Muzan Alneel

Ένας επαναστατικός τρόπος άσκησης πολιτικής διαμορφώνεται στο Σουδάν

Τέσσερις μήνες μετά την ιστορική λαϊκή εξέγερση στο Σουδάν τον Δεκέμβριο του 2018 και την κυβερνητική καταστολή που ακολούθησε, ο στρατός καθαίρεσε τον επί σειρά ετών δικτάτορα Ομάρ αλ Μπασίρ. Οι πολιτικές και οι στρατιωτικές δυνάμεις κυβέρνησαν στη συνέχεια σε συνεργασία, με τους δημοκρατικούς τομείς να πιέζουν για μια αμιγώς πολιτική κυβέρνηση. Αλλά στη συνέχεια, στις 25 Οκτωβρίου 2021, ο στρατός πραγματοποίησε νέο πραξικόπημα. Η λαϊκή πίεση ανάγκασε τον στρατό να υποχωρήσει και ανακοινώθηκε μια συμφωνία για την αποκατάσταση της συνεργασίας μεταξύ στρατιωτικών και πολιτών. Η συμφωνία απορρίφθηκε κατά πλειοψηφία από τους διαδηλωτές και το ευρύτερο κοινό στο Σουδάν, αλλά βρήκε συντριπτική υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα. Η απόρριψη από τον σουδανικό λαό οποιασδήποτε μορφής στρατιωτικής διακυβέρνησης συνάντησε συγκαταβατικές δηλώσεις διεθνών διπλωματών, όπως η «έκκληση του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ στην κοινή λογική»^[1], καθώς υποστήριξε την παραμονή των στρατιωτικών στρατηγών στην εξουσία.

Η συνέχιση των διαδηλώσεων κατέστησε τη συμφωνία αυτή άχρηστη και ο πρωθυπουργός που την υπέγραψε ανακοίνωσε την παραίτησή του και εγκατέλειψε τη χώρα. Η συμφωνία απέτυχε, όπως και πολλές άλλες απόπειρες νομιμοποίησης της στρατιωτικής διακυβέρνησης στο Σουδάν, οι οποίες περιβλήθηκαν με διαφορετικά ονόματα και με διαφορετικούς εθνικούς και διεθνείς υποστηρικτές. Περισσότερο από ένα χρόνο μετά το πραξικόπημα, οι στρατηγοί του στρατού δεν έχουν ακόμη σχηματίσει κυβέρνηση και οι διαδηλωτές βρίσκονται στους δρόμους φωνάζοντας ενάντια στο πραξικόπημα σχεδόν καθημερινά σε όλη τη χώρα. Το μέτωπο αντίστασης διατηρήθηκε και ενισχύθηκε από νέους πολιτικούς παράγοντες, οι οποίοι δεσμεύτηκαν σε έναν επαναστατικό τρόπο άσκησης πολιτικής και παρέχουν καθημερινά αποδείξεις ότι ο δικός τους τρόπος, και όχι ο τρόπος των παρασκηνιακών ελιτίστικων συμφωνιών, είναι ο δρόμος για την υλοποίηση του συνθήματος της επανάστασης: ελευθερία, ειρήνη και δικαιοσύνη. Η εξέλιξη του σουδανικού μετώπου αντίστασης τα τελευταία χρόνια αξίζει σοβαρής προσοχής και υποστήριξης. Παρέχει κρίσιμα διδάγματα σε έναν κόσμο όπου τα ζητήματα της επανάστασης αναδεικνύονται καθημερινά.

Τέσσερα χρόνια αναδιαμόρφωσης του Σουδάν

Το 2022 ήταν το τέταρτο έτος της Σουδανικής Δεκεμβριανής Επανάστασης, η οποία ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2018 λόγω των άσχημων οικονομικών συνθηκών και κατάφερε να αναγκάσει τους στρατηγούς του στρατού να ανατρέψουν τον Απρίλιο του 2019 τον ηγέτη τους και πρόεδρο της χώρας για σχεδόν 30 χρόνια. Αυτό που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2018 ως αυθόρμητες διαμαρτυρίες πολιτών που εξοργίστηκαν από τις αυξήσεις των τιμών, εξελίχθηκε σιγά σιγά σε πιο δομημένες μορφές. Για μερικές εβδομάδες στις αρχές του μήνα, οι διαδηλώσεις γίνονταν τις Παρασκευές, ακολουθώντας το πρότυπο της «αραβικής άνοιξης». Ακολούθησε η μεγαλειώδης είσοδος της Ένωσης Σουδανών Επαγγελματιών (ΕΣΕ) στο προσκήνιο. Η νεοανακοινωθείσα ένωση παραπλήσιων σωματείων εργαζομένων με λευκά κολάρα (γιατροί, μηχανικοί και άλλοι) ανέλαβε την ηγεσία των διαδηλώσεων και ανακοίνωσε εβδομαδιαία προγράμματα, τα οποία ακολούθησαν χιλιάδες άνθρωποι σε όλο το Σουδάν. Αντιμέτωπη με τη βιαιότητα των κρατικών μηχανισμών βίας, τις δολοφονίες διαδηλωτών και τις βίαιες διαλύσεις ειρηνικών διαδηλώσεων, η ΕΣΕ κάλεσε σε σχηματισμό επιτροπών αντίστασης (ΕΑ) στις γειτονιές. Οι επιτροπές αυτές επρόκειτο να έχουν την ευθύνη της κινητοποίησης και του σχεδιασμού των διαδηλώσεων στις γειτονιές τους, σε μια προσπάθεια να αποκεντρωθούν οι διαδηλώσεις και να ελαχιστοποιηθεί η δυνατότητα των δυνάμεων ασφαλείας να τις καταστείλουν όλες. Οι επιτροπές ήταν μια έννοια με την οποία το σουδανικό μέτωπο αντίστασης είχε πειραματιστεί τις προηγούμενες δεκαετίες, αλλά η ευρεία χρήση τους μετά το κάλεσμα της ΕΣΕ ήταν πρωτοφανής.

