Maria Dabbas

Ψέματα, άρνηση, παραπλάνηση: Η μαεστρία του Ισραήλ να συγκαλύπτει τη γενοκτονία

Μόλις καταλάγιασε η σκόνη μετά την έκρηξη που σκότωσε εκατοντάδες Παλαιστίνιους στο νοσοκομείο αλ-Άχλι της Γάζας στις 17 Οκτωβρίου^[1], άρχισε ο πόλεμος της προπαγάνδας.

Η μηχανή των ισραηλινών μέσων ενημέρωσης μπήκε σε πλήρη λειτουργία και, με τη βοήθεια των πειθήνιων δυτικών μέσων ενημέρωσης και κυβερνήσεων, κατάφερε γρήγορα να θέσει υπό αμφισβήτηση την απλούστερη και πιο πιθανή εξήγηση για την τραγωδία: ότι το Ισραήλ βομβάρδισε το νοσοκομείο που είχε βομβαρδίσει και στο παρελθόν, που είχε προειδοποιήσει τον κόσμο να απομακρυνθεί και που γνώριζε ότι μεγάλος αριθμός Παλαιστινίων είχε καταφύγει εκεί. Αντιθέτως, ισχυρίστηκε ότι οι ίδιοι οι Παλαιστίνιοι είναι υπεύθυνοι για την καταστροφή.

Το γεγονός ότι το Ισραήλ αποκαλύφθηκε ότι κατασκεύασε στοιχεία^[2] προκειμένου να υποστηρίξει τον ισχυρισμό του ότι η Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ ήταν υπεύθυνη, η άρνησή του να παρουσιάσει στρατιωτικά ημερολόγια για την εποχή εκείνη ή οποιοδήποτε άλλο συγκεκριμένο στοιχείο για να υποστηρίξει τους ισχυρισμούς του, δεν φάνηκε να απασχολεί τους απολογητές του ή τους πολλούς φιλοϊσραηλινούς εμπειρογνώμονες που ήταν πρόθυμοι να δώσουν βαρύτητα στην υπόθεση των φιλικών πυρών. Ούτε είχε σημασία ότι ισραηλινοί πολιτικοί, στρατιωτικοί και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών δεν έκρυψαν την επιθυμία τους να τιμωρήσουν και να καταστρέψουν τον παλαιστινιακό πληθυσμό της Γάζας, μεταξύ άλλων καταστρέφοντας σπίτια και υποδομές αμάχων, και ότι ο ισραηλινός υπουργός Άμυνας Γιοάβ Γκαλάντ περιέγραψε τους Παλαιστίνιους ως «ανθρώπινα ζώα» προς εξόντωση^[3], ότι δήθεν κεντρώοι ισραηλινοί πολιτικοί κατηγόρησαν τα παιδιά της Γάζας ότι «προκαλούν [τον θάνατό τους] τα ίδια»^[4] ή, στη συνέχεια, ότι ισραηλινοί γιατροί απαίτησαν από την κυβέρνηση να κλιμακώσει τους βομβαρδισμούς των παλαιστινιακών νοσοκομείων^[5].

Και ακόμη και όταν το Ισραήλ παραδέχεται ότι προβαίνει σε φρικαλεότητες, όπως ο βομβαρδισμός του μεγαλύτερου προσφυγικού καταυλισμού της Γάζας, της Τζαμπαλία, στα τέλη Οκτωβρίου, δικαιολογείται με την περιεκτική έκφραση «αυτοάμυνα». Το Ισραήλ –ή μάλλον, η εικόνα του εαυτού του που προβάλλει με την πλήρη υποστήριξη των συστημικών μέσων ενημέρωσης– είναι πάντα όχι μόνο αθώο για κάθε αδίκημα, αλλά και το ταλαιπωρημένο, παρεξηγημένο θύμα.

Έτσι λειτουργεί η ισραηλινή μηχανή προπαγάνδας: αρνείται τα γεγονότα, κυριαρχεί στην αφήγηση και αποσπά την προσοχή αλλού. Αυτή η βασική συνταγή είναι δοκιμασμένη και πραγματική.

Ένα παράδειγμα μεγάλης προβολής συνέβη πέρυσι μετά τη δολοφονία της βετεράνου Παλαιστίνιας δημοσιογράφου Σιρίν Αμπού Άκλεχ. Πυροβολήθηκε στο λαιμό και δολοφονήθηκε από Ισραηλινό ελεύθερο σκοπευτή ενώ έκανε ρεπορτάζ για μια ισραηλινή στρατιωτική επιδρομή στον προσφυγικό καταυλισμό της Τζενίν και φορούσε ρούχα που έδειχναν ξεκάθαρα ότι ήταν δημοσιογράφος^[6].

