεί υπό αποκλεισμό, ο οποίος έχει εμποδίσει τους κατοίκους να μετακινηθούν έξω από τις πόλεις τους.

Οι Παλαιστίνιοι αγρότες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες, καθώς οι περισσότεροι έχουν γη, καλλιέργειες και σοδειές στη λεγόμενη Περιοχή C. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη από τις τρεις ζώνες στις οποίες έχει διαιρεθεί η Δυτική Όχθη μετά τις συμφωνίες του Όσλο της δεκαετίας του 1990, οι οποίες όριζαν ότι η Παλαιστινιακή Αρχή προορίζεται να διαχειρίζεται τις περιοχές Α και Β, ενώ η περιοχή C προορίζεται να «επιστρέψει σταδιακά στους Παλαιστίνιους». Στην πραγματικότητα, η Περιοχή C, που περιλαμβάνει σχεδόν το 70% του εδάφους της Δυτικής Όχθης, παρέμεινε υπό τον πλήρη στρατιωτικό έλεγχο του ισραηλινού στρατού (Δυνάμεις Άμυνας του Ισραήλ, Israel Defence Forces / IDF) και οι ισραηλινοί οικισμοί επεκτείνονται συνεχώς εκεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.

Στους αγρότες δεν έχει επιτραπεί καθόλου να φτάσουν στα εδάφη αυτά τον τελευταίο μήνα και οι IDF τους έχουν ενημερώσει ότι αν επιχειρήσουν να φτάσουν στους ελαιώνες τους, θα σκοτωθούν. Ορισμένοι αγρότες αντάλλαξαν φωτογραφίες από φυλλάδια που άφησαν οι έποικοι στους ελαιώνες τους, τα οποία έγραφαν: «Φτάσατε στα σύνορα! Η είσοδος είναι απαγορευμένη και επικίνδυνη και όποιος πλησιάσει θα δει καμένα δέντρα».

Όταν ρωτήθηκε τι κάνει, δεδομένης της απαγόρευσης να φροντίζει τα αμπέλια του, ο Μαχμούντ λέει ότι περνάει τις μέρες του μόνο παρακολουθώντας τις ειδήσεις και προσευχόμενος για τον λαό της Γάζας. « Αυτή τη στιγμή, η συγκομιδή έχει ήδη πάει όλη χαμένη. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ελπίζουμε ότι ο πόλεμος θα τελειώσει. Πώς μπορούμε να ασχολούμαστε με τα δικά μας προβλήματα εδώ, ενώ η Γάζα καίγεται;».

Οι επιθέσεις κατά των αγροτών κορυφώθηκαν στις 28 Οκτωβρίου, όταν ο Μπιλάλ Σάλεχ, αγρότης από τη νότια Ναμπλούς, πυροβολήθηκε από Ισραηλινό στρατιώτη εκτός υπηρεσίας μπροστά στα μάτια των τεσσάρων παιδιών του, με αποτέλεσμα να πεθάνει ακαριαία. Ο στρατιώτης συνελήφθη, αλλά όπως δείχνουν τα δεδομένα σε προηγούμενες περιπτώσεις επιθέσεων εποίκων και/ή στρατιωτών εναντίον Παλαιστινίων πολιτών^[1], οι Ισραηλινοί δράστες αφέθηκαν πρόωρα ελεύθεροι – προστατευόμενοι από την ατιμωρησία^[2].

Άλλοι αγρότες, όπως ο Νά’εμ Αμπού Έραμ και η οικογένειά του από τη νότια Χεβρώνα, έχουν δεχτεί επιθέσεις και έχουν τραυματιστεί σοβαρά από ξυλοδαρμούς. Ενώ ο πατέρας του Νά’εμ, ηλικίας εβδομήντα δύο ετών, έβοσκε τα πρόβατά του, δέχθηκε επίθεση από εποίκους και αργότερα νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο. Ένα από τα αδέλφια του Νά’εμ καταγράφει σε κάμερα όλες τις επιθέσεις που έχουν υποστεί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια και μοιράζεται τα βίντεο με ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η B’Tselem^[3]. Πριν από δύο εβδομάδες, ένας έποικος κατάσχεσε το τηλέφωνό του και του έσπασε τα δάχτυλα ενώ το έκανε.

