Peter Ranis
Κίνα: Κάνοντας τον κόσμο ασφαλή για τον καπιταλισμό
Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Σι Τζινπίνγκ, γενικό γραμματέα του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ), η Κίνα έχει αποδείξει πώς μπορεί να αυξήσει τον εσωτερικό πολιτικό κρατικό συγκεντρωτισμό της, κλιμακώνοντας ταυτόχρονα δραστικά την επιρροή της σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία. Από τον Νοέμβριο του 2021, ο φερόμενος ως «ισόβιος πρόεδρος» της Κίνας έχει παρουσισιαστεί ως μια σαγηνευτική περσόνα που έχει καταστήσει την Κίνα ένα ολοένα και πιο σίγουρο για τον εαυτό του εθνικό κράτος, το οποίο, μέσω της οικονομικής του ισχύος, μπορεί να διαπραγματευτεί τον δρόμο του στους παγκόσμιους διαδρόμους εξουσίας.
Αυτό που κάνει την Κίνα ένα πολύ καλύτερο μοντέλο από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την καπιταλιστική ανάπτυξη παγκοσμίως είναι η επιμονή της ότι το κεφάλαιο πρέπει να συμμορφώνεται με τις ιδεολογικές και πολιτικές απαιτήσεις της κυβέρνησης. Αυτό ευθυγραμμίζεται με μεγαλύτερη σαφήνεια με τις αναπτυξιακές ανάγκες του αυξανόμενου αριθμού νεολαϊκιστικών, αυταρχικών κρατών του τρίτου κόσμου, πολλά από τα οποία, κατά ειρωνικό τρόπο, είναι σύμμαχοι της Ουάσινγκτον.
Σε μια κλειστή συνεδρίαση του ΚΚΚ τον Νοέμβριο του 2021, κορυφαία στελέχη του κόμματος κατέστησαν σαφές ότι ο Σι είναι πλέον μαζί με τον Μάο και τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ ένας από τους ιστορικούς γίγαντες της Κίνας. Η σταλινικού τύπου λατρεία της προσωπικότητας υπάρχει πλέον, και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Σι θα επανεκλεγεί για τρίτη φορά πρόεδρος του κόμματος, χωρίς να υπάρχει κανείς άλλος αντίπαλος. Το 2018, ο Σι κατάργησε το όριο των δύο θητειών για την προεδρία του ΚΚΚ. Ο Σι έχει πίσω του το πανίσχυρο Κομμουνιστικό Κόμμα, μια πραγματική πολιτική και οικονομική ελίτ που αποτελείται από 95 εκατομμύρια μέλη, λιγότερο από το 7% του πληθυσμού της Κίνας. Στο συγκεντρωτικό 25μελές Πολιτικό Γραφείο του βρίσκεται μόνο μία γυναίκα.
Όπως προέβλεψε ο Μαρξ για την ευρωπαϊκή οικονομική κυριαρχία τον δέκατο ένατο αιώνα, τώρα είναι η Κίνα που προωθεί τον καπιταλισμό στο εξωτερικό ως τον προτιμώμενο τρόπο οικονομικής ανάπτυξης στον παγκόσμιο Νότο και ανταγωνίζεται τη μεταβιομηχανική Δύση. Όπως κάποτε η Αγγλία εξανδραπόδιζε τους εργάτες κλωστοϋφαντουργίας –άνδρες, γυναίκες και παιδιά– στα βιομηχανικά εργοστάσια του Λονδίνου και του Μάντσεστερ1, έτσι και η Κίνα εκμεταλλεύεται τους δικούς της εργάτες με το 9-9-6 καθεστώς εργασιακής εκμετάλλευσης (ωράριο εργασίας 9 π.μ. έως 9 μ.μ., έξι ημέρες την εβδομάδα) με 1,50 δολάριο την ώρα (600 εκατομμύρια Κινέζοι ζουν με 154 δολάρια το μήνα). Και η Κίνα υπερεκμεταλλεύεται τους Αφρικανούς εργάτες, με την υποστήριξη των τοπικών κυβερνήσεων, ως ανθρώπινα εμπορεύματα στα ελεγχόμενα από την Κίνα ορυχεία άνθρακα, πετρελαίου, φυσικού αερίου, σιδηρομεταλλεύματος, κοβαλτίου, βωξίτη, νικελίου, λιθίου και ουρανίου. Σε διεθνές επίπεδο, το κινεζικό κρατικό κεφάλαιο έχει βαθιές τσέπες και τη δυνατότητα να επενδύσει άμεσα για να μονοπωλήσει βασικά ορυκτά στο νέο αγώνα για την παραγωγή ηλεκτρικών αυτοκινήτων, δηλαδή το κοβάλτιο στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.2
Στο εσωτερικό της χώρας το ΚΚΚ απολαμβάνει μια νεποτιστική σχέση με το επιχειρηματικό κεφάλαιο, με κρατικές παρεμβάσεις όταν το κεφάλαιο υπερβαίνει τα οικονομικά του περιθώρια και απειλεί να κλονίσει την εθνική οικονομία. Διατηρεί τους δημοσιονομικούς ελέγχους, αποφεύγοντας τις ακρότητες στην προσφορά και τη ζήτηση. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες μεγάλες εταιρείες πρέπει να μοιράζονται με την κυβέρνηση εκτεταμένες πληροφορίες σχετικά με τις δραστηριότητές τους. Και όλες, εκτός από τις μικρότερες επιχειρήσεις, πρέπει να περιέχουν πυρήνες στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος στα διοικητικά τους συμβούλια ως επιτηρητές. Η σύμπραξη μεταξύ του μεγάλου κεφαλαίου της Κίνας και του κράτους καταδεικνύεται από τις διαπλεκόμενες διοικήσεις τους. Οι εταιρείες με μεγάλες κρατικές επενδύσεις προσφέρουν στους διευθυντές τους πλεονεκτήματα για την ένταξή τους στο κινεζικό Πολιτικό Γραφείο. Μια ευνοημένη κινεζική γιγαντιαία εταιρεία, η κύρια κατασκευάστρια εταιρεία ακινήτων Evergrande, ένας τεράστιος συντελεστής της κινεζικής οικονομίας, έφτασε πρόσφατα κοντά στη χρεοκοπία λόγω της υπερκατασκευής και της υπερεπένδυσης σε ανολοκλήρωτες κατοικίες σε όλη τη χώρα. Μέρος της μονοπωλιακής της υπερβολής προήλθε από την επέκτασή της σε τομείς με τους οποίους δεν είχε καμία εμπειρία, δηλαδή τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τη χοιροτροφία, το εμφιαλωμένο νερό και τον επαγγελματικό αθλητισμό.3
