Οικογενειακές φωτογραφίες ανάμεσα στα συντρίμμια του κτιρίου κατοικιών που καταστράφηκε από ισραηλινό χτύπημα στο χωριό Αϊτού, στον βόρειο Λίβανο (Hanna Davis/MEE)
Joseph Daher
Λίβανος: μια εύθραυστη χώρα γίνεται νέο μέτωπο πολέμου
Η σημερινή ισραηλινή στρατιωτική κλιμάκωση εναντίον του Λιβάνου αποτελεί μέρος μιας ισραηλινής πολεμικής μηχανής που συνεχίζει να διαπράττει γενοκτονία στη Γάζα και να βομβαρδίζει τη Συρία, την Υεμένη και το Ιράν, απειλώντας με έναν ευρύτερο περιφερειακό πόλεμο. Αυτός δεν είναι ο πρώτος πόλεμος που διεξάγει το κράτος του Ισραήλ εναντίον του Λιβάνου, που πάντα δικαιολογείται ως «στοχευμένος» εναντίον οργανώσεων που το Τελ Αβίβ θεωρεί τρομοκρατικές. Στο παρελθόν ήταν η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) και το αριστερό Εθνικό Κίνημα του Λιβάνου. Σήμερα, είναι η Χεζμπολλάχ. Για τον Λίβανο, ο σημερινός ισραηλινός πόλεμος αποτελεί επίσης μέρος μιας αλληλουχίας κρίσεων που ξεκίνησε με τη λαϊκή εξέγερση του 2019 και την καταστολή της που ακολούθησε, και συνεχίστηκε με την πανδημία του Covid, την έκρηξη στο λιμάνι, ένα κενό εξουσίας και μια οικονομική κατάρρευση από την οποία ο Λίβανος μόλις είχε αρχίσει να ανακάμπτει.
Λίβανος: μια χώρα στην καρδιά της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης
Ο Λίβανος απέκτησε την ανεξαρτησία του το 1943 μετά τη Γαλλική Εντολή που είχε επιβληθεί στη χώρα το 1920. Η πολιτική εκπροσώπηση στο Λίβανο είναι οργανωμένη με βάση τα θρησκευτικά δόγματα. Το λιβανέζικο πολιτικοθρησκευτικό σύστημα (όπως και τα πολιτικοθρησκευτικά συστήματα γενικότερα) είναι ένα από τα κύρια μέσα που χρησιμοποιούν οι άρχουσες τάξεις για να ενισχύσουν τον έλεγχό τους επί των λαϊκών τάξεων, κρατώντας τες υποταγμένες στους θρησκευτικούς ηγέτες τους.
Ένα θρησκευτικό πολιτικό σύστημα
Ταυτόχρονα, το λιβανέζικο θρησκευτικπολιτικόό σύστημα γεννήθηκε παράλληλα με την ανάπτυξη του λιβανέζικου καπιταλισμού και σε αλληλεπίδραση με τη γαλλική αποικιοκρατία. Από την ανεξαρτησία του Λιβάνου το 1943, ο θρησκευτικός χαρακτήρας του λιβανέζικου κράτους εξυπηρέτησε τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ των κυρίαρχων θρησκευτικών ομάδων, οι οποίες βασίστηκαν στον οικονομικό προσανατολισμό της ελεύθερης αγοράς της χώρας για να εδραιώσουν την εξουσία τους. Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου το 1989, η εξουσία αυτή ενισχύθηκε.
Οι διαδοχικές λιβανέζικες κυβερνήσεις υιοθέτησαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές που οδήγησαν στην ενδυνάμωση των ιστορικά διαμορφωμένων χαρακτηριστικών της λιβανέζικης οικονομίας: ένα μοντέλο ανάπτυξης με επίκεντρο τον χρηματοπιστωτικό τομέα και τις υπηρεσίες, στο οποίο οι κοινωνικές ανισότητες και οι περιφερειακές ανισότητες είναι πολύ έντονες.
Οι συνέπειες της Νάκμπα για τον Λίβανο
Ο Λίβανος επηρεάστηκε εξαρχής από τη γέννηση του κράτους του Ισραήλ ή Νάκμπα («καταστροφή» στα αραβικά) το 1948. Εκτός από τα εγκλήματά του κατά των Παλαιστινίων, ο νεοσύστατος ισραηλινός στρατός κατοχής διέπραξε επίσης εγκλήματα στο Λίβανο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ιδίως στο χωριό Χούλα στα τέλη Οκτωβρίου 1948, σφαγιάζοντας όλους τους αμάχους που είχαν παραμείνει εκεί μέσα σε δύο ημέρες. Ο Λίβανος δέχτηκε επίσης περισσότερους από 100.000 Παλαιστίνιους πρόσφυγες. Τα Ηνωμένα Έθνη δημιούργησαν 16 επίσημους καταυλισμούς Παλαιστινίων προσφύγων στο Λίβανο. Στο αποκορύφωμά του, ο αριθμός των Παλαιστινίων προσφύγων ξεπερνούσε πιθανότατα το μισό εκατομμύριο, ή περισσότερο από το 10% του συνολικού πληθυσμού του Λιβάνου, αν και η UNRWA εκτιμά τώρα τον αριθμό σε περίπου 250.000.