Ο Αμπντουλλάχ Σάλεμ Αμπού Άραμ είναι εξήντα δύο ετών και, μετά τη συνταξιοδότησή του ως δάσκαλος, αποφάσισε να αφιερώσει όλη του τη ζωή στην καλλιέργεια της γης του στο χωριό Καουαουίς, στους λόφους της Νότιας Χεβρώνας. Ανήκουν στην οικογένειά του από το 1958 και το 1981 ο πατέρας του φύτεψε εκατοντάδες ελαιόδεντρα στα σχεδόν τριάντα στρέμματα γης που τους ανήκουν.

«Η Κατοχή μας εμπόδισε να οργώσουμε, να κλαδέψουμε και να θερίσουμε τις σοδειές μας, διώχνοντάς μας από τη γη πριν και μετά τον πόλεμο. Οι έποικοι πάντα μας χτυπούσαν και απειλούσαν να μας σκοτώσουν. Καλούν το στρατό, ο οποίος μας διώχνει από τη γη μας με ψεύτικες προφάσεις». Συνεχίζει: «Τώρα δεν μπορούμε να επιστρέψουμε για να μαζέψουμε τη σοδειά γιατί φοβόμαστε για τη ζωή μας και δεν ξέρουμε τι να κάνουμε. Η σοδειά θα καταστραφεί καθώς δεν θα μπορέσουμε να τη μαζέψουμε. Αποτελεί το 80% του εισοδήματος της οικογένειάς μου, αλλά δεν το σκέφτομαι καν αυτή τη στιγμή, καθώς αυτό που συμβαίνει στη Γάζα μονοπωλεί όλες μας τις σκέψεις».

Οι περισσότεροι Παλαιστίνιοι πολίτες –ιδιαίτερα οι αγρότες– δεν διαθέτουν όπλα^[4]. Από την άλλη πλευρά, οι έποικοι –οι οποίοι έχουν όλοι στρατιωτική εκπαίδευση και εξοπλισμό– έλαβαν πρόσφατα χιλιάδες όπλα και τουφέκια που διανεμήθηκαν από τον ίδιο τον υπουργό εθνικής ασφάλειας του Ισραήλ Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ^[5].

Γράψαμε στη μονάδα του εκπροσώπου Τύπου των IDF και τους ζητήσαμε να σχολιάσουν την πρόσφατη αύξηση της βίας των εποίκων και των στρατιωτών στη Δυτική Όχθη, ζητώντας τους να λάβουν συγκεκριμένα υπόψη τη δολοφονία του Μπιλάλ Σάλεχ και τις επιθέσεις που πλήττουν τους αγρότες. Στην απάντησή τους, δεν αναφέρθηκαν σε κανένα από τα δύο θέματα, αλλά υπογράμμισαν ότι η αποστολή τους στο έδαφος της «Ιουδαίας και Σαμαριάς» –μια βιβλική ονομασία για τη Δυτική Όχθη– είναι να διασφαλίζουν την ασφάλεια των κατοίκων της και να αποτρέπουν κάθε τρομοκρατική επίθεση.

Στο πλαίσιο των αντιτρομοκρατικών επιχειρήσεων, λένε ότι πραγματοποιούν νυχτερινές συλλήψεις για τον εντοπισμό υπόπτων και εγκατέστησαν «δυναμικά σημεία ελέγχου» για να διασφαλίσουν την ασφάλεια σε όλη την επικράτεια. Περιττό να αναφέρουμε ότι οι κάτοικοι που πρέπει να προστατευτούν είναι μόνο οι Ισραηλινοί, καθώς όλοι οι Παλαιστίνιοι εμπίπτουν στην κατηγορία των εν δυνάμει τρομοκρατών.

