Yun Dong

Η εξέγερση στην Κίνα

Νεαροί, οργισμένοι διαδηλωτές στη Σαγκάη συγκρούστηκαν με την αστυνομία που τους περικύκλωσε, ζητώντας ελευθερία και φωνάζοντας: «Δεν υποτίθεται ότι πρέπει να υπηρετείτε το λαό;»! Εκατοντάδες άνθρωποι είχαν συγκεντρωθεί το βράδυ της 26ης Νοεμβρίου στην οδό Ουρούμτσι στη Σαγκάη, η οποία έχει χρησιμεύσει ως συμβολικός τόπος για την πραγματοποίηση αγρυπνιών για να αποτίσουν φόρο τιμής στα θύματα της πυρκαγιάς σε πολυώροφο κτίριο κατοικιών στο Ουρούμτσι, την πρωτεύουσα της επαρχίας Σιντζιάνγκ.

Η πυρκαγιά οδήγησε στο θάνατο τουλάχιστον δέκα ανθρώπων και προκάλεσε τον τραυματισμό άλλων εννέα ατόμων από διάφορες οικογένειες. Χρειάστηκαν τρεις ώρες για την κατάσβεσή της. Οι διαδηλωτές πιστεύουν ότι τα θύματα θα μπορούσαν να είχαν σωθεί αν το συγκρότημα κατοικιών δεν βρισκόταν υπό αποκλεισμό λόγω Covid, παρά τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης ότι η τραγωδία δεν είχε καμία σχέση με τον αποκλεισμό.

Οι θάνατοι πυροδότησαν μια νυχτερινή εξέγερση στο Ουρούμτσι στις 25 Νοεμβρίου^[1], με τους διαδηλωτές να συγκεντρώνονται σε δρόμους και δημόσιους χώρους, απαιτώντας από την κυβέρνηση να χαλαρώσει τους περιορισμούς. Το Ουρούμτσι υπόκειται σε επανειλημμένα λοκντάουν εδώ και μήνες, οπότε ο κόσμος είχε ήδη απηυδήσει και φοβόταν ότι κάτι σαν την πυρκαγιά στο κτίριο κατοικιών ήταν βέβαιο ότι θα συνέβαινε.

Η τοπική κυβέρνηση επέβαλε σκληρά και επικίνδυνα μέτρα που περιλάμβαναν τη σφράγιση όχι μόνο συγκροτημάτων διαμερισμάτων, αλλά και μεμονωμένων διαμερισμάτων με σιδερένιες μπάρες και νέες κλειδαριές που εμπόδιζαν τους ανθρώπους να βγουν από τα σπίτια τους. Όλοι όσοι είχαν υποβληθεί στον αποκλεισμό είχαν ήδη αναρωτηθεί τι θα συνέβαινε αν ξεσπούσε πυρκαγιά.

Ακολούθησαν πανεθνικές κινητοποιήσεις σε πανεπιστήμια, σε κοινότητες και στους δρόμους της Σαγκάης, του Πεκίνου, της Γκουανγκζού, της Τσενγκντού και αλλού, σε μια δυναμική εκδήλωση οργής για την αναπόφευκτη απώλεια ζωών και τη δική τους απογοήτευση για τα λοκντάουν λόγω Covid. Μέχρι στιγμής, έχουν πραγματοποιηθεί δράσεις σε περισσότερα από 50 πανεπιστήμια και κολέγια σε όλη την Κίνα.

Οι φοιτητές απαίτησαν με διάφορους τρόπους την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ελευθερία του λόγου και το κράτος δικαίου και τάχθηκαν κατά της αυταρχικής διακυβέρνησης του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Οι φοιτητές στο διάσημο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου τραγούδησαν τη «Διεθνή», η οποία διδάσκεται στο σχολείο και αντιπροσωπεύει το πνεύμα της εξέγερσης από τα κάτω, ενώ οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Τσίνγκουα και αλλού σήκωσαν κομμάτια λευκού χαρτιού για να συμβολίσουν το πένθος τους για τα θύματα σε πείσμα και χλευασμό της πολιτικής λογοκρισίας.

Μια φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Τσίνγκουα μίλησε με τρεμάμενη φωνή: «Αν δεν τολμήσουμε να μιλήσουμε εξαιτίας του φόβου της σύλληψης, νομίζω ότι ο λαός θα απογοητευτεί από εμάς». Για τη συντριπτική πλειοψηφία των διαδηλωτών, αυτή ήταν η πρώτη τους διαδήλωση. Δεν έχει υπάρξει τίποτα παρόμοιο σε αυτή την κλίμακα και τόσο ανοιχτά αντικυβερνητικό στην Κίνα εδώ και δεκαετίες.

Μια εξέγερση ενάντια στα λοκντάουν

Είναι απλά εκπληκτικό το πόσο γρήγορα οι μάζες των ανθρώπων ξεσηκώθηκαν και αμφισβήτησαν την κυβέρνηση και τις πολιτικές της. Αξίζει να επισημανθεί ότι αυτή η εξέγερση έρχεται αμέσως μετά την εξασφάλιση της τρίτης θητείας του Σι Τζινπίνγκ στο απόλυτα ενορχηστρωμένο πολιτικό θέατρο του 20ού Συνεδρίου του Κόμματος στα μέσα Νοεμβρίου^[2].

Ο Σι είχε γεμίσει την αίθουσα με τους συμμάχους του και φρόντισε να μην υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για τη νέα ηγετική του ομάδα. Η κυρίαρχη πολιτική ανάλυση εκτιμούσε ότι ο Σι είχε εδραιώσει την απόλυτη εξουσία και τον έλεγχο της Κίνας για τα επόμενα χρόνια. Οι εργαζόμενοι και οι φοιτητές κατέρριψαν τώρα αυτή την ψευδαίσθηση.

Φαινομενικά από το πουθενά, στα τέλη Οκτωβρίου, οι εργάτες που συναρμολογούσαν iPhones και άλλα καταναλωτικά ηλεκτρονικά προϊόντα στο τεράστιο εργοστάσιο της Foxconn στη Ζενγκζού της Χενάν, το οποίο απασχολεί πάνω από 200.000 εργαζόμενους, άρχισαν να πηδούν πάνω από τοίχους και να φεύγουν τρέχοντας από το εργοστάσιο^[3]. Εικόνες από μεγάλες ουρές εργαζομένων που περπατούσαν με τις τσάντες τους έφεραν σε σύγχυση το κοινό, καθώς είναι κάτι που δεν έχει παρατηρηθεί στην πρόσφατη μνήμη.