Οι διαδηλώσεις δυνάμωσαν τους επόμενους μήνες και οι κρατικές δυνάμεις αγωνίστηκαν να διατηρήσουν τον έλεγχο. Η ανακοίνωση των νόμων έκτακτης ανάγκης και της εθνικής απαγόρευσης κυκλοφορίας στα μέσα Φεβρουαρίου 2019 ενέπνευσε αυτό που μπορεί να περιγραφεί μόνο ως φεστιβάλ δρόμου, το οποίο ξεκίνησε πριν καν τελειώσει την ομιλία του ο σύντομα εκδιωχθείς πρόεδρος. Ήταν σαφές ότι ο κόσμος δεν θα έφευγε σύντομα από τους δρόμους. Τους ίδιους μήνες, η ΕΣΕ εξέδωσε τον Καταστατικό Χάρτη της Ελευθερίας και της Αλλαγής, τον οποίο υπέγραψαν η ΕΣΕ και οι μεγαλύτερες πολιτικές συμμαχίες της χώρας, οι οποίες έγιναν τότε γνωστές ως Δυνάμεις του Καταστατικού Χάρτη της Ελευθερίας και της Αλλαγής (ΔΕΑ). Καθώς οι διαμαρτυρίες συνεχίζονταν, η ΕΣΕ κάλεσε σε πορείες εκατομμυρίων ανθρώπων προς τα στρατιωτικά επιτελεία σε όλη τη χώρα, οι οποίες θα πραγματοποιούνταν στις 6 Απριλίου 2019. Εκείνη την ημέρα, αυτό που ξεκίνησε ως πορείες εκατομμυρίων μετατράπηκε σε καθιστικές διαμαρτυρίες γύρω από το στρατιωτικό αρχηγείο και σε λιγότερο από μία εβδομάδα το Στρατιωτικό Συμβούλιο ανακοίνωσε ότι αναλαμβάνει την εξουσία στο Σουδάν. Ωστόσο, οι διαδηλωτές δεν έμειναν ικανοποιημένοι από όσα προσέφερε το Στρατιωτικό Συμβούλιο, και αυτό εκφράστηκε με μια λέξη που έγινε η πιο επαναλαμβανόμενη σε συνθήματα και συζητήσεις σε όλη τη χώρα για τους επόμενους μήνες και χρόνια: Μαντανίγια (πολιτική διακυβέρνηση). Οι διαδηλωτές έδειξαν την επιθυμία τους για μια πλήρως πολιτική κυβέρνηση διατηρώντας τις καθιστικές διαμαρτυρίες τους, με περισσότερες διαδηλώσεις που ανακοίνωναν τις καθιστικές διαμαρτυρίες σε κάθε πόλη ως προορισμό τους και αντιμετωπίζοντας βίαιες επιθέσεις από τις δυνάμεις ασφαλείας στις καθιστικές διαμαρτυρίες.