Το σχόλιό τους απλά δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα: οι νυχτερινές συλλήψεις έχουν οδηγήσει στην κράτηση χιλιάδων ακτιβιστών της ειρήνης^[6] ή απλών Παλαιστινίων που έχουν κατηγορηθεί για συνεργασία με τρομοκράτες απλώς και μόνο επειδή τους άρεσαν οι αναρτήσεις στο Facebook^[7]. Από την άλλη πλευρά, τα εν λόγω «δυναμικά σημεία ελέγχου» είναι στην πραγματικότητα μάλλον άκαμπτα τσιμεντένια μπλοκ, σιδερένιες πύλες και χωμάτινα αναχώματα^[8], τα οποία έχουν περιορίσει πλήρως την κίνηση των Παλαιστινίων εντός και εκτός των πόλεών τους. Αυτό έχει απομονώσει ακόμη περισσότερο πολλές κοινότητες που ήδη υπολειτουργούν και δεν έχουν πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγείας ή υδάτινους πόρους λόγω της κατοχής.

Επιπλέον, για να βάλουμε σε προοπτική την «αντιτρομοκρατική» ατζέντα των IDF, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τα στοιχεία πριν από την 7η Οκτωβρίου δείχνουν ότι οι έποικοι στη Δυτική Όχθη ήταν ήδη οι κάτοικοι με την υψηλότερη οπλοκατοχή σε όλο το Ισραήλ και την Παλαιστίνη και ότι η χρήση πυροβόλων όπλων για τη διάπραξη επιθέσεων εναντίον Παλαιστινίων έχει αυξηθεί εκθετικά τα τελευταία χρόνια^[9].

Υπό αυτό το πρίσμα, η επίκληση της αυτοάμυνας ως δικαιολογία για τη βία που εξαπολύεται κατά των Παλαιστινίων είναι εξαιρετικά δυσανάλογη – και δεν έχει κανένα νόημα όταν τα θύματα αυτής της βίας είναι άοπλοι αγρότες.

Η γεωργία της απελευθέρωσης

«Ο Οκτώβριος είναι ένας ιερός μήνας για την Παλαιστίνη: το ετήσιο εισόδημα πολλών αγροτών εξαρτάται σχεδόν εξ ολοκλήρου από την περίοδο συγκομιδής των ελιών. Οι οικογένειες δεν θα μείνουν με τίποτα ως συνέπεια του ισραηλινού αποκλεισμού», λέει ο Σάαντ Ντάγερ, Παλαιστίνιος γεωπόνος από το Μαζάρι Εν-Νουμπάνι, ένα χωριό βόρεια της Ραμάλλα.

Ο Ντάγερ έχει πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα εμπειρία στο πεδίο και στην ακαδημαϊκή έρευνα στον τομέα της γεωργικής έρευνας. Υποστηρίζει ότι η απελευθέρωση των Παλαιστινίων είναι εγγενώς συνδεδεμένη με το δικαίωμα των Παλαιστινίων να αυτοδιαχειρίζονται τη δική τους γεωργία^[10]. Για δεκαετίες, η γη έχει αποικιστεί – και οι ισραηλινές αρχές έχουν αναγκάσει τους Παλαιστίνιους αγρότες να υπακούσουν σε μεθόδους καλλιέργειας που έρχονται σε αντίθεση με τις παραδόσεις τους.