Αυτοί οι εργαζόμενοι, πολλοί από τους οποίους είναι προσωρινά προσληφθέντες για την περίοδο αιχμής, είχαν τοποθετηθεί στο λεγόμενο σύστημα κλειστού κυκλώματος^[4]. Αυτό απαγορεύει στους εργαζόμενους να βγαίνουν από τις εγκαταστάσεις με το πρόσχημα της προστασίας τους από τη μόλυνση από τον Covid.

Το βαθύτερο κίνητρο, βέβαια, είναι να παραμείνουν οι εργαζόμενοι για να παράγουν προϊόντα για τις πολυεθνικές εταιρείες για την επερχόμενη περίοδο των διακοπών. Παρά το σύστημα κλειστού κυκλώματος, ορισμένοι εργαζόμενοι κόλλησαν τον ιό και στη συνέχεια, από φόβο για μαζική επιδημία και εγκλωβισμό, εγκατέλειψαν τις εγκαταστάσεις.

Υπό την πίεση του κοινού, η Foxconn ζήτησε συγγνώμη και επέτρεψε στους εργαζόμενους να φύγουν. Η τοπική κυβέρνηση ακολούθησε βοηθώντας τη Foxconn να προσλάβει νέους προσωρινούς υπαλλήλους με προσφορές υψηλών μπόνους, και διέταξε τους τοπικούς κρατικούς υπαλλήλους να παρουσιαστούν για δουλειά για να διατηρηθεί η λειτουργία του εργοστασίου.

Όμως η Foxconn άλλαξε τους όρους των συμβάσεων, μειώνοντας τις αμοιβές των εργαζομένων. Νιώθοντας ότι τους είπαν ψέματα και τους εξαπάτησαν, οι εργάτες ξεκίνησαν εξέγερση, ξεχύθηκαν έξω από την πύλη του εργοστασίου και συγκρούστηκαν με την ασφάλεια και την αστυνομία. Η κυβέρνηση απάντησε επιβάλλοντας αποκλεισμό ολόκληρης της πόλης Ζενγκζού για τον Covid προκειμένου να σταματήσει η κινητοποίηση διαμαρτυρίας. Αυτό που ξεκίνησε ως εργατική διαμάχη κλιμακώθηκε σε εξέγερση που τράβηξε την προσοχή ολόκληρης της χώρας.

Πριν καταλαγιάσει η σκόνη στη Foxconn, η πυρκαγιά στο Ουρούμτσι προκάλεσε εξέγερση. Η προσπάθεια της τοπικής κυβέρνησης να κατευνάσει τον κόσμο στο Ουρούμτσι χαλαρώνοντας το λοκντάουν απέτυχε να καταστείλει την αντίσταση. Η πυρκαγιά ήταν η τελευταία σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι σε μια χώρα που έφτασε στα όριά της από τα λοκντάουν.

Ο κόσμος προχώρησε σε συλλογική δράση σε μαζική κλίμακα σε όλη τη χώρα. Αυτό που έδειξαν οι αναταραχές στο εργοστάσιο της Foxconn και στο Ουρούμτσι στο κοινό είναι ότι μπορεί να υπάρξει αντίσταση στους σκληρούς περιορισμούς λόγω Covid: ο κόσμος οργάνωσε διαμαρτυρίες και αυτές ανάγκασαν τη Foxconn και την τοπική κυβέρνηση να αρχίσουν να αλλάζουν.

Η έκρηξη θλίψης και οργής μετά την πυρκαγιά έχει συγκριθεί με την αντίδραση στον θάνατο του γιατρού Λι Γουενλιάνγκ, ο οποίος είχε μιλήσει ανοιχτά και είχε διαμαρτυρηθεί για την αρχικά αδέξια και κατασταλτική αντιμετώπιση της πανδημίας από την κυβέρνηση. Αυτό προκάλεσε ένα κύμα αντιδράσεων κατά της κυβέρνησης.

Έκτοτε, πολλοί είχαν αναρωτηθεί πού είχε πάει αυτό το πνεύμα και είχαν προσβληθεί από «πολιτική κατάθλιψη» για τη φαινομενική αποδοχή της νέας πολιτικής μηδενικού Covid. Αποδεικνύεται όμως ότι το αρχικό πνεύμα αντίστασης ποτέ δεν είχε χαθεί. Η Foxconn και το Ουρούμτσι το αναζωπύρωσαν σε μαζική κλίμακα.

Κύματα τοπικών αντιστάσεων

Η αντίσταση αυτή είναι αποτέλεσμα της συμβολής άμεσων καταλυτικών παραγόντων και μακροπρόθεσμων πολιτικών και οικονομικών δυναμικών. Έχει συντρίψει ένα ορισμένο πολιτικό-ψυχολογικό φράγμα μεταξύ μεγάλου αριθμού ανθρώπων, γεγονός που τους έκανε να χάσουν το φόβο της σύλληψης σε ένα κράτος με υψηλή επιτήρηση και να συμμετάσχουν σε μαζικές διαδηλώσεις. Σε ένα περιβάλλον όπου το ρίσκο για τη συμμετοχή σε ανοιχτή έκφραση διαφωνίας στο δρόμο είναι πολύ υψηλό, το να ξεπεράσει κανείς αυτό το κατώφλι από μόνος του είναι αξιοσημείωτο.

Το ότι η Κίνα δεν έχει βιώσει καμία ανοιχτή μορφή διαφωνίας, όπως ταραχές, μαζικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις, είναι μια μυθοπλασία^[5]. Στην πραγματικότητα, η Κίνα είχε κύματα διαδηλώσεων και απεργιών μεγάλης κλίμακας κατά τις δεκαετίες του 1990, του 2000 και στις αρχές της δεκαετίας του 2010. Η κινεζική κυβέρνηση συνήθιζε να καταγράφει αυτό που ονόμαζε «μαζικά επεισόδια»^[6], τα οποία ποτέ δεν ορίστηκαν με σαφήνεια, αλλά παρόλα αυτά κατέδειξαν την κοινωνική αντίσταση ενάντια στις ανισότητες και τις καταπιέσεις της σύγχρονης Κίνας.