Ο κινεζικός κρατικός καπιταλισμός διαφέρει από τον παραδοσιακό καπιταλισμό ως προς την επίγνωσή του ότι για να παράγει και να αναπαράγει το σύστημά του, πρέπει να περιορίσει τις καπιταλιστικές υπερβολές για να συνεχίσει να είναι αποδεκτός ως παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Η κινεζική κυβέρνηση έχει αποδείξει ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να αφεθεί αποκλειστικά στα χέρια της καπιταλιστικής τάξης, καθώς το κράτος μπορεί ανά πάσα στιγμή να επέμβει για να επιβάλει κυρώσεις στις μεγαλοεταιρείες με βαριά πρόστιμα τουλάχιστον και φυλάκιση στη χειρότερη περίπτωση. Ούτε μπορούν τα καπιταλιστικά συμφέροντα να καθορίζουν τις βασικές αποφάσεις για τις υποδομές, τον στρατό και την ιδιοκτησία γης, οι οποίες παραμένουν προνόμια του κράτους.
Ωστόσο, το γεγονός ότι το κεφάλαιο δεν ελέγχει τις κρατικές πολιτικές δεν μειώνει καθόλου το γεγονός της ουσιαστικά καπιταλιστικής φύσης της οικονομίας. Στην πραγματικότητα, όσον αφορά την κατανομή του εισοδήματος, η Κίνα βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με τις Ηνωμένες Πολιτείες, με το κατώτερο 50% να κερδίζει το 15% του συνολικού εθνικού εισοδήματος σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, στις οποίες το κατώτερο 50% κερδίζει το 12%.4 Η Κίνα έχει περισσότερους δισεκατομμυριούχους από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, και τα περισσότερα ανώτερα στελέχη του ΚΚΚ έχουν περάσει σε επιτυχημένες καπιταλιστικές επιχειρήσεις, καθιστώντας τη σύμπραξη κράτους-επιχειρήσεων πιο έντονη από οπουδήποτε αλλού παγκοσμίως. Για να είμαστε ειλικρινείς, θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει την Κίνα μια νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική οικονομία με κινεζικά χαρακτηριστικά.
Από την άποψη αυτή, η Κίνα γνωρίζει επίσης πολύ καλά ότι όταν η οικονομία της χώρας φτερνίζεται, οι υπόλοιπες καπιταλιστικές οικονομίες του κόσμου κρυολογούν. Καθώς οι διασυνδέσεις της με το παγκόσμιο κεφάλαιο βαθαίνουν, πρέπει να κάνει προσαρμογές ώστε η ειδική προσέγγισή της για τη νομιμοποίηση του καπιταλισμού να παρουσιάζει ένα μοντέλο υπεύθυνου καπιταλισμού. Το κινεζικό κράτος καθιστά σαφές ότι οι γιγαντιαίες επιχειρήσεις του ανταποκρίνονται υπεύθυνα στις υποχρεώσεις του απέναντι στους ξένους πιστωτές. Η κυβέρνηση παρεμβαίνει συχνά για να διασώσει τις γιγαντιαίες επιχειρήσεις της, των οποίων η χρεοκοπία θα έθετε σε κίνδυνο την εικόνα της Κίνας ως αξιόπιστου καπιταλιστικού εταίρου. Όπως είδαμε τον Οκτώβριο του 2021, το ενδεχόμενο χρεοκοπίας της γιγάντιας εταιρείας ακινήτων Evergrande προκάλεσε ρίγη συγκίνησης στους ομολογιούχους και στις χρηματοπιστωτικές αγορές του κόσμου.
Στην πραγματικότητα, το παγκόσμιο, και ιδιαίτερα το αμερικανικό, κεφάλαιο είναι συνυφασμένο με την κρατικά καθοδηγούμενη οικονομία της αγοράς της Κίνας και τις δυνατότητες ανάπτυξής της και δεν βλέπει κανένα μειονέκτημα για την αμερικανική επενδυτική τάξη στην ενίσχυση των δεσμών της με την Κίνα. Η Goldman Sachs, η JPMorgan, η Citigroup, η Bridgewater, η BlackRock και άλλες μεγάλες εταιρείες ηγούνται μιας επιχειρηματικής αναγνώρισης της σημασίας της ανάπτυξης του κεφαλαίου της Κίνας για την αμερικανική οικονομία, παρά το γεγονός ότι η Κίνα είναι ο κορυφαίος παγκόσμιος ανταγωνιστής των Ηνωμένων Πολιτειών - ένα σαφές σημάδι της επικράτησης των συμφερόντων του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου που είναι προσκολλημένα στις κρατικές πολιτικές προτεραιότητες. Στην Κίνα, με τη διαφορετική μορφή καπιταλισμού, η κυβέρνηση μπορεί ανά πάσα στιγμή να παρέμβει στο ξένο κεφάλαιο ή στο οικονομικό καθεστώς της τοπικής κινεζικής επενδυτικής τάξης, εάν αλλάξουν οι οικονομικές κοινωνικές προτεραιότητές της. Στο εσωτερικό της χώρας, είδαμε την Κίνα να ασκεί σκληρή κριτική σε αρκετές ισχυρές εταιρείες τεχνολογίας, όπως η Alibaba (ηλεκτρονικό εμπόριο), η Tencent (διαδίκτυο) και η Didi (κοινή χρήση θέσεων μεταφορικού μέσου/ ride sharing). Είναι επίσης σαφές ότι η κινεζική κυβέρνηση, αν χρειαστεί, θα χρησιμοποιήσει τις αντιμονοπωλιακές ρυθμιστικές της εξουσίες με τρόπους που θα διατηρήσουν τον καπιταλισμό της ανταγωνιστικό. Από αυτή την άποψη, η κινεζική κυβέρνηση καταφέρνει με αυτοπεποίθηση να εξισορροπεί τις ανάγκες του ξένου και του εγχώριου κεφαλαίου και του ΚΚΚ, ώστε να εξυπηρετεί τις κινεζικές κοινωνικές προτεραιότητες. Για παράδειγμα, τον Αύγουστο του 2021, η Κίνα εγκαινίασε μια πολιτική «κοινής ευημερίας», ενθαρρύνοντας άτομα και επιχειρήσεις με υψηλό εισόδημα να «επιστρέψουν περισσότερα στην κοινωνία», αν και ξεκαθάρισε ότι αυτό δεν ήταν κάποια μορφή ακραίου εξισωτισμού!