Στη συνέχεια, ο πρωθυπουργός Ναφτάλι Μπένετ ισχυρίστηκε^[7] ότι η Αμπού Άκλεχ σκοτώθηκε από αδέσποτη σφαίρα Παλαιστίνιου και κρατικοί αξιωματούχοι κυκλοφόρησαν ένα βίντεο που φαινομενικά έδειχνε Παλαιστίνιους μαχητές να πανηγυρίζουν για τον πυροβολισμό. Η Αμπού Άκλεχ, είπε επίσης ο Μπένετ, δολοφονήθηκε εν μέσω μιας τεταμένης μάχης με πυροβολισμούς μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών στρατιωτών. Οι ισχυρισμοί αυτοί διαψεύστηκαν γρήγορα από την ισραηλινή ομάδα ανθρωπίνων δικαιωμάτων B’Tselem.^[8]

Αυτό δεν εμπόδισε τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης να επαναλάβουν πειθήνια τα επιχειρήματα του Ισραήλ και να εξαγνίσουν τη βία πίσω από τη δολοφονία της Αμπού Άκλεχ. «Η πρωτοπόρα Παλαιστίνια δημοσιογράφος πέθανε», έγραφε η νεκρολογία που δημοσιεύθηκε^[9] πρώτη φορά στους New York Times, στέλνοντας για άλλη μια φορά ένα σαφές μήνυμα ότι, όσον αφορά τα μέσα ενημέρωσης, οι Παλαιστίνιοι ποτέ δεν δολοφονούνται ή εξοντώνονται από το ισραηλινό κράτος· απλώς «πεθαίνουν» και τα νοσοκομεία τους «ανατινάζονται».

Τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης έχουν τελειοποιήσει την εξάλειψη των Παλαιστινίων και του αγώνα τους κατά του απαρτχάιντ και την έχουν μετατρέψει σε τέχνη. Η Laura Albast, γράφοντας στο New Arab, αποδίδει την ουσία της: «Χρησιμοποιήστε παθητική φωνή. Παραλείψτε γεγονότα. Μην κάνετε το Ισραήλ τον επιτιθέμενο. Η ισραηλινή βία είναι δικαιολογημένη. Οι ισραηλινές πηγές πρέπει να γίνουν πιστευτές. Μην αμφισβητείτε ή επαληθεύετε τους ισχυρισμούς των ισραηλινών αξιωματούχων. Περιορίστε τη χρήση παλαιστινιακών πηγών»^[10]. Η Σιρίν Αμπού Άκλεχ πέθανε.

Μια «επιχειρησιακή έρευνα» που διεξήγαγε ο ισραηλινός στρατός κατέληξε στο συμπέρασμα^[11] τον περασμένο Σεπτέμβριο ότι υπήρχε «μεγάλη πιθανότητα» η Αμπού Άκλεχ να χτυπήθηκε «κατά λάθος» από ισραηλινά πυρά. Σε τελική ανάλυση, ωστόσο, έκρινε ότι ήταν αδύνατο να «προσδιοριστεί με σαφήνεια η πηγή των πυροβολισμών». Επίσης, μια έρευνα του συντονιστή ασφαλείας των ΗΠΑ έκρινε ότι, αν και ο ισραηλινός στρατός ήταν πιθανότατα υπεύθυνος για τον θάνατό της, αυτός «δεν ήταν σκόπιμος, αλλά μάλλον αποτέλεσμα τραγικών περιστάσεων»^[12].

Αφού εξαπέλυσε την προπαγάνδα του για να απαλλαγεί από την ευθύνη για τη δολοφονία της Αμπού Ακλέχ, αφού τα ψέματα και οι σκόπιμες παραλείψεις του ενισχύθηκαν από τα πειθήνια μέσα ενημέρωσης και το δυτικό πολιτικό κατεστημένο, και αφού περίμενε να εξαφανιστεί το όνομα της Αμπού Άκλεχ από τα δελτία ειδήσεων: μόνο τότε το Ισραήλ κινήθηκε έστω και ένα εκατοστό προς την αναγνώριση της πραγματικότητας.