Τα περιστατικά αυτά αυξήθηκαν από 8.700 το 1993 σε 87.000 το 2005 –ή 238 περιστατικά κάθε μέρα του έτους– όταν η κυβέρνηση σταμάτησε να δημοσιεύει στοιχεία. Το 2013, δύο ακτιβιστές άρχισαν να συλλέγουν στατιστικά στοιχεία για τις κοινωνικές αναταραχές. Πριν από τη σύλληψή τους, κατέγραψαν πάνω από 28.000 μαζικά περιστατικά το 2015.

Ο αριθμός αυτός είναι σίγουρα υποεκτιμημένος. Οι ακτιβιστές δεν είχαν τα μέσα για να καταγράψουν τον πολύ υψηλότερο συνολικό αριθμό περιστατικών σε ολόκληρη τη χώρα. Τα περισσότερα από αυτά οφείλονται σε εργατικές διαμάχες, καταλήψεις γης και άλλες συγκρούσεις στην ύπαιθρο, καθώς και σε διαμαρτυρίες για τις πολιτικές στέγασης στις πόλεις. Υπήρξαν επίσης περιβαλλοντικές διαμαρτυρίες και αντιπαραθέσεις με διαβόητους γραφειοκράτες της διαχείρισης των αστικών περιοχών.

Οι δράσεις αυτές ήταν τοπικές και οι διαδηλωτές έτειναν να αποφεύγουν να επικρίνουν την κεντρική κυβέρνηση, κατηγορώντας αντ’ αυτού τοπικούς αξιωματούχους ή εργοδότες, με την ελπίδα να αποφύγουν την καταστολή και να πείσουν την κεντρική κυβέρνηση να πάρει το μέρος τους στις διαμάχες. Παρ’ όλα αυτά, καταδεικνύουν ότι οι άνθρωποι στην Κίνα έχουν μακρύ ιστορικό διαμαρτυρίας κατά των αδικιών.

Το τέλος μιας εποχής σχετικής κοινωνικής ειρήνης

Υπό αυτό το πρίσμα, το εθνικό κύμα διαμαρτυριών ενάντια στα λοκντάουν και οι εκκλήσεις για περισσότερη ελευθερία και δημοκρατία και οι καταγγελίες του αυταρχισμού είναι ασυνήθιστες και πρωτοφανείς στην πρόσφατη ιστορία. Οι διαμαρτυρίες στρέφονται ενάντια σε κάτι περισσότερο από τους περιορισμούς λόγω του Covid∙ στρέφονται ενάντια στην αυξανόμενη παρέμβαση της κυβέρνησης στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Αυτή είναι μια νέα εξέλιξη.

Από τη δεκαετία του 2000, το κινεζικό κράτος αποσύρθηκε από την ιδιωτική σφαίρα, τουλάχιστον για την αστική μεσαία τάξη και ορισμένα τμήματα της βιομηχανικής εργατικής τάξης. Η κυβέρνηση είχε αποσυρθεί από αυτή τη σφαίρα για να επιτρέψει την ανάπτυξη μιας αστικής καταναλωτικής κοινωνίας, στην οποία η κατανάλωση αγαθών και η ψυχαγωγία βιώνεται από τους ανθρώπους ως ελευθερία από την κυβερνητική ανάμειξη.

Είναι απλά εκπληκτικό το πόσο γρήγορα οι μάζες των ανθρώπων ξεσηκώθηκαν και αμφισβήτησαν την κυβέρνηση και τις πολιτικές της.

Κατά την ίδια περίοδο, από τη δεκαετία του 2000 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2010, η κοινωνία των πολιτών φάνηκε να ανθίζει με τις οργανώσεις να γίνονται πιο δυναμικές σε κοινωνικά ζητήματα και τα έντυπα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να εργάζονται πιο επιθετικά για να θέσουν την κυβέρνηση προ των ευθυνών της. Φυσικά, εκατομμύρια εργαζόμενοι υφίσταντο εκμετάλλευση από κρατικές και ιδιωτικές εταιρείες και περιορίζονταν από κρατικές πολιτικές που ρύθμιζαν την κινητικότητά τους, ενώ το κομματικό κράτος περιόριζε την πολιτική δραστηριότητα^[7].

Όμως, κατά τα άλλα, οι άνθρωποι της μεσαίας και της εργατικής τάξης δεν φοβόντουσαν την κρατική παρέμβαση στην ιδιωτική τους ζωή. Και με την οικονομία εκείνη τη στιγμή να εξακολουθεί να αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου για τους περισσότερους φαινόταν να αντισταθμίζει την άκαμπτη στέρηση της ελευθερίας και της δημοκρατίας από το κράτος.

Λοκντάουν και οικονομική ανασφάλεια

Η πολιτική μηδενικού Covid του Σι Τζινπίνγκ και τα λοκντάουν της τα άλλαξαν όλα αυτά. Ξαφνικά, η ελευθερία μετακίνησης και η καθημερινή ζωή των ανθρώπων έγινε αντικείμενο άμεσου ελέγχου από το κράτος και η επιβράδυνση της ανάπτυξης της οικονομίας της Κίνας έθεσε σε κίνδυνο την αντίληψη των ανθρώπων για τις μελλοντικές τους προοπτικές. Όμως η αντίδραση στην παρεμβατικότητα του κράτους χρειάστηκε χρόνο για να αναπτυχθεί.

Οι κυβερνητικές πολιτικές για τον Covid έγιναν αρχικά ανεκτές ως μέρος της συλλογικής προσπάθειας να νικηθεί ο Covid-19. Στην πραγματικότητα, ο αρχικός θυμός για την εξάπλωση του Covid στρεφόταν κατά της έλλειψης κρατικής δράσης για τον περιορισμό του ιού. Υπήρχε ένας γνήσιος φόβος της μόλυνσης, η οποία όχι μόνο μπορούσε να αρρωστήσει τους ανθρώπους, αλλά και να τους βάλει σε νοσοκομεία και εγκαταστάσεις καραντίνας για παρατεταμένες χρονικές περιόδους.