Η επιτυχία και η ανάπτυξη του μετώπου αντίστασης κορυφώθηκε με μια διήμερη απεργία στα τέλη Μαΐου 2019, η οποία ακινητοποίησε ολόκληρη τη χώρα. Η απεργία, η οποία έκλεισε αγορές, σχολεία, λιμάνια, αεροδρόμια, ακόμη και χώρους παραγωγής πετρελαίου, πρόβαλε το σύνθημα «Μαντανίγια 100%» (100% πολιτική διακυβέρνηση). Το σύνθημα αυτό ήταν η λαϊκή απάντηση στις προτάσεις για τον διαμοιρασμό της εξουσίας που προέκυπταν από τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των ΔΕΑ και του Στρατιωτικού Συμβουλίου. Τέσσερις μόλις ημέρες μετά τη λήξη της απεργίας, τις πρώτες πρωινές ώρες της 3ης Ιουνίου 2019, οι δυνάμεις ασφαλείας επιτέθηκαν σε ειρηνικές καθιστικές διαμαρτυρίες σε 14 πόλεις σε όλο το Σουδάν, συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσας. Οι δυνάμεις ασφαλείας σκότωσαν περισσότερους από εκατό ανθρώπους μόνο εκείνη την ημέρα, ενώ τα πτώματα πολλών θυμάτων δέθηκαν σε τούβλα και πετάχτηκαν στον Νείλο. Δεκάδες βιάστηκαν και εκατοντάδες εξακολουθούν να αγνοούνται μέχρι σήμερα. Η κτηνωδία είχε σχεδιαστεί για να πυροδοτήσει το φόβο στον σουδανικό πληθυσμό και να καθιερώσει τον πλήρη στρατιωτικό έλεγχο. Ωστόσο, αντ’ αυτού πυροδότησε περισσότερη αντίσταση, και παρά την πλήρη εθνική διακοπή του διαδικτύου για περισσότερο από ένα μήνα μετά τη σφαγή της 3ης Ιουνίου, οι ΕΑ εργάστηκαν και επικοινωνούσαν επί τόπου, κινητοποιώντας διαδηλώσεις και οργανώνοντας άλλη μια πορεία εκατομμυρίων. Η επιτυχία της πορείας ήταν αδιαμφισβήτητη, το ίδιο και η δημόσια απόρριψη της στρατιωτικής διακυβέρνησης.

Σε σαφή αντίθεση με την κοινή γνώμη, οι ΔΕΑ επέλεξαν να αρχίσουν εκ νέου διαπραγματεύσεις με τον στρατό. Το αποτέλεσμα ήταν να υπογραφεί συμφωνία κατανομής της εξουσίας μεταξύ των δύο πλευρών και να διοριστεί τον Αύγουστο μια νέα μεταβατική κυβέρνηση. Παρόλο που οι ΔΕΑ αγωνίστηκαν να πείσουν τον σουδανικό πληθυσμό ότι αυτή η συμφωνία θα μπορούσε να οδηγήσει στην επίτευξη των αιτημάτων της επανάστασης, επικαλούμενοι ως κύρια αιτιολόγηση το «να σταματήσει η αιματοχυσία», η κοινή γνώμη ήταν επιφυλακτική. Παρ’ όλα αυτά, το σχήμα εγκωμιάστηκε ευρέως από τους διεθνείς παράγοντες, από τις περιφερειακές έως τις δυτικές κυβερνήσεις και θεσμούς. Οι ίδιοι αυτοί παράγοντες συνέχισαν να εγκωμιάζουν τη μεταβατική κυβέρνηση τα επόμενα δύο χρόνια, ακόμη και όταν οι οικονομικές πολιτικές της αντέγραφαν τις πολιτικές του προηγούμενου καθεστώτος, οι οποίες είχαν προκαλέσει αρχικά τις διαδηλώσεις.

Το έτος 2020 ήταν πλούσιο σε οικονομικές συζητήσεις στο Σουδάν, καθώς η κυβέρνηση πίεζε για την εφαρμογή της οικονομικής φιλελευθεροποίησης και ελαχιστοποιούσε τον ρόλο του κράτους στην παροχή υπηρεσιών προς τους πολίτες του. Αυτό το έτος έφερε επίσης στο Σουδάν μια νέα ειρηνευτική συμφωνία, όχι διαφορετική από αυτές που είχε υπογράψει το προηγούμενο καθεστώς, δίνοντας κάποιες κυβερνητικές θέσεις στους ηγέτες της ένοπλης αντίστασης, αλλά επιφέροντας ελάχιστες αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων στις περιοχές των συγκρούσεων. Οι περισσότερες από αυτές τις ανανεωμένες παλιές πολιτικές ψηφίστηκαν με την υποστήριξη πολιτικών μηνυμάτων που χαρακτήριζαν οποιαδήποτε κριτική της μεταβατικής κυβέρνησης ως πράξη υποστήριξης του ανατραπέντος καθεστώτος.

Το 2021, καθώς η οικονομική πραγματικότητα επιδεινωνόταν και ο πληθωρισμός ξεπερνούσε το 300%, κλιμακώνονταν και οι εντάσεις μεταξύ των κυβερνητικών εταίρων. Οι διαφωνίες τους δεν σχετίζονταν με τη δεινή πραγματικότητα του λαού ή την αποτυχία των εταίρων να παράσχουν τις βασικές ανάγκες του πληθυσμού, αλλά αφορούσαν τους κυβερνητικούς διορισμούς, την κατανομή των υπουργείων και άλλες τεχνικές λεπτομέρειες. Το πραξικόπημα που πραγματοποιήθηκε στα τέλη εκείνου του έτους δεν αποτέλεσε έκπληξη ούτε για το ευρύ κοινό του Σουδάν ούτε για τις ΕΑ. Οι διαδηλώσεις που ξεκίνησαν ως άμεση αντίδραση στην είδηση του πραξικοπήματος τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Οκτωβρίου 2021, καθοδηγήθηκαν και οργανώθηκαν στη συνέχεια από τις ΕΑ. Μέχρι τότε, η εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στην ΕΣΕ και τις ΔΕΑ είχε μειωθεί σημαντικά. Οι επιτροπές είχαν την εμπιστοσύνη του κοινού: Είχαν περάσει τα προηγούμενα δύο χρόνια υποστηρίζοντας τους κατοίκους των γειτονιών τους καθώς αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες, οργανώνοντας τη διανομή ψωμιού και καυσίμων και ξεκινώντας τη συντήρηση των δημόσιων υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, ενώ παράλληλα ηγούνταν των διαδηλώσεων κατά της απομάκρυνσης της κυβέρνησης από τα αιτήματα της επανάστασης και της έλλειψης δικαιοσύνης για τους μάρτυρες που σκοτώθηκαν από τον στρατό κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Οι ΕΑ είχαν αναλάβει αυτά τα καθήκοντα, ενώ διατύπωναν προσεκτικά κάθε σύνθημα και αίτημα για να αποφύγουν να χαρακτηριστούν ως εχθροί της «κυβέρνησης της επανάστασης» και υποστηρικτές του ανατραπέντος καθεστώτος. Η εμπειρία, η ικανότητα και η εμπιστοσύνη που απέκτησαν οι ΕΑ σε αυτά τα δύο χρόνια βοήθησαν την ανάδειξή τους στην ηγεσία του μετώπου αντίστασης.