Σε διεθνές επίπεδο, η κινεζική Πρωτοβουλία Μιας Ζώνης και Ενός Δρόμου [Belt and Road Initiative / Γίνταϊ γίλου5] προωθείται με εστιασμένη ενεργητικότητα υπό τον Σι από το 2017. Είναι αναμφίβολα η πιο ισχυρή διεθνής καπιταλιστική μηχανή που έχει σχεδιαστεί μέχρι σήμερα από οποιοδήποτε βιομηχανικό έθνος. Ξεπερνά κατά πολύ την αποικιοκρατική και νεοαποικιοκρατική διείσδυση της Δύσης στον τρίτο κόσμο από πολλαπλούς παράγοντες. Αποτελεί αυτό που μπορεί να περιγραφεί μόνο ως αυτοκρατορική επέκταση μιας ευρύτερης σφαίρας επιρροής της Κίνας. Πρόκειται για ένα δίκτυο κινεζικών επενδύσεων σε υποδομές, λιμάνια βαθέων υδάτων και σιδηροδρομικές συνδέσεις εντός της Ασίας και επεκτείνεται στην Αφρική, την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική.
Ο κρατικά προωθούμενος καπιταλισμός της Κίνας σκέφτεται σοφά με μακροπρόθεσμους όρους, αναπτύσσοντας πιστωτικές γραμμές καθώς σφυρηλατεί εγχώριους κρατικούς και καπιταλιστικούς «συνεταιριστικούς» συνασπισμούς. Η Πρωτοβουλία Μιας Ζώνης και Ενός Δρόμου καλύπτει πλέον 68 χώρες, με το 65% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 40% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.6 Οι προθέσεις της είναι να δημιουργήσει πιστωτική εξάρτηση, δίνοντας παράλληλα στην Κίνα μονοπωλιακή πρόσβαση σε σπάνιους ορυκτούς πόρους και πρώτες ύλες, καθώς και μια γενναιόδωρη προσφορά φτηνής ανθρώπινης εργασίας. Ταυτόχρονα, παρέχει στην Κίνα απεριόριστες απαιτήσεις για τις βιομηχανικές και τεχνολογικές εξαγωγές της.
Για να υπερασπιστεί το μοναδικό εγχώριο και εξωτερικό κρατικό-καπιταλιστικό σχηματισμό του, το ΚΚΚ έχει προχωρήσει σε μεγαλύτερες προσπάθειες από οποιαδήποτε άλλη προηγούμενη καπιταλιστική χώρα για να καθορίσει τα όρια της επιτρεπτής αντιπολίτευσης. Η σύγχρονη Κίνα έχει μειώσει όλο και περισσότερο το ρόλο της κοινωνίας των πολιτών και έχει καταργήσει την πολιτική ως πεδίο αμφισβήτησης. Η αξιοποίηση της εργασίας και η μείωση των εργατικών δικαιωμάτων και της εργατικής αυτονομίας απέχουν πολύ από τη σοσιαλιστική ρητορική της. Υπάρχει μόνο μία κινεζική κρατικά χρηματοδοτούμενη συνδικαλιστική συνομοσπονδία, η Πανκινεζική Ομοσπονδία Συνδικάτων. Οι διαμαρτυρίες των εργαζομένων μπορεί να συμβαίνουν περιστασιακά, αλλά δεν έχουν τη νομιμότητα των επίσημα αναγνωρισμένων απεργιών.
Από την καταστολή των δημοκρατικών και πολιτικών δικαιωμάτων του Χονγκ Κονγκ, μέχρι τα «στρατόπεδα επανεκπαίδευσης» των Ουιγούρων και την υπεράσπιση του στρατιωτικού καθεστώτος της Μιανμάρ, αποκαλώντας το πραξικόπημα «σημαντικό ανασχηματισμό του υπουργικού συμβουλίου», η Κίνα δείχνει την πλήρη αδιαφορία της για μια ηθική αντίληψη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Ουιγούροι βρίσκονται έγκλειστοι σε στρατόπεδα σε μια προσπάθεια εθνολογικής εκκαθάρισης μιας μουσουλμανικής μειονότητας. Οι Κινέζοι Χαν έχουν φτάσει στο σημείο να καθιερώσουν ένα πρόγραμμα στείρωσης που προκάλεσε την κατακόρυφη πτώση του αριθμού των γεννήσεων των Ουιγούρων τα τελευταία χρόνια, ενώ οι Κινέζοι Χαν παροτρύνονται να κάνουν τρία παιδιά μετά από χρόνια πολιτικής ενός ή δύο παιδιών.7 Οι Ουιγούροι υποχρεώνονται να εργάζονται σε χωράφια με βαμβάκι και ντομάτες για υποκατώτατους μισθούς και τα παιδιά τους στέλνονται για κατήχηση σε οικοτροφεία. Ακόμη και στο εξωτερικό, οι Ουιγούροι παρακολουθούνται και στοχοποιούνται. Πολλοί δεν έχουν ιδέα αν οι οικογένειες και οι φίλοι τους έχουν φυλακιστεί ή ακόμη αν είναι νεκροί ή ζωντανοί.