Μερικές φορές δεν παραδέχεται ούτε αυτό. Η Επιχείρηση Χυμένο Μολύβι, που εξαπέλυσε το Ισραήλ τον Δεκέμβριο του 2008, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μπορεί να φαίνεται ήπια σε αντίθεση με τις σημερινές σκηνές γενοκτονικής καταστροφής στη Γάζα, αλλά τότε η βιαιότητα της Επιχείρησης Χυμένο Μολύβι συγκλόνισε τον κόσμο.

Επί 22 ημέρες, ο ισραηλινός στρατός σφυροκόπησε τους κατοίκους της Γάζας από αέρος, ξηράς και θαλάσσης, με χερσαία εισβολή που ξεκίνησε στις 3 Ιανουαρίου 2009. Ο λευκός φώσφορος έπεφτε βροχή σε πυκνοκατοικημένες περιοχές αμάχων^[13], συμπεριλαμβανομένων σχολείων και αγορών, κατά παράβαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Περισσότεροι από 1.400 Παλαιστίνιοι, συμπεριλαμβανομένων 313 παιδιών, δολοφονήθηκαν.

Όπως ήταν αναμενόμενο, όλα αυτά δικαιολογήθηκαν από το Ισραήλ και τους συμμάχους του ως αυτοάμυνα κατά της Χαμάς. Ο Τζορτζ Μπους, τις τελευταίες ημέρες της θητείας του ως πρόεδρος των ΗΠΑ, δήλωσε την αντίθεσή του σε «οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός που οδηγεί σε επιθέσεις με ρουκέτες κατά του Ισραήλ».^[14]

Επί σειρά ετών τσιράκια του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, όπως ο Thomas Friedman^[15], περιέγραψαν την επίθεση του Ισραήλ κατά των κατοίκων της Γάζας ως «την τελευταία εκδοχή του πιο μακροχρόνιου θεατρικού έργου στη σύγχρονη Μέση Ανατολή», το οποίο θα έπρεπε να έχει τον τίτλο: «“Σε ποιον ανήκει αυτό το ξενοδοχείο; Μπορούν οι Εβραίοι να έχουν ένα δωμάτιο; Και μήπως θα έπρεπε να ανατινάξουμε το μπαρ και να το αντικαταστήσουμε με ένα τζαμί;”»^[16].

Η κλίμακα της βαρβαρότητας του Ισραήλ ήταν, ωστόσο, πολύ μεγάλη για να μπορέσουν αυτές οι τακτικές αντιπερισπασμού και η μόλις και μετά βίας συγκαλυμμένη ισλαμοφοβία να ξεπλύνουν οποιαδήποτε κριτική για την Επιχείρηση Χυμένο Μολύβι – ακόμη και από Ισραηλινούς στρατιώτες.

Μια διάσημη πλέον συλλογή μαρτυριών από Ισραηλινούς στρατιώτες που είχαν συμμετάσχει στην επιχείρηση του 2008-9, η οποία δημοσιεύτηκε από την οργάνωση Breaking the Silence (Σπάζοντας τη σιωπή)^[17], αποτύπωσε με έντονο τρόπο την ατμόσφαιρα πυρετώδους, ανισόρροπης δίψας για αίμα που καλλιεργούνταν στον ισραηλινό στρατό. «Το μίσος και η χαρά της δολοφονίας ... [χωρίς] τίποτα να σε εμποδίζει», όπως το έθεσε ένας στρατιώτης.

Αυτό που η έκθεση Breaking the Silence μετέφερε με ανεπίσημους όρους αναλύθηκε στη συνέχεια με εγκληματολογική λεπτομέρεια στην έκθεση Goldstone. Πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας «διερευνητικής αποστολής» που ανατέθηκε τον Απρίλιο του 2009 από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών, με επικεφαλής τον Νοτιοαφρικανό δικαστή Richard Goldstone.

Το σκεπτικό της αποστολής δεν ήταν καθόλου ριζοσπαστικό. Δεν αμφισβητούσε το δικαίωμα του Ισραήλ να υποβάλει τον πληθυσμό της Γάζας σε 22 ημέρες τρόμου με το επιχείρημα της υποτιθέμενης αυτοάμυνας∙ απλώς προσπαθούσε να διερωτηθεί για το κατά πόσο τα όριά του είναι εντός των ορίων των διεθνών νόμων του πολέμου. Επικεφαλής ήταν, όπως σημείωσε ο Guardian, «ένας Εβραίος Σιωνιστής δικαστής με άψογα διεθνή διαπιστευτήρια»^[18], που δεν είναι καθόλου αποστασιοποιημένος παρατηρητής.