Κατά το έτος που μεσολάβησε από το πραξικόπημα, οι ΕΑ ανακοίνωσαν τουλάχιστον μία μεγάλη διαδήλωση την εβδομάδα, και αυτό δεν περιλαμβάνει τις μικρότερες διαδηλώσεις στις γειτονιές. Ανακοίνωσαν το σύνθημα των Τριών Ούτε: «Ούτε διαπραγμάτευση, ούτε συνεργασία, ούτε νομιμοποίηση του στρατού»^[2]. Το έργο των επιτροπών συνεχίζει να διαταράσσει τις προσπάθειες της εθνικής ελίτ και της διεθνούς κοινότητας να επιβάλουν την επιστροφή στη συνεργασία στρατιωτικών και πολιτών. Η ελίτ βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν νέο τρόπο άσκησης πολιτικής στο Σουδάν, ο οποίος διαμορφώνεται κυρίως από τις επιτροπές ΕΑ. Τα διδάγματα αυτής της εμπειρίας αξίζουν προσοχής και προσεκτικής μελέτης από όσους αντιλαμβάνονται την ανάγκη επαναστατικής αλλαγής.

Η αστική τάξη δεν θα ηγηθεί της επανάστασης

Μια επανάσταση που θα φέρει τα αποτελέσματα για τους εργαζόμενους δεν θα πραγματοποιηθεί υπό την ηγεσία μιας τάξης με συμφέροντα που έρχονται σε αντίθεση με εκείνα των εργαζομένων∙ η αστική τάξη δεν μπορεί και δεν θα ηγηθεί της επανάστασης. Αν και πρόκειται για μια αυτονόητη δήλωση, η έκφρασή της στην πραγματικότητα μπορεί να συνοδεύεται από θόρυβο που διαταράσσει το προφανές γεγονός και γι’ αυτό αξίζει να μελετηθεί.

Ο σχηματισμός των ΔΕΑ αντιμετώπισε δημόσια αμφισβήτηση από τις πρώτες μέρες της λειτουργίας του. Η νέα συμμαχία παλαιών δυνάμεων περιελάμβανε τα κλασικά αστικά κόμματα που έλεγχαν την πολιτική σκηνή του Σουδάν μετά την ανεξαρτησία του, ανάμεσά τους τα παλιά θρησκευτικά κόμματα, τα νεότερα φιλελεύθερα και το Σουδανικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Πολλά από αυτά είχαν συμμετάσχει στις κυβερνήσεις του προηγούμενου καθεστώτος ή είχαν υπογράψει συμμαχίες μαζί τους σε διάφορες περιόδους. Κάποιοι απαρνήθηκαν την έννοια της επανάστασης λίγους μήνες πριν από την πρώτη διαδήλωση και τάσσονταν υπέρ της συμμετοχής σε άλλες στημένες εκλογές που ελέγχονταν από το καθεστώς. Η ανησυχία του κοινού ήταν κατανοητή. Ωστόσο, η θέση που πήρε η πλειοψηφία της αντίστασης απέναντι στις ΔΕΑ συνοψίζεται καλύτερα σε μια φράση που έγινε viral με αφορμή την είδηση ότι ένας από τους θρησκευτικούς ηγέτες συμμετείχε αυτοπροσώπως σε μια διαδήλωση. Το μέτωπο της αντίστασης που δεν είχε ακόμη οργανωθεί απάντησε: «Είναι ευπρόσδεκτος ως σύντροφος, όχι ως ηγέτης». Οι τίτλοι ηγεσίας απονεμήθηκαν από το κοινό στην ΕΣΕ.