Έτσι, το λοκντάουν στη Γουχάν τους πρώτους μήνες του 2020 και τα επακόλουθα λοκντάουν σε ολόκληρη τη χώρα έγιναν σε μεγάλο βαθμό αποδεκτά, ακόμη και πανηγυρικά. Θεωρήθηκαν ως αναγκαίες θυσίες για την προστασία της ζωής των ανθρώπων. Αλλά στην πραγματικότητα, το κράτος επέβαλε τις νέες πολιτικές του για μηδενικό Covid όχι μόνο για να σταματήσει την πανδημία, αλλά και για να καταστείλει τις κλιμακούμενες κοινωνικές συγκρούσεις που είχαν αναδυθεί στη δεκαετία του 2010 και για να σώσει τον κινεζικό καπιταλισμό.

Οι περισσότερες από τις πολιτικές του κινεζικού κράτους τα τελευταία χρόνια, εκτός από τον μηδενικό Covid, στόχευαν κυρίως στον περιορισμό των κερδοσκοπικών υπερβολών στους τομείς της υψηλής τεχνολογίας και των ακινήτων και στην αποκατάσταση της οικονομικής ανάπτυξης. Το κράτος ανέλαβε επίσης πιο ενεργό ρόλο στην παροχή κινήτρων στα ζευγάρια για να αποκτήσουν περισσότερα παιδιά, ώστε να ξεπεραστεί η διαφαινόμενη δημογραφική κρίση της Κίνας^[8], η οποία επισπεύδεται από τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων και τη γήρανση του πληθυσμού.

Όλα αυτά συνεπάγονται αυξημένη κρατική παρέμβαση στην οικονομία και την κοινωνία. Ο Μηδενικός Covid οδήγησε στη συνέχεια την παρεμβατικότητα σε ένα πρωτοφανές επίπεδο. Η δρακόντεια νέα πολιτική του κράτους για λοκντάουν δεν ήταν βέβαια η μόνη επιλογή.

Κατά τους πρώτους μήνες της πανδημίας, τα δίκτυα αλληλοβοήθειας στη Γουχάν και αλλού έδειξαν μια εναλλακτική λύση^[9]. Οι άνθρωποι παρέδιδαν προστατευτικό εξοπλισμό, μετέφεραν ιατρικό προσωπικό και υποστήριζαν τους κατοίκους που είχαν ανάγκη. Εργάστηκαν για να καλύψουν το κενό που άφησε η κρατική αδράνεια.

Όλα αυτά τερματίστηκαν μόλις το κράτος παρενέβη και ανέλαβε τον έλεγχο της καταπολέμησης της πανδημίας. Έκτοτε, χρησιμοποίησε την ικανότητά του να κινητοποιεί προσωπικό και πόρους για να επιβάλει την πολιτική μηδενικού Covid. Για μεγάλο μέρος του 2020 και του 2021, φαινόταν να το έχει πετύχει.

Ενώ πολλές άλλες χώρες υπέστησαν τεράστιες απώλειες ζωών και οικονομική κρίση, η Κίνα φέρεται να κράτησε τον αριθμό των νεκρών κάτω από μερικές χιλιάδες και διατήρησε την οικονομική ανάπτυξη μέχρι το 2021. Οι ζωές των ανθρώπων φάνηκε να επιστρέφουν στο φυσιολογικό. Η κυβέρνηση εκμεταλλεύτηκε τη φαινομενική επιτυχία της για να ενισχύσει τον εθνικισμό.

Συσσωρευμένος θυμός

Όλα αυτά ανατράπηκαν κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους. Το 2022, ορισμένες πόλεις ήταν σε αποκλεισμό για εβδομάδες και μήνες κάθε φορά. Οι «Μεγάλοι Λευκοί», όπως αποκαλούνταν στην καθομιλουμένη οι ιατρικοί υπάλληλοι που φορούσαν στολές για επικίνδυνες ουσίες, τους οποίους θαύμαζαν ως ήρωες που έκαναν προσωπικές θυσίες για το συλλογικό καλό, μετατράπηκαν σε απρόσωπους εκτελεστές σκληρών κρατικών πολιτικών.

Ο κόσμος μοιράστηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πλάνα που τους έδειχναν να κυνηγούν και να ξυλοκοπούν όσους θεωρούνταν ότι παραβίαζαν τα πρωτόκολλα του Covid. Οι στολές επικίνδυνων ουσιών έχουν πλέον μετατραπεί σε μάσκες που συγκαλύπτουν την ταυτότητα αυτών των εκτελεστικών οργάνων, παρέχοντάς τους ανωνυμία και μαζί με αυτήν την αυτοπεποίθηση να επιδίδονται σε καταστολή ατιμώρητα.

Μια σειρά περιστατικών που σχετίζονται με τον Covid υπονόμευσε περαιτέρω την πίστη στον μηδενικό Covid. Ακολουθούν μερικά μόνο παραδείγματα: Ένα λεωφορείο που μετέφερε μολυσμένους ασθενείς σε μια εγκατάσταση καραντίνας συνετρίβη, σκοτώνοντας 27 επιβάτες^[10]. Υπήρξε έξαρση των αυτοκτονιών που διαπράχθηκαν από άτομα που βρίσκονταν σε παρατεταμένη καραντίνα^[11]. Οι άνθρωποι οδηγήθηκαν σε απόγνωση όταν υπό καθεστώς καραντίνας στερήθηκαν την επαρκή πρόσβαση σε τρόφιμα στη Σαγκάη^[12]. Στην Γκουανγκζού, οι εσωτερικοί μετανάστες εργάτες ξέφυγαν από την καραντίνα^[13]. Και ανυπολόγιστος αριθμός ανθρώπων αρρώστησαν σοβαρά αφού αποκλείστηκαν στα σπίτια τους με τον Covid και τους στέρησαν την πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη στα νοσοκομεία^[14].

Αυτές και πολλές άλλες ιστορίες προκάλεσαν οργή, και η οργή αυτή συσσωρεύτηκε. Οι διαμαρτυρίες άρχισαν να εμφανίζονται στις αρχές του έτους, αλλά ήταν ως επί το πλείστον απομονωμένες και πιο εύκολα περιορισμένες. Ίσως η πιο εμβληματική από αυτές ήταν ο μοναχικός διαδηλωτής που κρέμασε ένα πανό πάνω από τη γέφυρα Σιτόνγκ του Πεκίνου^[15], λίγο πριν από το 20ό Συνέδριο του Κόμματος, το οποίο επέκρινε την πολιτική μηδενικού Covid και ζητούσε αλλαγή. Αν και προκάλεσε μόνο περιορισμένες δράσεις μίμησης σε όλη την Κίνα, ενθάρρυνε πολλούς Κινέζους φοιτητές στη Δύση να ακολουθήσουν το παράδειγμα και να αναρτήσουν παρόμοια πανό στις πανεπιστημιουπόλεις τους.