Ωστόσο, το Ισραήλ αρνήθηκε να συνεργαστεί. Εμπόδισε την είσοδο των ερευνητών του ΟΗΕ στο Ισραήλ και στα κατεχόμενα εδάφη. Κατήγγειλε την αποστολή ως μονόπλευρη και άδικη. Η μόνη λογική εξήγηση γι’ αυτό, όπως υποστηρίζει ο Richard Falk, γράφοντας στην Electronic Intifada, είναι ότι το Ισραήλ «δεν είχε τίποτα να πει που θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα αντιμετώπιζε επιτυχώς τις συντριπτικές αποδείξεις εναντίον του».^[19]

Και τα στοιχεία ήταν πράγματι συντριπτικά. Σε περισσότερες από 574 σελίδες, η έκθεση Goldstone τεκμηριώνει σοβαρά εγκλήματα πολέμου και παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου^[20], συμπεριλαμβανομένης της σκόπιμης στοχοποίησης αμάχων, της χρήσης δυσανάλογης βίας και της στέρησης της ελευθερίας. Για να απαριθμήσουμε μόνο μερικά, το Ισραήλ πραγματοποίησε «επιθέσεις σε σπίτια στη συνοικία αλ Σαμούνι, νότια της πόλης της Γάζας, συμπεριλαμβανομένου του βομβαρδισμού ενός σπιτιού στο οποίο Παλαιστίνιοι πολίτες είχαν αναγκαστεί να συγκεντρωθούν από τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις», και επιδόθηκε «σε πυροβολισμούς εναντίον αμάχων ενώ προσπαθούσαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για να περπατήσουν σε ασφαλέστερο μέρος, ανεμίζοντας λευκές σημαίες και, σε ορισμένες από τις περιπτώσεις, μετά από εντολή των ισραηλινών δυνάμεων να το πράξουν» και «βομβαρδισμό με πυρομαχικά υψηλής εκρηκτικότητας και λευκό φώσφορο» ενός κέντρου αρωγής των Ηνωμένων Εθνών «[που προσέφερε] καταφύγιο σε 600 έως 700 αμάχους και [περιείχε] μια τεράστια αποθήκη καυσίμων»^[21].

Η έκθεση Goldstone δεν θα μπορούσε παρά να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «αυτό που συνέβη μέσα σε λίγο περισσότερο από τρεις εβδομάδες στα τέλη του 2008 και στις αρχές του 2009 ήταν μια σκόπιμα δυσανάλογη επίθεση που σχεδιάστηκε για να τιμωρήσει, να ταπεινώσει και να τρομοκρατήσει έναν άμαχο πληθυσμό, να υποβαθμίσει ριζικά την τοπική οικονομική ικανότητά του να εργάζεται και να συντηρεί τον εαυτό του και να του επιβάλει ένα συνεχώς αυξανόμενο αίσθημα εξάρτησης και ευπάθειας».

Το Ισραήλ απάντησε σε αυτές τις διαπιστώσεις, που δημοσιεύθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2009, με απόλυτη περιφρόνηση ή με παραπλάνηση. Ο τότε πρόεδρος του Ισραήλ Σιμόν Πέρες χλεύασε την έκθεση ως «παρωδία της ιστορίας» που «δεν διακρίνει τον επιτιθέμενο από ένα κράτος που ασκεί το δικαίωμα της αυτοάμυνας»^[22]. Ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου την αποκάλεσε «στημένο δικαστήριο κατά του Ισραήλ, οι συνέπειες του οποίου βλάπτουν τον αγώνα των δημοκρατικών χωρών κατά της τρομοκρατίας».^[23]

Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν την εξουσία βέτο που διαθέτουν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για να εμποδίσουν κάθε προσπάθεια των μελών του ΟΗΕ να συζητήσουν τα πορίσματα του Goldstone – πόσο μάλλον να αποδοκιμάσουν το Ισραήλ για την αλόγιστη καταστροφή των ζωών και των μέσων διαβίωσης των Παλαιστινίων κατά την Επιχείρηση Χυμένο Μολύβι.