Ο Καταστατικός Χάρτης της Ελευθερίας και της Αλλαγής, που εκδόθηκε από την ΕΣΕ και δημοσιεύθηκε με τις υπογραφές αυτών που έγιναν γνωστοί ως ΔΕΑ, έτυχε θετικής υποδοχής. Ξεκινούσε με την έκκληση για την ανατροπή του υπάρχοντος καθεστώτος και τον διορισμό μιας μεταβατικής κυβέρνησης με καθορισμένες προτεραιότητες. Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ανάγνωση του χάρτη αποκαλύπτει τις αντιφάσεις του. Για παράδειγμα, το σημείο που σχετίζεται με τον τερματισμό του πολέμου κλείνει τονίζοντας τη διατήρηση του υφιστάμενου συστήματος ιδιοκτησίας της γης. Αυτό ελαχιστοποιεί την πιθανότητα αποτελεσματικής αναδιανομής του πλούτου και της γης προς όφελος της πλειοψηφίας, μια αναδιανομή που έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα της υπάρχουσας ελίτ. Οι συντάκτες του χάρτη αποκάλυψαν την ευθυγράμμισή τους με τα συμφέροντα της ελίτ σε αυτό το θέμα και σε πολλά άλλα κατά τους μήνες που ακολούθησαν. Μόλις οι επίσημοι εκπρόσωποι των ΔΕΑ άρχισαν να εμφανίζονται στα κυρίαρχα περιφερειακά μέσα ενημέρωσης, έντυσαν τη λαϊκή οργή με την ηθική της αστικής τάξης και συχνά προσβάλλονταν από κάθε ένδειξη ότι η σουδανική επανάσταση πυροδοτήθηκε από τη φτώχεια ή την πείνα. Χρησιμοποιούσαν φράσεις όπως «επανάσταση της συνείδησης» και επέμεναν ότι τα αιτήματα των διαδηλωτών ήταν η δημοκρατία και η ελευθερία, όχι το προσιτό φαγητό και ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο. Αυτές οι φράσεις χρησιμοποιήθηκαν αργότερα και από τη μεταβατική κυβέρνηση ως δικαιολογία για την απαξίωση των οικονομικών ζητημάτων. Η δημοκρατία είναι σε κίνδυνο και η μετάβαση πρέπει να προστατευτεί με κάθε κόστος.

Η αποθέωση των δυτικών εγκωμίων και των επισκέψεων που έγιναν στην κυβέρνηση, η έμφαση στην αξιοπρέπεια και τον αγγλόφωνο πρωθυπουργό ως μεγάλο κέρδος της επανάστασης και η χρήση της «δύσκολης κληρονομιάς» του παλιού καθεστώτος ως δικαιολογία ήταν μεταξύ των πολλών εργαλείων που χρησιμοποιήθηκαν για να θολώσουν την πραγματικότητα των συνεχών παρεκκλίσεων από τις προτεραιότητες της επανάστασης και την ευθυγράμμιση της κυβέρνησης με τα συμφέροντα των πλουσίων. Η επιτυχία αυτών των επικοινωνιακών εργαλείων στην χαλιναγώγηση του κοινού αναδεικνύει το κενό που αφήνει η έλλειψη ενός επαναστατικού κόμματος προς το παρόν στο Σουδάν. Είναι από τα σημαντικότερα καθήκοντα ενός επαναστατικού κόμματος να συσσωρεύει επαναστατική γνώση και να αποσαφηνίζει περαιτέρω τις αντιθέσεις των συμφερόντων των καταπιεσμένων και των καταπιεστών τους.

Κάποιος που πιστεύει ότι τα ονόματα των πολιτικών κομμάτων αντιπροσωπεύουν τις πραγματικές τους αξίες, θα μπορούσε να φανταστεί ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα του Σουδάν (ΚΚΣ) θα αναλάμβανε το ρόλο του επαναστατικού κόμματος. Το ΚΚΣ ήταν ιδρυτικό μέλος των ΔΕΑ, μιας συμμαχίας θρησκευτικών και φιλελεύθερων κομμάτων. Και για μήνες μετά τη δημιουργία αυτής της συμμαχίας στις αρχές του 2019, οι δηλώσεις και οι θέσεις των ΔΕΑ διέφεραν ως προς το επίπεδο ανοχής τους στις ιδέες για συνεργασίες με τον στρατό. Οι δηλώσεις του ΚΚΣ συχνά καταδίκαζαν τέτοιες θέσεις και μερικές φορές αποκάλυπταν λεπτομέρειες της διαδικασίας διαπραγμάτευσης. Αυτή η θέση του ΚΚΣ, που εντάσσεται σε μια συμμαχία με την αστική τάξη και καταδικάζει τις αστικές θέσεις της, ευθυγραμμίζεται με τη φιλοσοφία που υιοθετεί το ΚΚΣ που υποστηρίζει μια συμμαχία με τους «εθνικούς» καπιταλιστές. Αντί να αποσαφηνίσει τις αντιφάσεις μεταξύ των συμφερόντων των κομμάτων των ΔΕΑ και των συμφερόντων του λαού, το ΚΚΣ προσχώρησε στη συμμαχία, την προώθησε και θεωρητικοποίησε έναν δρόμο για τον τερματισμό της καταπίεσης που περιλάμβανε συμμαχίες με τους καταπιεστές. Οι λογικές και ιστορικές αποδείξεις ότι οι συμμαχίες με την αστική τάξη προωθούν μόνο τα συμφέροντα της αστικής τάξης και βαθαίνουν τα δεινά των καταπιεσμένων αγνοήθηκαν από το ΚΚΣ. Η θέση τους εξηγείται καλύτερα από μια διευκρίνιση που δόθηκε λίγο περισσότερο από εκατό χρόνια πριν σχετικά με άλλους κατ’ όνομα κομμουνιστές:

«Το “λάθος” των ηγετών που ανέφερα έγκειται στη μικροαστική τους θέση, στο γεγονός ότι αντί να φωτίζουν το μυαλό των εργαζομένων, το θολώνουν, αντί να διαλύουν τις μικροαστικές αυταπάτες, τις ενισχύουν, αντί να απελευθερώνουν τους ανθρώπους από την αστική επιρροή, ενισχύουν αυτή την επιρροή». (Β. Ι. Λένιν, Πράβδα, αριθ. 28, 9 Απριλίου 1917)

Υπό την ηγεσία της αστικής τάξης και των συμμάχων της, η επανάσταση ήταν ζωντανή κυρίως μόνο στα λόγια. Τα συνθήματα της επανάστασης χρησιμοποιήθηκαν από αντεπαναστατικές κυβερνήσεις και κόμματα για να δικαιολογήσουν τη μία απόκλιση από τα αιτήματά της μετά την άλλη. Αυτή η κατάσταση κατέπνιξε τον δυναμισμό της δομικής επαναστατικής αλλαγής. Η επανάσταση ανακόπηκε από την αστική ηγεσία της.

Ένας νέος τρόπος άσκησης πολιτικής αναδύεται

Κατά τους μήνες που ακολούθησαν το κάλεσμα της ΕΣΕ για τη δημιουργία ΕΑ στις γειτονιές, εκδηλώθηκε το πλαίσιο πίσω από το κάλεσμα. Η επικοινωνία που γινόταν μεταξύ της ΕΣΕ και των ΕΑ περιοριζόταν σε μια προσέγγιση από πάνω προς τα κάτω, με την ΕΣΕ να θέτει χρονοδιαγράμματα διαμαρτυρίας και τις ΕΑ να αναμένεται να τα εφαρμόσουν στην πράξη. Δεν δημιουργήθηκαν σαφή εργαλεία για την ανατροφοδότηση από τις ΕΑ, και παρόλο που στην πρώτη πρόσκληση αναφέρθηκε μια μορφή δικτύου μεταξύ των ΕΑ, δεν υπήρξε καμία προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των ΕΑ ακόμη και διπλανών γειτονιών. Εκ των υστέρων, οι ενέργειες αυτές και μόνο αρκούν για να δείξουν ότι η ΕΣΕ και οι ΔΕΑ πίσω από αυτήν, θεωρούσαν τις ΕΑ μόνο ως πιόνια που θα χρησιμοποιούνταν σε αντιπαραθέσεις στους δρόμους, χωρίς καμία πρόθεση να τα συμπεριλάβουν δημοκρατικά στη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Ωστόσο, αυτό επιβεβαιώνεται περαιτέρω από την επανειλημμένη απάντηση των ηγετών των ΔΕΑ στο ερώτημα ποιες είναι οι εγγυήσεις που έχουν ότι ο στρατός θα τηρήσει το δικό του μέρος των συμφωνιών συνεργασίας. Οι ηγέτες των ΔΕΑ συχνά απαντούσαν ότι οι ΕΑ είναι η εγγύηση, καθώς θα βγουν –που μπορεί επίσης να διαβαστεί, «θα κληθούν»– στους δρόμους μπροστά σε οποιαδήποτε προδοσία. Να θυμόμαστε ότι οι ΕΑ δεν συμπεριλήφθηκαν σε καμία περίπτωση στις διαπραγματεύσεις που γέννησαν αυτή τη συμφωνία, την οποία αναμένεται να υπερασπιστούν με τα σώματά τους στους δρόμους.

Ωστόσο, οι ΕΑ ξεπέρασαν τον ρόλο υποταγής που επιθυμούσε η ελίτ γι’ αυτές. Η εξέλιξή τους υποκινήθηκε και καθοδηγήθηκε από την ανάγκη, ξεκινώντας από τις διαδηλώσεις που κάλεσαν λίγες εβδομάδες μετά τον διορισμό της μεταβατικής κυβέρνησης. Αυτές ήταν από τις πρώτες διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα που δεν προκάλεσε η ΕΣΕ αλλά οι ΕΑ, απαιτώντας δικαιοσύνη για τους μάρτυρες της σφαγής και δίκες για τους στρατηγούς του στρατού που ήταν υπεύθυνοι για τη σφαγή. Τέτοια δικαιοσύνη δεν ήρθε ποτέ, λογικό αποτέλεσμα της παραμονής των εγκληματιών στην εξουσία.