Διαψευσμένες ελπίδες για αλλαγή

Ένα ορόσημο σε όλη αυτή την ιστορία ήταν το 20ό Συνέδριο του Κόμματος. Δεδομένου ότι το όριο θητείας για τον Γραμματέα του Κόμματος είχε ήδη καταργηθεί το 2018, κανείς δεν εξεπλάγη με την παράταση της εξουσίας του Σι. Το όριο θητείας βοηθά ουσιαστικά στον ανασχηματισμό των διαφόρων παρατάξεων του Κομμουνιστικού Κόμματος για την επίτευξη ισορροπίας και τη διασφάλιση της ομαλής μετάβασης στην ηγεσία.

Παρ’ όλα αυτά, το ανώτατο όριο θητείας καλλιεργεί την ελπίδα ότι κάθε δέκα χρόνια κάποιος νέος θα αναλάβει την εξουσία και θα κάνει τα πράγματα διαφορετικά. Ακόμη και αυτή η συγκρατημένη ελπίδα –που συνήθως αποδεικνύεται ψευδαίσθηση που γρήγορα μετατρέπεται σε απογοήτευση– διαψεύστηκε.

Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι έχουν κολλήσει με το ίδιο πολιτικό σύστημα για το προβλέψιμο μέλλον. Οποιαδήποτε παρατεταμένη ελπίδα για αυτοανανέωση και αυτοπροσαρμογή του πολιτικού συστήματος δεν υπάρχει πια.

Η απώλεια της ελπίδας για κυβερνητική μεταρρύθμιση αναπτύχθηκε την ίδια ακριβώς στιγμή που οι οικονομικές προοπτικές των ανθρώπων έγιναν ζοφερές. Μετά την ανάκαμψη το 2021, η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας επιβραδύνθηκε^[16]. Ορισμένες τοπικές κυβερνήσεις, που ήδη χάνουν έσοδα, δυσκολεύονται να πληρώσουν για τις μαζικές δοκιμές του Covid^[17]. Ο οικονομικός πόνος γίνεται έντονα αισθητός από τους εργαζόμενους, ιδίως τους άτυπους εργαζόμενους, των οποίων ο βιοπορισμός και η απασχόληση είναι πιο ευάλωτα στα λοκντάουν.

Για τους νέους, το ποσοστό ανεργίας των νέων έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ τους τελευταίους μήνες, φτάνοντας σχεδόν το 20% μεταξύ των ατόμων ηλικίας 16 έως 24 ετών, ενώ οι νέοι απόφοιτοι κολεγίων αντιμετωπίζουν μια δεινή κατάσταση απασχόλησης^[18]. Αριθμός ρεκόρ εισέρχεται στην αγορά εργασίας κάθε χρόνο την ίδια ακριβώς στιγμή που οι θέσεις εργασίας συρρικνώνονται, με τις κορυφαίες εταιρείες τεχνολογίας της Κίνας να απολύουν τους υπαλλήλους τους αντί να προσλαμβάνουν^[19]. Αυτή η επισφάλεια έχει υποδαυλίσει το άγχος και την οργή μεταξύ των νέων επαγγελματιών και εργαζομένων.

Κάποιοι ήλπιζαν σε μια χαλάρωση του μηδενικού Covid μετά την εξασφάλιση της ηγεσίας από τον Σι στο 20ό Συνέδριο του Κόμματος. Η κυβέρνηση έσπειρε αυτή την αυταπάτη όταν εξέδωσε μια νέα κατευθυντήρια γραμμή 20 σημείων που χαλάρωσε τους περιορισμούς, αλλά δεν κατάφερε να εφαρμόσει μια νέα κατεύθυνση.

Μερικές τοπικές κυβερνήσεις, όπως η πρωτεύουσα της επαρχίας Χεμπέι, η Σιτζιαζουάνγκ, προχώρησαν περισσότερο, καταργώντας την υποχρεωτική διεξαγωγή τεστ και καταργώντας τα δωρεάν τεστ^[20]. Πολλοί κάτοικοι όμως αντιτάχθηκαν σε αυτό, και υπό την πίεση της τοπικής κυβέρνησης άλλαξε πορεία και επανέφερε τα δωρεάν τεστ. Και τώρα, με την έξαρση των κρουσμάτων να φτάνει στο υψηλότερο επίπεδο που έχει σημειωθεί ποτέ^[21], πάνω από 30.000 την ημέρα, η κυβέρνηση επέστρεψε στα λοκντάουν για να περιορίσει το Covid σε όλη τη χώρα.

Κατά συνέπεια, οι άνθρωποι χάνουν την πίστη τους στην ικανότητα της κυβέρνησης να αλλάξει, αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα και τον ορθολογισμό της πολιτικής της για μηδενικό Covid και είναι απρόθυμοι να ανεχθούν τις θυσίες που τους επιβάλλει. Τους προβληματίζει επίσης αυτό που φαίνεται να είναι μια αυθαίρετη και ανορθολογική εφαρμογή της πολιτικής.

Οι αποφάσεις για τον αποκλεισμό συγκεκριμένων κοινοτήτων και σπιτιών λαμβάνονται από τις επιμέρους δημοτικές, τοπικές αρχές, και συχνά είναι ανεξήγητες και δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Το τέλος των πολιτικών ψευδαισθήσεων, η οικονομική επισφάλεια και η παράλογη βαρβαρότητα του μηδενικού Covid συνδυάζονται για να συσσωρεύσουν μαζική απογοήτευση.

Μαζική αντίσταση χωρίς υποδομή διαφωνίας

Η μαζική απογοήτευση έχει εκραγεί σε διαμαρτυρία τις τελευταίες ημέρες. Η κινητοποίηση ήταν αξιοσημείωτη και έδωσε στους ανθρώπους την αυτοπεποίθηση να εκφράσουν την αυξανόμενη δυσαρέσκειά τους. Μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων ξεπέρασε τον φόβο της κυβερνητικής καταστολής και μοιράστηκε μηνύματα στο διαδίκτυο, κάτι που μετά τη διαμαρτυρία στη γέφυρα Σιτόνγκ οδήγησε στη λογοκρισία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης του κόσμου και στην αναστολή ή τη μόνιμη απαγόρευση των λογαριασμών τους. Τώρα ενθαρρυμένοι, οι άνθρωποι δημοσιεύουν και μοιράζονται σχόλια και βίντεο στο Weibo και το Wechat.