Στο εσωτερικό της χώρας, τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Κίνα είναι σαφώς υποταγμένα στην ολιγαρχική και πλουτοκρατική δομή εξουσίας του ΚΚΚ. Οι ισχυρισμοί για σεξουαλική εκμετάλλευση από κομμουνιστές ηγέτες αφαιρούνται αμέσως από το ελεγχόμενο από την κυβέρνηση Διαδίκτυο. Ενώ στη Δύση η σεξουαλική παρενόχληση και ο εξαναγκασμός κατά των γυναικών όλο και περισσότερο δεν γίνονται ανεκτές και διερευνώνται, στην Κίνα η παρενόχληση οργιάζει και συχνά η γυναίκα κατήγορος βρίσκεται σε θέση άμυνας. Μάλιστα, το ΚΚΚ έχει παρέμβει για να περιορίσει τις δημόσιες διαμαρτυρίες για τα δικαιώματα των γυναικών. Μια πασίγνωστη περίπτωση είναι η εξαφάνιση τον Νοέμβριο του 2021 της Πενγκ Σουάι, μιας διάσημης Κινέζας επαγγελματία τενίστριας, αφού κατηγόρησε ένα πρώην μέλος του πολιτικού γραφείου για σεξουαλική παρενόχληση.8 Η επανεμφάνισή της στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου τον Φεβρουάριο δεν έπεισε τον κόσμο για την ασφάλειά της. Η υπόθεση αυτή καταδεικνύει επίσης, για άλλη μια φορά, την προσπάθεια της Κίνας να ελέγξει τις δυσμενείς ειδήσεις με την παρακολούθηση, την άρνηση και τις απειλές οικονομικών αντιποίνων κατά ατόμων και εταιρειών που προσπαθούν να αναφερθούν σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Επιπλέον, στην Κίνα, συμπεριλαμβανομένων των πανεπιστημίων της, επικρατεί σημαντική προκατάληψη λόγω φύλου. Για παράδειγμα, υπάρχουν ποσοστώσεις ανδρών-γυναικών σε διάφορους τομείς σπουδών. Σε πολλά τεχνικά προγράμματα, οι γυναίκες πρέπει να συγκεντρώσουν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία από τους άνδρες για να γίνουν δεκτές. Σε 86 ακαδημαϊκές ειδικότητες σε 18 πανεπιστήμια υψηλού κύρους, υπάρχουν απαιτήσεις εισαγωγής με βάση το φύλο.9
Η περίπτωση του Χονγκ Κονγκ, μιας πρώην δημοκρατικής περιοχής σε συνδυασμό με ένα αυτόνομο δημοκρατικό καπιταλιστικό σύστημα, θεωρήθηκε ως μια γιγαντιαία απειλή από το ΚΚΚ της ηπειρωτικής χώρας. Στο Χονγκ Κονγκ, με τον διαβόητο νόμο περί εθνικής ασφάλειας του Ιουνίου του 2020, η Κίνα έδειξε πόσο επικίνδυνη είναι για μια ελεύθερη κοινωνία. Ο νόμος στόχευε την τρομοκρατία, την ανατροπή, την απόσχιση και τη συνεργασία με ξένες δυνάμεις. Η γλώσσα του είναι τόσο διευρυμένη που κατέστειλε την αυτονομία των νομοθετικών και δικαστικών εξουσιών του Χονγκ Κονγκ. Πέρα από την πολιτική καταστολή, τον Ιούνιο του 2021 μία από τις σημαντικότερες ημερήσιες εφημερίδες της πόλης, η Apple Daily, αναγκάστηκε να κλείσει όταν η κυβέρνηση πάγωσε τους τραπεζικούς της λογαριασμούς και οι συντάκτες της συνελήφθησαν βάσει του νόμου περί εθνικής ασφάλειας.