Αλλά ακόμη και αυτή η πλήρης ατιμωρησία δεν ήταν αρκετή για το Ισραήλ. Πέρα από την καταδίκη ή την προσπάθεια υπονόμευσης της νομιμότητας των πορισμάτων του, οι ισραηλινές πολιτικές δυνάμεις και οι υποστηρικτές τους εξαπέλυσαν μια εκστρατεία δυσφήμισης με στόχο τον ίδιο τον Goldstone^[24], προκειμένου να τον εξαναγκάσουν να αποκηρύξει την έκθεση που είχε προετοιμάσει με κόπο. Και αυτό πέτυχε.

«Αν ήξερα τότε αυτά που ξέρω τώρα», έγραψε ο Goldstone τον Απρίλιο του 2011 στην Washington Post, «η έκθεση Goldstone θα ήταν διαφορετική»^[25]. Επέλεξε να υπαναχωρήσει, ειδικότερα, από το πόρισμα που η ισραηλινή κυβέρνηση έτυχε επίσης να βρει το πιο απαράδεκτο: ότι ο ισραηλινός στρατός στόχευε σκόπιμα αμάχους. Ο πανηγυρισμός και η δικαίωση κατέκλυσαν στη συνέχεια το ισραηλινό πολιτικό κατεστημένο, με τον Νετανιάχου να βλέπει στην πορεία του Goldstone το έναυσμα για τον ΟΗΕ να «πετάξει [την] έκθεσή του στον κάδο απορριμμάτων της ιστορίας».

Ξανά και ξανά, το Ισραήλ και οι υποστηρικτές του σε όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τους διαδρόμους της εξουσίας διαστρεβλώνουν, αρνούνται, ψεύδονται με την ελπίδα, ή ακριβέστερα την εύλογη προσδοκία, να θάψουν τα εγκλήματά τους του απαρτχάιντ και της γενοκτονίας. Η μόνη «αλήθεια» που μπορεί να υποστηρίξει το Ισραήλ είναι εκείνη στην οποία το επεκτατικό, γενοκτονικό του σχέδιο δεν αμφισβητείται ποτέ.

Απέναντι σε αυτή την κατασκευασμένη «αλήθεια» ορθώνεται η μνήμη των Παλαιστινίων και ο αυξανόμενος αριθμός των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που στέκονται στο πλευρό τους απαιτώντας δικαιοσύνη. Όπως έγραψε ο Αμερικανός ιστορικός Howard Zinn, «Η μνήμη των καταπιεσμένων ανθρώπων είναι ένα πράγμα που δεν μπορεί να αφαιρεθεί, και για τέτοιους ανθρώπους, με τέτοιες μνήμες, η εξέγερση βρίσκεται πάντα μια ίντσα κάτω από την επιφάνεια».

Μετάφραση: elaliberta.gr

Maria Dabbas, “Lie, deny, deflect: Israel’s mastery of obfuscating genocide”, Red Flag, 16 Νοεμβρίου 2023, https://redflag.org.au/article/lie-deny-deflect-israels-mastery-obfuscating-genocide.

Σημειώσεις

^[1] “What we know so far about the deadly strike on a Gaza hospital”, Al Jazeera, 18 Οκτωβρίου 2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/10/18/what-do-we-know-about-the-strike-on-the-hospital-in-gaza#:~:text=Nearly%20500%20people%20have%20been,by%20an%20Israeli%20air%20raid...

^[2] Ali Abunimah, “Israel’s spin about hospital massacre quickly comes apart”, The Electronic Intifada, 17 Οκτωβρίου 2023, https://electronicintifada.net/blogs/ali-abunimah/israels-spin-about-hospital-massacre-quickly-comes-apart.

^[3] “Israeli defence minister orders ‘complete siege’ on Gaza”, Al Jazeera, 9 Οκτωβρίου 2023, https://www.aljazeera.com/program/newsfeed/2023/10/9/israeli-defence-minister-orders-complete-siege-on-gaza.

^[4] Jonathan Ofir, “Israeli politician: ‘The children of Gaza have brought this upon themselves’”, Mondoweiss, 18 Οκτωβρίου 2023, https://mondoweiss.net/2023/10/israeli-politician-the-children-of-gaza-have-brought-this-upon-themselves/.

^[5] Tali Shapiro and Jonathan Ofir, “Israeli doctors urge the bombing of Gaza hospitals”, Mondoweiss, 5 Νοεμβρίου 2023, https://mondoweiss.net/2023/11/israeli-doctors-urge-the-bombing-of-gaza-hospitals/.

^[6] Zena Al Tahhan, “Shireen Abu Akleh: Al Jazeera reporter killed by Israeli forces”, Al Jazeera, 11 Μαΐου 2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/5/11/shireen-abu-akleh-israeli-forces-kill-al-jazeera-journalist.