«Η παλαιστινιακή γεωργία ήταν ανέκαθεν πολυκαλλιεργητική, που σημαίνει ότι διαφορετικές καλλιέργειες μπορούν και πρέπει να αναπτύσσονται δίπλα-δίπλα σε ένα κομμάτι γης. Η ισραηλινή γεωργία έχει επιβάλει μονοκαλλιέργειες, οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με τη φυσική βιοποικιλότητα και την αυτοσυντήρηση της παλαιστινιακής γης», λέει ο Ντάγερ. Αυτός είναι ένας από τους δύο βασικούς λόγους για τους οποίους το Ισραήλ δυσκολεύει τόσο πολύ τους αγρότες, δηλαδή επειδή θέλει να εξαλείψει όλα τα ίχνη της παλαιστινιακής ιστορίας – και τη φυσική ιστορία του εδάφους της.

Ο άλλος λόγος είναι ότι τα δέντρα και οι καλλιέργειες που ανήκουν δικαιωματικά στους Παλαιστίνιους αποτελούν εμπόδιο στην κατάληψη περισσότερων εδαφών για την οικοδόμηση αποικιών, οπότε η εξάλειψη των ιχνών τους διευκολύνει τη διαδικασία. «Περίπου ένα εκατομμύριο ελαιόδεντρα, πολλά από τα οποία ήταν ηλικίας αιώνων, έχουν ξεριζωθεί από το Ισραήλ από το 1967. Δεν τα ξεριζώνουν μόνο με το πρόσχημα ότι πρέπει να δημιουργήσουν χώρο για εποικισμούς ή άλλες υποδομές της Κατοχής. Ισχυρίζονται επίσης ότι τα ελαιόδεντρα αποτελούν «απειλή για την ασφάλεια» των Ισραηλινών, καθώς τα δέντρα είναι θέσεις πίσω από τις οποίες οι Παλαιστίνιοι κρύβονται για να στοχεύουν τους στρατιώτες. Πρόκειται για τρέλα».

Οι Παλαιστίνιοι αγρότες παράγουν μεταξύ είκοσι πέντε χιλιάδων και τριάντα πέντε χιλιάδων τόνων ελαιολάδου (Ζέιτ Ζεϊτούν زيت زيتون) ετησίως∙ ο Ντάγερ προβλέπει ότι η φετινή σεζόν θα αποδώσει, στην καλύτερη περίπτωση, μεταξύ δώδεκα χιλιάδων και δεκαπέντε χιλιάδων τόνων. Παρόμοιοι αριθμοί προέκυψαν από τις εποχές συγκομιδής της Δεύτερης Ιντιφάντα, κατά τη διάρκεια της οποίας οι αγρότες όχι μόνο δεν μπορούσαν να μαζέψουν τις ελιές τους, αλλά και τους σταματούσαν συστηματικά στα ισραηλινά σημεία ελέγχου και τους ανάγκαζαν να χύσουν στο δρόμο τα λίγα γαλόνια ελαιολάδου που είχαν καταφέρει να παράγουν.

Ο Ντάγερ φοβάται ότι η ιστορία θα επαναληφθεί, καθώς όλο και περισσότεροι αγρότες και αθώοι Παλαιστίνιοι παρενοχλούνται σε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά. Ωστόσο, ενώ η παλαιστινιακή οικονομία –η οποία εξαρτάται σημαντικά από τη γεωργία (6% του ΑΕΠ)– θα αντιμετωπίσει τρομερές συνέπειες, η τρέχουσα καταστολή των αγροτών δεν αποτελεί έκπληξη.