Ορισμένες από τις διαμαρτυρίες φαίνεται να έχουν εξαπλωθεί μέσω των κοινωνικών μέσων ή κρυπτογραφημένων εργαλείων επικοινωνίας, όπως το Telegram, αν και δεν είναι εύκολα προσβάσιμο στους περισσότερους ανθρώπους. Ωθούμενοι από θυμό και αγανάκτηση, οι άνθρωποι μαθαίνουν με κάποιο τρόπο για τις δράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και από στόμα σε στόμα και σπεύδουν να συμμετάσχουν σε αυτές.

Πολλές από τις διαμαρτυρίες έχουν γίνει σε πανεπιστημιουπόλεις καθώς και σε συγκροτήματα διαμερισμάτων. Αυτά τα δύο μέρη περιλαμβάνουν κοινόχρηστους χώρους, επιτρέποντας στους ανθρώπους να συντονίζουν τις δράσεις τους πιο εύκολα απ’ ό,τι στους δρόμους με συμμετέχοντες από όλη την πόλη. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει κανενός είδους κεντρική εθνική ηγεσία, και είναι απίθανο να προκύψει κάποια. Και παρόλο που υπάρχουν πολλά ενεργά άτομα, δεν φαίνεται επίσης να υπάρχει κάποια τοπική ηγεσία.

Αυτό δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Το κινεζικό κράτος όχι μόνο έχει απαγορεύσει όλα τα ανεξάρτητα πολιτικά κόμματα, αλλά έχει επίσης συνθλίψει τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και τους ειλικρινείς μεμονωμένους αντιφρονούντες. Έχει διαλύσει την υποδομή του κοινωνικού κινήματος που θα μπορούσε να καλέσει, να οργανώσει και να στηρίξει τον μαζικό αγώνα. Κανείς δεν μπορεί να ηγηθεί ή να μιλήσει εκ μέρους των διαδηλωτών.

Αλλά τα αιτήματα έχουν ήδη διατυπωθεί και αποκρυσταλλωθεί με σαφήνεια: αντίθεση στα λοκντάουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι το κίνημα είναι ενιαίο. Όπως σε κάθε μαζικό κίνημα και ειδικά σε ένα κίνημα χωρίς κεντρική ηγεσία, υπάρχουν πολλές κοινωνικές ομάδες με ενίοτε αλληλοεπικαλυπτόμενα και διαφορετικά αιτήματα που ποικίλλουν ανάλογα με την τάξη και την περιοχή.

Τα αιτήματα των εργατών της Foxconn επικεντρώθηκαν κυρίως σε αιτήματα για τον εργασιακό χώρο και δευτερευόντως στους περιορισμούς του Covid∙ οι διαδηλωτές στο Ουρούμτσι εξέφρασαν τα πιο ισχυρά, άμεσα αιτήματα για την άρση των περιορισμών λόγω Covid που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους∙ οι φοιτητές πανεπιστημίου δείχνουν αλληλεγγύη στους διαδηλωτές στο Ουρούμτσι, ενώ τα αιτήματά τους επικεντρώνονται στην απαίτηση για δημοκρατία, ελευθερία του λόγου, ελευθερία του Τύπου και κράτος δικαίου∙ και η λιγότερο αναφερόμενη και πολύ πιο διαδεδομένη είναι η τοπική, μικρής κλίμακας αντίσταση των κατοίκων που λαμβάνει χώρα μέσα σε συγκροτήματα διαμερισμάτων και κλειστές κοινότητες, η οποία επικεντρώνεται στη χαλάρωση των περιορισμών.

Ο χαρακτήρας των διαμαρτυριών δεν είναι επίσης ομοιόμορφος∙ κυμαίνονται από ειρηνικές έως ανοιχτές συγκρούσεις. Οι περισσότερες από αυτές εκφράζουν φιλελεύθερα αιτήματα που δεν είναι ριζοσπαστικά στις φιλελεύθερες δημοκρατίες αλλά είναι άκρως ανατρεπτικά σε ένα αυταρχικό κράτος. Και φέρουν μαζί τους προοδευτικά και εκδημοκρατικά αποτελέσματα.

Παρά την ετερογένεια αυτή, οι κινητοποιήσεις εκφράζουν μια κοινή αίσθηση ότι οι άνθρωποι αντιστέκονται στην απώλεια της αξιοπρέπειας και στην άρνηση της ικανότητάς τους να διαμορφώνουν την κρατική πολιτική που καθορίζει τη ζωή τους. Μοιράζονται την αίσθηση ότι διακυβεύεται η ίδια τους η ζωή.

Ο εθνικός χαρακτήρας της εξέγερσης είναι σημαντικό να τονιστεί. Οι διαμαρτυρίες τροφοδοτούν η μία την άλλη και δείχνουν αλληλεγγύη μεταξύ τους, ενθαρρύνοντας διαφορετικούς τομείς να αναλάβουν δράση. Επιπλέον, οι Κινέζοι φοιτητές του εξωτερικού και η ευρύτερη διασπορά έχουν επίσης κινητοποιηθεί στο Χονγκ Κονγκ, την Ταϊβάν, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία.

Το δίλημμα ενός αυταρχικού καθεστώτος που αντιμετωπίζει αντίσταση

Αντιμέτωπο με ένα εθνικό κύμα διαδηλώσεων, το κινεζικό κράτος βρίσκεται στο κλασικό δίλημμα ενός αυταρχικού καθεστώτος. Η παραχώρηση και η χαλάρωση των μέτρων μηδενικού Covid κινδυνεύει να επιβεβαιώσει ότι η διαμαρτυρία έχει αποτέλεσμα και να ενθαρρύνει άλλους να οργανωθούν και να αγωνιστούν για τα αιτήματά τους. Αλλά η μη παραχώρηση μπορεί να οδηγήσει τους διαδηλωτές να κλιμακώσουν τον αγώνα τους και να καλέσουν και άλλους να συμμετάσχουν.