Ο βαθμός στον οποίο η Κίνα έχει εξαλείψει την ελευθερία σε κάθε τομέα της κοινωνίας των πολιτών του Χονγκ Κονγκ είναι καταστροφικός και θλιβερός. Είναι μια θλιβερή απεικόνιση του τρόπου με τον οποίο ένα αυταρχικό πολιτικό σύστημα αντιμετωπίζει και εξαντλεί βήμα προς βήμα τις πολιτικές ελευθερίες και την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Τον Ιούλιο του 2021, ένας διαδηλωτής καταδικάστηκε σε εννέα χρόνια φυλάκιση για τρομοκρατία και υποκίνηση απόσχισης, όταν έπεσε κατά λάθος με τη μοτοσικλέτα του πάνω σε αστυνομικούς.10 Τον Νοέμβριο του 2021, ένας ακτιβιστής καταδικάστηκε σε φυλάκιση επειδή απλώς φώναξε ένα σύνθημα υπέρ της ανεξαρτησίας. Άνθρωποι κατηγορούνται πλέον απλώς για την ομιλία τους και τα πλακάτ τους, χωρίς να συνοδεύονται από φυσικές ενέργειες. Δεκάδες κορυφαίοι ακτιβιστές έχουν καταδικαστεί για παράνομη συνάθροιση. Το πιο επαχθές είναι ότι οι φυλακισμένοι διαδηλωτές για τη δημοκρατία έχουν πλέον παραπεμφθεί στο ανώτατο δικαστήριο του Χονγκ Κονγκ, μετά από μήνες κράτησης. Είναι πλέον πιθανό ότι οι κρατούμενοι αυτοί θα κατηγορηθούν για «συνωμοσία για ανατροπή», ένα έγκλημα που επισύρει μέγιστη ποινή ισόβιας κάθειρξης.11
Ακόμη και η αφηρημένη και η μοντέρνα τέχνη έχουν πέσει θύματα. Μια μεγάλη έκθεση τέχνης στο Χονγκ Κονγκ, η M+, που άνοιξε τον Νοέμβριο του 2021 ως μια από τις πιο επιβλητικές συλλογές στον κόσμο, έχει αντιμετωπίσει κυβερνητικό βέτο σε επίμαχες φωτογραφίες και πίνακες. Τον Νοέμβριο του 2021, ένας δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας με ιστορία 93 ετών, η Ραδιοτηλεόραση του Χονγκ Κονγκ, φιμώθηκε αυστηρά, με αποτέλεσμα να μοιάζει πλέον με την επιτηρούμενη κινεζική Κεντρική Τηλεόραση της ηπειρωτικής Κίνας. Οι ειδήσεις, οι θεατρικές εκπομπές και οι εκπομπές που είχαν σχέση με τα κοινωνικά θέματα καταργήθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες και δύο μεγάλες πανεπιστημιακές φοιτητικές ενώσεις, δύο από τα τελευταία απομεινάρια ανεξάρτητης παρουσίας και συζήτησης για τον πολιτισμό και την πληροφόρηση στο Χονγκ Κονγκ, διαλύθηκαν..12
Η τελική υποβάθμιση ήταν ότι στις σχολικές τάξεις έπρεπε να περιλαμβάνονται μαθήματα για το πώς πρέπει να αγαπούν την Κίνα, και τα παιδιά του νηπιαγωγείου έπρεπε να μάθουν τον κατάλογο των αδικημάτων κατά του νόμου περί ασφάλειας, ενώ τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έπρεπε να εφαρμόσουν «πατριωτική εκπαίδευση» που θα περιλαμβανόταν ακόμη και σε μαθήματα όπως η γεωγραφία και η βιολογία! Μέχρι το φθινόπωρο του 2021, οι πολιτικές παρεμβάσεις σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής είχαν οδηγήσει σε μαζική έξοδο των κατοίκων του Χονγκ Κονγκ που είχαν τη δυνατότητα να φύγουν. Η μείωση του πληθυσμού κατά 89.000 σε μια πόλη 7,5 εκατομμυρίων κατοίκων, ή 1,2%, ήταν η μεγαλύτερη στην καταγεγραμμένη ιστορία του Χονγκ Κονγκ13.
Η Ταϊβάν βλέπει τη δική της αυτονομία να απειλείται καθώς παρατηρεί τι συνέβη μέσα σε ένα σύντομο έτος στο Χονγκ Κονγκ. Όπως είπε ο Σι τον Οκτώβριο του 2021, «κανείς δεν πρέπει να υποτιμά την ακλόνητη αποφασιστικότητα, τη σταθερή βούληση και την ισχυρή ικανότητα του κινεζικού λαού να υπερασπιστεί την εθνική κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα». Η Ταϊβάν, ωστόσο, επίσης νόμιμα γνωστή ως «Δημοκρατία της Κίνας», εγκαινίασε τα δικαιώματά της ως κυρίαρχο έθνος πριν από περισσότερα από 70 χρόνια, μετά τον κινεζικό εμφύλιο πόλεμο, και έκτοτε δεν κυβερνάται από το Πεκίνο.
Η Κίνα εξακολουθεί να θεωρεί την Ταϊβάν ως αποσχισθείσα επαρχία, παρά την ιστορική εξέλιξη της Ταϊβάν ως αυθεντικής, ιδιαίτερα εξελιγμένης, δημοκρατικής καπιταλιστικής χώρας με ιστορικό φιλολαϊκών μεταρρυθμίσεων.
Η στρατιωτική παρενόχληση της Ταϊβάν συνεχίζεται σχεδόν σε εβδομαδιαία βάση, καθώς οι ένοπλες δυνάμεις και οι ναυτικές δυνατότητες της Κίνας, όσον αφορά τον αριθμό των καταδρομικών και των χερσαίων βαλλιστικών πυραύλων και πυραύλων κρουζ, έχουν ήδη ξεπεράσει εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών. Και η Κίνα έχει δηλώσει ότι θα διαθέτει 1.000 πυρηνικές κεφαλές μέσα σε δέκα χρόνια. Η Κίνα συνεχίζει να ερευνά τον κυρίαρχο εναέριο χώρο της Ταϊβάν για να καθορίσει την άμυνά της σε περίπτωση που η ίδια κάνει το επικίνδυνο βήμα της εισβολής. Η Κίνα συνεχίζει να στέλνει πλοία και να διεξάγει ασκήσεις με αεροσκάφη κοντά στην Ταϊβάν και στα νησιά που διεκδικεί η Ιαπωνία.14 Η αυξανόμενη διεκδικητικότητα της Κίνας έχει επηρεάσει τις ευρωπαϊκές χώρες καθώς και τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ανησυχούν όχι μόνο για την πολιτική της Κίνας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, αλλά όλο και περισσότερο για την καταστολή της στο Χονγκ Κονγκ και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των Ουιγούρων.
Η συμμαχία της Ιαπωνίας, της Αυστραλίας και της Ινδίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορεί να θεωρηθεί ως απλή περικύκλωση της Κίνας, αλλά μάλλον ως απάντηση στο φόβο της αυξανόμενης και ορατής οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος της στη Νοτιοανατολική Ασία. Η ολοένα και πιο επιθετική στάση της Κίνας στην εξωτερική πολιτική αποδεικνύεται από τα αντίποινά της κατά της Αυστραλίας τον Απρίλιο του 2021. Εκείνη την εποχή, ο υπουργός Εξωτερικών της Αυστραλίας ζήτησε τη σύσταση ανεξάρτητης επιτροπής για τη διερεύνηση της προέλευσης της επιδημίας του κοροναϊού. Η Κίνα μείωσε αμέσως τις εισαγωγές της σε αυστραλιανό βόειο κρέας, κριθάρι, κρασί και άνθρακα. Αυτού του είδους τα άμεσα αντίποινα στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας αποτελούν τουλάχιστον μια μοναδική μορφή εθνικού καπιταλιστικού εκφοβισμού15.