Ακόμη και πριν από την 7η Οκτωβρίου, οι Παλαιστίνιοι αγρότες δεν είχαν ποτέ ελεύθερη πρόσβαση στη γη τους. Κάθε φορά που έπρεπε να ασχοληθούν με τη γη τους, έπρεπε να ζητούν ειδική άδεια από τις IDF, η οποία θα τους επέτρεπε να καλλιεργούν σε καθορισμένες ώρες – προκειμένου να μην παρενοχλούνται από τους εποίκους. Και, επειδή ο ισραηλινός στρατός συχνά δεν έδινε αυτές τις άδειες, οι αγρότες αντιμετώπιζαν το δίλημμα αν θα έπρεπε να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους για να φροντίσουν τα χωράφια και τα δέντρα τους ή να φροντίσουν για τον εαυτό τους και να χάσουν τη σοδειά τους. Ο κίνδυνος είναι πολύ μεγάλος, καθώς η πρόσβαση στα εδάφη τους συχνά συνεπάγεται ότι πρέπει να παραβιάσουν το συνεχώς επιτηρούμενο τείχος του απαρτχάιντ που διαιρεί το παλαιστινιακό έδαφος σε διαχωρισμένες ζώνες. Αλλά οι περισσότεροι αγρότες είναι πρόθυμοι να αναλάβουν το ρίσκο, αν αυτό σημαίνει ότι θα προστατεύσουν το έδαφός τους.

Διεκδίκηση γης μέσω της καταστροφής της

Η καταστροφή των ελαιόδεντρων και της καλλιεργήσιμης γης δεν επηρέασε μόνο την Παλαιστίνη, αλλά και τον Νότιο Λίβανο. Πρόσφατες αναφορές δείχνουν ότι οι IDF έχουν χρησιμοποιήσει τόσα πολλά βλήματα με λευκό φώσφορο στη σύγκρουση που αναπτύσσεται σταδιακά στα σύνορα Ισραήλ-Λιβάνου, ώστε πάνω από σαράντα χιλιάδες στρέμματα καλλιεργήσιμης γης έχουν πλέον καεί και έχουν μείνει ακαλλιέργητα. Εκατοντάδες Λιβανέζοι αγρότες και οι οικογένειές τους έχουν εκτοπιστεί αφού έχασαν την κύρια πηγή εισοδήματός τους: τα ελαιόδεντρα τους^[11].

Με κάθε ελαιόδεντρο που καίγεται, ξεριζώνεται και καταστρέφεται, αναδύεται μια ευρύτερη αλήθεια: υπάρχει μια πλευρά που διεκδικεί τη γη ως δική της, προστατεύοντάς την και φροντίζοντάς την με αγάπη, και μια άλλη πλευρά που τη διεκδικεί ως δική της, καταστρέφοντας τη φύση και εξαφανίζοντας την αγροτική της ιστορία.

Για τον Ομάρ, τον αγρότη του οποίου οι ελαιώνες καταστράφηκαν από τις μπουλντόζες των εποίκων:

«Πολεμούν το δέντρο, πολεμούν την πέτρα, πολεμούν τη γη: πολεμούν οτιδήποτε μαρτυρά την παλαιστινιακή ιστορία. Θέλουν να αλλάξουν το πρόσωπο της γης, επειδή φοβούνται την αλήθεια που κρύβει. Όμως εμείς έχουμε ένα όπλο που δεν μπορούν να έχουν με το οποίο αντιστεκόμαστε σε όλες τις προσπάθειές τους να μας διώξουν: την πατροπαράδοτη αγάπη και το καθήκον να προστατεύουμε ό,τι φυτρώνει στο παλαιστινιακό έδαφος. Η Παλαιστίνη είναι η μητέρα μας και δεν θα την εγκαταλείψουμε ποτέ.»

Αυτή η αφοσίωση στην αντίσταση είναι αυτό ακριβώς που το Ισραήλ προσπαθεί κυριολεκτικά να ξεριζώσει.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Carolina S. Pedrazzi, “In the West Bank, Israeli Settlers Are Burning Palestinians’ Olive Trees”, Jacobin, 10 Νοεμβρίου 2023, https://jacobin.com/2023/11/west-bank-israeli-settlers-palestinian-olive-trees-violence-occupation.

Η Carolina S. Pedrazzi είναι ανεξάρτητη δημοσιογράφος και φωτογράφος που ασχολείται με τη Μέση Ανατολή. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Sciences Po Paris και τώρα ζει στη Βηρυτό.