^[7] Andrew Mitrovica, “Shireen Abu Akleh’s killing: Lies, investigations and videotape”, Al Jazeera, 22 Μαΐου 2022, https://www.aljazeera.com/opinions/2022/5/22/lies-investigations-and-videotape.

^[8] “B’Tselem: Israel narrative about killing Shireen Abu Akleh ‘untrue’”, Middle East Monitor, 12 Μαΐου 2022, https://www.middleeastmonitor.com/20220512-btselem-israel-narrative-about-killing-shireen-abu-akleh-untrue/.

^[9] Laura Albast, “A business of lies: Shireen Abu Akleh and the New York Times' pro-Israel disinformation”, The New Arab, 17 Μαΐου 2022, https://www.newarab.com/opinion/shireen-abu-akleh-and-nyts-pro-israel-disinformation.

^[10] Laura Albast, “A business of lies..”, ό.π.

^[11] “Israel/OPT: Israeli military cannot keep killing Palestinians like Shireen Abu Akleh with impunity”, reliefweb, 16 Νοεμβρίου 2022, https://reliefweb.int/report/occupied-palestinian-territory/israelopt-israeli-military-cannot-keep-killing-palestinians-shireen-abu-akleh-impunity.

^[12] “On the Killing of Shireen Abu Akleh”, U.S. Department of State, 4 Ιουλίου 2022, https://www.state.gov/on-the-killing-of-shireen-abu-akleh/.

^[13] “Rain of Fire Israel’s Unlawful Use of White Phosphorus in Gaza”, Human Rights Watch, 25 Μαρτίου 2009, https://www.hrw.org/report/2009/03/25/rain-fire/israels-unlawful-use-white-phosphorus-gaza.

^[14] “Timeline: How US presidents have defended Israel over decades”, Al Jazeera, 16 Μαΐου 2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/16/timeline-how-us-presidents-have-defended-israel-over-decades.

^[15] Patrick Martin, “New York Times columnist Thomas Friedman glorifies American militarism”, World Socialist Web Site, 13 Οκτωβρίου 2009, https://www.wsws.org/en/articles/2009/10/frie-o13.html.

^[16] Thomas L. Friedman, “The Mideast’s Ground Zero”, The New York Times, 7 Ιανουαρίου 2009, https://www.nytimes.com/2009/01/07/opinion/07iht-edfriedman.1.19157373.html

^[17] Breaking the Silence, Soldiers’ Testimonies from Operation Cast Lead, Gaza 2009, Ιερουσαλήμ 2009, https://www.breakingthesilence.org.il/wp-content/uploads/2011/02/Operation_Cast_Lead_Gaza_2009_Eng.pdf.

^[18] Conal Urquhart, “The Goldstone report: a history”, The Guardian, 14 Απριλίου 2011, https://www.theguardian.com/world/2011/apr/14/goldstone-report-history.

^[19] Richard Falk, “The Goldstone report and the battle for legitimacy”, Electronic Intifada, 22 Σεπτεμβρίου 2009, https://electronicintifada.net/content/goldstone-report-and-battle-legitimacy/8456.

^[20] “Key points of the Goldstone report”, Al Jazeera, 3 Οκτωβρίου 2009, https://www.aljazeera.com/news/2009/10/3/key-points-of-the-goldstone-report.

^[21] Human Rights Council, Human rights in Palestine and other occupied Arab territories. Report of the United Nations Fact-Finding Mission on the Gaza Conflict, Σεπτέμβριος 2009, https://www2.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/docs/12session/a-hrc-12-48.pdf, σσ. 20, 19,

^[22] Richard Falk, “The Goldstone report...”, ό.π.

^[23] Stephen Lendman, “Vilifying Goldstone”, Palestine Chronicle, 26 Μαΐου 2010, https://www.palestinechronicle.com/vilifying-goldstone/.

^[24] Gregg Carlstrom, “Goldstone recants, but how much is changed?”, Al Jazeera, 5 Απριλίου 2011, https://www.aljazeera.com/features/2011/4/5/goldstone-recants-but-how-much-is-changed.

^[25] Richard Goldstone, “Reconsidering the Goldstone Report on Israel and war crimes”, The Washington Post, 1 Απριλίου 2011, https://www.washingtonpost.com/opinions/reconsidering-the-goldstone-report-on-israel-and-war-crimes/2011/04/01/AFg111JC_story.html.