Τμήματα της ριζοσπαστικής αριστεράς στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ επικρίνουν ορθά πολλές αυταρχικές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο, παραμένουν σιωπηλά για την Κίνα. Ενώ, τμήματα της δημοκρατικής αριστεράς ασκούν κριτική στην Κίνα, δεν πρόκειται για σινοφοβία αλλά για αναγνώριση ότι η μεταχείριση της μουσουλμανικής μειονότητας των Ουιγούρων από τους Κινέζους Χαν είναι απλώς μια μορφή τρομοκρατικού καπιταλισμού που ισοδυναμεί με εσωτερική αποικιοκρατία. Ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας», όπως εφαρμόζεται εναντίον των Ουιγούρων, είναι ψευδεπίγραφος και θα πρέπει να συγκριθεί με την ιστορική εδαφική ειρήνευση των ιθαγενών πληθυσμών των ΗΠΑ και την αποικιακή εκμετάλλευση της Δυτικής Ευρώπης στην Αφρική και την Ασία. Επιπλέον, υπάρχει, ειδικά μετά την άνοδο του Σι στην εξουσία, μια διεκδίκηση της κυριαρχίας των Μεγάλων Χαν επί των μη Χαν λαών του Θιβέτ, του Χονγκ Κονγκ, της Σιντζιάνγκ και της Ταϊβάν. Πρόκειται κυριολεκτικά για μια αυτοκρατορία των Χαν.
Η κριτική της ριζοσπαστικής Αριστεράς των ΗΠΑ για επιθέσεις κατά της Κίνας και οι ισχυρισμοί της ότι τα αισθήματα κατά του «Κίτρινου Κινδύνου» βρίσκονται σε παροξυσμό, είναι συχνά προφάσεις για τη σοβαρή εθνοκάθαρση των Ουιγούρων της Σιντζιάνγκ και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Χονγκ Κονγκ. Χιλιάδες Κινέζοι φοιτητές και μεταπτυχιακοί φοιτητές συρρέουν στις Ηνωμένες Πολιτείες για να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε ανοικτές αίθουσες διδασκαλίας για τον μαρξισμό, την εργατική συνδικαλιστική οργάνωση και την ταξική πάλη, θέματα που περιορίζονται αυστηρά στα κινεζικά πανεπιστήμια, τα οποία επικεντρώνονται αντίθετα στην υποχρεωτική βιβλιογραφία και την κατήχηση του κομμουνιστικού δόγματος. Οι φοιτητές που αμφισβητούν συχνά χαρακτηρίζονται και εκδιώκονται από την ακαδημαϊκή τους σταδιοδρομία16.
Το κινεζικό κράτος επιτήρησης, εφαρμόζοντας τη σύγχρονη έκρηξη της διαθέσιμης τεχνολογίας, έχει γίνει η κατεξοχήν ελεγχόμενη κοινωνία στον πλανήτη και μπορεί να συγκριθεί μόνο με ιστορικές επαναλήψεις του σταλινισμού και του ναζισμού και τις ξεπερνά κατά πολύ.
Από περιβαλλοντική άποψη, ο κρατικός καπιταλισμός της Κίνας δεν έχει κάνει καμία υποχώρηση μπροστά στον άμεσο κίνδυνο της παγκόσμιας κλιματικής αποκάλυψης. Η Κίνα, ως το κυριότερο εργοστάσιο στον κόσμο, παράγει το ένα τρίτο όλων των βιομηχανικών προϊόντων. Αυτό οδηγεί τις ενεργειακές της ανάγκες για την παραγωγή του χάλυβα και του τσιμέντου που απαιτούνται για την κατασκευή πύργων διαμερισμάτων, μετρό, τρένων τύπου bullet train17 και άλλων μεγάλων έργων υποδομής. Ο Σι, ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το 2021, δεσμεύτηκε να σταματήσει την κατασκευή σταθμών ηλεκτροπαραγωγής που καίνε άνθρακα στο εξωτερικό, στο πλαίσιο της παγκόσμιας και μαζικής πρωτοβουλίας του Belt and Road. Εκείνοι που βρίσκονται ήδη υπό κατασκευή θα κατασκευαστούν χωρίς αμφιβολία. Ωστόσο, στο εσωτερικό της χώρας, η Κίνα κατασκευάζει τον μεγαλύτερο παγκοσμίως αριθμό σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα. Κάθε χρόνο η Κίνα καίει περισσότερο άνθρακα από ό,τι ο υπόλοιπος κόσμος μαζί. Το 2020, η Κίνα κατασκεύασε υπερτριπλάσια νέα δυναμικότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα από ό,τι όλες οι άλλες χώρες του κόσμου μαζί, δηλαδή ένα μεγάλο εργοστάσιο άνθρακα ανά εβδομάδα! Η Κίνα θα δει άλλη μια σημαντική αύξηση στην παραγωγή και την κατανάλωση άνθρακα το 2022. Και όσον αφορά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, η Κίνα δεν έχει συμφωνήσει με τον στόχο της ανάσχεσης της παγκόσμιας τάσης αύξησης της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου. Η Κίνα είναι υπεύθυνη για το 31% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, οι οποίες είναι 5,4% πάνω από τα επίπεδα του 2019, λόγω της αύξησης της παραγωγής άνθρακα18.