Οι ρίζες του εμφυλίου πολέμου από το 1982 έως το 2000
Στη συνέχεια, ο Λίβανος υπέστη πολλές επιθέσεις από τον ισραηλινό στρατό κατοχής και αρκετές εισβολές και πολέμους. Το 1978, ο ισραηλινός στρατός κατοχής εισέβαλε σε τμήμα του νότιου Λιβάνου για να καταπολεμήσει την παλαιστινιακή αντίσταση. Τέσσερα χρόνια μετά την εισβολή αυτή, το ισραηλινό κράτος ξεκίνησε νέα εισβολή, αυτή τη φορά φτάνοντας μέχρι την πρωτεύουσα Βηρυτό.
Στόχος της εισβολής, που ονομάστηκε «Ειρήνη για τη Γαλιλαία» το 1982, ήταν να εξαλειφθεί η παλαιστινιακή αντίσταση, η πολιτική παρουσία της PLO και των προοδευτικών λιβανέζικων δυνάμεων και να εγκατασταθεί ένα φιλικό καθεστώς στη Βηρυτό. Στο πλαίσιο αυτό, η πρωτεύουσα υπέστη μια φονική πολιορκία και βομβαρδίστηκε μαζικά, οδηγώντας τελικά στην εκδίωξη των δυνάμεων της PLO από τη Βηρυτό στην Τύνιδα το 1982. Μετά από αυτή την αναγκαστική αποχώρηση της PLO, διαπράχθηκαν τον Σεπτέμβριο του 1982 οι τρομερές σφαγές της Σάμπρα και της Σατίλα, με ευθύνη της ισραηλινής κατοχής.
Ο ρόλος της Χεζμπολλάχ μετά το 2000
Η δημιουργία και η ανάπτυξη της Χεζμπολλάχ συνδέθηκε ιστορικά με διάφορα στοιχεία της εισβολής του ισραηλινού στρατού κατοχής στο Λίβανο το 1982 και της κατοχής της χώρας μέχρι το 2000, καθώς και με την πολιτική δυναμική και τα περιφερειακά σχέδια της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν (ΙΡΙ). Η κατοχή του νότιου Λιβάνου έληξε το 2000 με την αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων, με εξαίρεση τα αγροκτήματα Σεμπάα, μια αμφισβητούμενη περιοχή που εκτείνεται μεταξύ Λιβάνου και Συρίας.
Ο ισραηλινός στρατός κατοχής εξαπέλυσε νέο πόλεμο κατά του Λιβάνου το 2006, με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο περισσότερων από 1.200 ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων 270 μαχητών της Χεζμπολλάχ. Το Ισραήλ έχασε περισσότερους από 150 ανθρώπους, κυρίως στρατιώτες. Παρά την ασυμμετρία των απωλειών και της στρατιωτικής ισχύος –και οι δύο σε μεγάλο βαθμό υπέρ του Ισραήλ– το Ισραήλ δεν μπόρεσε να επιτύχει τους στόχους του, να αποδυναμώσει σημαντικά τη Χεζμπολλάχ, τόσο πολιτικά όσο και στρατιωτικά, κάτι που η Χεζμπολλάχ θεώρησε ως πολιτική επιτυχία.
Ταυτόχρονα, και αυτή είναι μια σημαντική διαφορά με τον σημερινό ισραηλινό πόλεμο στο Λίβανο, ούτε ένας ανώτερος ηγέτης της Χεζμπολλάχ δεν σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια των 33 ημερών του πολέμου, παρά τις πολυάριθμες προσπάθειες του ισραηλινού στρατού κατοχής, συμπεριλαμβανομένης της ρίψης 22 τόνων βομβών σε ένα καταφύγιο στη Βηρυτό που υποτίθεται ότι κατείχαν ανώτερα μέλη της Χεζμπολλάχ, ή την αποτυχία απαγωγής βασικών ηγετών.
Μετά τον πόλεμο του 2006, στα σύνορα Ισραήλ-Λιβάνου σημειώθηκαν ελάχιστα περιστατικά παραβίασης της ασφάλειας, τα περισσότερα από τα οποία συνέβησαν μεταξύ 2013 και 2014, μετά το ξέσπασμα της συριακής εξέγερσης. Η Χεζμπολλάχ αντέδρασε στρατιωτικά σε πολλαπλές ισραηλινές εισβολές.
Λίβανος: μετά τις 7 Οκτωβρίου 2023
Μετά το ξέσπασμα του γενοκτονικού πολέμου του Ισραήλ εναντίον της Λωρίδας της Γάζας μετά τις 7 Οκτωβρίου 2023, η Χεζμπολλάχ ανακοίνωσε τη στρατηγική της «ενότητας των μετώπων», στόχος της οποίας ήταν να συνδέσει το μέτωπο του Λιβάνου με το μέτωπο της Γάζας. Ο αρχικός στόχος του κόμματος ήταν να επιδείξει αλληλεγγύη με τους Παλαιστίνιους πολιτικούς συμμάχους του και να είναι αξιόπιστο όταν επιστρατεύει τη ρητορική της αντίστασης, επιδιώκοντας παράλληλα να προστατεύσει τα συμφέροντα και τις συμμαχίες του που συνδέονται με το Ιράν στην περιοχή.