Σημειώσεις

^[1] Hagar Shezaf, “Israeli Settlers Killing Palestinians: A History of Impunity”, Haaretz, 27 Αυγούστου 2023, https://www.haaretz.com/israel-news/2023-08-27/ty-article-magazine/.premium/settlers-killing-palestinians-a-history-of-impunity/0000018a-2875-d700-a7ef-faf5d7f40000.

^[2] “Israel/OPT: Impunity reigns for perpetrators of settler violence”, Amnesty International, 3 Μαρτίου 2023, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2023/03/israel-opt-impunity-reigns-for-perpetrators-of-settler-violence/.

^[3] بتسيلم / בצלם / B’Tselem, https://www.btselem.org/settler_violence_updates_list?f%255B0%255D=nf_district:188.

^[4] Alpers Philip and Marcus Wilson, “Guns in Israel: Number of Privately Owned Firearms. Sydney School of Public Health, The University of Sydney”, GunPolicy.org, 7 Δεκεμβρίου 2022, https://www.gunpolicy.org/firearms/compare/87/number_of_privately_owned_firearms/141.

^[5] Edward Wong and Patrick Kingsley, “U.S. Officials Fear American Guns Ordered by Israel Could Fuel West Bank Violence”, The New York Times, 5 Νοεμβρίου 2023, https://www.nytimes.com/2023/11/05/us/politics/israel-us-weapons-west-bank.html.

^[6] “Israeli troops arrest Palestinian activist Ahed Tamimi in West Bank”, Reuters, 7 Νοεμβρίου 2023, https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-troops-arrest-palestinian-activist-ahed-tamimi-west-bank-2023-11-07/.

^[7] Ivana Kottasová and Zeena Saifi, “‘The reaction is extreme’: Palestinians fear arrest if they voice sympathy for Gaza civilians”, CNN, 5 Νοεμβρίου 2023, https://edition.cnn.com/2023/11/05/middleeast/palestinians-israel-fear-arrest-gaza-intl-cmd/index.html.

^[8] Ayman Nobani, “Palestinians in West Bank face closures, attacks amid Israeli offensive”, Al Jazeera, 28 Οκτωβρίου 2023, https://www.aljazeera.com/features/2023/10/28/palestinians-in-occupied-west-bank-face-closures-harassment-and-attacks.

^[9] Josh Breiner, “West Bank Settlements Have Highest Percentage of Gun Owners, New Data Shows”, Haaretz, 30 Ιανουαρίου 2023, https://www.haaretz.com/israel-news/2023-01-30/ty-article/.premium/west-bank-settlements-have-highest-percentage-of-gun-owners-new-data-shows/00000186-020f-d39a-adb6-26bf2b7a0000. “Fact Sheet: Displacement of Palestinian herders amid increasing settler violence - September 2023”, reliefweb, 21 Σεπτεμβρίου 2023, https://reliefweb.int/report/occupied-palestinian-territory/fact-sheet-displacement-palestinian-herders-amid-increasing-settler-violence-september-2023.

^[10] Saad Dagher, Vivien Sansour, Mohammed Abujayyab, Serene Huleileh, “Liberating Farming: Agriculture for Liberaton” (βίντεο), مؤسسة الدراسات الفلسطينية / Institute for Palestine Studies, 25 Ιουνίου 2021, https://www.palestine-studies.org/en/node/1651375.

^[11] “Lebanon: Evidence of Israel’s unlawful use of white phosphorus in southern Lebanon as cross-border hostilities escalate¨, Amnesty International, 31 Οκτωβρίου 2023, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2023/10/lebanon-evidence-of-israels-unlawful-use-of-white-phosphorus-in-southern-lebanon-as-cross-border-hostilities-escalate/#:~:text=The%2520unlawful%2520use%2520of%2520white,and%2520North%2520Africa%2520at%2520Amnesty.