Τα τελευταία χρόνια, το κινεζικό κράτος κατάφερε να διατηρήσει ένα είδος ισορροπίας, συνδυάζοντας την καταστολή και την υποχωρητικότητα για να διαχειριστεί και να περιορίσει τις κοινωνικές συγκρούσεις. Αλλά δεν έχει αντιμετωπίσει ποτέ ένα κίνημα διαμαρτυρίας τέτοιας κλίμακας.

Καθώς οι διαδηλώσεις εξαπλώνονται και ριζοσπαστικοποιούνται, με ορισμένες να υιοθετούν ρητά συνθήματα κατά της κυβέρνησης και του κόμματος, όπως «Κάτω το ΚΚΚ» και «Κάτω ο Σι Τζινπίνγκ», η πιθανότητα κρατικής καταστολής αυξάνεται εκθετικά. Ταυτόχρονα, δεν είναι αδιανόητο ότι ένας συνδυασμός επιλεκτικής καταστολής και περιορισμένων παραχωρήσεων στους περιορισμούς του Covid θα μπορούσε να σταματήσει τις κινητοποιήσεις. Αυτό ήταν ένα μοτίβο στο παρελθόν με τις διαδηλώσεις στις πόλεις να διαλύονται εξίσου γρήγορα όσο γρήγορα συγκεντρώνονταν.

Ωστόσο, ακόμη και αν το κράτος καταφέρει να περιορίσει τις διαδηλώσεις, το πρόβλημα που μας έφερε εδώ αρχικά παραμένει. Η Κίνα δεν είναι πιθανότατα έτοιμη να εγκαταλείψει τον μηδενικό Covid^[22]. Κάτι τέτοιο –χωρίς ένα αποδεκτό, μαζικό σύστημα εμβολιασμού– θα οδηγούσε σε μαζική εξάπλωση του ιού μέσω ενός πληθυσμού που είτε έχει κάνει αναποτελεσματικούς εμβολιασμούς με κινεζικά εμβόλια είτε παραμένει ανεμβολίαστος, ιδίως οι ηλικιωμένοι^[23].

Μια τέτοια επιδημία θα κατέκλυζε τα νοσοκομεία και ακόμη και ένα χαμηλό ποσοστό θανάτων θα οδηγούσε, σε μια χώρα 1,4 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, σε πρωτοφανείς μαζικούς θανάτους. Μια μοντελοποίηση από Κινέζους επιστήμονες εκτιμά ότι με το σημερινό επίπεδο εμβολιασμού και νοσοκομειακής διαθεσιμότητας, το άνοιγμα μπορεί να οδηγήσει σε 1,55 εκατομμύρια θανάτους^[24].

Μια τέτοια καταστροφή θα μπορούσε να προκαλέσει μια ακόμη χειρότερη κρίση νομιμοποίησης για το κινεζικό κράτος, η οποία πιθανότατα αποτέλεσε μέρος του υπολογισμού του για τη διατήρηση του μηδενικού Covid. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι χωρίς επαρκές εμβόλιο και επαρκή μέτρα υγειονομικής περίθαλψης, οι σκληροί περιορισμοί του Covid έσωσαν ζωές στην Κίνα.

Το άνοιγμα δεν αποτελεί επιλογή χωρίς μαζικές επενδύσεις στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και τον εμβολιασμό των ηλικιωμένων. Πολλοί αναλυτές έχουν αναρωτηθεί γιατί δεν έχει γίνει αυτό. Για να γίνει αυτό τώρα, ωστόσο, θα χρειαστεί χρόνος, κάτι που οι διαδηλωτές μπορεί να μην ανεχθούν.

Το κόμμα είναι τόσο αδιαφανές που δεν έχουμε ιδέα για το τι είναι πιθανό να κάνει. Η πρόσφατα αναδιαμορφωμένη ηγεσία που είναι φορτωμένη με πιστούς του Σι δεν δείχνει κανένα σημάδι διχασμού, οπότε είναι αμφίβολο ότι θα υπάρξει διάσπαση του κόμματος και ανοιχτή συζήτηση μεταξύ των παρατάξεων δημοσίως.

Όποια και αν είναι η άμεση έκβαση των διαδηλώσεων, οι απλοί άνθρωποι στην Κίνα ριζοσπαστικοποιούνται από αυτή την εμπειρία και πολλοί έχουν αυτοοργανωθεί. Αυτό έχει αυξήσει κατακόρυφα τη μαζική συνείδηση και η εμπειρία του αγώνα για δικαιοσύνη θα τους μείνει, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Αυτό αποτελεί καλό οιωνό για το μέλλον.

Τις επόμενες ημέρες, η Δεξιά στις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις του κόσμου μπορεί κάλλιστα να εκμεταλλευτεί την εξέγερση από τα κάτω για να δικαιολογήσει επιθέσεις στην Κίνα. Αλλά η αλληλεγγύη μας προς τους ανθρώπους που διαμαρτύρονται και των οποίων τα αιτήματα έχουν τις ρίζες τους σε συγκεκριμένες, βιωμένες εμπειρίες δεν πρέπει ποτέ να κλονιστεί.

Η υποστήριξη των ανθρώπων που διαμαρτύρονται από τα κάτω δεν θα κλιμακώσει την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ αυτοκρατορική σύγκρουση με την Κίνα. Στην πραγματικότητα, η λαϊκή μας αλληλεγγύη πέρα από τα σύνορα είναι ο καλύτερος τρόπος για να αμβλύνουμε τις εντάσεις και να οικοδομήσουμε έναν κοινό διεθνή αγώνα για δικαιοσύνη, ισότητα και δημοκρατία, τα οποία απειλούνται από τους ηγέτες μας σε όλο τον κόσμο.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Yun Dong, “The Uprising in China”, Spectre, 30 Νοεμβρίου 2022, https://spectrejournal.com/uprising-against-lockdowns-and-precarity-in-china/. Αναδημοσίευση: International Viewpoint, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article7897.

Σημειώσεις

^[1] Chang Che and Amy Chang Chien, “Protest in Xinjiang Against Lockdown After Fire Kills 10”, The New York Times, 25 Νοεμβρίου 2022, https://www.nytimes.com/2022/11/25/world/asia/china-fire.html.