Οι υπολογισμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις της Χεζμπολλάχ
Οι πρώτοι στόχοι του λιβανέζικου κινήματος ήταν τα αγροκτήματα Σεμπάα στο κατεχόμενο λιβανέζικο έδαφος και όχι άμεσα το ισραηλινό έδαφος. Στη συνέχεια, πραγματοποίησαν επιθέσεις σε ισραηλινές στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Ωστόσο, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της Χεζμπολλάχ παρέμειναν υπολογισμένες και σχετικά συγκρατημένες σε σύγκριση με τη βία των ισραηλινών επιθέσεων, με στόχο την αποφυγή ενός ολοκληρωτικού πολέμου με το Ισραήλ.
Ωστόσο, το κόμμα σίγουρα δεν είχε διανοηθεί ότι ο γενοκτονικός πόλεμος κατά της Γάζας θα διαρκούσε τόσο πολύ και ότι το Ισραήλ θα κλιμάκωνε τις επιθέσεις του κατά του Λιβάνου σε τόσο έντονο επίπεδο, με την πλήρη υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων όπως η Γαλλία.
Η πολιτική της ενότητας των μετώπων απορρίφθηκε από τον λιβανέζικο λαό
Στα μέσα Σεπτεμβρίου 2024, η θανατηφόρα βία της κατοχής του ισραηλινού στρατού επιταχύνθηκε με στρατιωτική κλιμάκωση και τρομοκρατικές επιχειρήσεις που οδήγησαν στη δολοφονία περίπου 570 ανθρώπων, στη συντριπτική τους πλειοψηφία αμάχων, μεταξύ των οποίων 50 παιδιά, και σε χιλιάδες τραυματίες. Ακολούθησαν μαζικοί βομβαρδισμοί με στόχο τη δολοφονία ανώτερων στρατιωτικών και πολιτικών στελεχών της Χεζμπολλάχ, αλλά και τη δολοφονία περίπου δύο χιλιάδων αμάχων και την αναγκαστική εκτόπιση πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπων.
Συνεπώς, η ενότητα των μετώπων καθίσταται όλο και πιο δύσκολο να υποστηριχθεί πολιτικά από τον λιβανέζικο πληθυσμό. Το κόστος για τον Λίβανο είναι όλο και πιο βαρύ και η Χεζμπολλάχ δεν θέλει να εκμεταλλευτούν αυτή τη σύγκρουση οι εσωτερικοί της πολιτικοί εχθροί, οι οποίοι θα την καθιστούσαν τον κύριο ένοχο για όλες τις δυστυχίες της χώρας.
Η Χεζμπολλάχ βρίσκεται στην πιο επικίνδυνη κατάσταση από την ίδρυσή της και δεν διαφαίνεται τέλος, καθώς το Ισραήλ συνεχίζει τον πόλεμό του κατά του Λιβάνου, ο οποίος περιλαμβάνει και τη στοχοποίηση των υποδομών και των δυνατοτήτων του κόμματος. Στην εθνική σκηνή, η πολιτική και κοινωνική απομόνωσή της μεταξύ του λιβανέζικου πληθυσμού είναι πολύ πιθανό να αυξηθεί.
Οικοδόμηση ενός εναλλακτικού οράματος για την κοινωνία
Παρά τον ισραηλινό πόλεμο και την κοινωνικοοικονομική κρίση της χώρας, μορφές αλληλεγγύης προς τους εκτοπισμένους αναπτύσσονται σε όλη τη χώρα, ακόμη και αν οι πολιτικές εντάσεις συνεχίζουν να υφίστανται. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει οργανωμένη προοδευτική πολιτική εναλλακτική λύση στη χώρα με σημαντική ικανότητα δράσης, παρά τις ανεπιτυχείς προσπάθειες των τελευταίων ετών να οικοδομηθεί ένα τέτοιο εγχείρημα, ιδίως μετά τη λαϊκή εξέγερση του 2019. Η ανάγκη οικοδόμησης ενός γνήσιου αντι-ηγεμονικού σχεδίου, με ρίζες στις λαϊκές τάξεις της χώρας και σε συνασπισμό με ανεξάρτητες κοινωνικές δυνάμεις, όπως τα συνδικάτα, οι φεμινιστικές και αντιρατσιστικές οργανώσεις, παραμένει μια αναγκαιότητα για το μέλλον των λαϊκών τάξεων της χώρας, αλλά πρώτα πρέπει να σταματήσει η ισραηλινή πολεμική μηχανή.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Joseph Daher, “Lebanon: a fragile country becomes a new war front”, International Viewpoint, 27 Οκτωβρίου 2024, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article8722.
Joseph Daher, « Le Liban, un pays au cœur du conflit israélo-arabe », L’Anticapitaliste, 9 Οκτωβρίου, https://lanticapitaliste.org/arguments/international/le-liban-un-pays-au-coeur-du-conflit-israelo-arabe.