Η ακόλουθη συνομιλία αποκαλύπτει το βαθμό στον οποίο το ΚΚΚ είναι πρόθυμο να διασφαλίσει και να επεκτείνει τη μορφή του κρατικού καπιταλισμού του. Ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Γουάνγκ Λι συναντήθηκε με την αναπληρώτρια υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Γουέντι Σέρμαν στην Κίνα στις 26 Ιουλίου 2021. Η συνάντηση ήταν μια προσπάθεια να επιτευχθεί μια σταθερή σχέση μεταξύ των δύο χωρών. Ο Γουάνγκ Λι κατέστησε σαφές ότι η Κίνα απαιτεί από την Ουάσιγκτον να κατανοήσει και να αποδεχθεί τους ακόλουθους όρους. Πρώτον, οι Ηνωμένες Πολιτείες να απέχουν από την αμφισβήτηση του κινεζικού συστήματος του «σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά». Δεύτερον, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πρέπει να παρεμποδίζουν ή ακόμη και να διακόπτουν την αναπτυξιακή διαδικασία της Κίνας και θα πρέπει να καταργήσουν όλες τις μονομερείς κυρώσεις, τους υψηλούς δασμούς, τη διεθνή δικαιοδοσία και τους τεχνολογικούς αποκλεισμούς. Τρίτον, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πρέπει να παραβιάζουν την κρατική κυριαρχία της Κίνας ή να πλήττουν την εδαφική ακεραιότητα της Κίνας, ιδίως όσον αφορά το Θιβέτ, το Χονγκ Κονγκ και τους Ουιγούρους στο Σιντζιάνγκ. Ο Γουάνγκ Λι δήλωσε περαιτέρω ότι τα ζητήματα σχετικά με αυτά τα εδάφη δεν αφορούσαν ποτέ τα «ανθρώπινα δικαιώματα» ή τη «δημοκρατία», αλλά την παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας της. Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η Ταϊβάν είναι μέρος της Κίνας και ότι το Πεκίνο έχει κάθε δικαίωμα να χρησιμοποιήσει βία για να αποτρέψει τις προσπάθειες των Ταϊβανέζων να επιδιώξουν πλήρη ανεξαρτησία από την ηπειρωτική χώρα, χωρίς την παρέμβαση των ΗΠΑ.19
Τον Σεπτέμβριο του 2021, πριν από την κρίσιμη Διάσκεψη της Γλασκώβης για το Κλίμα, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Γουάνγκ Γι, στη συνομιλία του με τον Αμερικανό απεσταλμένο για το Κλίμα Τζον Κέρι, έθεσε ακριβώς τις ίδιες απαιτήσεις από την Ουάσινγκτον προκειμένου η Κίνα δεσμευτεί σε μια συμφωνία για την κλιματική αλλαγή. Ο Κέρι είχε πει ότι είναι σημαντικό να παραμεριστούν άλλοι τομείς διαφωνιών και αμοιβαίων ανησυχιών μπροστά στους κινδύνους που εγκυμονεί η υπερθέρμανση του πλανήτη. Ήταν σαφές ότι οι απαιτήσεις αυτές διατυπώθηκαν για να αποφύγει η Κίνα στην ανάληψη ευθύνης για τη γιγαντιαία επέκταση των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με καύση άνθρακα20.
Η στενή σύμπραξη μεταξύ του κινεζικού κράτους και της καπιταλιστικής του τάξης θυμίζει την άποψη του Μαρξ ότι «η εκτελεστική εξουσία του σύγχρονου κράτους δεν είναι παρά μια επιτροπή για τη διαχείριση των κοινών υποθέσεων ολόκληρης της αστικής τάξης».21 Παραφράζοντας κάπως το σοβιετικό ρητό του Λένιν, «η Κίνα αντιπροσωπεύει το ΚΚΚ και τον εξηλεκτρισμό».22 Ή πιο πρόσφατα, η Κίνα προτείνει μια υπερσύγχρονη εκδοχή της «Ελίτ της εξουσίας» του C. Wright Mills, που αποτελείται από το ισχυρό κεφάλαιο, το κράτος και τη στρατιωτική κλίκα.23 Η συμμαχία μεταξύ του κινεζικού κεφαλαίου και του κράτους κράτησε την εργατική τάξη υπάκουη και παραγωγική, καθώς το κεφάλαιο αποσπά υπεραξία για να την επανεπενδύσει σε περαιτέρω παραγωγή στην οικονομία. Η αμερικανική προσέγγιση της γιγαντιαίας βιομηχανίας και των τραπεζών ως «πάρα πολύ μεγάλη για να αποτύχει» [«too big to fail»] είναι ακόμη πιο κατάλληλη για το ΚΚΚ που κυβερνά την Κίνα, αλλά με τις εγγενείς διασφαλίσεις ότι οι καπιταλιστές της δεν θα οργιάσουν. Η κινεζική πολιτική οικονομία είναι από πολλές απόψεις πραγματικά καπιταλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά. Αυτό που φαίνεται ξεκάθαρο είναι ότι βρίσκεται μεταξύ ενός δυναμικού επιχειρηματικού καπιταλισμού και μιας παρεμβατικής κυριαρχίας του Κομμουνιστικού Κόμματος. Είναι αυτή η ισορροπημένη δημόσια πολιτική που καθιστά την Κίνα ένα τόσο τρομερό παγκόσμιο κρατικό καπιταλιστικό σύστημα.