^[2] “China’s Xi secures third term, stacks leadership team with allies”, Al Jazeera, 23 Οκτωβρίου 2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/10/23/xi-jinping-secures-historic-third-term-as-chinas-leader.

^[3] Ryan Woo, “Fearing COVID, workers flee from Foxconn's vast Chinese iPhone plant”, Reuters, 31 Οκτωβρίου 2022, https://www.reuters.com/world/china/fearing-covid-workers-flee-foxconns-vast-chinese-iphone-plant-2022-10-31/.

^[4] Eli Friedman, “Foxconn’s Great Escape”, Asian Labour Review, 8 Νοεμβρίου 2022, https://labourreview.org/foxconns-great-escape/.

^[5] “Lu Yuyu and Li Tingyu and the Changing Candence of Class Struggle in China”, Picking Quarrels, https://chuangcn.org/journal/two/picking-quarrels/.

^[6] Will Freeman, “The accuracy of China’s ‘mass incidents’”, Financial Times, 2 Μαρτίου 2010, https://www.ft.com/content/9ee6fa64-25b5-11df-9bd3-00144feab49a.

^[7] Andrew Jacobs and Chris Buckley, “China Targeting Rights Lawyers in a Crackdown”, The New York Times, 22 Ιουλίου 2015, https://www.nytimes.com/2015/07/23/world/asia/china-crackdown-human-rights-lawyers.html.

^[8] Eleanor Olcott, “China’s demographic crisis looms over Xi Jinping’s third term”, Financial Times, 3 Οκτωβρίου 2022, https://www.ft.com/content/199c92ca-4f1e-4898-9152-d021936f6ab4.

^[9] Chestnut, Geometry, Honey Bullet, Useless, K, Ng, Ноября and Jellyfishon, “Mutual aid and the rebuilding of Chinese society—Part 1”, Lausan 流傘, 7 Ιουλίου 2020, https://lausancollective.com/2020/mutual-aid-and-the-rebuilding-of-chinese-society-part-1/.

^[10] Luna Sun, “27 dead, 20 injured in China after bus taking people to Covid-19 quarantine crashes”, South China Morning Post, 18 Σεπτεμβρίου 2022, https://www.scmp.com/news/china/politics/article/3192938/27-dead-20-injured-china-covid-bus-highway-crash.

^[11] Luna Sun, “China’s zero-Covid policy sparks outcry again as woman, 55, dies in locked down Inner Mongolia compound”, South China Morning Post, 6 Νοεμβρίου 2022, https://www.scmp.com/news/china/science/article/3198631/chinas-zero-covid-policy-sparks-outcry-again-woman-55-dies-locked-down-inner-mongolia-compound.

^[12] Daniel Ren, “Coronavirus: Shanghai extends standstill order to April 26, doubling down on city’s ‘societal zero-Covid’ pursuit to track every Omicron case”, South China Morning Post, 22 Απριλίου 2022, https://www.scmp.com/business/china-business/article/3175131/coronavirus-shanghai-extends-standstill-order-april-26.

^[13] “China zero Covid: Violent protests in Guangzhou put curbs under strain”, BBC, 15 Νοεμβρίου 2022, https://www.bbc.com/news/world-asia-china-63633109.

^[14] “China Covid: Anger at reports baby died due to delayed treatment”, BBC, 18 Νοεμβρίου, https://www.bbc.com/news/world-asia-china-63663963.

^[15] Ruo Yan, “Courage at Sitong Bridge”, Tempest, 24 Οκτωβρίου 2022, https://www.tempestmag.org/2022/10/courage-at-sitong-bridge/.

^[16] Ellen Zhang, “China’s economy loses momentum as COVID curbs hit factories, consumers”, Reuters, 15 Νοεμβρίου 2022, https://www.reuters.com/world/china/chinas-factory-output-retail-sales-miss-forecasts-economy-losing-steam-2022-11-15/.

^[17] Sun Yu and Edward White, “China’s coronavirus test providers hit by payments crunch”, Financial Times, 16 Νοεμβρίου 2022, https://www.ft.com/content/2e3f9397-6745-45a1-ae7b-a1a6f7d7aed4.

^[18] “China’s Record Graduates to Pressure Youth Jobs Market in 2023”, Bloomberg, 16 Νοεμβρίου 2022, https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-11-16/china-s-record-graduates-to-pressure-youth-jobs-market-in-2023#xj4y7vzkg?leadSource=uverify%20wall.

^[19] Viola Zhou, “The dream is over for China’s tech workers”, Rest of World, 12 Ιουλίου 2022, https://restofworld.org/2022/china-tech-layoffs/#:~:text=China's%20biggest%20tech%20companies%2C%20including,thousands%20of%20workers%20this%20year.

^[20] Xinlu Liang, “China’s changes to Covid-19 controls get mixed reaction as new cases stoke fears”, South China Morning Post, 16 Νοεμβρίου 2022, https://www.scmp.com/news/china/politics/article/3199705/chinas-changes-covid-19-controls-get-mixed-reaction-new-cases-stoke-fears.

^[21] “China Covid: Record number of cases as virus surges nationwide”, BBC, https://www.bbc.com/news/world-asia-china-63739617.

^[22] Edward White, Qianer Liu and Eleanor Olcott, “‘We’re not ready’: threat of Covid exit wave stymies China’s reopening”, Financial Times, 18 Νοεμβρίου 2022, https://www.ft.com/content/392a603d-5f6f-4270-bec2-41e5da69cc67.

^[23] Salina Li, “Vaccination key to relaxing Covid-19 controls in China: pandemic expert”, South China Morning Post, 7 Οκτωβρίου 2022, https://www.scmp.com/news/china/science/article/3195166/vaccination-key-relaxing-covid-19-controls-china-pandemic-expert.

^[24] Jun Cai, Xiaowei Deng, Juan Yang, Kaiyuan Sun, Hengcong Liu, Zhiyuan Chen, Cheng Peng, Xinhua Chen, Qianhui Wu, Junyi Zou, Ruijia Sun, Wen Zheng, Zeyao Zhao, Wanying Lu, Yuxia Liang, Xiaoyu Zhou, Marco Ajelli & Hongjie Yu, “Modeling transmission of SARS-CoV-2 Omicron in China”, Nature, 10 Μαΐου 2022, https://www.nature.com/articles/s41591-022-01855-7.