Οι επιτροπές παρείχαν ένα μέσο στους φορείς εκτός της ελίτ να επηρεάσουν την πολιτική πραγματικότητα. Νέες γυναίκες και άνδρες, πολλοί άνεργοι, κάποιοι χαμηλόμισθοι εργάτες και λίγοι επαγγελματίες της μεσαίας τάξης, που δεν χρειάζονταν προγονικά προνόμια ή τεχνοκρατικά διαπιστευτήρια, μπορούσαν να ενταχθούν στην επιτροπή της γειτονιάς τους και να συμμετάσχουν σε μια ουσιαστική συζήτηση σχετικά με την κοινή στάση των ΕΑ απέναντι στις αποφάσεις των κυβερνώντων – ένα μεγάλο βήμα για την επανάσταση.

Στα τέλη του 2019, η νέα μεταβατική κυβέρνηση ετοιμαζόταν να εκδώσει τον πρώτο της εθνικό προϋπολογισμό. Μετά την είδηση για περισσότερα μέτρα λιτότητας, η ΕΑ στο Υπουργείο Οικονομικών προσπάθησε να ενημερώσει διάφορους πολιτικούς παράγοντες για τις καταστροφικές επιπτώσεις αυτών των πολιτικών, καθώς και για εναλλακτικές προσεγγίσεις. Οι ΕΑ, ως ο φορέας που αντανακλά περισσότερο τα συμφέροντα της πλειοψηφίας, ήταν λογικό να ανταποκριθούν περισσότερο. Μαζί με την ΕΑ του Υπουργείου Οικονομικών, οι ΕΑ της γειτονιάς οργανώθηκαν ενάντια στον προϋπολογισμό λιτότητας και ανάγκασαν τη μεταβατική κυβέρνηση να τον αναστείλει και να διοργανώσει μια εθνική διάσκεψη για μια πιο δημοκρατική συζήτηση των οικονομικών πολιτικών. Η κυβέρνηση πέρασε τελικά τις προβλεπόμενες, καταστροφικές πολιτικές της. Ωστόσο, οι ΕΑ απέκτησαν πρωτοφανείς ικανότητες ως αποτέλεσμα της συμμετοχής τους στην οικονομική συζήτηση και της εκπαίδευσης που έλαβαν από την ΕΑ του Υπουργείου Οικονομικών για περισσότερους από επτά μήνες κατά την προετοιμασία της διάσκεψης.

Η μεταβατική κυβέρνηση προσπάθησε να απορροφήσει και να περιορίσει τις ΕΑ με διάφορους τρόπους, ο πιο αξιοσημείωτος από τους οποίους ήταν η θέσπιση νόμου που άλλαξε το όνομά τους σε Επιτροπές Υπηρεσίας και Αλλαγής και η ένταξή τους στη δημοτική δομή. Η αντίδραση σε αυτή την κίνηση διέφερε από τη μία ΕΑ στην άλλη. Κάποιοι είδαν την κίνηση αυτή ως μια προσπάθεια αποπολιτικοποίησης των ΕΑ και την απέρριψαν σθεναρά, κάποιοι την αποδέχτηκαν και κάποιοι συμβιβάστηκαν δημιουργώντας μια άλλη επιτροπή για το σκοπό αυτό ή δημιουργώντας ένα γραφείο υπηρεσιών στο πλαίσιο της υπάρχουσας ΕΑ. Παρ’ όλα αυτά, τα μέτρα λιτότητας και η κυβερνητική αποτυχία στην παροχή βασικών αγαθών και υπηρεσιών ανάγκασαν τις ΕΑ να αναλάβουν το ρόλο της παροχής υπηρεσιών. Αυτό εκπαίδευσε σε μεγάλο βαθμό τις επιτροπές σε θέματα τοπικής διακυβέρνησης και ενίσχυσε τους δεσμούς τους με την κοινότητα, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η εμπιστοσύνη και η πίστη των κοινοτήτων σε αυτές.