Σε αυτό το σύστημα, η εργατική τάξη αντιμετωπίζεται με περιοριστικούς όρους, η ουσία των οποίων αρνείται τις αξίες της αυτονομίας και της ελευθερίας. Η κινεζική εργατική τάξη φαίνεται να απέχει πολύ από το να έχει έστω και μια ελάχιστη επιρροή στα μέσα παραγωγής. Θεωρείται ως παραγωγικός παράγοντας και ο εργατικός έλεγχος ως κοινωνικός στόχος είναι ανύπαρκτος. Η κοινωνικοποίηση της παραγωγής που κατά καιρούς υπάρχει στα πειράματα των δυτικών και νότιων χωρών με τους εργατικούς συνεταιρισμούς (για παράδειγμα στην Ισπανία, την Ιταλία, το Κεμπέκ-Καναδά, τη Βρετανία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γαλλία, την Αργεντινή ή τη Βενεζουέλα) και η συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη εταιρικών αποφάσεων (για παράδειγμα στις σκανδιναβικές χώρες και τη Γερμανία) είναι περιέργως απούσα σε μια χώρα που ισχυρίζεται ότι είναι κομμουνιστική. Ο περιορισμός στην Κίνα των αντίθετων ιδεολογιών, των κινημάτων και του ζωντανού διαλόγου των πολιτών δεν μπορεί, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, να θεωρηθεί μια ανθρώπινη σοσιαλιστική κοινωνία.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Peter Ranis, “China: Making the World Safe for Capitalism”, New Politics, τόμος XIX, τεύχος 1, καλοκαίρι 2022, https://newpol.org/issue_post/china-making-the-world-safe-for-capitalism/.
Σημειώσεις
1. Karl Marx, Capital, τόμος 1 (Penguin Books, 1976), 353 κ.ε.
2. Eric Lipton, κ.ά., “How the US Lost Ground to China for Clean Energy”, New York Times, 21 Νοεμβρίου 2021.
3. Alexander Stevenson, κ.ά., “Evergrande, A Company Symbolizing China's Rise, Is Facing a Fall”, New York Times, 29 Σεπτεμβρίου 2021.
4. Thomas Piketty, Li Yang, and Gabriel Zucman, “Capital Accumulation, Private Property, and Rising Inequality in China, 1978-2015”, American Economic Review (τόμος 109, τεύχος 7, 2019), 2471.
5. [Σ.τ.Μ.:] «Πρωτοβουλία μιας ζώνης και ενός δρόμου», Βικιπαίδεια, https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CE%B2%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AF%CE%B1_%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%82_%CE%B6%CF%8E%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%B5%CE%BD%CF%8C%CF%82_%CE%B4%CF%81%CF%8C%CE%BC%CE%BF%CF%85· επίσης, “Belt and Road Initiative”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Belt_and_Road_Initiative.
6. “Belt and Road Initiative”, The World Bank, 29 Μαρτίου 2018, https://www.worldbank.org/en/topic/regional-integration/brief/belt-and-road-initiative.
7. Amy Qin, “China Targets Muslim Women in Push to Suppress Births in Xinjiang”, New York Times, 23 Σεπτεμβρίου 2021.
8. Leta Hong Fincher, “Why Peng Shuai Has China’s Leaders Spooked”, New York Times, Δεκέμβριος 2021.
9. Joy Dong, “As Chinese Women Seek to Crack Male Professions, Schools Stand in the Way”, New York Times, 21 Οκτωβρίου 2021.
10. Austin Ramzy, “Hong Kong Protester Is Sentenced to 9 Years in First Security Law Case”, New York Times, 31 Ιουλίου 2021.
11. “Hong Kong Activists Face Life Terms as Security Trial Proceeds”, Al Jazeera, 7 Ιουνίου 2022.
12. Hong Kong Eyes Significant Overhaul of Public Broadcaster RTHK”, Al Jazeera, 19 Φεβρουαρίου 2021.
13. Vivian Wang, “This Drop Came So Quickly: Shrinking Schools Add to Hong Kong Exodus”, New York Times, 11 Οκτωβρίου 2021.
14. Austin Ramzy, “Chinese Pilots Send a Message: American Allies Said They Went Too Far”, New York Times, 9 Ιουνίου 2022.
15. Damien Cave and Isabella Kwai, “China Is Defensive. The U.S. Is Absent. Can the Rest of the World Fill the Void?”, New York Times, 7 Νοεμβρίου 2020.
16. Επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου με τον Eli Friedman, κοινωνιολόγο και μελετητή των Κινέζων εσωτερικών μεταναστών εργατών και της αστικοποίησης, ο οποίος ήταν επικεφαλής του προγράμματος ανταλλαγής φοιτητών του Πανεπιστημίου Cornell για τις Διεθνείς Εργασιακές Σχέσεις με το Πανεπιστήμιο Renmin. Το πρόγραμμα ανταλλαγής τερματίστηκε το 2018 λόγω των σοβαρών παραβιάσεων της ακαδημαϊκής ελευθερίας και της σκέψης των Κινέζων φοιτητών. Βλέπε Elizabeth Redden, “Cornell Ends a Partnership with Renmin University of China, Citing Academic Freedom Concerns”, Inside Higher Ed, 29 Οκτωβρίου 2018.
17. [Σ.τ.Μ.:] Με τον όρο «bullet train» (τραίνο-σφαίρα) είναι περισσότερο γνωστό το ιαπωνικό «σινκάνσεν», ένα δίκτυο σιδηροδρομικών γραμμών υψηλής ταχύτητας στην Ιαπωνία. “Shinkansen”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Shinkansen.
18. Brad Plumer, “Carbon Dioxide Emissions Rebounded Sharply After Pandemic Dip”, New York Times, 3 Νοεμβρίου 2021.
19. Embassy of the People’s Republic of China in the United States of America, “Wang Yi Meets with U.S. Deputy Secretary of State Wendy Sherman”.
20. “China Tells US Envoy John Kerry It Will Follow Its Own Climate Road Map,” South China Morning Post, 3 Σεπτεμβρίου 2021∙ και Embassy of the People’s Republic of China, “Wang Yi Meets with U.S. Special Presidential Envoy”.
21. Karl Marx and Friedrich Engels, The Communist Manifesto (Penguin Books, 1967), 221.
22. Vladimir Lenin, Communism Is Soviet Power+Electrification of the Whole Country, Report on the Work of the Council of People’s Commissars (22 Δεκεμβρίου 1920).
23. C. Wright Mills, The Power Elite (Oxford University Press, 1959).