Όλες αυτές οι ικανότητες που αναπτύχθηκαν και τα διδάγματα που αντλήθηκαν συνυπολογίστηκαν στην αντίδραση των ΕΑ απέναντι στο πραξικόπημα. Το σύνθημα των τριών «Ούτε» που υιοθέτησαν οι επιτροπές κατά του στρατιωτικού πραξικοπήματος («Ούτε διαπραγματεύσεις, ούτε συνεργασία, ούτε νομιμοποίηση του στρατού») αποκάλυψε την απομάκρυνση από τους τρόπους διαπραγμάτευσης και συμβιβασμών της ελίτ μεταξύ τους με πλήρη περιφρόνηση των συμφερόντων της πλειοψηφίας. Και ενώ οι διεθνείς παράγοντες και η εθνική ελίτ αναλώθηκαν τον επόμενο χρόνο αναδημιουργώντας διαπραγματεύσεις με διαφορετικά ονόματα, οι επιτροπές διαμαρτυρίας διατήρησαν πάνω από ένα χρόνο ειρηνικές διαμαρτυρίες στους δρόμους μπροστά στη βαρβαρότητα που σκότωσε περισσότερους από 120 διαδηλωτές μόνο εκείνη τη χρονιά. Οι ΕΑ ανακοίνωσαν επίσης από νωρίς ότι απαιτείται μια νέα πολιτική συμμαχία που θα ηγηθεί του νέου επαναστατικού κύματος. Ωστόσο, με την ανάμνηση των πρόσφατων προδοσιών και την εκμετάλλευση της πολιτικής τους βούλησης από την ελίτ, ανακοίνωσαν ότι το θέμα των συμμαχιών θα συζητηθεί μόνο αφού εκδώσουν τον/τους δικό/ους τους πολιτικό/ούς χάρτη/ες^[3] που θα περιγράφει/ουν λεπτομερώς τις προτεινόμενες λύσεις και τον οδικό τους χάρτη για την ήττα του πραξικοπήματος και την επίτευξη των στόχων της επανάστασης. Οι ΕΑ ανακοίνωσαν επίσης ξεκάθαρα ότι θα συμμετάσχουν σε συμμαχίες μόνο με κόμματα που έχουν το ίδιο όραμα με αυτούς. Αυτή η ορθολογική θέση προκάλεσε οργή στην ελίτ και στα αστικά κόμματα για τους οποίους η «ενότητα» είχε γίνει η νέα αγαπημένη λέξη.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι θέσεις των διαφόρων ΕΑ διέφεραν ως προς τα προαναφερθέντα ζητήματα και σε πολλά άλλα∙ πρόκειται άλλωστε για οργανώσεις βάσης με γεωγραφική βάση και χωρίς προκαθορισμένη ιδεολογική στάση. Τα διαφορετικά συμφέροντα των γειτονιών που διαφέρουν οικονομικά και κοινωνικά θα επηρεάζουν πάντα τις αποφάσεις και την εξέλιξη των επιτροπών. Ωστόσο, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι ενέπλεξαν, και συνεχίζουν να εμπλέκουν, ένα ιστορικά μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού στη λήψη πολιτικών αποφάσεων, συμπεριλαμβανομένων ομάδων που δεν είχαν ποτέ στο παρελθόν πρόσβαση σε κάτι τέτοιο.

Ο νέος ρόλος των ΕΑ παρέλυσε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα για πάνω από ένα χρόνο και αφόπλισε τα εργαλεία της διεθνούς κοινότητας για την επιβολή ελιτίστικων διευθετήσεων και περαιτέρω εκμετάλλευσης του πληθυσμού του Σουδάν.

Οι προοπτικές για πιο επαναστατικές και δημοκρατικές δομές φαίνονται επίσης στους πολιτικούς χάρτες των ΕΑ, κυρίως στο κάλεσμα για τη δημιουργία συμβουλίων κατοίκων και εργαζομένων. Αυτά τα συμβούλια αποτελούν το πρώτο βήμα προς τη δημοκρατική επιλογή των αντιπροσώπων στα ανώτερα επίπεδα διακυβέρνησης, που θα οδηγήσει στο διορισμό του εθνικού νομοθετικού σώματος και στην επιλογή του πρωθυπουργού της χώρας. Η νέα πρόκληση που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ΕΑ είναι η υλοποίηση αυτού του οράματος, με τα συμβούλια να λειτουργούν όχι μόνο ως δομή για την επιλογή των αντιπροσώπων και των κυβερνήσεων, αλλά και ως λαϊκό εργαλείο αυτοδιοίκησης και άμεσης εμπλοκής του λαού στη λήψη των αποφάσεων που επηρεάζουν τους πόρους και τις ανάγκες του. Έτσι μπορεί να εκδηλωθεί η «λαϊκή εξουσία». Αυτό είναι επανάσταση.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Muzan Alneel, “A Revolutionary Way of Doing Politics Is Taking Shape in Sudan”, New Politics, τόμος XIX, τεύχος 2, ακέραιος αριθμός 74, χειμώνας 2023, https://newpol.org/issue_post/a-revolutionary-way-of-doing-politics-is-taking-shape-in-sudan/.

Η Muzan Alneel είναι Σουδανή πολιτική ακτιβίστρια, ερευνήτρια και συγγραφέας. Είναι διευθύντρια του Innovation, Science and Technology Think-tank for people-centered Development (ISTinaD) στο Σουδάν.

Σημειώσεις

 ^[1] United Nations, “Press Conference by Secretary-General Antonio Guterres”, 1 Δεκεμβρίου 2021, https://press.un.org/en/2021/sgsm21054.doc.htm.

^[2] Muzan Alneel, “The People of Sudan Don’t Want to Share Power with Their Military Oppressors”, Jacobin, 24 Νοεμβρίου 2021, https://jacobin.com/2021/11/sudan-revolution-coup-strikes-power-sharing-protests.

^[3] Muzan Alneel, “The Charters of Sudan’s Political Landscape”, The Tahrir Institute for Middle East Policy, 26 Απριλίου 2022, https://timep.org/2022/04/26/the-charters-of-sudans-political-landscape/.